Podstawowe pojęcia i definicje
Akcja - papier wartościowy emitowany przez spółkę akcyjną, dający nabywcy prawo do uczestniczenia w części zysku przeznaczonej do podziału, poprzez otrzymanie dywidendy.
Dywidenda - wielkość zysku do podziału przypadająca na jedną akcję.
Akcyza - uproszczona nazwa podatku akcyzowego, którym opodatkowana jest grupa towarów o charakterze monopolowym o względnie stałym popycie (benzyna, tytoń); została wprowadzona dla towarów dających wysokie wpływy do budżetu państwa.
Aktywa - zasoby pozostające pod kontrolą przedsiębiorstwa jako rezultat przeszłych zdarzeń i dzięki którym przewidywany jest przyszły przypływ korzyści ekonomicznych do firmy; odzwierciedlają składniki majątkowe, które służą z jednej strony do generowania zysku, a z drugiej do zagwarantowania pretensji wierzycieli.
Pasywa - równowartość aktywów rozpatrywana z punktu widzenia prawa własności i konieczności zwrotu; są prawą stroną bilansu wyrażająca źródła pochodzenia (finansowania majątku), obejmują kapitały własne, obce, rezerwy, przychody przyszłych okresów,...
Amortyzacja - wliczone w koszty i wyrażone w pieniądzu zużycie niektórych składników majątku, trwałego: środków trwałych, wartości niematerialnych i prawnych.
Wartości niematerialne i prawne - nabyte przez jednostkę prawa majątkowe nadające się do gospodarczego wykorzystania:
prawo użytkowania wieczystego,
prawa autorskie,
prawa do: projektów, wynalazków, patentów, wzorów użytkowych, licencji, programów komputerowych, dokumentacji wszelkich, o przewidywanym okresie użytkowania dłuższym niż rok; także koszty organizacji poniesione przy założeniu lub późniejszym rozszerzeniu spółki akcyjnej, wartości firmy oraz koszty zakończonych prac rozwojowych, których wynik może być wykorzystywany dla ulepszonych lub nowych produktów i technologii.
Analiza kosztów - podstawowa część składowa analizy ekonomicznej, jej celem jest dostarczenie zarządzającym firmą szczegółowych informacji o kształtowaniu się kosztów w różnych przekrojach procesu produkcyjnego dla potrzeb oceny rzeczywistego ich przebiegu: wyróżnia się wiele rodzajów analiz: pasywów, przychodów, rynku, struktury, progu rentowności, techniczno - ekonom.
Analiza retrospektywna - zawierająca ocenę wyników działań podejmowanych w przeszłości; stanowiąca podstawę słuszności decyzji podjętych w przeszłości i punkt wyjścia dla zamierzeń bieżących i przyszłościowych.
Aport - wkład niepieniężny (rzeczowy) do udziału w spółce z ograniczoną odpowiedzialnością lub do kapitału akcyjnego w spółce akcyjnej
Bilans - zestawienie rachunkowe, w którym dwie przeciwległe strony równoważą się, np. bilans zasobów kopalin i wiele innych bilansów: otwarcia, zamknięcia, fuzji, księgowy, likwidacyjny, płatniczy, ruchu ...
Bonifikata - upust z ceny towaru przyznawany odbiorcy przez producenta lub hurtownika.
Budowla - składnik majątku trwałego zaliczony do środków trwałych, specjalne urządzenia konstrukcyjne: piece, kominy, mosty; budowla w myśl prawa budowlanego jest powiązana z gruntem za pośrednictwem fundamentu; ważne stwierdzenia dla prawa geologicznego i górniczego.
Budynek - jw., z ich podziałem na administracyjne, produkcyjne, socjalne, '"
Budżet państwa - roczny plan finansowy obejmujący dochody i wydatki państwa, uchwalony w formie ustawy budżetowej na okres roku kalendarzowego, zapewniający realizację założeń polityki społeczno - gospodarczej przyjętej przez Sejm.
Cash flow (strumień gotówki) - różnica między wpływami ze sprzedaży (dóbr i usług) a wydatkami (nakładami kapitałowymi oraz wydatkami związanymi z bieżącym funkcjonowaniem) występująca w poszczególnych latach okresu obliczeniowego (okresu projektu, przedsięwzięcia); może być przepływ ujemny i dodatni.
