Definicje pojęć związanych z krzywdzeniem dziecka

Przemoc-zachodzi wówczas, gdy jakaś osoba odnosi się do drugiej w sposób niezgodny z wymaganiami relacji, która je łączy.

Przemoc wobec dziecka-uznaje się za nią fizyczne lub umysłowe działanie na szkodę, wykorzystywanie seksualne, zaniedbywanie lub maltretowanie dziecka poniżej 18 roku życia przez osobę odpowiedzialną za pomyślny jego rozwój oraz działania, które stanowia zagrożenie dla jego rozwoju.

Przemoc fizyczna-wobec dziecka obejmuje całą gamę form zachowania, które mogą występować w postaci czynnej lub biernej. Do czynnych form przemocy fizycznej zaliczamy bicie np. pięścią, przedmiotem, kopanie oraz wszelkie zachowania o wyjątkowej brutalności jak: oparzenia, zadawanie ran ciętych, szarpanych, duszenie, usiłowanie lub dokonanie zabójstwa. Przemoc fizyczna bierna przejawia się w postaci różnego rodzaju zakazów, np.: mówienia w określonym czasie, chodzenia, załatwiania potrzeb fizjologicznych.

Przemoc emocjonalna- to zachowania osoby dorosłej względem dziecka, które prowadzą zniszczenia pozytywnego obrazu własnej osoby. Do zachowań tych zaliczamy: odrzucanie, izolowanie, ignorowanie, wyszydzanie, upokarzanie, krytykowanie, terroryzowanie, zmuszanie do wysiłku przekraczającego możliwości dziecka, zastraszanie, grozenie.

Zaniedbywanie-poważny lub nieustanny brak zwracania uwagi na potrzeby dziecka w wyniku którego powstaje szkodliwe osłabienie zdrowia lub rozwoju lub niepotrzebne wystawianie dziecka na niebezpieczeństwo w tym zimno lub głód.

Przemoc seksualna-każde zachowanie osoby dorosłej wobec dziecka, które motywowane jest seksualnie i służy podnieceniu się i zaspokojeniu popędu seksualnego.

Kazirodztwo-przemoc seksualna w psychologicznym rozumieniu tego słowa jest to nie tylko kontakt fizyczny z ustami, piersiami, zewnętrznymi narządami płciowymi dziecka, lecz również bardziej subtelne zachowania seksualne wobec dziecka, które mają na celu zaspokojenie seksualnej osoby dorosłej, robienie nęcących lub seksualnie jednoznacznych uwag wobec dziecka. W psychologicznej definicji kazirodztwa, sprawcą nie musi być osoba z rodziny aby kontakt uznać za kazirodczy. Jeśli dziecko postrzega daną osobę jako członka rodziny, to w przypadku wykorzystania seksualnego, zachowanie to będzie nosiło znamiona kontaktu kazirodczego.

Pomoc społeczna- jest instytucją polityki społecznej państwa mająca na celu umożliwienie osobom i rodzinom przezwyciężenie trudnych sytuacji życiowych, których nie są one w stanie pokonać, wykorzystując własne uprawnienia, zasoby i możliwości. Zadaniem pomocy społecznej jest zapobieganie tym sytuacjom, o których mowa wyżej poprzez podejmowanie działań zmierzających do życiowego usamodzielnienia osób i rodzin oraz ich integracji ze środowiskiem. Przemoc w rodzinie jest jednym z powodów udzielania osobom i rodzinom pomocy socjalnej. W ramach tej pomocy są realizowane następujące zadania określone w ustawie o pomocy społecznej:

-przeprowadzenie wywiadu środowiskowego przez pracownika socjalnego, który ustala sytuację osobistą i rodzinną w przypadku stwierdzenia przemocy w rodzinie wypełnia się formularz” Pomoc Społeczna-Niebieska Karta”.

-prowadzenie specjalistycznego poradnictwa w szczególności prawnego, psychologicznego i rodzinnego.

