1. Organizacja międzynarodowa i ponadnarodowa

Organizacja międzynarodowa - rządowa(rządy w drodze umowy między państwami,stronami są państwa np ONZ) i pozarządowa (stronami nie są państwa np. Międzynarodowy Czerwony Krzyż). Podstawą prawną jest umowa określająca organy i zgoda państw. Organizacja mnar. posiada własne organy i własne kompetencje legislacyjne. Organizacja mnar. nie jest państwemm, nawet jeśli ma podmiotowość narodowoprawną (wyrok MTS).

Organizacja ponadnarodowa-rodzaj organizacji międzynarodowej o tych samych cechach co org.mnar. Różnica polega na autonomii organów,autonomii finansowów(państwa członkowskie nie mają wpływu). Org.ponadnar. cechuje się zasadą pierwszeństwa przed prawem krajowym.

2.Powstanie i rozwój UE

1951 Traktat Paryski-ustanawiający EW WiS ,

1957 Traktat Rzymski tzw TWE-ustanawiający EW Gosp i EW EA, nowa nazwa TFUE

1991 Traktat z Maastricht tzw. TUE-Wspólnota Europejska zmieniała się w Unię Europejską( unie polityczną i gospodarczo-walutową)

1997 Traktat z Amsterdamu-niewielkie zmiany instytucjonalne :D

2001 Traktat z Nicei-traktat rewizyjny

2007 Traktat z Lizbony (rewiduje Niceę)

Kraje należące do UE zobowiązały się do przekazywania części swoich wolnych praw niezależnym instytucjom, które mają za zadanie przygotowywanie współpracy europejskiej, która będzie leżała w interesie wszystkich uczestników.

Etapy integracji gospodarczej.

1.Strefa wolnego handlu.

Brak ceł wewnętrznych. Odrębne cła zewnętrzne.

2.Unia celna.

Brak ceł wewnętrznych. Wspólna taryfa celna.

3.Wspólny rynek.

Brak ceł wewnętrznych, wspólna taryfa celna na zewnątrz, brak dyskryminacji.

4.Jednolity rynek po 1992

Brak ceł wewnętrznych, wspólna taryfa celna, brak dyskryminacji, brak granic.

5.Unia gospodarcza.

Brak ceł wewnętrznych, wspólna taryfa celna, brak dyskryminacji,brak granic wewnętrznych,wspólna polityka fiskalna i pieniężna.

3.Geneza, rola i charakter prawny Traktatu z Lizbony.

a) geneza.

Traktat Konstytucyjny (podpisany w Rzymie 29.X.2004) odrzucony przez Francję i Holandię.

W 2006 przewodnictwo w Radzie Unii Europejskiej przejmuje Austria, wybrano normy niewzbudzające kontrowersji. Podstawy traktatu reformującego UE zostały ustalone przez Radę Europejską w dniach 21. i 22 czerwca 2007. Rada postanowiła przekazać kompetencje określenia końcowego tekstu traktatu konferencji międzyrządowej, która rozpoczęła pracę 23 czerwca 2007.

Traktat z Lizbony podpisano 13.XII.2007 a wszedł w życie 1.XI.2009. Wprowadził nową rzeczywistość Unii E.

b) rola i charakter prawny

Traktat o charakterze rewizyjnym złożony z 7 artykułów i 11nowych i 26 zmienionych protokołów.

Nadano nowy status Unii Europejskiej. Unia ma osobowośc prawną, jest organem międzynarodowym i zastępuje WE. Zlikwidowano system filarowy. Wprowadzono specjalny status WPZiB

4. Charakter prawny i struktura Unii Europejskiej.

Zmiany wprowadzone traktatem:

• nadanie Unii Europejskiej osobowości prawnej, co oznacza, że Unia przekształcona została w jednolitą organizację międzynarodową. Konsekwencją tej decyzji było zniesienie struktury filarowej, ujednolicenie procesu decyzyjnego oraz katalogu instrumentów prawnych. Nowa Unia Europejska „wchłonęła” m.in. dotychczasową Wspólnotę Europejską, w związku z czym TWE zmienił nazwę na Traktat o funkcjonowaniu Unii Europejskiej (TFUE);