Cena - wyrażona w pieniądzu wartość towaru
Cena detaliczna - przy sprzedaży towarów konsumentom indywidualnym; składa się z ceny hurtowej i marży detalicznej, przeznaczonej na pokrycie kosztów obrotu detalicznego i wygospodarowanie zysku.
Marża handlowa - powstająca przy sprzedaży towarów różnica między ceną sprzedaży a ceną zakupu sprzedawanych towarów. W podmiotach zajmujących się obrotem towarowym stanowi źródło pokrycia kosztów tego obrotu oraz zysku.
Cena hurtowa - występująca w przedsiębiorstwach handlu hurtowego, składa się z ceny zbytu oraz z marży hurtowej, służącej pokryciu kosztów obrotu hurtowego i osiągnięciu zysku w przedsiębiorstwie hurtowym.
Cena fakturowa - cena umieszczona przez sprzedawcę na fakturze, rachunku.
Cena loco - cena obejmująca także koszt załadowania na środek transportu odbiorcy.
Cena franco stacja przeznaczenia - cena obejmująca także koszty związane z załadowaniem i przewozem do stacji kolejowej, portu i innego miejsca wskazanego przez odbiorcę.
Cena zbytu - cena występująca w przedsiębiorstwach przemysłowych, importerów itp. jako cena sprzedaży przedsiębiorstwom handlu hurtowego. Dla przedsiębiorstw handlu hurtowego cena zbytu stanowi cenę zakupu towarów.
Rabat - zniżka, ustępstwo procentowe lub kwotowe od ustalonych cen towaru, głównie na rzecz nabywców płacących gotówką, kupujących dużą ilość towaru jednorazowo lub w określonym czasie.
Koszt - wyrażona w pieniądzu wartość pracy żywej i uprzedmiotowionej, zużytej w celu wytworzenia określonego wyrobu czy świadczenia określonej usługi. Do kosztu bywają zaliczane różnorodne opłaty ponoszone w związku z istnieniem i funkcjonowaniem jednostek prowadzących działalność gospodarczą; jest wiele określeń kosztów: całkowity, jednostkowy, przeciętny, amortyzacji bezpośredni, pośredni, stały zmienny...
Kosztorys - specyficzna dla prac budowano - montażowych odmiana kalkulacji kosztów i cen opracowana na podstawie dokumentacji technicznej.
Cesja - proces przelew-u wierzytelności na inną osobę, dokonywany na podstawie wcześniej zawartej umowy.'
Dekretacja - określenie sposobu rejestracji operacji gospodarczej przez umieszczenie na dowodzie księgowym dwóch symboli kont. Symbol pierwszy oznacza księgowanie po stronie WINIEN, drugi symbol oznacza księgowanie po stronie MA
Dowód księgowy - pisemne odzwierciedlenie wystąpienia określonej operacji gospodarczej. Zawiera on: określenie stron dokonujących operacje, opis operacji oraz jej wartość, datę, rodzaj dowodu, numer identyfikacyjny dowodu, osoby odpowiedzialne, podpisy wystawcy, miejsce księgowania w dokumentacji.
Dokumentacja - zbiór dokumentów, dowodów księgowych stanowiących podstawę rejestracji operacji gospodarczych, księgi rachunkowe i sprawozdania.
Dzierżawa - umowa zawarta na czas oznaczony lub nieoznaczony, na podstawie, której wydzierżawiający zobowiązuje się dać dzierżawcy w używanie i użytkowanie rzeczy lub prawa za zaplata umówionego wynagrodzenia (czynszu).
Najem - umowa na podstawie, której wynajmujący zobowiązuje się oddać najemcy rzecz do używania w zamian za umówione wynagrodzenie - czynsz; uprawnienie wynajmującego obejmuje korzystanie z rzeczy bez zmiany jej istoty i bez prawa pobierania pożytków; przedmiotem najmu mogą być jedynie rzeczy na czas określony i nieokreślony.
Użyczenie - umowa na podstawie, której użyczający zobowiązuje się dać biorącemu w użyczenie rzecz bez wynagrodzenia; podstawowym obowiązkiem biorącego rzecz w użyczenie jest zachowanie jej w stanie niepogorszonym i oddanie jej. Rzeczy użyczane pozostają własnością użyczającego.
