Warszawa w okresie II wojny światowej

- 1 września 1939 roku hitlerowskie Niemcy rozpoczęły działania zbrojne przeciw Polsce. Przez pierwsze trzy dni trwał bój graniczny; następnie opór polski został przełamany. 17 września 1939 roku nastąpił kolejny akt polskiej tragedii. O 2:00 Wacław Grzybowski, polski ambasador w Moskwie, otrzymał notę radziecką stwierdzającą, że wobec bankructwa państwa polskiego: rząd ZSRR nakazał Armii Czerwonej przekroczenie granicy z Polską by wziąć w opiekę ludność białoruską i ukraińską.

W nocy z 6 na 7 września 1939 Warszawę opuścił Naczelny Wódz, przystąpiono do ewakuacji sprzętu i amunicji z centralnych magazynów Warszawy i okolic oraz personelu obydwu głównych szpitali wojskowych, a także Dowództwa Okręgu Korpusu. 9 września nastąpił atak 4. niemieckiej dywizji pancernej na Warszawę. Obrona Warszawy trwała do honorowej kapitulacji 28 września 1939.

Terror, który był metodą rządzenia w okupowanym mieście, spotkał się z oporem znacznej części Warszawiaków. Jego intensywność i różnorodność form, jak masowe akcje zbrojne, mały i duży sabotaż, tajna działalność oświatowo-kulturalna, ratowanie zabytków, uczyniły Warszawę stolicą Podziemnego Państwa Polskiego. Tu koncentrowały się centralne ośrodki dyspozycji politycznej i wojskowej władz polskich: Delegatura Rządu na Kraj, Polityczny Komitet Porozumiewawczy i Komenda Główna Armii Krajowej. Działała też ekspozytura sowiecka - Krajowa Rada Narodowa.

W trakcie działań wojennych Hitler rozważał stworzenie kadłubowego państewka polskiego. Znaczną część ziem zagarniętych przez Niemcy włączono do Rzeszy, z reszty zaś utworzono Generalne Gubernatorstwo ze stolicą w Krakowie, którego gubernatorem został Hans Frank. Polskich mieszkańców gubernatorstwa chciano uczynić nisko wykwalifikowaną siłą roboczą. W Generalnej Guberni Niemcy zamknęli wszystkie muzea, biblioteki, wydawnictwa, redakcje pism i szkoły średnie oraz wyższe. Okupacja niemiecka na terenie Generalnej Gubernii łączyła w sobie politykę grabieży i wyniszczania ludności w gettach i poprzez pracę niewolniczą. Generalna Gubernia miała być ekonomicznie całkowicie zależna od Rzeszy przy możliwie minimalnych nakładach i była traktowana jako łup wojenny, z czego wynikała gospodarka rabunkowa, zwłaszcza po klęskach na froncie wschodnim.

Plan Pabsta to niemiecki nazistowski plan zburzenia miasta Warszawy i zamienienia go w prowincjonalne miasto, służące Niemcom w charakterze ogromnego węzła komunikacyjnego i ośrodka w którym zamieszkiwała by niemiecka elita (niem. Ostgruppe), licząca ok. 40 000 ludzi, zarządzająca podbitymi przez III Rzeszę terenami na wschodzie. W nowej Warszawie planowano również zmniejszyć liczbę Polaków do ok. 130 000 osób. Planowanemu nowemu ośrodkowi miejskiemu miano nadać nazwę "Nowe niemieckie miasto Warszawa" (niem. Die Neue deutsche Stadt Warschau).

Życie kulturalne okupowanego miasta

Naziści zabronili wykonywania polskiej muzyki i kazali Polakom oddać wszystkie radia. Dzieła sztuki wywozili do Niemiec. Niszczyli pomniki. Polakom zostawili teatrzyki o bezwartościowym repertuarze, kina wyświetlające niemieckie filmy propagandowe oraz gadzinówki, czyli hitlerowskie gazety wydawane po polsku.

Łapanki

Łapanka to nazwa potoczna jednego z głównych sposobów używanych przez Niemców podczas II wojny światowej dla zatrzymania większej liczby przypadkowych więźniów/zakładników. Metoda polegała na nagłym i szczelnym okrążeniu zdefiniowanego terenu miejskiego (fragmentu ulicy, placu, dworca itp.) i zatrzymaniu wszystkich, bądź wybranych spośród znajdujących się tam ludzi. W łapankach uczestniczyli na ogół SS, Gestapo lub żołnierze Wermachtu.

