Dobra prawne - ujęcie ogólne

Dobro prawne to inaczej ,,przedmiot'' stosunku cywilnoprawnego); są to przedmioty materialne oraz niematerialne (byty „konwencjonalne"), które na podstawie obowiązujących przepisów stanowią punkt odniesienia zachowań podmiotów stosunków cywilnoprawnych, najczęściej do tak określonej kategorii zalicza sie:

1. rzeczy oraz pożytki

2. przedmioty materialne nie będące rzeczami - ze względu na brak cechy samoistności (w tym: ciecze, gazy, kopaliny, zwierzęta wstanie wolnym);

3. przedmioty niematerialne (w tym: energie, dobra niematerialne o charakterze intelektualnym - przedmioty własności intelektualnej, dobra osobiste, prawa)

4. pieniądze i papiery wartościowe;

5. przedsiębiorstwo I gospodarstwo rolne;

6. mienie I majątek

7. surogaty i wydatki.

Rzeczy, pożytki oraz inne przedmioty materialne

Rzecz jest obiekt materialny, który został wyodrębniony (ma charakter samoistny) w ten sposób, iż nie stanowi już części przyrody.

Nie jest więc rzeczą np. woda w ciekach (w rzece) oraz woda morska i gruntowa, także kopaliny w złożu - nie mają bowiem charakteru samoistnego (jednak ta sama woda stanie się rzeczą, kiedy zostanie zamknięta w zbiorniku). Dobra takie pierwotnie nabywane przez Skarb Państwa stanowią odrębne dobro prawne -przedmioty materialne nie będące rzeczami

Rzeczami w ścisłym znaczeniu wynikającym z przepisów prawa cywilnego nie są już aktualnie zwierzęta: ponadto uzasadnione opory moralne wywołuje uznanie za rzecz części ciała ludzkiego oraz zwłok ludzkich.

Przedmiotem niektórych stosunków może być rzecz przyszła, tj rzecz, która jeszcze nie istnieje, ale którą można określić poprzez podanie jej cech; tak rozumiane dobro może być przedmiotem sprzedaży i innych czynności prawnych prowadzących do przeniesienia własności takiej rzeczy

Nieruchomości

Nieruchomości gruntowe są częściami powierzchni ziemskiej stanowiącymi odrębny przedmiot własności fart. 46 § 1KC). Nieruchomości gruntowe rozciągają się także nad i pod powierzchnię ziemi, w granicach wyznaczonych przez ich społeczno-gospodarcze przeznaczenie. Z tego punktu widzenia grunty można podzielić na grunty rolne oraz pozostałe -art.46 KC

Nieruchomości budynkowe( budynki) podobnie jak

Nieruchomości lokalowe (części budynków-lokale) mogą powstać jedynie wtedy, kiedy przepis szczególny na to zezwoli (ań. 46 § 1KC).

Dla wszystkich nieruchomości prowadzi się szczególny rodzaj jawnego publicznie rejestru, księgi wieczyste; służy on do ujawnienia podstawowych informacji dotyczących oznaczenia, granic, właściciela oraz ciążących i związanych z nieruchomością praw i obowiązków.

Części składowe I przynależności

Częścią składową jest wszystko, co nie zostało połączone z rzeczą do przemijającego użytku, i co nie może być od niej odłączone bez uszkodzenia lub istotnej zmiany całości rzeczy lub przedmiotu odłączonego (np. silnik w samochodzie); cześć składowa nie może być odrębnym przedmiotem własności i innych praw rzeczowych.

Przynależnością jest rzecz odrębna, która pozostaje w związku faktycznego, funkcjonalnego podporządkowania innej rzeczy-głównej (np. futerał może być przynależnością instrumentu muzycznego); w efekcie czynność prawna mająca za przedmiot rzecz główną odnosi także - co do zasady-skutek względem przynależności (art. 52 KC)

Pożytki

Dochody, które pochodzą od rzeczy lub praw

Wyróżnia się:

Pożytki naturalne (płody i odłączone od rzeczy części składowe, jeśli wg zasad prawidłowej gospodarki stanowią normalny dochód z rzeczy);

Pożytki cywilne (dochody uzyskiwane z rzeczy na podstawie stosunku prawnego - czynsz tytułem najmu rzeczy);

Ponadto pożytki obok rzeczy może też przynosić prawo - określa się je jako pożytki prawa (np. odsetki od wierzytelności pieniężnej) Zasadniczo pożytki przypadają właścicielowi rzeczy, ten może jednak rozporządzić uprawnieniem lub upoważnić do pobierania potoków inne podmioty (por.: art. 140, 252, 693 § 1 KC)

Dobra niematerialne

Dobra niematerialne to występujące w obrocie cywilnoprawnym dobra, które nie posiadają postaci materialnej (cech fizycznych i chemicznych materii)

Dobra osobiste;

Przedmioty „własności intelektualnej":

1. przedmioty „własności artystycznej, naukowej i literackiej"

2. przedmioty „ własności przemysłowej"

3. prawa

4. energia (np. elektryczna, cieplna itp.)

