ZAGADNIENIA NA KOLOKWIUM Z SOCJOLOGII EDUKACJI - 22.01.06 r.

1. Cechy ruchów młodzieżowych:

1. swoisty język subkultury, który jest czynnikiem kształtującym odrębność psy­chiczna członków grupy i regulującym jej zwartość i odrębność;

2. swoista tonacja uczuciowo-emocjonalna, która wyraża się w pewnych for­mach aktywności młodzieży, głównie w poezji i muzyce;

3. specyficzne formy zachowania - najłatwiej obserwowane: charakter ubioru,
   typ ozdób ciała, miejsce przebywania, charakter i tematyka rozmów;

4. specyficzny system wartości, który jest bardzo zróżnicowany; wyraża właściwości danej subkultury, jej odrębność w stosunku do innych grup.

2. Funkcje ruchów młodzieżowych:

1. funkcja integracyjna - zloty, koncerty, festiwale stały się okazją do swobod­nych spotkań młodzieży i realizowania potrzeby bycia razem;

2. funkcja artykulacyjna - muzyka i teksty mówią w imieniu młodego pokole­nia o sprawach, które gdzie indziej nie znajdują wyrazu;

3. bunt symboliczny - ostrość tekstów i ekspresji ruchowej pełni funkcję katharsis, jeśli młodzież uznaje, iż zablokowane są możliwości działania;

4. funkcja estetyczna - uczestnictwo i współtworzenie nowej sztuki;

5. funkcja alternatywna - wskazanie, iż szkoła, dom, praca nie są jedynym
   sposobem na życie, które można spędzić inaczej, pełniej.

3. Elementy składowe subkultur:

1. muzykę, która jest manifestem, swoistego rodzaju środkiem masowego przekazu;

2. estetykę, która ma prowokować, różnicować, sugerować otoczeniu odrębność
   i uświadamianą tożsamość, protestować przeciw zastanej rzeczywistości;

3. protest, który pojmowany jest jako wartość nadrzędna i skierowany przeciw
   skostniałym strukturom społecznym, uznawanym i respektowanym formom
   społecznego awansu, tradycję, historię, autorytety. Z drugiej strony stanowi
   pochwałę wartości powszechnych i nierespektowanych: miłości, równości,
   wolności, pokoju, braterstwa, tolerancji.

4. Podział i charakterystyka ruchów młodzieżowych według kryterium:
a) stopień anomii:

1) ruchy anomijne, które niosą w sobie wyłącznie kontestację, bunt przeciw istniejącej rzeczywistości:

• punki;

• rokersi;

• skini;

2) ruchy konstruktywne, które poza buntem niosą również konkretne progra­my kontrkulturowe:

• ruchy pokojowe;

• ruchy ekologiczne;

• ruchy związane z praktykowaniem treningów uwrażliwiających

• ruchy związane z alternatywnym stylem życia.

b) zainteresowa­nia młodzieży i jej stosunek do rzeczywistości:

1. grupy młodych ludzi, którzy charakteryzują się konformizmem w stosunku
   do szkoły i starszego pokolenia. Najczęściej są to członkowie organizacji
   instytucjonalnych;

2. młodzież zainteresowana życiem na własny rachunek, nie angażująca się
   w żadne ruchy, dążąca do wysokiej pozycji społecznej;

3. ruchy młodzieży poszukującej duchowego, wewnętrznego rozwoju własnej
   osobowości, głównie ruchy religijne:

- ruchy katolickie, np. Światło-Życie,

- ruchy buddyjskie;

- ruchy hinduistyczne, np. Hare Krishna;

4) grupy młodzieży związane z muzyką rockową; preferowana przez nie
sztuka, głoszone hasła i wygląd zewnętrzny tworzą określoną, czytelną
całość:

- heavymetalowcy (tu także sataniści);

- skinheadzi;

- punki;

• poppersi;

5) młodzież związana z opozycją polityczną deklarująca opór w stosunku do
obecnych struktur społeczno-politycznych, np. Wolność i Pokój, Pomarań­czowa Alternatywa.

