Modelowanie- mechanizm zmiany społecznej , który nazywamy uczeniem się poprzez obserwacje. Jednym z empirycznych przejawów tego uczenia się jest imitacja.
Imitacja- wykonywanie ruchów lub wydawanie dźwięków podobnych do tych, które uprzednio wykonywał obserwowany przez jednostkę model.
Wychowawca dąży do wykorzystania tego zjawiska dla własnych celów, może albo modyfikować w pożądanym kierunku zachowania modela w społecznym otoczeniu wychowanka.
Teorie uczenie się poprzez obserwacje:
wg Behawiorystów- Miliard i Dollard, Skinder; traktują zimne w zachowaniu jako Się jednostki po obserwacji modela jako efekt wzmocnienia. Stwierdzili„zgeneralizowaną tendencje do imitacji”. Twierdzą, że pierwsze reakcje naśladowcze pojawiają się przypadkowo, albo przez bezpośrednie kierowanie, następnie taka reakcja może ulec wzmocnieniu zewnętrznemu od osób z otoczenia.
wg Teoretyków społecznego uczenia się- Bandura i Walters; -Po pierwsze zachowanie człowieka może być niezależne od wzmocnień ze strony środowiska. Po drugie nawyki mogą się wykształcić bez udziału nagród i kar. Teoretyków społecznego uczenia się nie interesowało, czy zachowania takie są funkcjonalne lub korzystne dla przetrwania jednostki. Dowodzili, że u podłoża prawie wszystkich zachowań ludzkich leżą informacje pozyskane z otoczenia. Wiele badań poświęcono motywacjom zastępczym (Bandura, 1986). Wykazano w nich, że ludzie obserwując innych, potrafią zawczasu przewidzieć, które z tych działań spotkają się z karą, a które z nagrodą. W ten sposób uczą się unikać błędów oraz optymalnie planować przebieg działania prowadzący do pożądanego celu.
wg Zwolenników rozwojowej teorii Piageta- Kuhn; - twierdzą, ze dziecko próbuje zachować się w sposób kompetentny, dostosowany do sytuacji w której się znalazło . Za każdym aktem imitacji kryje się sąd o sensie i ważności obserwowanego zachowania dla uporania się z własnymi bieżącymi przyszłymi problemami. Mechanizm modelowania rozwija się z rozwojem inteligencji.
Mechanizm modelowania:
Imitacja ma dwa główne wymiary : wymiar odroczenia i wymiar istotności instrumentalnej.
Wymiar odroczenia- porządkuje przypadki imitacji ze wzgl. Na czas upływający między obserwacją modela a odtworzeniem jego zachowań przez obserwatora. Koreluje ona z poziomem zdolności umysłowych np. szczury nie są zdolne do imitacji z odroczeniem a naczelne już tak. Wg. Piageta dopiero w połowie drugiego roku życia u dziecka wyzwala się naśladownictwo pod wpływem bieżących sytuacji. Twierdzi też, że imitacja odroczona zakodowana jest w pamięci trwałej.
Wg. Bandury..Mówiąc , że poprzez obserwowanie człowiek uczy się czynności, chcemy podkreślić, ze przede wszystkim przyswaja sobie te ruchy i dźwięki, które mają dla niego jakiś funkcjonalny sens. Uczy się więc nie tylko ruchów ale i ich funkcji, a więc tego w co przekształcają one zastaną sytuację. Możemy zapisać to symbolicznie:
W=R(S)
S-sytuacja początkowa
R- sekwencja zastosowanych operacji
W- Zbiór wyników, które te operacje w sytuacji S przynoszą.
Wymiar istotności instrumentalnej - porządkuje ona różne jej przypadki ze względu na znaczenie, jakie mają odtwarzane ruchy i dźwięki dla wykonania określonego zadania. Spadek imitacji nieistotnych wiąże się z wiekiem dziecka i rozwojem inteligencji dziecka pozwalający dziecku na zrozumienie wymagań zadania. Uczenie się poprzez obserwacje ma dwie funkcje adaptacyjną i identyfikacyjną. W pierwszym przypadku obserwująca jednostka powiększa swój repertuar umiejętnością drugim podwyższa poczucie swej wartości społecznej upodabniając się do osób stanowiących centralne postaci jej społecznego świata. I odpowiednio w pierwszym przypadku imituje rzeczy pożyteczne i istotne, a drugim przypadku cechy dystynktywne osób które podziwia.