Pieniądze

Pieniądze stanowią szczególnego rodzaju rzecz, która stanowi mocą W obowiązujących przepisów powszechny w ekwiwalent, Który wyraża wartość dóbr i usług majątkowych występujących w obrocie gospodarczym - jest też na nie wymienialny

Ustawa z dn. 7 lipca 1994 r. o denominacji złotego, stosownie do jej postanowień jednostką pieniężną jest złoty, który dzieli się na 100 groszy.

Funkcje: nośnika wartości akumulacji i jak można sadzić najważniejsza w zakresie stosunków zobowiązaniowych - funkcja umarzania wierzytelności pieniężnych (funkcja płatnicza)

Spełnienie świadczeń pieniężnych następuje poprzez zapłatę, tj. albo wydanie określonej ilości znaków pieniężnych (banknotów lub monet emitowanych przez NBP) - gotówki, albo też następuje w różnych formach bezgotówkowych, kiedy pieniądz przybiera postać pieniądza bankowego - zapisu na rachunkach uczestników obrotu określonych ilości jednostek pieniężnych (np. polecenie przelewu)

są to dokumenty, które zawierają (inkorporują) określone w ich treści prawa podmiotowe', przy czym prawo to wiąże się z posiadaniem określonego dokumentu (konsekwentnie prawo takie „idzie za dokumentem").

Przedsiębiorstwo i gospodarstwo rolne

W znaczeniu podmiotowym przedsiębiorstwem Jest jednostką organizacyjną, także osobą prawną zajmującą się prowadzeniem działalności gospodarczej (np. przedsiębiorstwo państwowe, komunalne).

W znaczeniu przedmiotowym - jako dobro prawne - jest to zespół składników materialnych i niematerialnych przeznaczonych do realizacji określonych zadań gospodarczych, obejmuje wszystko, co wchodzi w skład przedsiębiorstwa, Przedsiębiorstwo, może być przedmiotem czynności prawnych (np. sprzedaży, wydzierżawienia)' czynność taka w braku odmiennych postanowień umowy lub przepisów, obejmuje wszystko co wchodzi w skład przedsiębiorstwa.

Gospodarstwo rolne obejmuje grunty rolne wraz z gruntami leśnymi, budynkami lub ich częściami, urządzeniami i inwentarzem, jeśli stanowią lub mogą stanowić zorganizowaną całość gospodarczą, oraz prawami i obowiązkami związanymi z prowadzeniem gospodarstwa rolnego (art. 55³, 526, 1058 KC).

Majątek i mienie

Mieniem jest własność i inne prawa majątkowe (art. 44 KC); Pojęcie to zasadniczo łączy się z dwiema kategoriami:

- mieniem państwowym (własność i inne prawa majątkowe przysługujące Skarbowi Państwa oraz państwowym osobom prawnym - art. 44¹KC) i

- mieniem komunalnym (odpowiednio własność i inne prawa majątkowe przysługujące gminie oraz komunalnym osobom prawnym).

Majątek jest dobrem prawnym występującym w przepisach w dwóch znaczeniach:

- w szerszym jest to ogól praw i obowiązków określonego podmiotu.

- w węższym oznacza jedynie aktywa składające się na określoną masę majątkową

Surogaty i nakłady

Surogaty stanowią dobro prawne powstające jako wynik surogacji, tj. wejście nowego składnika do majątku w zamian za składnik usunięty z tego majątku; surogacja łączy się przede wszystkim z instytucją majątku odrębnego (art. 33pkt. 3/KRO), także dotyczy innych zdarzeń (np. art. 332, 406, 475 §2, 1054 §1 KC)

Nakłady

Nakłady to poniesione dobrowolnie, kosztem i własnego majątku, przysporzenie na rzecz majątku innego podmiotu, niezależnie od woli uzyskania tego przysporzenia przez ten podmiot. Nie stanowi nakładów szkoda, ani przedmiot bezpodstawnego wzbogacenia - ponieważ nie są dobrowolnym uszczerbkiem-majątkowym. Nie jest też nakładem świadczenie - objęte jest bowiem wolą osoby która uzyskuje takie przysporzenie. KC rozróżnia nakłady konieczne i ,, inne'' nakłady użyteczne oraz zbytkowne. Zasadniczo poczynienie nakładów powoduje powstanie obowiązku ich zwrotu.

Rodzaje i cechy podmiotów prawa cywilnego

Rzeczywistymi podmiotami stosunków cywilnoprawnych, jako stosunków społecznych, są tylko ludzie.