c) całościowa ocena ruchów podkulturowych:

1. wyłączeniową, która cechuje się wyizolowaniem młodzieży z życia społecz­nego. Formę tę wybiera młodzież o średnim lub wysokim poziomie intelek­tualnym, interesująca się filozofią, sztuką i naukami humanistycznymi

2. agresywną, w której przeważają reakcje pobudzenia i aktywności; wybierają ją osobnicy o niższym poziomie rozwoju intelektualnego, pochodzący prze­ważnie z rodzin robotniczych, rozbitych lub marginesu społecznego.

d) funkcjonalno-aksjologicznego:

1. wspólnotowe;

2. ochroniarskie (w sferze życia psychicznego, środowiska naturalnego i kultury);
   3) pomocy wzajemnej;

4. poszukiwań alternatywnych

e) własnego świata wartości:

1) grupy artykułujące własny świat poprzez atrybuty wyglądu:

• hippisi;

• punki;

• poppersi;

• skinheadzi;

• rastafarianie;

• faszyści;

2) grupy artykułujące własny świat przez działanie na rzecz innych:

• ruch oazowy;

• Monar;

• Konserwatorium Pomocy Trzeciego Świata Maitri;

3) grupy artykułujące własny świat wartości poprzez autorozwój jednostek:

• buddyści zeń;

• krisznaici;

• jogini;

• wspólnoty teatralne.

5. Teoria młodzieży:

a) wg Mead (związana z typami kultur)

Istotnym elementem zainteresowań badawczych Mead stało się badanie obrzędów i obyczajów (np. rytuałów inicjacji). Zajęła się kwestiami osiągania dorosłości w kulturach pierwotnych oraz odpowiednimi instytucjami zwyczajami, które kontrolują i kanalizują proces socjalizacji pokolenia wychowywanego. Poświeciła się badaniu seksualności i jej rangi w kulturach pierwotnych, seksualnych i kulturowych procesów dojrzewania i ich rozmaitych postaci zależnie od warunków kulturowych.

Antropologów kulturowych interesują przede wszystkim mechanizmy i procesy, dzięki kto rym w różnych kulturach rozwiązywane są problemy osiągania dorosłości. Wg Mead, dla młodych ludzi centralnym problemem jest „ tożsamość”, „więź” i „ przynależność”.

Kim jest młody człowiek w rozwiniętym społeczeństwie przemysłowym? Wg czego ma się orientować, czym kierować i z czym związać? Co myślą o nim inni uczestnicy kultury? Jak wyglądać będzie ich przyszłość, jakie zajmie miejsce w społeczeństwie? Gdzie jest sens życia? Ów kompleks problemów im pytań określić można jako poszukiwanie tożsamości.

Mead rozróżnia „trzy kategorie kultur: postfiguratywną, w której dzieci uczą się głównie od przodków, konfiguratywną, w której zarówno dzieci, jak i dorośli uczą się od swoich równolatków, równolatków prefiguratywną, w której dorośli uczą się także od swoich dzieci- różnice te odzwierciedlają czas, w jakim żyjemy” i osobno rozpatruje sytuację młodocianych tych kulturach.

1) człowiek w kulturze postfiguratywnej przyswaja sobie w ciągu życia wszystkie jej treści, tak ze będąc starszym zajmuje dominująca pozycję w hierarchii wiekowej i przejmuje funkcję nauczyciela młodszych członków kultury. W nowym pokoleniu problemy z tożsamością wogóle nie mogą się pojawić, bo dalsza droga życia i przyszła pozycja w społeczeństwie kulturze przeważającej mierze są ustalone już przy narodzeniu. Każdy wie, kim jest i czym jest i wie, czego się obecnie i w przyszłości od niego oczekuje. Nieznane jest zjawisko przemieszania ról. Młodzi ludzie nie maja problemów identyfikacja, ponieważ rodzice są niewątpliwym i niekwestionowanym wzorem i autorytetem. Problemy z tożsamością nie występują, a procesy socjalizacyjne przebiegają z pokolenia na pokolenie podobnie, młodociani żyją i działają w świecie, który się nie zmienia. Każde pokolenie kultury postfiguratywnej odczuwa i uwewnętrznia jej systemy znaków i interpretacji, jej religie i wzorce wartości jako oczywiste i nie kwestionuje się ich.