• umocnienie ochrony praw podstawowych poprzez nadanie Karcie Praw Podstawowych charakteru prawnie wiążącego;

• ustanowienie stanowiska przewodniczącego Rady Europejskiej, który przygotowuje, organizuje i kieruje pracami Rady Europejskiej, oraz wprowadzenie stanowiska wysokiego przedstawiciela Unii do spraw zagranicznych i polityki bezpieczeństwa, który jednocześnie pełni funkcję wiceprzewodniczącego Komisji Europejskiej i przewodniczy Radzie do Spraw Zagranicznych (łącząc wcześniejsze funkcje wysokiego przedstawiciela ds. Wspólnej Polityki Zagranicznej i Bezpieczeństwa oraz komisarza ds. stosunków zewnętrznych) oraz kieruje Europejską Służbą Działań Zewnętrznych;

• możliwość zmniejszenia liczby komisarzy w stosunku do liczby państw członkowskich do 2/3 obecnego składu Komisji Europejskiej i wprowadzenia zasady równej rotacji po 2014r.;

• wzmocnienie roli Parlamentu Europejskiego w unijnym procesie decyzyjnym poprzez rozszerzenie zakresu zastosowania procedury współdecydowania, przemianowanej na „zwykłą procedurę prawodawczą”, a także ustalenie liczby posłów na 750, nie licząc przewodniczącego;

• umożliwienie parlamentom narodowym państw członkowskich wyrażania opinii co do zgodności projektów unijnych aktów prawnych z zasadą pomocniczości (subsydiarności);

• przyznanie prawa inicjatywy obywatelskiej grupie miliona obywateli Unii pochodzących ze znacznej liczby państw członkowskich;

• uporządkowanie procedur stanowienia i katalogu źródeł prawa pochodnego UE poprzez ograniczenie ich liczby;

• sprecyzowanie procedur stanowienia prawa pierwotnego Unii;

• ograniczenie zasady jednomyślności i rozszerze- nie zakresu głosowania większością kwalifikowaną w Radzie;

• oparcie systemu głosowania większością kwalifikowaną w Radzie na tzw. podwójnej większości. Zasada ta obowiązywać będzie po 1 listopada 2014 r., z zastrzeżeniem okresu przejściowego od 1 listopada 2014 r. do 31 marca 2017 r., kiedy to każde państwo będzie mogło zażądać przeprowadzenia głosowania według formuły ustanowionej na mocy Traktatu z Nicei;

• podkreślenie szczególnego, odrębnego od pozostałych polityk, charakteru Wspólnej Polityki Zagranicznej i Bezpieczeństwa;

• zwiększenie elastyczności działania w ramach Unii.

5. Podział kompetencji między UE a państwami członkowskimi.

Podział kompetencji na wyłączne i niewyłączne.

Kompetencje wyłączne- państwo członkowskie zostaje pozbawione możliwości samodzielnego działania w tej dziedzinie. Kompetencje takie powinny stanowić wyjątek (muszą mieć wyraźną podstawę prawną) i muszą być wykonywane w poszanowaniu zasady proporcjonalności;

Kompetencje niewyłączne- powinny nadal stanowić zasadę i do nich powinna mieć zastosowanie zasada subsydiarności; natura takich kompetencji powinna też wykluczać przejęcie władzy przez Wspólnotę nad dziedzinami nimi objętymi i działanie zamiast państw. Kompetencje niewyłączne dotyczyłyby dziedzin, gdzie Wspólnota nie może ustanawiać reguł jednolitych lub dokonywać harmonizacji całkowitej, a zatem, że może uregulować określoną kwestię tylko częściowo bądź wspólnie z państwami członkowskimi; kompetencje niewyłączne powinny dotyczyć także tych dziedzin, w których aktywność Wspólnoty jest ograniczona do stymulacji czy koordynacji działań państw członkowskich;

Generalnie kompetencje Wspólnoty powinny być interpretowane zwężająco, jakkolwiek w poszanowaniu jej celów i z uwzględnieniem zadań przed nią postawionych. W szczególności nie wolno domniemywać kompetencji dla Wspólnoty i nie powinny one wykraczać poza postanowienia traktatowe, zwłaszcza definiujące cele i zadania Wspólnoty.