Niejednokrotnie ludzie współpracują ze sobą - w prawie cywilnym wyodrębniły się ewolucyjnie dwie postaci podmiotowości prawnej - pierwotna podmiotowość człowieka (osoby fizycznej) i podmiotowość nie wynikająca z istnienia realnego bytu biologicznego, ale faktu współdziałania ludzi, a więc "sztuczna,, -jednostki organizacyjne (osoby prawne i ułomne osoby prawne)

Zdolność prawna jest to zdolność bycia podmiotem praw I obowiązków (art. 8 KC).

Zdolność do czynności prawnych jest zdolnością do kształtowania swojej sytuacji prawnej w zakresie praw i obowiązków prawa cywilnego (np. nabywania, zbywania praw podmiotowych, zaciągania zobowiązań) bezpośrednio poprzez własne działania -czynności prawne (składanie przez siebie oświadczeń woli).

Osoby fizyczne (1)

Osoba fizyczna- jest to prawne określenie każdego człowieka, który występuje jako podmiot w stosunku cywilnoprawnym. Każda Żyjąca osoba fizyczna posiada bezwarunkową zdolność prawną, tj. może być podmiotem prawi obowiązków wynikających ze stosunków cywilnoprawnych od urodzenia (art. 8 KC).

Nasciturus (dziecko poczęte - a Jeszcze nienarodzone) ni jest osobą fizyczną, ale posiada niektóre jej atrybuty:

• zdolność do dziedziczenia - art. 927 par. 2w zw. z 972 KC

• zdolności do dochodzenia odszkodowania za szkody poniesione przed urodzeniem - art. 446¹KC,

• możliwe jest także uznanie dziecka nie urodzonego- 75 KRO

Ustawą z dn. 7 stycznia 1993 r. o planowaniu rodziny, ochronie płodu ludzkiego i warunkach dopuszczalności przerywania ciąży dodany został do art. 8 KC, § 2 przyznający pełną, choć -jak aktualnie - warunkową zdolność prawną w nasciturusowi. Ustawą z dn. 30 sierpnia 1996 r. o zmianie ustawy o planowaniu rodziny, ochronie płodu ludzkiego i warunkach dopuszczalności przerywania ciąży oraz zmianie niektórych innych ustaw zmiana ta została uchylona.

Osoby fizyczne (2)

W pełnym zakresie zdolność do czynności prawnych nabywa się wraz z osiągnięciem pełnoletniości -zasadniczo 18 roku życia; wyjątkowo kobiety, które ukończyły przynajmniej 16 lat i zawarły związek małżeński za zgodą sądu opiekuńczego, nabywają w sposób trwały pełną zdolność do czynności prawnych w chwili jego zawarcia.

Do ukończenia 18 roku życia osobę fizyczną określa się jako małoletniego

Małoletni, który nie ukończył lat 13 nie może dokonać żadnej ważnej czynności prawnej; wyjątkowo konwalidowane mogą być, o ile zostały wykonane i nie prowadzą do rażącego pokrzywdzenia małoletniego, zawarte przez niego powszechnie zawierane umowy w drobnych bieżących sprawach życia codziennego (np. zakup niewielkiej ilości żywności itp).

W analogicznej sytuacji znajduje się osoba, która została ubezwłasnowolniona całkowicie lub dla której w trakcie procesu o ubezwłasnowolnienie ustanowiono doradcę tymczasowego.

Osoby fizyczne (3)

Osoby posiadające ograniczoną zdolność do czynności prawnych: małoletnie po osiągnięciu 13 roku życia, zanim nabędą pełna zdolność do czynności prawnych oraz te osoby, które po osiągnięciu pełnoletniości zostały ubezwłasnowolnione częściowo lub dla których ustanowiono doradcę tymczasowego.

W zakresie nielicznych czynności traktowane są jak gdyby posiadały pełną zdolność do czynności prawnych (mają prawo: nawiązać stosunek pracy rozporządzać zarobkiem oraz rzeczami oddanymi im do swobodnego użytku, dokonywać czynności nie mających charakteru rozporządzającego lub zobowiązującego - np. przyjąć darowiznę oraz zawierać umowy powszechnie zawierane drobnych bieżących sprawach życia codziennego

Nie mogą: sporządzić testamentu oraz zawrzeć małżeństwa

Zasadniczo jednak dokonane przez nie czynności jeżeli prowadzą do uszczuplenia ich praw oraz powstania zobowiązań dotknięte są tzw. bezskutecznością zawieszoną (tzw. czynność prawna „kulejąca"-[lac] negotium claudicans): ich skuteczność zależy od potwierdzenia przez przedstawiciela ustawowego (opiekuna) lub nawet osobę ograniczoną w zdolności do czynności prawnych ale po nabyciu przez nią pełnej zdolności w tym zakresie (np. po osiągnięciu pełnoletniości , uchyleniu ubezwłasnowolnienia).

---