Charakterystyczne dla kultur postfiguratywnych jest „wyobrażenie o trwałej, bezwarunkowej identyczności”, o „ uniwersalnej słuszności wszystkich znanych aspektów życia” jedyna istotna i decydująca cecha kultury postfiguratywnej. To decyduje o stabilności i ciągłości kultury.

2) Kultury współczesne określa mianem konfiguratywnych definiuje jako „takie, w których członkowie społeczeństwa kształtują swe zachowania wg wzorca ustanawianego przez współczesnych. Starsi dominują jeszcze w tym znaczeniu, ze decydują, w jakim stylu i obrębie jakich granic wyraża się w zachowaniu młodych konfiguracja, ale pokolenie oddziela już odmienność wzorców myślenia i zachowania”.

Przyczynami przejścia od kultury postfiguratywnej do konfiguratywnej mogą być katastrofy naturalne i głębokie przeobrażenia przez nie spowodowane, rozwój techniki i industrializacja, wędrówki ludów, podboje rewolucje lub przemiany religijne. Powstaje często przepaść miedzy pokoleniami, bo rówieśnicy prezentują wzorce bardziej adekwatne do sytuacji nowego pokolenia niż starsi. W takich sytuacjach nowicjusze odkrywają najlepszych doradców doradców równolatkach, którzy już należą do systemu. Młody człowiek na skutek awansu społecznego dystansuje się od rodziców. Typową cechą kultury konfiguratywnej jest nieobecność dziadków. Oprócz rodziny istotnym punktem odniesienia staje się dla młodocianych szkoła, a zatem i grupa rówieśnicza. Rezultatami są niepewność zachowań i rozchwiany system wartości. Pewność innych i niepewność, na czym ona polega, nadają egzystencji współczesnego młodego pokolenia cechy destabilizacji i dezorientacji. Powszechny niepokój, który ogarną nowoczesną młodzież. Warunkiem globalnego akcjonizmu, niepokojów sprzeciwu młodzieży jest „powstanie globalnej wspólnoty”. Pokolenie obecne ma w obliczu nawarstwionych, nierozwiązanych problemów poczucie, że rodzice pozostawili je przyszłości sam na sam ze spowodowanymi przez nich kłopotami.

Brak zatem obopólnego zaufania miedzy pokoleniami.

TYPY ZACHOWAŃ MŁODYCH

- wyjście z systemu, całkowite go zlikwidowanie

- niechęć do robienia w szkole postępów ani kooperacji w miejscu pracy

- absolutne zobojętnienie, pasożytnicze podporządkowanie się regułom

Wszystkie trzy grupy przekonane są, że nie mogą liczyć na żadne wskazówki w zakresie myślenia i działania. Te trzy typy- nazwiemy je tutaj aktywno- agitacyjnym, biernym- opornym, i biernym zintegrowanym - odnoszą się one tylko do pokolenia studentów.

3) prognostycznie nowy typ kultury - prefiguratywny, gdzie to, co nadchodzi reprezentowane będzie przez dziecko, a nie przez rodziców czy dziadków. Zmianie ulec ma zachowanie dorosłych. Warunkiem tego jest wytworzenie i instytucjonalizacja jakiejś nowej formy komunikacji miedzy pokoleniami. Nastawienie na przyszłość staje się centralną wartością kultury prefiguratywnej, a dzisiejsi „ młodzi ludzie mówią: przyszłość jest teraz.

