Semiotyka komunikacji

1. Definicja języka:

Język to system przekazywanych kulturowo sygnałów konwencjonalnych służący do porozumiewania się w obrębie danej społeczności. Jest to kod dwuklasowy i semantyczny, cechujący się autonomicznością i kreacyjnością.

1. STRUKTURALNA - język to system znaków, służący do porozumiewania się w obrębie danej społeczności.

2. GENERATYWNA - język jako „maszynka do tworzenia tekstów”, czyli system przepisów (reguł) budowania tekstów.

3. KOGNITYWNA - język to bezpośrednie odbicie procesów poznawczych, które zachodzą w umyśle człowieka, zorganizowanych w postaci konwencji; składa się z inwentarza utrwalonych przez konwencję symbolicznych jednostek.

4. KOMUNIKATYWNA - język to proces werbalizacji przez człowieka jego intencji przedstawionych (jeśli na celu ma opis rzeczywistości) i pragmatycznych (jeśli celem jest wpływanie na przekonania i/lub zachowania odbiorcy), realizowany w postaci różnych gatunków tekstu.

Przedmiot badań semiotyki.

Semiotyka jest nauką o znakach, która pokazuje jak w obrębie innych znaków funkcjonują znaki językowe. Zajmuje się wiec relacją miedzy znakami; językiem w aspekcie jego racjonalności i sprawności w aktach poznania i komunikowania.

2. Pojęcie znaku. / 3. Znaki naturalne a konwencjonalne.

Znak jest postrzegalnym układem rzeczy bądź zjawisk spowodowany przez nadawcę ze względu na to, że istnieją zwyczajowo ukształtowane określone reguły nakazujące wiązać z danym układem rzeczy lub zjawisk myśli określonego typu, oraz na to, że nadawca znaku postanowił wywołać tę myśl u odbiorcy znaku.

Zachodzi tutaj połączenie formy oznaczającej i treści oznaczanej. Forma ta musi mieć charakter materialny, tzn. musi być postrzegana przez zmysły.

Znaki możemy podzielić na naturalne i konwencjonalne.

Znaki naturalne. Opierać się mogą na relacji przyczynowo-skutkowej lub na relacji faktycznej przyległości, czyli współwystępowania bądź następowania po sobie i wtedy nazywamy je symptomami. Mogą też opierać się na relacji podobieństwa i wtedy mówimy o sygnałach, obrazach, znakach ikonicznych, ikonach.

SYMPTOMY - zjawiska, którego funkcja znakowe są drugorzędne; nie są celowe - nie mają świadomego nadawcy; są jednokierunkowe - nie mogą być wytwarzane, ale mogą być odbierane.

SYGNAŁY - znaki, których nadrzędną funkcją jest przekaz treści; są celowe - mają świadomego nadawcę; są dwukierunkowe - osoba, która je przekazuje ma władzę nadawczą, a także role mogą się odwrócić (odbiorca staje się nadawcą) - można na nie odpowiedzieć.

Sygnały dzielą się na semantyczne i asemantyczne. Sygnały semantyczne odwołują się do konkretnych elementów rzeczywistości. Sygnały asemantyczne nie odnoszą się do konkretu, do rzeczywistości, nie posługują się obrazem (jako takim); są sztuką abstrakcyjną; wymagają interpretacji.

Znaki konwencjonalne. Opierają się na konwencji istniejącej między członkami jakiejś wspólnoty komunikatywnej. Znaki te mogą być różne w różnych społecznościach ze względu na to, że relacja między formą a treścią znaku nie jest motywowana ani podobieństwem, ani faktyczną przyległością.

Znaki możemy podzielić także na umotywowane i nieumotywowane.

Znaki umotywowane są nie-abstrakcyjnymi obrazami, w których treść wynika z formy; są niediakrytyczne.

Znaki nieumotywowane są znakami arbitralnymi, gdzie forma nie konotuje treści; są diakrytyczne - znaki są w zasadzie nieograniczone, gdyż z ograniczonej liczby znaków możemy tworzyć nieskończoną ilość nowych znaków.

Znaki arbitralne dzielimy na jednoklasowe i dwuklasowe. Z. Jednoklasowe - znaki, które nie mogą tworzyć innego znaku (np. taniec pszczół). Z. Dwuklasowe - znaki, które są nieograniczone - JĘZYK.