Zmiany nazw ulic

Hitlerowcy dokonywali w czasie okupacji stolicy zmian nazw ulic. min: ulica 11 listopada przemianowano na Esplanadową, aleje Niepodległości na aleję Północ-Południe, a aleję Stanów Zjednoczonych na Europejską. Plac Piłsudskiego w okresie od 1940 roku nosił imię Adolfa Hitlera.

Getto

We wrześniu 1939r. pod okupacją niemiecką znalazły się ponad 2 miliony polskich Żydów. 2 października 1940r. powstało getto warszawskie, obejmujące mniej więcej teren współczesnego Mirowa i Muranowa. W styczniu 1941 roku zamknięto w nim ok. 590 tys. Żydów. W getcie panowały bardzo ciężkie warunki życia oraz terror. Śmiertelność była bardzo wysoka. Tylko w okresie od zamknięcia dzielnicy żydowskiej w październiku 1939 roku do połowy 1942 roku zginęła 1/4 mieszkańców getta. Porządku w getcie pilnowała policja żydowska. Niemcy dokonywali wywózek żydów z getta. Wywożonym mówili, że zostaną przesiedleni, i pozwalali im wziąć rzeczy osobiste. Latem 1942r. z getta warszawskiego zabierano nawet 6-10 tysięcy osób dziennie. Jesienią 1942r. młodzi Żydzi powołali Żydowską Organizacje Bojową. Nawiązała ona kontakt z AK i otrzymała od niej broń.

Powstanie w getcie żydowskim

19 kwietnia 1943r. w getcie warszawskim mieszkało jeszcze 70 tysięcy ludzi. Tego dnia Niemcy przystąpili do ostatecznej likwidacji dzielnicy. Jednakże wkraczające oddziały SS zostały przywitane kulami. Rozpoczęło się powstanie w gettcie warszawskim. Żydzi nie walczyli o zwycięstwo, nie mieli na to szans, ale walczyli aby "Wybrać sposób umierania: z bronią w ręku!" Gdy walka stała się beznadziejna, większość przywódców powstania popełniła samobójstwo. 16 maja Niemcy wysadzili w powietrze synagogę i zniszczyli ostatnie punkty oporu. Getto w Warszawie przestało istnieć.

Powstanie Warszawskie

1 sierpnia 1944r. o godzinie 17:00 w Warszawie wybuchło zorganizowane przez Armię Krajową w ramach akcji "Burza" powstanie warszawskie. Od strony militarnej powstanie było wymierzone przeciwko Niemcom, a od strony politycznej przeciwko wkraczającym od wschodu sowietom. Jego głównym celem była próba ratowania powojennej suwerenności poprzez odtworzenie w stolicy Polski legalnych władz państwowych, będących naturalną kontynuacją władz przedwojennych. Miało to uniemożliwić narzucenie Polsce marionetkowych władz uzależnionych od Związku Radzieckiego, którego wojska właśnie zbliżały się do Warszawy. Przewidywano przybycie do stolicy spadochroniarzy polskich z zachodu 1 SBS oraz obserwatorów alianckich. Plany te jednak nie zostały wcześniej skonsultowane z dowództwem alianckim i nic z nich nie wyszło.

Walki trwały 63 dni. Straty po stronie polskiej wyniosły około 18 tysięcy zabitych i 25 tysięcy rannych żołnierzy oraz od 120 do 200 tysięcy ofiar spośród ludności cywilnej. Po upadku powstanie Adolf Hitler wydał rozkaz zrównanie z ziemią Warszawy.

Rosjanie wkroczyli do lewobrzeżnej Warszawy 17 stycznia 1945. Za nimi do zrujnowanego i opustoszałego miasta przeniosły się proradzieckie władze polskie. Podjęto uchwałę o odbudowie Warszawy jako stolicy Polski. Ludność masowo powracała do Warszawy. Represje NKWD i aparatu bezpieczeństwa uniemożliwiały powrót wielu żołnierzom AK. Przedwojenna demokratycznie wybierana Rada m.st. Warszawy została zastąpiona Warszawską Radą Narodową z partyjnej nominacji. Z nominacji partii byli też prezydenci Warszawy.

---