Dla dzisiejszej epoki, którą Mead uznaje za przejściową od konfiguratywnej do prefiguratywnej formy życia, są konflikty między pokoleniami.

b) wg Eriksona (Psychoanalityczna teoria fazowa)

Eriksonowski model stopniowego rozwoju indywidualnego opiera się na freudowskiej teorii ontogenezy, poszerzając ją i rozwijając w szczegółach. Każda jednostka musi przejść w trakcie ontogenezy ściśle określone fazy ( psychiczno - seksualne). Analizowane przez Freuda aspekty dojrzewania każdej fazy Erikson opisuje w swej teorii jako zagadnie „ strefy, sposobu (modus) i modalność”.

Strefy odpowiadają trzem otworom ciała: ustom, odbytowi i otworom genitalnym włącznie z całą okolicą danego organu, wykazującą koordynację nerwową. Sposób, w jaki młody człowiek zachowuje się w poszczególnych odcinkach życia i reaguje na bodźce stref, Erikson określa jako modus(lp.modi) każdej fazy. Między strefami a modi istnieje zatem „systematyczny związek”. Mianem modalność nazywa formy wzajemnych oddziaływań społecznych między dzieckiem a otoczeniem, czyli zachowanie i przeżycia dziecka, przy czym dziecko i otoczenie wywierają na siebie obustronnie wpływ.

Wyróżniamy następujące fazy;

- faza oralna - „ pierwotna ufność kontra pierwotna nieufność” - dziecko kocha i żyje ustani i przez usta

- analna - „ autonomia kontra wstydliwość i zwątpienie” - dziecko osiąga świadomość że potrafi samo coś zrobić, że może być aktywne i innym czegoś odmówić.

- falliczna - „ inicjatywa kontra poczucie winy” - rozwój sumienia, wszystko jest osiągalne

- utajenia - „ osiągnięcia kontra poczucie niższości” - uczenie się podstawowych sprawności i technik kulturowych. Jestem tym czego się uczę.

c) wg Mannheima (problem pokolenia)

- każdy człowiek inaczej przeżywa współczesność

- jedność pokolenia przejawia się nie w konkretnych związkach grupowych, ale raczej w „ specyficznej wspólnocie”, w „samym byciu razem”

- wspólnota pokoleniowa polega na pokrewnym położeniu w przestrzeni społecznej jednostek dających się zaliczyć do jakiegoś pokolenia

- podstawowymi faktami w dziedzinie zjawisk pokoleniowych są, ciągłe występowanie nowych i odchodzenie dotychczasowych sił tworzących i podtrzymujących kulturę

- pokolenia wyróżnia, oprócz struktury wspomnień, także fenomen wspólnego „ uwarstwienia” przeżyć

- pierwsze wrażenia różnych pokoleń są odmienne

- każde nowe pokolenie musi wrosnąć w daną kulturę, przystosować się

- pokolenia są rezultatem procesów społecznych

- pokolenia młodzieży można rozróżniać wg rozwiniętej świadomości przynależności do wspólnoty pokoleniowej

• Położenie pokoleniowe (przynależność do tej samej przestrzeni historyczno- społecznej)

• Wspólnota pokoleniowa (uczestnictwo w wzajemnych oddziaływaniach społecznych i duchownych)

• Jedność pokoleniowa (wspólne przetwarzanie przeżyć i doświadczeń)

d) wg Baacke'a (Koncepcja „stref ekologicznych”)

• Koncepcja społeczno - ekologiczna na podst. Krytyki tradycyjnych badań nad młodzieżą

• Sceniczne ujęcie rzeczywistości młodzieży- ukazanie młodzieży w różnych kontekstach życiowych, sytuacjach i przypadkach, momentach kryzysowych

• Rekonstrukcja związków człowieka ze środowiskiem

• Cztery obszary rzeczywistości życia młodego człowieka:

1. ekologiczne centrum - teren rodziny, dom rodzinny, obszar związków „face-to-face”

2. strefa sąsiedztwa , ekologiczna przestrzeń ościenna - dzielnica, ulica, osiedle, kluby, dyskoteki, strefa czasu wolnego młodzieży