Efektywność - mierzalna cecha podjętych działań, opisana stosunkiem osiągniętego efektu do poniesionych nakładów; pomiar i badanie efektywności przedsięwzięć gospodarczych stanowi główne zadanie rachunku ekonomicznego.
Próg rentowności - taka wielkość produkcji, przy której przychód uzyskany ze sprzedaży wyrobów Jest równy kosztom poniesionym na ich: wytworzenie; wynik finansowy dla progu rentowności wynosi zero i dopiero zwiększenia sprzedaży będzie powiększało poziom zysku, natomiast jej zmniejszenie straty.
Faktura VAT - dowód sprzedaży wystawiony przez płatnika podatku od towarów i usług nabywcy będącemu również płatnikiem tego podatku; treść i forma jest ściśle określona, stanowi ona:
u sprzedawcy dowód wymiaru podatku od towarów i usług oraz powstanie obowiązku podatkowego,
u nabywcy podstawę do odliczenia podatku naliczonego
Fundusz Ochrony Ubezpieczonych - fundusz tworzony przez wszystkich ubezpieczycieli działających w kraju specjalnie w przypadku niewypłacalności któregokolwiek z ubezpieczycieli; środkami funduszu dysponuje zarząd powołany przez wszystkich krajowych ubezpieczycieli.
Inflacja - proces ekonomiczny polegający na zwiększeniu ilości pieniądza w obiegu w stopniu większym od wzrostu masy towarowej; przejawia się wzrostem cen.
Kapitał - wartość pieniężnych i rzeczowych środków zaangażowanych w działalność gospodarczą;
stanowi źródło pochodzenia majątku. Wskazuje, kto wyposażył jednostkę w środki, na jaki czas i na, jakich warunkach: dzieli się na kapitał własny i kapitał obcy.
Kapitalizacja odsetek - technika rachunkowa,wykorzystywana przy ustalaniu wartości przyszłej od kwoty pieniężnej ulokowanej na pewien okres przy danej stopie procentowej i określonej częstotliwości dopisywania odsetek do pierwotnego kapitału; najczęściej roczna, gdy procent od pierwotnego kapitału staje się jego częścią po upływie roku - w latach następnych procent jest liczony od pierwotnego kapitału jak i od odsetek, przy kapitalizacji wykorzystuje się zasadę procentu składanego.
Koncesja - zezwolenie władz administracyjnych na prowadzenie działalności eksploatacyjnej, handlowej; ogólnie działalności gospodarczej, której prowadzenie wymaga koncesji.
Materiały - rzeczowe składniki majątku obrotowego, do których zalicza się surowce, materiały podstawowe i pomocnicze, półfabrykaty obcej produkcji, opakowania, paliwa, części zamienne, odpadki; cechujące się tym, że zużywają się całkowicie w jednym cyklu produkcyjnym. przekazując swoją substancję i wartość na wytworzone produkty.
Majątek obrotowy - składniki majątku ulegające w procesie gospodarczym i zmieniające swą naturalną postać; są nim zapasy, środki pieniężne, krótkoterminowe papiery wartościowe oraz czynne rozliczenia międzyokresowe.
Majątek trwały - składniki majątku cechujące się długotrwałym okresem użytkowania lub wyłączenia z obrotu oraz wysoką wartością jednostkowa; są nim rzeczowy majątek trwały, inwestycje, wartości niematerialne i prawne oraz majątek trwały finansowy.
Towary - rzeczowe składniki majątku nabyte w celu sprzedaży (nie do zużycia w procesie produkcji).
Procent składany - system oprocentowania kapitału, przy którym stopa procentowa zapewnia dochód tak od kapitału pierwotnego, jak i od procentu narosłego po ustalonym czasie; procent składany: rocznie, kwartalnie - okres, po którym procent zostanie dodany do kapitału początkowego.
Pożyczka - umowa, w której dający pożyczkę zobowiązuje się przekazać przedmiot pożyczki na własność, zaś pożyczkobiorca zobowiązuje się zwrócić przedmiot pożyczki; określona ilość pieniędzy w tej samej ilości; pożyczka może być udzielona bez podania celu przeznaczenia środków.
Kredyt - szczególny rodzaj pożyczki; wiąże się z wynagrodzeniem uiszczanym przez kredytobiorcę kredytodawcy - zwyczajowo wyrażanym w postaci procentu; kredyt zawsze z podaniem jego celu.