Zakres Modelowania:
Struktura <S,R,W>- symbolizuje przypadek, w którym jednostka nauczyła się, ze znana jej operacja zastosowana we właściwej sytuacji przynosi nowe konsekwencje, mogące być z punktu widzenia jej motywów neutralne, pożądane lub niepożądane.
Zmiana ze zmodyfikowanym elementem R <S, R`, W>- czysty przykład ”efektu modelowania” jest to przyswajanie sobie najrozmaitszych manieryzmów ruchowych i werbalnych podpatrzonych u innych osób znaczących.
Zmiana <S`, R, W> polega na modyfikacji kontekstu w jakim dana operacja możę być zastosowana w celu osiągnięcia znanych skutków. Modyfikacja ta może być bądź rozszerzeniem zbioru sytuacji pozwalających na stosowanie danej operacji bądź jej ograniczenia.
Model, osoba znacząca:
Może to być osoba z otoczenia dziecka (mama, tata, rodzeństwo), postać wytworzona w wyobraźni (bohater komiksu, „nie-ludzie” posiadający ludzką psychikę) lub osoba posiadająca władzę, autorytet, bądź wysoki poziom społecznego uznania;
Ma przypisane jakieś cechy, które są znaczące dla obserwatora zachowania; jego zachowania i stany psychiczne, które można naśladować umożliwiają dziecku osiągnięcie jakiegoś celu, poczucie bezpieczeństwa lub przynoszą dziecku akceptację społeczeństwa;
Posiada dążenia analogiczne do jednostki naśladującej ale ma też zasób doświadczeń i umiejętności; podobne są również sytuacje w których znajduje się model i obserwator;
Przypisuje się mu wysokie kompetencje i doświadczenie; jest wartościowy, imponujący i silny; podobny jest w postawach i dążeniach do obserwatora
Modele podobne do obserwatora, kompetentne, posiadające wysoki status oraz opiekuńcze są bardziej skuteczne niż modele o przeciwnych cechach;
Może dostarczać tylko wycinkowych wzorów zachowań, ale może również oddziaływać swoją osobowością, pobudzać do zewnętrznego naśladownictwa, ale również identyfikacji ze sobą; może prezentować swoje poglądy nie tylko poprzez swoje zachowania ale także poprzez mówienie o pewnych zachowaniach
Obserwator:
Poddaje się wpływowi jednostki w pewnym stopniu wyróżnionej spośród otaczającego go społeczeństwa; świadomość upodobnienia się do modela przynosi obserwatorowi poczucie siły i własnej wartości, czasem wybitnie podnosi samoocenę;
Wybiera modela, o którym myśli, że jest on mu życzliwy i lubi go, jednocześnie przyswaja czynności mające pożyteczne, interesujące skutki lub cechy istotne od osób, które kocha i podziwia;
Wzory do naśladowania (modele) są mu potrzebne, żeby z sukcesami wchodzić w interakcje społeczne oraz realizować własne cele;
Dzieci, które wymagają od dorosłych ciągłej pomocy i upewniania, starają się przebywać w ich pobliżu i wszelkimi sposobami przyciągnąć ich uwagę, łatwiej przejmują różne manieryzmy ze szkodą dla opanowywania czynności istotnych niż dzieci niezależne; skuteczność modelowania zależy od wieku i indywidualnych predyspozycji obserwatora;
Cechy modelowanej czynności:
Wzrost złożoności oraz niezrozumiałość czynności powodują spadek tempa uczenia się przez obserwacje oraz spadek trwałości opanowanej w ten sposób czynności. Procesy modelowania mogą mieć charakter doraźny i sporadyczny bądź występować w sposób bardziej długotrwały. Jeśli obserwowana czynność jest połączona z pewnymi emocjami i odczuciami to będzie ona lepiej zapamiętana na dłuższy okres czasu.
W środowisku społecznym kształcą się takie postawy, jakie reprezentują modele. Nie można oczekiwać, że w osobach wykształcają się postawy bez kontaktu z modelami takowe już posiadającymi.
Siła oddziaływania modelu zależy od:
zgodności zachowania modela z innymi osobami znaczącymi;
więzi między modelem a jednostką oraz obserwatorem a innymi grupami;
efektywności działania modela;
ekspresywnego i sugestywnego zachowania modela;
liczby modeli - im więcej modeli prezentuje dane zachowania tym siła oddziaływania jest większa