3. strefa odcinków ekologicznych - szkoła, zakład pracy,

4. peryferie ekologiczne - sfera kontaktów sporadycznych - urlop, wczasy

• wpływ i znaczenie tych czterech stref zmieniają się w raz z dorastaniem, zmianą partnerów interakcji

• ekologiczna siła młodego człowieka jest tym większa, im więcej ma on szans komunikacji i działania, a więc im więcej zdoła zebrać doświadczeń

• podst. teza Baackiego - świat życia młodego człowieka można zrekonstruować w podłużnym przekroju jego biografii i w poprzecznym przekroju rozmaitych stref i dziedzin ekologicznych

• łączenie teorii makro- i mikro- poziomów (teorię systemów i teorię działań)

• nastawienie na praktykę, kompleksowość i poglądowość

6. Pojęcie społecznego moratorium odroczenia.

Moratorium społeczne - odroczenie; po okresie pokwitania dorastające osoby są dojrzałe seksualnie, ale nie podlegają jeszcze prawom i obowiązkom przyznawanym osobie uchodzącej za całkowicie dorosłą. Odroczone są, np. utrzymanie się, utrzymanie rodziny, założenie rodziny.

Z moratorium związane są pewne społeczne wymagania, którym młodzież musi się podporządkować: stopniowe odrywanie się od domu rodzinnego, wybór drogi kształcenia, wybór zawodu, opanowanie własnej roli płciowej, spełnienie wymagań dotyczących osiągnięć. Moratorium jest, więc swoistą przestrzenią ochronną dla młodych ludzi. Ma początek (początek socjologicznego punktu widzenia) w okresie pokwitania, a koniec w rozpoczęciu działalności zawodowej i zawarciu małżeństwa. Jednak obecnie rozwój społeczeństwa powoduje, że niektórzy żenią się w 30 roku życia, itp. Toteż ramy socjologiczne w ostatnich paru latach straciły swoją ważność.

Temat „młodzież i młodość” wiąże się z socjalizacją. Nie chodzi o określony aspekt osobowości, lecz o całokształt rozwoju podmiotu w fazie przełomu. Nie chodzi również o socjalistyczne oddziaływanie jakiejś jednej tylko instytucji, ale o wspólne oddziaływanie różnych instytucji i grup w całym okresie młodzieńczego życia.

7. Pojęcie pluralizacja wieku młodzieńczego

Wkroczenie w okres młodości przyda na pokwitanie ( ok. 13 rok życia), zakończenia nie da się jednoznacznie określić. Za tradycyjne kryteria przyjmuje się rozpoczęcie pełnej działalności zawodowej i zawarcie małżeństwa. Jednak w ostatnich latach kryteria te są bezużyteczne. Okres kształcenia młodych nadmiernie się wydłużył, a małżeństwo zeszło na dalszy plan. Drogi życiowe poszczególnych osób zindywidualizowały się do tego stopnia, że zakończenie okresu młodości określić można bardzo ogólnie. Obecnie wielu ludzi zmienia swój status społeczny ze statusu młodzieży na status osoby uchodzącej za dorosłą między 20 a 30 rokiem życia. Jest to uzależnione przede wszystkim od długości trwania kształcenia. Dziś znajdujemy coraz bardziej zróżnicowane drogi życiowe w fazie młodości, co nazywamy pluralizmem wieku młodzieńczego. Szkolnictwo zapewnia czasowe minimum młodości.

