Sejm i senat to organy władzy ustawodawczej. Sejm jest izbą pierwszą parlamentu a senat drugą. Są to jedyne organy przedstawicielskie, które posiadają przywilej reprezentowania narodu i podejmowania w jego imieniu decyzji.
Wybory do sejmu i senatu
Wybory zarządza prezydent 90 dni przed upływem kadencji obecnego parlamentu, odbywają się one jednego dnia który jest wolny do pracy. Obie izby SA wybierane na czteroletnią kadencję. Posłowie są wybierani w wyborach powszechnych, równych, bezpośrednich, proporcjonalnych i tajnych natomiast senatorowie w wyborach powszechnych, tajnych i bezpośrednich. W podziale mandatów poselskich uczestniczą partie polityczne, które w skali kraju zdobyły co najmniej 5% głosów, a w przypadku koalicji wyborczych jest to 8%. Podział mandatów odbywa się na podstawie metody Honda, która premiuje większe ugrupowania. Czynne prawo wyborcze czyli prawo do wybierania posiada każdy Polak, który najpóźniej w dniu wyborów kończy 18 lat. Istnieje również możliwość pozbawienia obywatela takiego prawa za orzeczeniem Trybunału Stanu bądź prawomocnym wyroku sądu. Bierne prawo wyborcze czyli prawo bycia wybieranym do sejmu posiada obywatel Polski, który skończył 21 lat. Do senatu próg wieku wynosi 30 lat. Nie ma innych cenzusów typu majątkowego czy wykształcenia. Kandydatów na posłów i senatorów mogą zgłaszać partie polityczne oraz obywatele. Wybory przeprowadza Państwowa Komisja Wyborcza za pośrednictwem okręgowych i obwodowych komisji wyborczych.
Posłowie i senatorowie
Sejm składa się z 460 posłów a senat ze 100 senatorów. Mandat poselski ma charakter generalny czyli wyraża wolę całego narodu, charakter nie odwołalny oraz niezależny tzn. że posłów nie obowiązują instrukcje poselskie jak to bywało w historii Rzeczypospolitej. Parlamentarzyści dysponują immunitetem poselskim. Jest to przywilej, który uniemożliwia pociągnięcie ich do odpowiedzialności karnej bez zgody sejmu. Posłowie i senatorowie tworzą koła i kluby parlamentarne, które zrzeszają przedstawicieli poszczególnych partii politycznych. Klub może utworzyć 15 posłów i odpowiednio 7 senatorów. Do utworzenia koła natomiast potrzebnych jest 3 parlamentarzystów. Kluby mają własne władze i regulaminy. W głosowaniach bardzo często obserwujemy tzw. dyscyplinę klubową czyli zobowiązanie wszystkich członków klubu do głosowania w określony sposób. Kluby i koła dzielą się na koalicyjne czyli wspierające rząd oraz opozycyjne sprzeciwiające się polityce rządu.
Organizacja oraz funkcjonowanie sejmu i senatu
Sejm i senat obradują na posiedzeniach i tak pierwsze zwołuje prezydent, a kolejne marszałkowie. Obrady sejmu i senatu są jawne chyba że sytuacja tego wymaga mogą być utajnione. Najważniejszym jak gdyby człowiekiem w sejmie jest marszałek wybierany przez posłów ze swojego grona na pierwszym posiedzeniu. Marszałek to druga osoba w państwie zaraz po prezydencie. Do jego zadań należy organizowanie obrad sejmu oraz przewodniczenie im, ustalanie harmonogramu prac jak i reprezentowanie sejmu. Jego zastępcami są wicemarszałkowie. Kolejnym ważnym organem sejmu jest prezydium, które tworzą marszałek oraz wicemarszałkowie. Prezydium kieruje pracami sejmu ustala plan jego prac oraz koordynuje prace komisji. Prezydium jest częścią konwentu seniorów w którego skład wchodzą przewodniczący klubów i kół parlamentarnych. Do kompetencji konwentu należy opiniowanie planu prac sejmu i ustalanie porządku poszczególnych posiedzeń. Wyróżniamy także komisje sejmowe do których kompetencji należy rozpatrywanie spraw będących przedmiotem obrad sejmu, wyrażanie opinii w sprawach przekazywanych pod ich obrady. Komisje dzielą się na stałe oraz nadzwyczajne powoływane w konkretnych przypadkach. Takie same organy czyli marszałka prezydium oraz konwent seniorów występują w senacie. Sejm i senat to oczywiście dwie oddzielne izby ale w sytuacjach określonych w konstytucji obradują wspólnie tworząc Zgromadzenie Narodowe. Zbiera się ono w czterech przypadkach:
-odebrania przysięgi od nowo wybranego prezydenta
-uznania prezydenta za niezdolnego do pełnienia swojej funkcji ze względu na zły stan zdrowia
-postawienia prezydenta w stan oskarżenia
-wysłuchania orędzia prezydenta, które jest skierowane do Zgromadzenia.