-prowadzenie interwencji kryzysowej która stanowi zespół działań podejmowanych na rzecz osób i rodzin w tym dotkniętych przemocą w celu zapobiegania lub pogłębiania się występujących dysfunkcji

-przyznawanie i wypłacanie świadczeń pieniężnych oraz świadczeń niepieniężnych w tym: udzielanie schronienia, dożywianie dzieci, prowadzenie i zapewnienie miejsc w placówkach opiekuńczo-wychowawczych

Działania pracowników pomocy społecznej wynikają również z praw i obowiązków jakie nakłada na nich:

-Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej

-Konwencja o Prawach Dziecka

-ustawa o postępowaniu w sprawach nieletnich

-Kodeks Karny

-Kodeks Rodzinny i Opiekuńczy.

Agresją nazywamy każde zamierzone działanie w formie otwartej lub symbolicznej majace na celu wyrządzenie komuś lub czemuś szkody, straty lub bólu. Jednym z podziałów jest podział na agresję wroga(gniewną) i instrumentalną. Istnieją różne koncepcje agresji:

-teoria genetyczna agresji

-teoria instynktu agresji

-teoria popędu agresji

-teoria uczenia się agresji

Kultura honoru-to zespół norm w którym centralne miejsce zajmuje pogląd że ludzie(zwłaszcza mężczyźni) powinni bronić swego honoru, nawet uciekając się do krwawego odwetu(Cohen, Nishbett 1997)

Obronny styl atrybucji-skłonność do spostrzegania wszędzie zagrożenia i interpretowania zachowań innych ludzi jako nieprzyjaznych(Dodge, Coie 1987). Osoby takie cechuje:

- duża emocjonalność

- skłonność do spostrzegania innych ludzi jako źródło zagrożenia

Złość narasta w 3 etapach w obszarze:

-myśli

-emocji

-zachowania

Metoda Raymonda Novaco (1975,1995) myśli blokujących negatywne pobudzenie emocjonalne polega na uczeniu ludzi modyfikowania myśli i uczuć za pomocą starannie opracowanej „mowy wewnętrznej”. Ludzi uczy się mówienia do siebie(w myślach) podczas jednoczesnego wyobrażenia sobie szczególnie irytujących sytuacji.

Treść tej mowy wiąże się z 4 etapami prowokacji:

-przygotowanie do prowokacji

-stawianie czoła prowokacji

-opanowywanie zdenerwowania

-refleksja w czasie

Przemoc- to wykorzystanie swojej przewagi nad drugim człowiekiem(fizycznej, społecznej, duchowej, emocjonalnej). Mamy z nią do czynienia wówczas, gdy osoba słabsza(ofiara) poddana jest przez dłuższy czas negatywnym działaniom osoby lub grup osób silniejszych(sprawcy przemocy).

Co kształtuje zachowania agresywne dzieci?

1.relacje rodzic-dziecko

-ograniczona emocjonalność wobec dziecka

-złe związki uczuciowe

-niedostępność matki

-brak opieki

2.Akceptacja zachowań agresywnych

-przyzwolenie i nadmierna tolerancja

-brak granic

3. Praktyki dyscyplinujące

-kary cielesne z wybuchami złości

4. Osobowość i różnice indywidualne

-predyspozycje charakterologiczne

-temperament

Agresja szkolna= agresja proaktywna tzn. wyizolowana do emocji i przemyślana

-instrumentalna

-przemyślana

-świadoma

-niejednorazowa i skumulowana

Formy przemoc w szkole:

-przezywanie, ubliżanie, poniżanie

-plotkowanie, obgadywanie, rozpowszechnianie kłamstw

-wyśmiewanie, dokuczanie

-szarpanie, popychanie, wykręcanie rąk

-zastawianie drogi, uniemożliwienie przejścia

-bicie, kopanie

-niszczenie, wyrzucanie cudzej własności

-zamykanie w toalecie lub innym pomieszczeniu

-opluwanie, oblewanie czymś

Ofiary przemocy w szkole: pasywne i prowokujące.