Kompetencje wyłączne UE

Kompetencje niewyłączne (dzielone)

- unia celna - ustanowienie reguł kompetencji dla funkcjonowania rynku wewnętrznego - polityka pieniężna w odniesieniu do państw członkowskich, których walutą jest euro - zachowanie morskich zasobów biologicznych w ramach wspólnej polityki rybołówstwa - wspólna polityka handlowa

- rynek wewnętrzny - polityka społeczna w odniesieniu do aspektów określonych w TFUE - spójność gospodarcza, społeczna i terytorialna - rolnictwo i rybołówstwo z wyłączeniem zachowania morskich zasobów biologicznych - środowisko naturalne - ochrona konsumentów - transport - sieci transeuropejskie - energia - przestrzeń wolności, bezpieczeństwa i sprawiedliwości - wspólne problemy bezpieczeństwa w zakresie zdrowia publicznego

Kompetencje Unii w prowadzeniu działań o wymiarze europejskim mającym na celu wspieranie, koordynowanie lub uzupełnianie działań państw członkowskich (można powiedzieć we wyłączne państw członkowskich ale unia i tak się wpieprza):

• ochrona i poprawa zdrowia ludzkiego

• przemysł

• kultura

• turystyka

• edukacja kształcenia zawodowego i sportu

• ochrona ludzkości

• współpraca administracyjna.

6. Wartości i cele UE.

Unia opiera się na wartościach (art. 2 TUE):

1. poszanowania godności osoby ludzkiej

2. wolności

3. demokracji

4. równości

5. państwa prawnego

6. poszanowania praw człowieka w tym praw osób należących do mniejszości.

Wartości te są wspólne Państwom Członkowskim w społeczeństwie opartym na:

• pluralizmie

• niedyskryminacji

• tolerancji

• sprawiedliwości

• solidarności

• równości kobiet i mężczyzn.

Cele- są jasno sformułowane w prawie pierwotnym w postanowieniach ogólnych jak i wtórnych, precyzuje je Traktat z Lizbony (art. 3 TUE):

1. Cele ogóle:

• wspieranie pokoju, jej wartości i dobrobytu jej narodów

• zapewnienie swoim obywatelom przestrzeni wolności, bezpieczeństwa i sprawiedliwości bez granic wewnętrznych, w której zagwarantowana jest swoboda przepływu osób

2. Cele gospodarcze:

• ustanowienie rynku wewnętrznego, działającego na rzecz trwałego rozwoju Europy, którego podstawą jest zrównoważony wzrost gospodarczy, stabilność cen, społeczna gospodarka rynkowa

• wysoki poziom ochrony środowiska i poprawy jakości środowiska naturalnego, wspieranie postępu naukowo- technicznego

• zwalczanie wyłączenia społecznego i dyskryminacji oraz wspieranie sprawiedliwości i ochrony socjalnej, równości kobiet i mężczyzn, solidarności między pokoleniami i ochrony praw dziecka

• wspieranie spójności gospodarczej oraz solidarności między Państwami Członkowskimi

• szacunek dal bogatej różnorodności kulturowej i językowej, czuwanie nad rozwojem dziedzictwa kulturowego Europy

• ustanowienie unii gospodarczej i walutowej, której walutą jest euro

3. Cele w stosunkach zewnętrznych:

• umacnianie i propagowanie swoich wartości i interesów oraz wnosi wkład w ochronę swoich obywateli

• przyczynianie się do pokoju, bezpieczeństwa, trwałego rozwoju Ziemi, do solidarności i wzajemnego szacunku między narodami, do swobodnego i uczciwego handlu, do wyeliminowania ubóstwa oraz do ochrony praw człowieka, w szczególności praw dziecka a także do ścisłego przestrzegania i rozwoju prawa międzynarodowego, w szczególności zasad Karty Narodów Zjednoczonych.

Unia dąży do osiągnięcia swoich celów właściwymi środkami odpowiednio do zakresu kompetencji przyznanych jej na mocy Traktatów.