Umowa kredytowa - na piśmie, poprzedzona wnioskiem kredytowym, zawierająca: kwotę i walutę kredytu, termin spłat, oprocentowanie, zakres uprawnień banku związany z zabezpieczeniem zwrotu;
Odsetki - opłata za udzielony kredyt lub lokatę terminowa również w formie papierów wartościowych. Odsetki płaci kredytobiorca.
Kurs - rynkowa (giełdowa) cena papierów wartościowych i dewiz.
Leasing - przedsięwzięcie polegające na stworzeniu warunków do użytkowania przedmiotu leasingu - bez nabycia praw własności - przez leasingobiorcę wskutek podpisania przez niego umowy leasingowej z leasingodawcą; wiele odmian leasingu: bezpośredni, finansowy, pośredni, operacyjny.
Umowa leasingowa...
Licencja - umowa z zakresu prawa własności intelektualnej, na podstawie, której podmiot uprawniony - licencjodawca - upoważnia licencjobiorcę do korzystania z określonego dobra niematerialnego; przedmiotem tej umowy są:
dobra niematerialne, np. projekty wynalazcze,
znaki towarowe bez względu czy są chronione prawem czy nie. Umowa licencyjna nie jest umową odpłatną, choć odpłatność może wynikać z treści umowy licencyjnej, w tym przypadku licencjobiorca zobowiązany jest do uiszczenia wynagrodzenia licencyjnego; może być pieniężne - jednorazowe lub w ratach bądź świadczeniem niepieniężnym, np. licencja wzajemna.
Likwidacja środka trwałego - wycofanie z eksploatacji środka trwałego w sensie fizycznym (zdemontowanie, sprzedaż złomu, materiałów budowlanych) i dokumentacyjnym wycofanie z dokumentacji finansowej.
Lokata kapitałowa - forma inwestycji podmiotu gospodarczego, polegająca na ulokowaniu kapitału finansowego pieniężnego lub rzeczowego w innym przedsięwzięciu - podmiocie, gospodarczym: banki, spółki, fundusze powiernicze; jej celem jest osiągnięcie określonego dochodu w postaci dywidend, odsetek, przyrostu wartości.
Maszynogodzina - jednostka miary wykorzystania środków produkcji; określana jest czasem pracy maszyny określonego rodzaju: koparki,... spycharki,... ładowarki.
NIP - numer identyfikacji podatkowej - nadawany podatnikom przez organy podatkowe wielocyfrowy kod liczbowy, zapewniający jednoznaczne rozróżnienie podatników oraz stanowiący dowód objęcia ich ewidencją przez organ podatkowy.
PESEL - skrót od Powszechny System Ewidencji Ludności - wielocyfrowy symbol złożony z kodu daty urodzenia oraz numeru porządkowego, 'wykorzystywany m.in. jako identyfikator cyfrowy podatnika.
REGON - wielocyfrowy i wieloczłonowy symbol cyfrowy, służący w systemie statystyki państwowej do identyfikacji i rejestracji jednostek gospodarczej.
Odpisy amortyzacyjne - kwoty miesięczne stawek amortyzacyjnych niektórych składników majątku trwałego - środków trwałych oraz niematerialnych i prawnych - wliczone w koszty działalności gospodarczej.
Opłata administracyjna - wprowadzona przez radę gminy opłata za czynności urzędowe wykonywane przez podległe jej organy, jeśli czynności te nie są własności objęte przepisami o opłacie skarbowej.
Opłata eksploatacyjna - opłata wymierzona przez organ koncesyjny przedsiębiorcy wydobywającemu kopalinę lub surowiec mineralny z odpadów (art. 84 pgig).
Opłata notarialna - opłata w związku z czynnościami notarialnymi
Opłata skarbowa - świadczenie pieniężne o charakterze daniny publicznej uiszczane w związku z:
dokonywaniem czynności w sprawach indywidualnych
wystawianiem dokumentów pełnomocnika, weksla, orzeczeniami sądowymi...
Osoba fizyczna - każdy człowiek i tylko człowiek występujący jako podmiot praw i obowiązków. Osoba fizyczna jest organizmem biologicznym, początek bytu osoby fizycznej wyznacza poczęcie człowieka z t)m, iż prawa i obowiązki nabywa on pod warunkiem, że urodzi się żywy, koniec bytu osoby fizycznej wyznacza śmierć człowieka.
