Metoda sześciu myślących kapeluszy Edwarda De Bono |
Jedną z najbardziej znanych metod twórczych Edwarda de Bono jest metoda"myślących kapeluszy". Autor zauwazył, ze człowiek rozwiązując problemy siega po rózne narzędzia myslenia. wyciagając z tego wnioski autor przypisał sześciu róznym sposobom myslenia sześć kolorowych, myslowych kapeluszy. W kazdym kapeluszu, w zalezności od koloru mysli się nieco inaczej. Metoda ta polega na kierowaniu mysleniem utrzymującym uwage na konkretnych aspektach zagadnienia i na pewnych typach myslenia.
Metoda sześciu myślowych kapeluszy jest przykładem metody aktywizującej, czyli takim sposobem nauczania, w którym nauczyciel nie przekazuje dzieciom gotowej wiedzy, lecz stwarza warunki do samodzielnego uczenia się. Metoda ta jest również sposobem zachęcenia dzieci do swobodnego wypowiadania się oraz współpracy w grupie.
Ważnym czynnikiem tej metody, zachęcającym do wypowiedzi jest tutaj symbol kapelusza, który daje dziecku poczucie bezpieczeństwa. Nakrycie głowy często jest związane z rolą, jaką ktoś odgrywa w danym momencie, jest to taka część garderoby, którą można najłatwiej włożyć i zdjąć. Uczniowie, którzy sie wypowiadają mogą zawsze powiedzieć, ze nie chodzi tu o nich, lecz o rolę jaką pełnią w danym momencie, co pomaga w przezwyciężeniu oporów związanych z przemawianiem na forum grupy.
Pierwszą faza pracy z tą metodą jest przygotowanie 6 kolorowych kapeluszy: białego, czerwonego, czarnego, zóltego, zielonego, niebieskiego. Symbolizują one sześć róznych sposobów myślenia, analizy problemu oraz argumentacji.
kapelusz biały- jest to informacja neutralna, nie ma w nim argumentów czy propozycja. Są fakty, liczby, zestawienia, statystyka. Kapelusz ten określa, co wiemy? jakie dane musimy zdobyć? Zakładając ten kapelusz działamy jak komputer- nie wydajemy zadnych opinii.
kapelusz czerwony- oznacza emocje, odczucia, przeczucia i intuicję. W pewien sposób jest przeciwieństwem białego, nie interesuja nas fakty, tylko ludzkie uczucia. kapelusz ten wyraża przypuszczenia i kieruje sie intuicją. nie musi być obiektywny, nieobce są mu strach, złość, nadzieja i miłość.
kapelusz czarny- zajmuje się prawdziwością i realnością, ocenia prawdziwość twierdzeń lub założeń. Kolor ten podkreśla trudności, wydaje negatywne sądy. Kapelusz ten charakteryzuje przesada w osądach, uwypukla słabe punkty zapobiegając tym samym pomyłkom i błędom.
kapelusz żółty- stara się znaleźć korzyści dla danego rozwiązania, jest optymistą, wszystko jest dla niego pozytywne. koncentruje sie na korzyściach i zyskach.
kapelusz zielony- wychodzi z propozycjami i pomysłami, jest kapeluszem myślącym aktywnie. może proponować i wysuwać sugestie każdego rodzaju. opiera sie na poszukiwaniu, dociekaniu, proponowaniu alternatywy.
kapelusz niebieski- kieruje wszystkimi kapeluszami, spogląda z góry na wszystko co sie dzieje, może formułować uwagi, komentować to co widzi.
Charakteryzuje się chłodnym dystansem, pilnuje innych kapeluszy. Kapelusz ten wyznacza kolejność, w jakiej maja przemawiać poszczególne kapelusze- nie ma przyjętej zasady, co do kolejności, to , jaki kapelusz, po jakim włożymy na głowę zależy od okoliczności. Istnieją jednak pewne zasady, którymi warto sie kierować- każdego kapelusza można używać tyle razy ile sie chce, żółty kapelusz powinien być używany przed czarnym, gdyż...
Edward de Bono: psycholog posiadający tytuł doktora w zakresie medycyny, światowej sławy autorytet w dziedzinie procesu myślenia. Założyciel i dyrektor Cognitive Research Trust (Zespół Badań Kognitywnych) w Cambridge i Center for the Study of Thinking (Centrum Badań nad Myśleniem) oraz założyciel Supranational Independent Thinking Organization (Ponadnarodowa Organizacja Niezależnego Myślenia). Jego program nauczania myślenia praktycznego realizuje się w tysiącach szkół na całym świecie. Z jego doświadczeń w tej dziedzinie korzystają największe korporacje m. in. IBM, Shell, NTT w Japonii i inni.