7. Zasady ogólne UE

• same podstawy systemu prawnego;

• fundamentalne zasady na których system się opiera;

• wiele z nich nie zostało wyrażonych w traktatach ani w prawie pochodnym a wypracowane przez ETS;

• niektóre zasady rozwinięte w orzecznictwie teraz zawarte w traktacie np. zasada pomocniczości - art. 5 TWE;

• wyznaczają pozycję państw członkowskich i instytucji wspólnotowych

a) zasada pierwszeństwa - żaden przepis prawa wewnętrznego nie ma pierwszeństwa przed prawem wspólnotowym. Prymat prawa wspólnotowego w stosunku do praw wewnętrznych państw członkowskich wywodzi się bezpośrednio z ponadnarodowego charakteru Wspólnoty, a tym samym ograniczenia władzy

suwerennej jej założycieli,; proklamowana w orzecznictwie, każdy organ stosujący prawo musi być uprawniony do niestosowania prawa krajowego w zakresie, w jakim jest ono sprzeczne rezultacie prawem UE. Uprawnienie takie nie może być uzależnione od ewentualnej decyzji innego organu; sprowadza się do nakazu zapewnienia przewagi wszystkim normom prawa wspólnotowego w razie konfliktu z jakąkolwiek wcześniejszą lub późniejszą normą krajową w każdym państwie członkowskim; raczej chodzio pierwszeństwo stosowania niż obowiązywania, niezgodność normy krajowej z prawem wspólnotowym nie powoduje automatycznie uchylenia takiej normy. Obowiązek odmowy zastosowanie kolidującej normy krajowej spoczywa na sądzie rozpoznającym daną sprawę. W praktyce działanie zasady prymatu polega na tym, że żaden organ państwowy, czy sąd krajowy nie może zastosować przepisu prawa wewnętrznego sprzecznego (kolidującego) w konkretnym przypadku z prawem UE.ETS uznaje zasadę pierwszeństwa prawa europejskiego w zakresie jego zastosowania, a nie ważności, w związku z czym sprzeczny z prawem wspólnotowym przepis krajowy nie jest nieważny, ale nie może być zastosowany;

b) zasada bezpośredniości - również wypracowana przez orzecznictwo - ETS stwierdził, iż wystarczająco jasne i bezwarunkowo sformułowane normy wspólnotowe mogą określać bezpośrednie prawa i obowiązki osób fizycznych i prawnychw państwach członkowskich.

Skutki prawa wspólnotowego nie zatrzymują się na „poziomie”państw członkowskich, ale ingerują automatycznie głębiej,w wewnątrz tych państw.

2 aspekty: 1) bezpośrednie stosowanie - nie wymagają żadnej ingerencji (działania) ze strony władzy wykonawczej czy ustawodawczej państw członkowskich, by stać się prawem obowiązującym w krajowym porządku prawnym., 2) bezpośredni skutek - mogą być samodzielnym źródłem praw albo obowiązków jednostek. Jednostki mogą w rezultacie powoływać się na bezpośrednio skuteczne normy prawa wspólnotowego przed sądami krajowymi i z norm tych wywodzić swoje prawa.

Warunki bezpośredniej skuteczności norm :

• norma powinna być sformułowana wystarczająco jasno, kompletnie i precyzyjnie,

• nakładać na państwo lub osoby fizyczne czy prawne obowiązek określonego działania lub zaniechania,

• nadawać się do stosowania przez sądy i organy krajowe bez wprowadzania dodatkowych środków

c)zasada subsydiarności - zasada już traktatowa (art. 5)” tylko wówczas i tylko w takim zakresie, w jakim cele proponowanych działań nie mogą być osiągnięte w sposób wystarczający przez państwa członkowskie, natomiast z uwagi na rozmiary lub skutki proponowanych działań możliwe jest ich lepsze osiągnięcie na poziomie Wspólnoty”

W działaniu wspólnoty można wyróżnić dwa rodzaje kompetencji: kompetencji wyłącznych sprawowanych przez UE i kompetencje dzielone (tzw. konkurencyjne). Aby Unia Europejska mogła podjąć działania w sferze nie należącej do jej wyłącznej kompetencji, ale do tzw. kompetencji dzielonych (konkurencyjnych),

należy ustalić, czy:

1. państwa członkowskie mogą podjąć działania - UE może podjąć działania tylko wówczas, gdy cele nie mogą być osiągnięte przez państwa członkowskie,

2. cele te mogą być ze względu na skalę lub skutek proponowanego środka „lepiej” osiągnięte przez UE33.