Osoba prawna - jednostka organizacyjna, której atrybut osobowości został przyznany przez szczególny zapis prawny; twór społeczny. Osobami prawnymi są spółki kapitałowe, przedsiębiorstwa państwowe, spółdzielcze,...
Papier wartościowy - instrument finansowy potwierdzający:
nabycie prawa do współwłasności firmy,
udzielenie kredytu rządowi, firmie lub instytucji,
uzyskanie prawa do otrzymania w przyszłości wartości w postaci instrumentu finansowego.
Podatek - przymusowe, bezzwrotne i nieekwiwalentne świadczenie pieniężne pobierane przez państwo lub inne organizacje publiczne (samorządy) z chwilą powstania stanu faktycznego przewidzianego ustawą.
Płatnik podatku - osoba fizyczna lub prawna, a także jednostka organizacyjna nie posiadająca osobowości prawnej, na której ciąży ustawowy obowiązek obliczania, potrącania i odprowadzaniu podatku.
Przedsiębiorca - osoba fizyczna lub osoba prawna prowadząca na własny rachunek i w celach zarobkowych działalność gospodarczą - wytwórczą wydobywczą, budowlana, handlową, usługowa.
Stawka amortyzacyjna - kwota rocznej amortyzacji wyrażono wartościowo:
a = Wp: n, Wp wartość początkowa, n -lata eksploatacji,
lub procentowo:
a = (Wp : n) 100 %
Stopa procentowa - oznacza cenę płaconą za pożyczony kapitał; wpływają na nią: inflacja, popyt na pieniądz i podaż pieniądza oraz ryzyko bankowe.
Stopa dyskontowa - stopa procentowa stosowana do aktualizacji (dyskontowania, sprowadzania na moment bieżący) wielkości uzyskiwanych w przyszłych okresach.
Stopa zysku, zwrotu - iloraz dochodu z tytułu posiadanego papieru wartościowego i wielkości kapitału zainwestowanego w zakup tego papieru.
Środki trwałe - stanowiące własność lub współwłasność firmy: nieruchomości (grunty, budynki), maszyny urządzenia, środki transportu oraz inne kompletne i zdatne do użytku przedmioty o okresie użytkowania dłuższym niż rok, przeznaczone na własne potrzeby lub do oddania na podstawie najmu, dzierżawy itp.; także obce środki używane przez firmę na podstawie umowy najmu, dzierżawy lub innej umowy, jeżeli z przepisów wynika prawo dokonywania od nich odpisów amortyzacyjnych.
Tempo przyrostu - wyrażony w procentach względny przyrost zjawiska:
Xi - poziom zjawiska w okresie badanym - dzisiejszym
X0 - poziom zjawiska w okresie podstawowym - odniesienia, to
W = (Xi - X0) : X0 *100 %
Układy kosztów - dwa zasadnicze:
kalkulacyjny; uszeregowanie różnych pozycji kosztów ze względu na ich związek z technologią i organizacją produkcji,
rodzajowy, z podziałem na materialne i niematerialne: uszeregowane jn.:
zużycie materiałów i energii,
usługi obce,
podatki i opłaty,
wynagrodzenia,
świadczenia na rzecz pracowników,
amortyzacja,
pozostałe.
Weksel - dokument sporządzony w formie przewidzianej przez prawo zawierający bezwarunkowe zobowiązanie do zapłaty określonej osobie w ustalonym terminie i miejscu przez wystawcę lub osobę wskazaną na wekslu określonej sumy pieniężnej.
Wydatek - rozchód środków pieniężnych z kasy lub z rachunku bankowego w związku z zaplata za określone dobra, usługi oraz różnych zobowiązań.
Zapasy - grupa składników majątku obrotowego obejmująca pozycje:
materiały,
półprodukty i produkty w toku,
produkty gotowe - asortymenty handlowe,
towary.
Zasiłki - świadczenia wypłacane ubezpieczonym w przypadku wystąpienia zdarzeń objętych ubezpieczeniem; porodowy, macierzyński, wychowawczy, rodzinny, pielęgnacyjny, pogrzebowy...
Zysk - dodatni wynik działań gospodarczych stanowiący wartościowa miarę przyrostu posiadanej substancji majątkowej, uzyskanego dzięki tej działalności.