ZNAK JĘZYKOWY - wszystko w języku, co posiada swoje znaczenie - wszystkie jednostki języka mające nierozerwalny związek pomiędzy swoją formą oznaczającą a treścią oznaczaną; najmniejszym znakiem językowym jest morfem, największym - cały tekst. Znak językowy wyróżniany jest przez 5 cech:

• arbitralność - raz przyjęty i wyuczony związek między formą a treścią znaku traktowany jest przez użytkownika danego języka jako związek konieczny

• semantyczność - to abstrakcyjność jego znaków; z.j. odsyłają odbiorcę do jakichś zjawisk otaczającego świata

• dwustopniowość struktury - (dwuklasowość) znaczy to, że język zorganizowany jest na dwóch poziomach: jeden tworzą elementy nie obdarzone znaczeniem, drugi - jednostki znaczące

• autonomiczność - to możliwość posługiwania się językiem dla mówienia o sprawach odległych w czasie i przestrzeni

• kreacyjność - (produktywność, otwartość) człowiek może mówić o wszystkim, o czym zechce oraz możliwość różnorakiego reagowania językowego na tę samą sytuację.

4) Kody i subkody

KOD - system znaków. Obejmuje wszystkie systemy znaków, które funkcjonują w świecie zwierząt, ludzi i maszyn. Z tego punktu widzenia każdy język jest pewnego rodzaju kodem, a wszystkie języki świata stanowią grupę kodów związaną pewnymi wspólnymi cechami, którymi przeciwstawiają się innym, niejęzykowym kodom.

Własności kodów:

1. Odnoszące się do kanału przekazu informacji:

• znaki wzrokowe (przemijające; trwałe)

• znaki słuchowe (wokalno- audycyjne; instrumentalno- audycyjne)

• znaki dotykowe (Braille)

2. Odnoszące się do funkcji i struktury kodów:

• symptomy

• sygnały

SUBKODY JĘZYKA - to różne postacie jednego i tego samego kody realizowane tylko przy pomocy różnych kanałów informacji.

a) Subkod wzrokowy:

• przemijający (mowa mimiczna głuchoniemych)

• trwały (pismo)

2. Subkod słuchowy:

• wokalno- audycyjny (język mówiony)

• instrumentalno- audycyjny (mowa bębnowa murzynów)

3. Subkod dotykowy (alfabet Braille'a)

5. Wyrażenia ekstensjonalne i intensjonalne.

Zdanie jest zdaniem ekstensjonalnym (analitycznym) wtedy i tylko wtedy, gdy jego denotacja zależy od denotacji elementów składowych tego zdania.

Zdanie jest zdaniem intensjonalnym (okazjonalnym) wtedy, gdy jego denotacja nie zależy wyłącznie od denotacji elementów składowych tego zdania, ale także od sytuacji, w jakiej ono wystąpiło.

6. Akt mowy a zdarzenie komunikacyjne.

SKŁADNIKI AKTU MOWY WG AUSTINA

a)Lokucja - wyprodukowanie pewnego ciągu dźwięków, niosących - na mocy kodu - określoną informację.

b) Illokucja - zamierzona przez mówiącego intencja (prośba, żądanie, komplement)

c) Perlokucja - wpływ aktu mowy na odbiorcę.

Zdarzenie komunikacyjne posługuje się wieloma znakami i typami kodów. Akt mowy - posługuje się wyłącznie znakami językowymi i jest elementem zdarzenia komunikacyjnego. Trudno powiedzieć też, że kiedykolwiek mamy do czynienia z samym aktem mowy w czystej formie.

Przekaz polisemiotyczny - uruchamiający różne typy znaków. Niezbędna jest tutaj spójność działań komunikacyjnych na poziomie semiotycznym (komunikacja werbalna musi być zgodna z niewerbalną).

ZNAKI POLISEMICZNE

1. W swoich późniejszych pracach Barthes wskazuje, że znaki nie mają jednego stabilnego znaczenia denotacyjnego, ale są polisemiczne; oznacza to, że noszą w sobie wiele potencjalnych sensów i można je interpretować na wiele różnych sposobów; wytworzenie znaczenia wymaga aktywnego uczestnictwa czytelników oraz wykorzystania kompetencji kulturowych; to odbiorcy tekstu tworzą jego znaczenie - jest to proces interaktywny; interpretacja tekstu zależy bowiem od posiadanego przez nich repertuaru kulturowego oraz ich znajomości kodów społecznych;