Powyższa wykładnia zasady subsydiarności została przyjęta. Zasada ta sensu stricte ustala kryteria, które musi spełniać planowane działanie na szczeblu Wspólnoty, by było uprawnione zastąpić aktywność państw członkowskich w ich własnym zakresie. Do kryteriów tych należy celowość i skuteczność. Kryterium celowości wiąże się z oceną, czy cele proponowanego działania nie mogą być w sposób zadawalający osiągnięte za pomocą działań samych państw członkowskich. Kryterium skuteczności zaś z oceną, czy cele

mogą być w lepszy sposób osiągnięte w wyniku działania Wspólnoty. Pod kątem tych kryteriów analizowane są na wszystkich szczeblach procesu decyzyjnego we Wspólnocie projekty aktów, a ich uzasadnienia muszą zawierać odpowiednie dowody celowości i skuteczności planowania działania.

d)zasada proporcjonalności - „Działanie Wspólnoty nie wykracza poza to, co jest konieczne do osiągnięcia celów niniejszego Traktatu”. Z powyższego wynika, że:

 Wspólnota może podjąć działanie tylko wtedy, jeżeli jego cel nie może być skutecznie osiągnięty przez państwa członkowskie,

 Wspólnota zrealizuje lepiej cel ze względu na jego rozmiary lub skutki,

,

Podjęte przez Wspólnotę działanie nie może wykraczać ponad to, co jest konieczne dla realizacji celów traktatowych37.TWE wprowadza ogólne ograniczenia działań Wspólnoty polegające na tym, że środki podjęte przez nią dla realizacji celów traktatowych muszą być proporcjonalne. Zasadę proporcjonalności stosuje się do kompetencji zarówno wyłącznych, jak i konkurencyjnych WE. Wymaga ona, żeby środek wspólnotowy nie nakładanie potrzebnych ciężarów na państwo lub jednostki. Zasada proporcjonalności dotyczy nie tylko sposobu wykonywania kompetencji przez WE, ale także działań państw członkowskich we wspólnotowej przestrzeni prawnej.

środek prawny zgodny jest z zasadą proporcjonalności, jeśli jest:

1. odpowiedni dla osiągnięcia określonego celu,

2. konieczny dla osiągnięcia określonego celu,

3. współmierny (zakaz stosowania środków władczych ponad

potrzebę

Zasada solidarności

8. Demokratyczne podstawy UE

PODSTAWOWE ZASADY NA KTÓRYCH OPIERA SIĘ FUNCJONOWANIE UNII

• zasada poszanowania tożsamości państw członkowskich i podstawowych funkcji państwa

- Artykuł 4 ust. 2 TUE

2. Unia szanuje równość Państw Członkowskich wobec Traktatów, jak również ich tożsamość narodową, nierozerwalnie związaną z ich podstawowymi strukturami politycznymi i konstytucyjnymi, w tym w odniesieniu do samorządu regionalnego i lokalnego. Szanuje podstawowe funkcje państwa, zwłaszcza funkcje mające na celu zapewnienie jego integralności terytorialnej, utrzymanie porządku publicznego oraz ochronę bezpieczeństwa narodowego. W szczególności bezpieczeństwo narodowe pozostaje w zakresie wyłącznej odpowiedzialności każdego Państwa Członkowskiego.

• zasada poszanowania praworządności i praw człowieka

Unia opiera się na zasadach wolności, demokracji, poszanowania praw człowieka i podstawowych wolności oraz państwa prawnego, które są wspólne dla Państw Członkowskich.

2. Unia szanuje prawa podstawowe zagwarantowane w europejskiej Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności, podpisanej w Rzymie 4 listopada 1950 roku, oraz wynikające z tradycji konstytucyjnych wspólnych dla Państw Członkowskich, jako zasady ogólne prawa wspólnotowego.