Pasywne:

-słabe fizycznie

-lękliwe i małomówne z niską samooceną

-nieśmiałe, wrażliwe i ciche, bezradne

-brak kolegów i poczucie opuszczenia

-są negatywnie nastawione do przemocy

- nie bronią się w zetknięciu z agresorem

-unikają sportu z leku przed urazami

-na ogół reagują płaczem

-trudności interpersonalne(lepszy kontakt z dorosłymi)

-mogą mieć początkowo dobre stopnie

Prowokujące:

-trudnosci w koncentracji uwagi

-niepokój wew. I zmienne humory

-wytwarzają atmosferę irytacji

-prowokują sytuacje konfliktowe

-mieszanka lęku i agresji

-słabsze fizycznie

-niska samoocena i niepewność siebie

-porywczy temperament

-bronią się ale zazwyczaj nieskutecznie

-zdarza się że dokuczają innym

-dorośli za nimi nie przepadają

Świadkowie przemocy którzy nie potrafili się jej skutecznie przeciwstawić:

-często latami przechowują poczucie winy

-niezadowolenie i pretensje do siebie

-uczą się bierności, bezradności

-nie reagują w trudnych sytuacjach

Formy przemocy szkolnej:

-bezpośrednia przemoc fizyczna

-bezpośrednia przemoc słowna i niewerbalna

-pośrednie formy przemocy(namawianie innych)

Dlaczego w grupie nie ma pomocy?

-anonimowość(a co mnie to obchodzi grunt że mnie nie dotyczy)

-niewiedza wielu(czy sytuacja wymaga mojego zaangażowania, a może oni się tylko wygłupiają)

-dyfuzja odpowiedzialności(czy to ja mam pomóc, przecież są inni)

Czynniki ryzyka wystąpienia przemocy w szkole

1. Niewłaściwy system norm

2. Brak reakcji na zachowania agresywne

3. Związane z organizacją nauczania

4. Związane z relacjami uczeń- nauczyciel-rodzic

Objawy stosowania przemocy fizycznej:

-siniaki i stłuczenia

-oparzenia

-złamania, pęknięcia kości

-zamknięte urazy głowy

Rozmawiając z dzieckiem skrzywdzonym należy pamiętać jak trudna jest sytuacja dziecka ze względu na:

-wstyd

-poczucie winy

-strach przed ponownym skrzywdzeniem

-tajemnicę

-lojalność wobec sprawcy przemocy

Prokuraturę należy zawiadomić w przypadku:

-znęcania się fizycznego lub psychicznego nad dzieckiem(art.207 kk)

-rozpijania dziecka(art.208 kk)

-porzucenia dziecka do lat 15 lub starszego, nieporadnego ze względu na stan psychiczny lub fizyczny(art. 210 kk)

-uprowadzenia dziecka do lat 15 lub starszego, nieporadnego ze względu na stan psychiczny lub fizyczny(art. 211 kk)

-wykorzystywania seksualnego dziecka i prezentowania mu treści pornograficznych( art. 197,198, 200, 201, 202 kk)

Formy krzywdzenia:

-fizyczne

-seksualne

-ekonomiczne

-psychiczne

-zaniedbywanie

Przestępstwa przeciwko wolności seksualnej i obyczajowości:

-art. 199-czynność seksualna przez nadużycie zależności

-art. 202-prezentacja i rozpowszechnianie pornografii

-art. 204§1-stręczycielstwo

-art. 204§2-sutenerstwo

Przestępstwa przeciwko rodzinie i opiece:

-art. 206-bigamia

-art. 207§1-znęcanie się, typ podstawowy

-art. 208-rozpijanie małoletniego

-art. 209-uchylanie się od alimentów

-art. 210§1-porzucenie nieporadnego, typ podstawowy

-art. 210-uprowadzenie małoletniego lub nieporadnego

W każdym przypadku gdy pokrzywdzonym jest osoba małoletnia ustala się skutki przestępstwa celem rozstrzygnięcia co do potrzeby zapewnienia bezpieczeństwa dziecka, odseparowania od sprawcy zawiadomienia odpowiednich służb medycznych, ratowniczych, socjalnych itp.