2. Według Barthesa znaczenie tekstu jest niestabilne i nie można go ograniczyć do pojedynczych słów, zdań czy fragmentów; nie istnieje żadne pojedyncze źródło sensu - znaczenie jest raczej wynikiem związków między tekstami (intertekstualności) jak znaczenie znaku wynika z jego związku z innymi znakami;

3. Postulat mówiący o tym, że czyste i stabilne znaczenie denotacyjne nie istnieje opiera się na twierdzeniu, że wszelkie znaczenie nosi w sobie ślady innych znaczeń z innych miejsc;

4. Znaczenie znaku nigdy nie jest „czyste”, lecz zawsze ambiwalentne i niejednoznaczne; znaczenie jest z natury rzeczy nieustabilizowane, zależy od interpretacji a nie od języka;

5. Obrazy wizualne i znaki ikoniczne są polisemiczne: „podkreślając swoje elementy znaczące, pociągają za sobą płynny łańcuch elementów znaczonych, czytelnika, który może wybrać jedne z nich, a zignorować inne”. Słowa pomagają w „ustabilizowaniu się płynnego łańcucha elementów znaczonych, dzięki czemu znika zagrożenie związane z niepewnymi treściowo znakami”.

7. Teorie znaczenia.

Sygnifikacja - porządek oznaczania, system budowania znaczenia danego znak, który może być negocjacyjny i interaktywny

Znaczenie = konceptualizacja, rozumiana jako doświadczenie mentalne, które stanowią: stworzenie nowego pojęcia, doświadczenia zmysłowe oraz wiedza kontekstowa (Ronald Langacker)

Znaczenie komunikacyjne głównych jednostek gramatycznych (termów) jest w leksykonie gramatyki komunikacyjnej jednym z podstawowych celów opisu obok mechanizmów wyprowadzania i łączenia tych jednostek w tekście. Takie znaczenie ma charakter systemowy (trwały, niezmienny) i wynika z umieszczenia danego termu w podklasie substytutów funkcjonalnych w standardzie semantycznym, na który ten term wskazuje

Znaczenia kontekstowe - znaczenie wyrazu użytego w konkretnym wypowiedzeniu, uwarunkowane kontekstem danego wypowiedzenia

Znaczenie leksykalne - znaczenie słownikowe

Znaczenie etymologiczne, strukturalne, pierwotne - znaczenie wynikające z budowy morfologicznej wyrazu

Znaczenie metaforyczne - znaczenie przenośne wyrazu

Znaczenie podstawowe - znaczenie najbardziej rozpowszechnione, najczęstsze, takie, które się nam nasuwa od razu, gdy posłyszymy dany wyraz.

8.. Konotacje kulturowe.

KONOTACJA

• dotyczy znaczeń, które powstają dzięki odniesieniu elementów znaczących do szerszych kontekstów kulturowych; znaczenie znaku obejmuje tutaj skojarzenie z innymi kulturowymi kodami znaczenia; w zależności od wykorzystanego subkodu „świnia” może konotować niemiłego policjanta albo męskiego szowinistę;

• opisuje trzy różne sposoby działania znaku; jest oparta na interakcji, ponieważ znak spotyka się tutaj z emocjami i wartościami kulturowymi jego użytkowników, a znaczenie przez niego budowane nabiera walorów subiektywnych;

• interpretant ulega wpływowi interpretującego i wpływowi obiektu, czy znaku;

• czynnikiem krytycznym konotacji jest element znaczący (signifiant) on jest wyznacznikiem konotacji;

• konotacja ukazuje w jaki sposób dane miejsce zostało sfotografowane (park w słoneczny dzień albo ulica w strugach deszczu).

9. Desygnacja, denotacja, komprehensja.

DENOTACJA

• odnosi się do opisowego i dosłownego poziomu znaczenia, wspólnego dla praktycznie wszystkich członków danej kultury; „świnia” denotuje zatem pojęcie pożytecznego różowego zwierzęcia, które posiada ryj i zawinięty ogonek;

• opisuje związki zachodzące wewnątrz samego znaku pomiędzy jego elementem znaczącym i znaczonym, a także pomiędzy znakiem i jego odpowiednikiem w rzeczywistości (pojęciem, do którego odsyła); odnosi się do przycznowo-skutkowego znaczenia znaku; denotacja ukazuje na zdjęciu to, co jest na nim znajduje (ulica albo park).

• jest systemem negocjowania znaczenia pomiędzy odbiorcą a tekstem (de Saussure);

---