• zasada demokracji (tu traktat!!)

Artykuł 9 traktat lizboński

We wszystkich swoich działaniach Unia przestrzega zasady równości swoich obywateli, którzy są traktowani z jednakową uwagą przez jej instytucje, organy i jednostki organizacyjne. Obywatelem Unii jest każda osoba mająca przynależność Państwa Członkowskiego. Obywatelstwo Unii ma charakter dodatkowy w stosunku do obywatelstwa krajowego i nie zastępuje go.

demokratyczna legitymacja instytucji-Artykuł 10

1. Podstawą funkcjonowania Unii jest demokracja przedstawicielska.

2. Obywatele są bezpośrednio reprezentowani na poziomie Unii w Parlamencie Europejskim.

Państwa Członkowskie są reprezentowane w Radzie Europejskiej przez swoich szefów państw lub rządów, a w Radzie przez swoje rządy; szefowie państw lub rządów i rządy odpowiadają demokratycznie przed parlamentami narodowymi albo przed swoimi obywatelami.

3. Każdy obywatel ma prawo uczestniczyć w życiu demokratycznym Unii. Decyzje są podejmowane w sposób jak najbardziej otwarty i zbliżony do obywatela.

4. Partie polityczne na poziomie europejskim przyczyniają się do kształtowania europejskiej świadomości politycznej i wyrażania woli obywateli Unii.

Formy kontroli demokratycznej i demokracji uczestniczącej

- wzmocnienie roli PE (kompetencje Parlamentu Europejskiego ulegały stopniowemu rozszerzeniu. Traktat lizboński nie jest tutaj wyjątkiem, gdyż zwiększa uprawnienia W dziedzinie prawodawstwa rozszerzono zakres stosowania procedury współdecyzji (przemianowanej na „zwykłą procedurę prawodawczą”) na wiele nowych obszarów. Oznacza to w praktyce, że Parlament Europejski uzyskał rzeczywiste uprawnienia prawodawcze na równi z Radą w pewnych sprawach, w których obecnie nie uczestniczy w żaden sposób lub pełni jedynie rolę doradczą. Dotyczy to między innymi legalnej imigracji, współpracy sądowej w sprawach karnych (Eurojust, zapobieganie przestępczości, zbliżenie przepisów prawa karnego, naruszenia i kary), współpracy policyjnej (Europol) oraz niektórych przepisów z zakresu polityki handlowej czy wspólnej polityki rolnej. Dzięki temu Parlament Europejski uczestniczy w przyjmowaniu prawie wszystkich aktów prawodawczych.

W dziedzinie procedury budżetowej traktat lizboński wprowadza podstawę prawną dla wieloletnich ram finansowych, z tym że do ich przyjęcia będzie teraz konieczna zgoda Parlamentu. Traktat stanowi też, że Parlament i Rada wspólnie ustalają wszelkie wydatki, znosząc w ten sposób dotychczasowe rozróżnienie na wydatki „obowiązkowe” (na przykład bezpośrednie dopłaty rolne) i wydatki „nieobowiązkowe”

Traktat lizboński stanowi również, że Parlament Europejski musi wyrazić zgodę na zawarcie wszelkich umów międzynarodowych, które dotyczą kwestii z zakresu zwykłej procedury prawodawczej.

- udział organizacji przedstawicielskich w życiu UE (konsultacje społeczne, dialog społeczny);

- obywatelskie prawo pośredniej inicjatywy prawodawczej(milion obywateli z kilku państw członkowskich może wezwać Komisję do przedstawienia projektu aktu prawnego w dziedzinach objętych zakresem kompetencji Unii. Praktyczne zasady korzystania z tego prawa określi osobny akt prawny, przyjęty po wejściu w życie traktatu.)