Sytuacje krzywdzenia dziecka można podzielić na:

-krzywdzenie fizyczne

-krzywdzenie emocjonalno-seksualne

-krzywdzenie ekonomiczne

-dziecko świadek przemocy

-zaniedbanie

Samobójstwa

Większość samobójstw poprzedza depresja oprócz jej może być to nagłe wzburzenie i prowokacja. Wyróżniamy samobójstwo:

-wyobrażone

-upragnione

-umiłowane

Samobójstwa wśród młodzieży zdarzają się najczęściej wtedy gdy nie ma wsparcia w rodzinie w wyidealizowany obraz przyjaciela nie potwierdza się (konflikt z rodzicami, opiekunami, konflikt z nauczycielem, konflikt z rówieśnikami).

Sposoby samobójstw:

-powieszenie się

-rzucenie z wysokości

-samobójcze zatrucie

-samobójstwo ranami kłutymi

-utopienie się

-rzucenie się pod pędzący pojazd

-otrucie gazem

-zastrzelenie się

-samospalenie

-porażenie prądem

Wg Durkheima istnieją 3 motywy samobójcze:

-motyw anomiczny (samobójstwo poprzedzone zerwaniem dotychczasowych stosunków jednostki ze społeczeństwem: poprzez utratę pracy, recesję, nawet nagłe wzbogacenie się)

-motyw egoistyczny(ma miejsce wtedy gdy ubogie więzi łączą jednostkę ze społeczeństwem. Wymagania społeczne wraz z podstawowym wymaganiem życia nie docierają do jednostki)

-motyw społeczny(samobójstwo altruistyczne jest wymuszone przez społeczeństwo np. dla dobra społeczeństwa hara-kiri).

Współczesne motywy samobójstwa:

1. motyw samozagłady

Związane z depresja i bezradność

2. motyw manipulacji

Samobójca pragnie zachować swoje życie a próba samobójcza jest wołaniem o pomoc pokazującym dramatyzm sytuacji.

3. motyw samozagłady i manipulacji

Niektórzy ludzie chcą wpłynąć na innych umierając np. forma zemsty na niewiernym współmałżonku.

Ważnymi czynnikami są:

-zakłócenia w interakcjach społecznych w domu rodzinnym i w szkole(nieumiejętność dostrzegania problemu przez pedagogów i rodziców i podjęcie głębszych rozmów)

-zakłóceniami w sferze afektywnej

Wg Dubois samobójstwo jest dezadaptywnym neurotycznym mechanizmem obronnym zaś próba samobójcza jest adaptywna(zwraca uwagę na problemy).

Pakty samobójcze- najczęściej 2 lub 3 osoby porozumiewają się w kwestii zakończenia życia.

Efekt Wertera-„śmierć z małpowania” modelowanie zachowania osoby znanej , popularnego bohatera, który zginął śmiercią samobójczą np. Kurt Cobein z Nirvany

-podobna metoda popełnienia samobójstwa

-podobny wiek do osoby modelowej

-podobny typ problemów

Syndrom presuicydalnym E.Ringel'a

a. zawężenie sytuacyjne- trudna sytuacja z której zdaniem ofiary nie ma wyjścia (subiektywne poczucie bezradności i odpowiedzialności za powstałe problemy „tunelowa wizja sytuacji”)

b. zawężenie dynamiczne-siłą napędową człowieka staje się pesymizm, którego nie potrafi zwalczyć

c. zawężenie stosunków społecznych- izolacja od przyjaciół i kolegów, kontakty stereotypowe a relacje powierzchowne

d. zawężenie świata wartości-rezygnacja z zainteresowań, brak siły do życia, obniżona samoocena

e. napięcie i agresja -wzrasta agresja a odreagowanie nie jest możliwe więc następuje zwrot siły przeciwko sobie

f. fantazje samobójcze- trzy etapy:

-wyobrażenia bycia martwym na tym etapie śmierć jest zjawiskiem odwracalnym

-wyobrażenia podniesienia na siebie reki bez konkretnych planów samobójstwa

-faza najwyższego zagrożenia gdzie samobójstwo bywa bardzo szczegółowo zaplanowane