Przemiana struktury wieku młodzieńczego;

• przedłużenie młodości w wyniku „uszkolnienia” - przedłużenie okresu trwania obowiązku szkolnego i coraz większy nacisk na kontynuację procesu kształcenia - dominująca sfera w życiu młodego człowieka, rozgałęzienie się dróg kariery szkolnej, włączenie kontynuacji kształcenia do „normalnego” planu życiowego

• niepewność młodzieży spowodowana ryzykiem na rynku pracy- w społeczeństwie istnieje wysoki odsetek bezrobotnych, młodzi ludzie dzięki przedłużeniu okresu kształcenia otrzymali lepsze szanse rozwoju, ale też znaleźli się pod silnym naciskiem konkurencji na rynku pracy. Szczególnie silnie tą sytuacją dotknięte są dziewczęta, ponieważ dogoniły one w nauce chłopców, mają lepsze oceny a mimo to nadal na rynku pracy stają przed zamkniętymi drzwiami. Często jedyną szansą dla młodego człowieka jest ustawienie się w kolejce po race, lub kontynuacja nauki na innych kierunkach, by zwiększyć swe doświadczenie i kompetencje.

• Różnorodność przejść do życia dorosłego - różne sposoby opuszczania domu rodzinnego, forma życia jako małżeństwo przestała być obowiązująca. Pozamałżeńskie wspólnoty mieszkaniowe „ życie na kocią łapę” , związki nieformalne opłacane przez rodziców z powodu np. studiowania, niemożności podjęcia pracy, erotyczno- seksualny punkt widzenia.

8. Analiza społeczna Becka

Beck w swojej analizie koncentruje się na przemianie, jaka dokonała się w Republice Federalnej Niemiec od lat 50., określając ją jako przejście od społeczeństwa przemysłowego do „społeczeństwa ryzyka”.

Nastąpiło:

- przesunięcie w kierunku modernizacji (klasy i warstwy społ. odchodzą w przeszłość)

- przesunięcie w kierunku indywidualizacji (biografie ludzkie uwalniały się od danych z góry ograniczeń i zależy od samodzielnie podejmowanych decyzji)

W społ. przemysłowym każda klasa czy warstwa społeczna ludności związana była siecią stosunków społecznych, wynikających z sąsiedztwa, pokrewieństwa, znajomości. Ważne były też tradycje określające jako powinna przebiegać „normalna” biografia: jak długo powinno się chodzić do szkoły, jaki należy wybrać zawód, kiedy i z kim należy wziąć ślub itd.

Przejście do „społeczeństwa ryzyka”, gdzie różnice klasowe były bez żadnego znaczenia, pozwoliło na to, że jednostka staje się „twórcą własnego życia”.

9. Na czym - według Habermasa - polega optymalny rozwój osobowości ku kompetencji komunikacyjnej

Pojęcie „kompetencja komunikacyjna” określa zdolnośc podmiotu do porozumiewania się w obrębie ciągle niejasnej i kruchej struktury ról, przy jednoczesnym zachowaniu własnej tożsamości.

„Kompetencja komunikacyjna”:

- odnosi się do codziennego komunikowania się w rolach społecznych

- obejmuje też umiejętność uczestniczenia w „dyskursie” (metakomunikacyjna forma porozumiewania się).

1) Dyskurs to w teorii Habermasa to bardzo złożona sytuacja językowa i „miejsce”, w którym uzasadnia się uniwersalność ważności norm:

Warunki „idealnej sytuacji rozmowy”:

1. nie jest zakłócona przez wpływ zewnętrzny (panowanie), wewnętrzny (lęk u jednego z rozmówców)

2. jedynym dopuszczalnym przymusem jest „osobliwy niewymuszony przymus silniejszego argumentu”

3. wszyscy uczestnicy dyskursu „mają tak samo rozdane szanse wyboru i ćwiczenia aktów myślenia”.

Na bazie „wolnego od panowania dyskursu” (np. idealizacja pełnoletności - student i profesor) dają się uzasadnić normy egalitarne, jak: sprawiedliwość, równość i wolność.

Habermas stworzył „etykę dyskursywną”, która dążyła do odbudowania uniwersalnych procesów, które rządzą dyskusją nad normami moralnymi.

2) Dla Habermasa zdolnośc osądu moralnego jest jedynie „przypadkiem szczególnym” kompetencji komunikacyjnej. Jeśli specjalna zdolność osądu moralnego rozwija się w procesie przebiegającym przez różne szczeble, to również i umiejętność kompetencji komunikacyjnej musi się rozwijać w ten sposób.