- udział parlamentów krajowych (Najważniejsze zmiany dotyczą kontroli stosowania zasady pomocniczości. Zgodnie z tą zasadą Unia podejmuje działania jedynie wówczas, gdy są one skuteczniejsze od działań podejmowanych na szczeblu krajowym (z wyjątkiem spraw pozostających wyłącznie w jej gestii). Każdy parlament krajowy będzie mógł wskazać, dlaczego w jego opinii dany projekt aktu prawnego jest sprzeczny z tą zasadą. Pociąga to za sobą następujące konsekwencje:

• jeśli jedna trzecia parlamentów krajowych uzna, że projekt jest niezgodny z zasadą pomocniczości, Komisja będzie musiała ponownie go przeanalizować, zanim zdecyduje, czy pozostawić treść niezmienioną, czy też zmienić lub wycofać projekt,

• jeśli większość parlamentów krajowych poprze tę opinię, a mimo to Komisja postanowi utrzymać swój wniosek, wszczęta zostanie specjalna procedura. Komisja będzie musiała umotywować swoją decyzję, po czym Parlament Europejski i Rada zdecydują, czy należy kontynuować procedurę legislacyjną.

zasada kompetencji powierzonych (uzupełniona zasadami subsydiarności i proporcjonalności)

Artykuł 5

1. Granice kompetencji Unii wyznacza zasada przyznania. Wykonywanie tych kompetencji podlega zasadom pomocniczości i proporcjonalności.

2. Zgodnie z zasadą przyznania Unia działa wyłącznie w granicach kompetencji przyznanych jej przez Państwa Członkowskie w Traktatach do osiągnięcia określonych w nich celów. Wszelkie kompetencje nieprzyznane Unii w Traktatach należą do Państw Członkowskich.

KOMPETENCJA WYŁĄCZNA UE - „jedynie Unia może stanowić prawo oraz przyjmować akty prawnie wiążące, natomiast Państwa Członkowskie mogą to czynić wyłącznie z upoważnienia Unii lub w celu wykonania aktów Unii”

• unia celna;

• ustanawianie reguł konkurencji niezbędnych do funkcjonowania rynku wewnętrznego;

• polityka pieniężna w odniesieniu do Państw Członkowskich, których walutą jest euro;

• zachowanie morskich zasobów biologicznych w ramach wspólnej polityki rybołówstwa;

• wspólna polityka handlowa

Unia ma także wyłączną kompetencję do zawierania umów międzynarodowych, jeżeli ich zawarcie zostało przewidziane w akcie prawodawczym Unii lub jest niezbędne do umożliwienia Unii wykonywania jej wewnętrznych kompetencji lub w zakresie, w jakim ich zawarcie może wpływać na wspólne zasady lub zmieniać ich zakres.

KOMPETENCJA DZIELONA - „Unia i Państwa Członkowskie mogą stanowić prawo i przyjmować akty prawnie wiążące w tej dziedzinie. Państwa Członkowskie wykonują swoją kompetencję w zakresie, w jakim Unia nie wykonała swojej kompetencji. Państwa Członkowskie ponownie wykonują swoją kompetencję w zakresie, w jakim Unia postanowiła zaprzestać wykonywania swojej kompetencji.” .

a) rynek wewnętrzny;

b) polityka społeczna w odniesieniu do aspektów określonych w niniejszym Traktacie;

c) spójność gospodarcza, społeczna i terytorialna;

d) rolnictwo i rybołówstwo, z wyłączeniem zachowania morskich zasobów biologicznych;

e) środowisko naturalne;

f) ochrona konsumentów;

g) transport;

h) sieci transeuropejskie;

i) energia;

j) przestrzeń wolności, bezpieczeństwa i sprawiedliwości;

k) wspólne problemy bezpieczeństwa w zakresie zdrowia publicznego w odniesieniu do aspektów określonych w niniejszym Traktacie.

Postanowienia szczególne dot. badań, rozwoju technologicznego i przestrzeni kosmicznej oraz współpracy na rzecz rozwoju i pomocy humanitarnej

KOMPETENCJA KOORDYNACYJNA, WSPIERAJĄCA I UZUPEŁNIAJĄCA

W niektórych dziedzinach i na warunkach przewidzianych w Traktatach, Unia ma kompetencję w zakresie prowadzenia działań w celu wspierania, koordynowania lub uzupełniania działań Państw Członkowskich, nie zastępując jednak ich kompetencji w tych dziedzinach.