Funkcje parlamentu
Wyróżniamy następujące funkcje parlamentu:
Ustrojodawcza- parlament ma prawo do zmiany ustroju politycznego, społecznego i gospodarczego poprzez zmianę obowiązującej konstytucji.
Kreacyjna-przejawia się tym że sejm i senat mają prawo wyboru innych organów państwowych i tak sejm powołuje lub odwołuje radę ministrów sędziów TS i TK oraz wybiera na wniosek prezydenta prezesa NBP. Natomiast sejm wspólnie senatem powołują członków KRRiT, członków krajowej rady sądownictwa, członków rady polityki pieniężnej oraz pezesa NIKu rzecznika praw obywatelskich rzecznika praw dziecka i generalnego inspektora ochrony danych osobowych.
Kontrolna- funkcja ta przysługuje tylko sejmowi który ma prawo kontrolować inne organy państwa za pomocą następujących instrumentów:
-absolutorium czyli zatwierdzenie działalności finansowej rządu, jego nieudzielenie oznacza stwierdzenie że rząd naruszył ustawę budżetową i może się skończyć dymisją rządu
-zapytania i interpelacje poselskie czyli sposób zwracania się posłów do rządu z prośbą o udzielenie informacji, mogą dotyczyć spraw jednostkowych i są to zapytania oraz zasadniczych czyli interpelacje
-komisje śledcze powoływane w celu wyjaśnienia określone sprawy mają prawo do przesłuchiwania osób
-pociągniecie do odpowiedzialności konstytucyjnej, sejm ma prawo postawić najwyższych urzędników państwowych przed TS
-wotum zaufania czyli poparcie dla polityki rządu
-wotum nieufności czyli uchwała wyrażającą brak poparcia dla polityki rządu, musi być uchwalone większością ustawowej liczby posłów czyli 231
Skoro mowa o większościach to wyróżniamy ich 3:
-w. zwykła- liczba głosów za jest większa niż liczba głosów przeciw, liczba głosów wstrzymujących się jest bez znaczenia
-w. bezwzględna liczba głosów za jest większa niż suma głosów przeciw i wstrzymujących się
-w. kwalifikowana czyli wyrażona ułamkiem np. 2/3, 3/5
Ostatnią i myślę chyba najważniejszą funkcją parlamentu jest funkcja ustawodawcza która polega na tworzeniu aktów prawnych rangi ustawowej. Parlament jest najważniejszym organem prawotwórczym w państwie, co wynika z systemu trójpodziału władzy. Ustawy mogą regulować wszystkie sprawy w państwie. W telegraficznym skrócie proces ustawodawczy wygląda tak że określony projekt ustawy trafia do marszałka sejmu ten podsuwa ją pod obrady izby następnie po pracy w komisjach i trzech czytaniach projekt trafia pod obrady senatu jeśli ten nie zgłasza żadnych poprawek ustawa trafia do podpisu prezydenta i jeśli ten jej nie zawetuje zostaje ona opublikowana w dzienniku ustaw Rzeczypospolitej Polskiej.
Sądy i trybunały
Do organów władzy sądowniczej w Polsce zalicza się Sąd Najwyższy sądy powszechne sądy administracyjne i wojskowe oraz trybunał konstytucyjny a także trybunał stanu. Sędziowie są powoływani przez prezydenta na wniosek krajowej rady sądownictwa. Organy te funkcjonują na podstawie kilku zasad takich jak:
-zasada niezawisłości która mówi o tym iż sędziowie podlegają konstytucji, przy wydawaniu wyroków kierują się przepisami prawa oraz własnym sumieniem, są także wolni od wszelkich nacisków ze strony władz administracyjnych. Gwarancją niezawisłości jest powoływanie sędziów na stałe czyli do emerytury.