3 poziomy osądu moralnego; poziom przedkonwencjonalnej moralności, konwencjonalnej, postkonwencjonalnej.

10. Przyczyny pomijania płci w socjologicznych badaniach nad edukacją.

1. Badania edukacyjne prowadzone były na podstawie współczesnych definicji tego, co było traktowane jako problem w edukacji, i w związku z tym ukierunkowane na marnowanie zdolności, nierówność szans, dzieci imigrantów, wiek itd. Nierówność szans między płciami rzadko uznawana była za problem.

2. Stereotypy płciowe wydają się głęboko zakorzenione i brane za oczywisty aspekt struktury społecznej, toteż wyjaśnienia dotyczące założonych różnic intelektualnych między kobietą a mężczyzną były przyjmowane jako wystarczające.

3. Brak rozwiniętej perspektywy porównawczej w edukacji mógł mieć pewien wpływ, ponieważ systematyczne porównania z innymi krajami przyniosłyby niepokojące informacje na temat kobiet, edukacji i życia zawodowego gdzie indziej.

11. Teoria naznaczenia - edukacyjne szanse życiowe - płeć

Teorie różnic w edukacyjnych szansach życiowych odnośnie płci:

1. Ujęcie psychologiczne - opiera się na koncepcji wrodzonych umiejętności. Dziewczęta dziedziczą inny zbiór zdolności i talentów niż chłopcy, toteż szkoła kieruje się naturalnymi tendencjami.

2. Ujęcie psychologiczne II - związane jest z dziedziczonymi cechami osobowości i motywacjami wpływającymi na osiągnięcia szkolne. Dziewczyny dziedziczą inne cechy osobowości niż chłopcy, szkoła dostarcza im różnych motywacji, owocujących różnymi osiągnięciami chłopców i dziewczyn.

3. Ujęcie socjologiczne - kładzie nacisk na proces przyswajania kultury z wbudowanymi w nią definicjami płci. Dwie możliwości: a). rola dziewczyn i chłopców jest z góry nałożona przez społeczeństwa i utrzymywana w takiej postaci w szkole; b). szkoła nie przyjmuje narzuconych ról od społeczeństwa i daje większą możliwość wyboru.

Teoria naznaczania:

1. Matematyka - dziewczyny są uważane za mniej pojętne w sferze matematyki z racji tego, że odmawia im się wyobraźni przestrzennej. Ma to podobno przyczynę biologiczną. Jednak naprawdę jest tak, że dziewczyny nie są gorsze od chłopców, po prostu opinia stawiająca je w gorszym świetle tak im się udziela, że same przyznają jej rację i traktują jako prawdziwą.

2. Dyskusje - podobno mężczyźni mówią mniej niż kobiety. Dziewczyny mają dylemat, chcą być mocne intelektualnie i zadowolić nauczyciela swoją wiedzą, a jednocześnie pozostać atrakcyjne dla chłopców, poprzez ukrywanie swoich zdolności. Dziewczyny siedzą, więc cicho i nie starają się wywyższać, a nawet starają się ulegać. Inaczej ryzykują przypięcie etykiety „dominującej”, „gadatliwej”, itp.

3. Tożsamość płciowa - dziewczyny i chłopcy od urodzenia są wychowywani względem swojej płci. Chłopcy mają być silni, ciekawi, dziewczyny uległe, grzeczne. Także w szkołach w podręcznikach widać, jakie role przypisuje się chłopcom (prezydent) i dziewczynom (matka z dziećmi). Tym samym już od dziecka wszelkie wpływy uświadamiają dziewczynom i chłopcom różnice, które mają przejawiać pomiędzy sobą.