Czynniki ryzyka i sytuacje ryzykowne

1. czynniki kulturowe i socjoekonomiczne

-konflikt między odmiennymi wartościami grupowymi

-brak zakorzenienia w danej kulturze

-problem tożsamości seksualnej

-otwarty brak akceptacji przez rodziców, rówieśników i szkołę

2. wzorce rodzinne i negatywne zdarzenia życiowe-traumatyczne zdarzenia życiowe z dzieciństwa oraz destrukcyjne wzorce rodzinne

3. styl poznawczy i osobowość(ograniczona wartość) gdyż nie ma osobowości samobójcy. Pewne cechy mogą mieć znaczenie w powiązaniu z zaburzeniami psychicznymi w predykcji zachowań suicydalnych.

4. zaburzenia psychiczne

*depresja+ zachowania antyspołeczne

Depresyjne dziewczęta:

-skłonność do wycofania się

-milczenie

-przygnębienie

-bezczynność

Depresyjni chłopcy:

-zachowania agresywne

-zachowania destrukcyjne

-skłonność do osamotnienia

*zaburzenia lękowe

*nadużywanie narkotyków i alkoholu

*zaburzenia odżywiania się

*inne zaburzenia psychiczne

Np. schizofrenia, choroba maniakalno-depresyjna

5. wcześniejsze próby samobójcze

6. obecne negatywne zdarzenia życiowe

Wg E.H. Eriksona tożsamość ego obejmuje zdolność jednostki do samookreślenia przez wybór wartości spośród oferowanych przez społeczeństwo i trwale zaangażowanie w te wartości.

Do poczucia tożsamości należą wymiary:

-poczucie granic własnego ciała (kształtuje się we wczesnym dzieciństwie i stanowi podstawę dalszego rozwoju poczucia tożsamości)

-poczucie własnej wartości

Marcia i Matteson wyróżniają cztery podstawowe statusy tożsamości ego:

-tożsamość osiągnięta - jednostka przeszła kryzys, dokonała wyboru i trwałego zaangażowania

-moratorium - jednostka jest w okresie kryzysu, jej zaangażowania są silne lecz zmienne i krótkotrwałe

-tożsamość przybrana - jednostka nie przechodziła kryzysu, jest silnie zaangażowana w wartości wpajane w dzieciństwie, ma poczucie trwałości i niezmienności swoich przekonań i zaangażowań

-dyfuzja tożsamości - młody człowiek przechodził kryzys lub nie, nie wykazuje jednak zaangażowania i nie dokonał wyboru

Psychologia kliniczna wyróżnia dwa źródła sterowania poczuciem własnej wartości:

-zewnętrzne

-wewnętrzne

Przykładowe wymiary sterujące poczuciem własnej wartości:

1. Kompetencja-niekompetencja

2. Akceptacja-odrzucenie

3. Wyniki własnej działalności

4. Opinie innych ludzi

5. Pozycja w grupie

6. Środowiskowe warunki życia

7.Wygląd zewnętrzny

Profilaktyka samobójstw:

-nie lekceważyć żadnych sygnałów

-czytać sygnały nie wprost

-skupienie się na pozytywach

-praca z rodzicami

-usuniecie środków umożliwiające popełnienie samobójstwa z zasięgu dzieci i młodzieży w złym stanie emocjonalnym

-kierowanie do specjalistów

-uczenie wyrażania własnych emocji

-wzmacnianie zdrowia psychicznego nauczycieli i innych pracowników szkoły

-zapobieganie tyranizowaniu i przemocy w szkole program monitoringu w szkole i po szkole

-dostarczanie informacji o placówkach w których można uzyskać pomoc

-zwracanie uwagi na przypadki wagarowania, absencje mogą być ważną przesłanką rożnych problemów.