-zasada jednolitości która oznacza że wszystkie sądy orzekają w imieniu państwa na podstawie tego samego prawa
-zasada kolegialności polegająca na tym że sądy orzekają w zespołach
-zasada jawności postępowania oznaczająca to że rozprawy sądowe są otwarte dla publiczności
-zasada instancyjności w Polsce sądy mają charakter co oznacza że istnieje możliwość apelacji od wyroku do sądu wyższej instancji.
Sąd najwyższy jest organem sprawującym nadzór nad działalnością sądów powszechnych i wojskowych, dzieli się on na 4 izby: cywilna karną wojskową a także pracy i ubezpieczeń społecznych. Na czele SN stoi prezes mianowany przez przez prezydenta na 6 letnią kadencję. Sąd ten pełni następujące funkcje:
-rozpoznaje kasacje czyli odwołania od sądu 2 instancji
-interpretuje przepisy prawa
-stwierdza ważność wyborów oraz referendów
Sądy powszechne rozstrzygają sprawy z zakresu prawa karnego cywilnego rodzinnego prawa pracy oraz ubezpieczeń społ., ich pracami kierują prezesi. Dzielą się one na sądy rejonowe które rozpatrują wszystkie sprawy z wyjątkiem tych przeznaczonych dla sądów okręgowych sądy grodzkie które rozstrzygają wykroczenia ale nie przestępstwa oraz sady okręgowe które rozpatrują odwołania od sądów rejonowych apelacje od sądów okręgowych natomiast trafiają do sądów apelacyjnych.
Sady administracyjne
Do kompetencji tych sądów należy kontrola organów administracji publicznej, rozstrzyganie sporów między samorządem a jednostkami administracji państwowej, rozstrzyganie sporów między obywatelami a administracją oraz orzekanie o zgodności z ustawami uchwał samorządu terytorialnego. Sądy te dzielą się na wojewódzkie sądy administracyjne czyli pierwszej instancji oraz naczelny sąd administracyjny.
Sądy wojskowe
Rozpatrują przestępstwa popełniane przez żołnierzy służby czynnej. Sądy te również maja charakter dwuinstancyjny dzielą się na sady garnizonowe oraz sądy okręgu wojskowego które sądami drugiej instancji dla sądów garnizonowych a także sądami pierwszej instancji dla żołnierzy piastujących najwyższe stopnie wojskowe.
Trybunał Stanu
Jest to organ sądowy który sądzi najwyższych urzędników państwowych. Przewodniczącym TS jest pierwszy prezes sądu najwyższego, rozpatruje on w dwóch instancjach w pierwszej orzeka on w składzie przewodniczący i 4 członków a w drugiej jest to przewodniczący i 6 członków od wyroku drugiej instancji nie ma kasacji. Do zadań TS należy sądzenie prezydenta za naruszenie konstytucji i przestępstwa pospolite, członków Rady Ministrów, prezesów NBP NIK KRRiT oraz posłów i senatorów za naruszenie zakazu prowadzenia działalności gospodarczej wiążącej się z czerpaniem korzyści z majątku skatbu państwa lub samorządu terytorialnego.
Trybunał Konstytucyjny
To organ odrębny od pozostałych sądów, składa się z 15 sędziów wybieranych przez sejm na 9 letnią kadencję, prezesa i wiceprezesów powołuje prezydent. Orzeczenia TK mają charakter ostateczny. Funkcje TK to:
-orzekanie o zgodności ustaw i umów międzynarodowych z konstytucją
-orzekanie o zgodności ustaw z ratyfikowanymi umowami miedzynarodowymi
-rozpatrywanie skarg konstytucyjnych
-orzekanie o zgodności z konstytucją celów i działalności partii Polit.
-badanie zgodności z konstytucją akt ów prawnych wydawanych przez organy centralne
-rozstrzyga spory miedzy centralnymi organami państwa
-orzekanie o tymczasowej przeszkodzie wykonywania funkcji przez prezydenta
Na koniec wspomnę jeszcze krótko o krajowej radzie sądownictwa która stoi na czele niezależności sędziów i sądów, do jej zadań należą:
-rozpatrywanie kandydatur na sędziów i występowanie do prezydenta z wnioskiem o powołanie sędziów SN sądów powszechnych administracyjnych i wojskowych
-występowanie do TK z wnioskiem o zbadanie zgodności z konstytucją aktów dotyczących sędziów i sądów
-występowanie z wnioskiem o wszczęcie postępowania dyscyplinarnego w stosunku do sędziów.