4. Aspekty oficjalnych programów szkolnych - dziewczynom i chłopcom przypisuje się odmienne przedmioty (np. chłopcom piłkę nożną, dziewczyną siatkówkę), które warunkowane są wyobrażeniami o ich rolach, skłonnościach. Kobiety kieruje się głównie na zdobywanie wiedzy o zawodach kobiecych, lektury szkolne przesycone są męskimi bohaterami z ukrytym przesłaniem, że tylko oni mogą przeżywać aktywne przygody. Książki dla dziewczyn przesycone są raczej miłością, romansami, randkami.

5. Aspekty ukrytych programów szkolnych - np. oddzielne ustawianie chłopców i dziewcząt, kary cielesne tylko dla chłopców, dla dziewcząt słowne. Tolerowanie odmiennych typów zachowań, np. ustępowanie miejsc siedzących dziewczynom.

12. Pojęcie klasy społecznej

Klasa społeczna - a). potoczne wyrażenia używane na co dzień; b) pojęcie administracjne i demograficzne; c). pojęcie z zakresu socjologii i nauk społecznych w ogóle. Wyjaśnienie robocze stosowane przez większość naukowców: jest to kategoria administracyjna z Głównego Rejestru Zawodów, albo jej zmodyfikowana wersja.

Kilka teorii odnośnie szans życiowych związanych z klasą społeczną:

1. Ujęcie psychologiczne - dzieci z klasy średniej są „genetycznie lepsze”, ponieważ rodzice z klasy średniej przenoszą drogą dziedziczenia cechy lepszej jakości.

2. Ujęcie psychologii motywacji - albo dzieci, albo ich rodzice, lub jedni i drudzy są niewłaściwie motywowani do osiągania sukcesów w szkole.

3. Ujęcie socjologiczne - instytucjonalne czynniki w placówkach oświatowych bardzo często faworyzują uczniów pochodzących z klasy średniej, lub (alternatywnie) edukacja przyczynia się często do alienacji uczniów z klas niższych.

4. Ujęcie socjologiczne II - uczniowie wnoszą ze sobą do szkoły kulturę danej klasy społecznej, język, typy zachowań, postawy, idee, wartości, przez co wzrastanie w domu klasy średniej ułatwia radzenie sobie w placówkach edukacyjnych.

5. Ujęcie socjologiczne III - środki przeznaczone na oświatę różnią się w poszczególnych okręgach oświatowych. Różnice widoczne są w poziomie wydatków na sprzęt, nauczycieli. Osiągnięcia szkole zależne są od budżetu, a młodzież z wyższych klas uczęszcza do szkół bogatszych.

13. Teoria naznaczania - edukacyjne szanse życiowe - klasa społeczna

Wkład teorii naznaczania - Becker użył pojęcia „idealnego ucznia”. Stwierdza on, że nauczyciele operowali definicją „dobrego ucznia”, która obejmowała takie elementy jak zainteresowanie lekcjami, solidna praca w szkole, przygotowanie wyniesione z domu, takie, że uczeń jest bystry i szybki w pracy szkolnej. „Dobry uczeń” to też taki, który jest czysty, zdrowy, porządnie się ubiera, dobrze się zachowuje. Techniki owych nauczycieli były dobre dla postępowania z takim właśnie uczniem, nie były jednak odpowiednie do radzenia sobie z tymi, którzy nie pasowali do wizerunku „idealnego ucznia”, czyli najczęściej uczniów wywodzących się z niższych klas. Dzieci dobrze ubrane, itp. Posiadają większe szanse na znalezienie się w oddziałach realizujących program o wyższym poziomie trudności. Selekcja taka obrana na początku nauki pozwala dzieciom z klas wyższych zdobywać lepsze wyniki w nauce, dyskryminuje jednak dzieci z klas niższych zabierając im szanse na wyższy Pizom nauki w szkole.

Naznaczenie dotyczy również rodziców dzieci. Rodzice z klas wyższych często zajmowali się dziećmi w domu, zapewniali im lepsze warunki nauki. Rodzice z klas niższych natomiast przywiązywali do tego mniejszą wagę licząc jedynie na wychowawców w szkole.

---