Patologie społeczne

1. ramy czasowe okresu adolescencji

S.Baley- wiek dojrzewania 13/14-20 lat wyróżnia trzy fazy:

-przedpokwitaniową 13-14 rok życia

-pokwitaniową do ok. 17 roku życia

-wiek młodzieńczy do ok. 20-24 lat

S.Szuman- wiek dojrzewania i wiek młodzieńczy 14-21 lat

M.Kreutz- młodość 11-21 lat a w nim wyróżnia się 3 fazy:

-okres przekory 11-14 lat

-okres dojrzewania 14-17 lat

-okres harmonizacji 17-21 lat

M.Żebrowska-12/13 - 17/18 lat

J.Turner, D.Helms- adolescencja-okres między dzieciństwem a dorosłością 13-19 lat

E.B.Hurlock wyróżnia trzy fazy:

-preadolescencja, pubertacja od 10-12 roku życia(dziewczęta 10-11, chłopcy 11-12,5)

-wczesna adolescencja 13-16rok życia(dziewczęta 12-16, chłopcy 13-17)

-późna adolescencja 17-21 rok życia (dziewczęta 17-20, chłopcy 18-21)

Około 10 roku życia człowiek dojrzewa seksualnie, przez co staje się możliwa prokreacja. Okres ten nazywa się mianem pubertacji.

Adolescencja-okres który trwa od początku pubertacji aż do okresu dorosłości.podczas pubertacji przysadka wydziela hormony(gonadotropiny) działające na jajniki kobiet i jądra mężczyzn oraz na korę nadnerczy obu płci.

Folitropina- hormon pobudzający u kobiet dojrzewanie pęcherzyków w jajnikach i wzmagający wytwarzanie estrogenów, natomiast u mężczyzn powoduje powiększenie cewek nasiennych i pobudza wytwarzanie plemników.

Hormon luteinizujący- pobudzający u kobiet jajeczkowanie (owulację) natomiast u mężczyzn stymuluje wydzielanie testosteronu w jądrach.

Prolaktyna- czyli hormon laktogenny wpływający na rozpoczęcie i podtrzymanie laktacji

Przyczyny wzmożonej emocjonalności:

-sfera fizjologiczna przemiany hormonalne

-sfera rozległych doświadczeń społecznych

Centracja- dzieci skupiają się na jednym szczególe, mając do rozwiązania problem dziecko widzi tylko jedno rozwiązanie.

Decentracja- rozwiązując problem dziecko widzi wiele aspektów(umie spojrzeć na problem z wielu stron)

Krytycyzm myślenia powoduje zauważenie wielu sprzeczności w rzeczywistości i to wzmacnia samodzielne myślenie.

Wg Eriksona umacnia się tożsamość(tożsamość ego)

1.proba sformułowania własnego systemu wartości

2.wykształcenie cnoty wierności (fidelity) zdolność dotrzymywania swobodnie przyjętych przez siebie zobowiązań, wbrew nieuniknionym sprzecznościom systemów wartości.

Tożsamość „ja” ma trzy składniki:

-poczucie jedności (zgodność obrazu ja)

-poczucie ciągłości obrazu ja

-poczucie wzajemności między własnym obrazem ja a sposobem spostrzegania przez innych

Autonomia moralna- samodzielne sprawdzenie prowadzi do pogłębienia wiadomości czy normy są słuszne czy nie.

Pojawia się wlasny stosunek do norm. Normy zostają przyswojone wraz z uznaniem przez interioryzację. Wewnętrzne przekonanie do norm moralnych wpływa na zachowanie.

Wg Kohlberga

1.poziom przedkonwencjonalny( małe dzieci sterowanie karami i nagrodami)

2.poziom konwencjonalny(wczesna adolescencja-myśl moralna zdominowana jest troską o dobro własnej rodziny, społeczeństwa czy wartości patriotycznych)

3.poziom postkonwencjonalny(wskazówki własnego sumienia)

Systematyzacja operacji umysłowych-w myśleniu tworzą się zwarte systemy operacji myślowych co prowadzi do integracji osobowości. Tworzy się hierarchia wartości

Większość młodzieży ma bogate plany życiowe:

-plany edukacyjne

-plany rodzinne

-plany hobby

-plany ekonomiczne

-plany zdrowotne

-plany towarzyskie

-plany życzeniowe

-plany moralne i duchowe

-plany związane z własnym rozwojem

-plany dotyczące własnego wyglądu

-plany zawodowe

Dzieci nie uczą się z tego co mówisz tylko z tego co robisz.

---