Technika “6 myślowych kapeluszy” stosowana jest w procesie rozwiązywania problemów w sposób twórczy. Uczy ukierunkowywania myślenia tak, aby był to proces świadomy, całkowicie przez nas kontrolowany. Zasadniczą trudnością występującą podczas myślenia jest bałagan. Próbujemy robić zbyt wiele rzeczy na raz. Technika ta pozwala uporządkować myślenie w taki sposób, który umożliwia osobie zajęcie się w danym momencie jednym aspektem zagadnienia (zamiast zajmować się jednocześnie emocjami, logiką, informacją, nadzieją i tworzeniem- można zająć się każdym aspektem oddzielnie). Poza tym uczy ona skutecznego porozumiewania się w różnych sytuacjach, prezentacji własnego punktu widzenia, efektywnego współdziałania w zespole i pracy w grupie.
“Założenie” kapelusza odpowiedniego koloru oznacza kierowanie uwagi na określony typ myślenia.I tak:
*Biały kapelusz- biały to kolor neutralny i obiektywny. Wprowadza do dyskusji. Zakładając biały kapelusz podajemy “czyste fakty”, informacje- krótko i rzeczowo ( to co wiemy)
*Czerwony kapelusz- czerwień jest kolorem emocji. Zakładając czerwony kapelusz ukazujemy swoje emocje i uczucia, wyrażamy przeczucia, przypuszczenia ( zarówno pozytywne jak i negatywne). Podczas myślenia w czerwonym kapeluszu nie ma potrzeby usprawiedliwiania lub wyjaśniania uczuć ( osobiste wrażenia- to co się podoba a co nie )
*Żółty kapelusz- żółty to słońce, jasność i optymizm. Myśląc w żółtym kapeluszu szukamy wyłącznie korzyści, zalet, dobrych stron danego rozwiązania.
(zalety, korzyści)
*Czarny kapelusz- widzi wszystko w czarnych kolorach. Zakładając czarny kapelusz szukamy negatywnych stron, wad, błędów proponowanego rozwiązania. Zwracamy uwagę na ryzyko i zagrożenia. Nałożony jest jednak na nas wymóg podania logicznych przyczyn naszych sądów - nie może to być krytyka emocjonalna.
(krytyka, wady)
Bardzo ważne: w przypadku nowych pomysłów kapelusz czarny musi pojawić się
w kolejności po kapeluszu żółtym, nigdy odwrotnie.
*Zielony kapelusz- zieleń jest kolorem bujnie rozwijającej się roślinności, rozwoju, aktywności. Zakładając zielony kapelusz szukamy nowych twórczych rozwiązań, przedstawiamy oryginalne pomysły, propozycje. Jest to myślenie aktywne.
(co poprawić, co można jeszcze zrobić, co by było gdyby...)
*Niebieski kapelusz- niebieski jest kolorem otaczającego nas nieba, symbolizuje ogólną kontrolę, obiektywizm, dystans i opanowanie. Myśląc w niebieskim kapeluszu przyglądamy się procesowi rozwiązywania problemu “z góry”. Czuwamy nad przebiegiem dyskusji, sumujemy ją. Niebieski kapelusz zakłada osoba kierująca grupą (nauczyciel).
(co się dało ustalić)
Myślowe kapelusze można wykorzystywać co najmniej na dwa sposoby:
sporadyczny - gdy używamy jednego, najwyżej dwóch kapeluszy w celu skierowania myślenia na konkretne tory lub zmianę jego kierunku ( następnie narada toczy się dalej );
usystematyzowany - aby szybko i skutecznie rozwiązać jakieś zagadnienie korzystamy z wszystkich kapeluszy w określonej, ustalonej z góry kolejności ( rozpoczynamy od niebieskiego, to jaki kapelusz po jakim włożymy na głowę, zależy od okoliczności ).
Możemy swobodnie układać własne zestawy, musimy jednak przestrzegać pewnych reguł:
Każdy kapelusz może być użyty dowolną ilość razy.
Jeżeli problem wzbudza silne emocje, należy najpierw założyć czerwony kapelusz aby je sobie uświadomić i nazwać, “wydobyć je na powierzchnię”.
Jeżeli problem nie budzi silnych emocji, najpierw zakładamy biały kapelusz,
w którym gromadzimy informacje. Następnie zielony, aby wskazać kilka możliwości rozwiązania problemu. Każdy pomysł oceniamy w żółtym,
a następnie w czerwonym kapeluszu. W wyniku tej oceny wybieramy jedną
z możliwości, którą poddajemy ocenie końcowej w czarnym kapeluszu.
Na koniec wkładamy kapelusz czerwony i sprawdzamy, jak nam się ona podoba.
Żółty kapelusz ma pierwszeństwo przed czarnym ponieważ trudniej jest znaleźć pozytywne strony pomysłu po negatywnych.
Do końcowej oceny pomysłu wykorzystujemy czarny kapelusz, po którym wkładamy czerwony, by zobaczyć czy podoba nam się pomysł.
Czarnego kapelusza używamy na 2 sposoby: do szczegółowego omówienia niedociągnięcia pomysłu ( następnie w zielonym kapeluszu usuwamy te niedociągnięcia ) oraz do całościowej oceny pomysłu.