Prawnie wiążące akty Unii przyjęte na podstawie postanowień Traktatów odnoszących się do tych dziedzin nie mogą prowadzić do harmonizacji przepisów ustawowych i wykonawczych Państw Członkowskich.

a) ochrona i poprawa zdrowia ludzkiego;

b) przemysł;

c) kultura;

d) turystyka;

e) edukacja, kształcenie zawodowe, młodzież i sport;

f) ochrona ludności;

g) współpraca administracyjna

Zasada solidarności/lojalności

Art. 4 TUE

3. Zgodnie z zasadą lojalnej współpracy Unia i Państwa Członkowskie wzajemnie się szanują i udzielają sobie wzajemnego wsparcia w wykonywaniu zadań wynikających z Traktatów.

Państwa Członkowskie podejmują wszelkie środki ogólne lub szczególne właściwe dla zapewnienia wykonania zobowiązań wynikających z Traktatów lub aktów instytucji Unii.

Państwa Członkowskie ułatwiają wypełnianie przez Unię jej zadań i powstrzymują się od podejmowania wszelkich środków, które mogłyby zagrażać urzeczywistnieniu celów Unii.

9. Instytucje i agencje UE

Agencje - Agencje Unii Europejskiej to specjalne zdecentralizowane organy Unii Europejskiej zajmujące się określoną niewielką wydzieloną dziedziną polityki UE. Najczęściej pełnią one funkcje informacyjne czy techniczne. Agencje UE są autonomiczne (choć nie w pełni) wobec głównych organów Unii, posiadają osobowość prawną. Tym, co odróżnia je od podstawowych organów UE (instytucji) jest m.in. sposób powoływania. Do powstania agencji wystarczy akt prawa wtórnego (zwykle rozporządzenie), niekoniecznie muszą być zapisane w traktatach.

Istnieje kilka ogólnych zadań leżących u podstaw działalności agencji jako całości:

agencje wnoszą pewien stopień decentralizacji i rozproszenia geograficznego do działań Wspólnoty,

nadają one wyższą rangę zadaniom, jakie zostały im powierzone, poprzez utożsamianie ich z samą agencją,

niektóre z nich opracowują naukowy lub techniczny know-how w określonych, precyzyjnie zdefiniowanych dziedzinach,

zadaniem innych jest integracja różnych grup interesów w celu ułatwienia dialogu na szczeblu europejskim (przykładowo pomiędzy partnerami społecznymi) lub międzynarodowym.

Agencją kieruje Zarząd ustalający główne wytyczne i zatwierdzający program pracy.Członkami tego organu są zawsze przedstawiciele Państw Członkowskich i jeden lub kilku przedstawicieli Komisji. Liczebność zarządu waha się od szesnastu do siedemdziesięciu ośmiu członków.

Dyrektor wykonawczy, prawny przedstawiciel agencji, mianowany jest przez Zarząd lub przez Radę Ministrów.

Komitety techniczne lub naukowe - ciała doradcze, składające się ekspertów w danej dziedzinie, mają zadanie opiniodawcze i informacyjne.

Agencje finansowane są ze środków przewidzianych na ten cel w budżecie Unii Europejskiej, z wyjątkiem pięciu z nich, które utrzymują się samodzielnie. Są to:Europejska Agencja ds. Oceny Produktów Leczniczych, Urząd ds. Harmonizacji Rynku Wewnętrznego (Znaki Towarowe i Wzory), Wspólnotowy Urząd Odmian Roślin, Europejska Agencja Bezpieczeństwa Lotniczego, oraz Centrum Tłumaczeń dla Organów Unii Europejskiej, które otrzymuje wsparcie finansowe od swoich klientów.

INSTYTUCJE

podstawy prawne: TUE, detale w TFUE; Europejski Bank Centralny i Trybunał Obrachunkowy - TFUE. Także jest pewna rola protokołów i deklaracji. Również ważna zasada równowagi instytucjonalnej (TUE; orzecznictwo ETS)

instytucje UE:

1. główne

2. doradcze

3. agencje (do zadań technicznych)

4. inne instytucje

5. rola parlamentów narodowych

1) - kolejność świadczy o randze:

a) Parlament Europejski

b) Rada Europejska

c) Rada UE

d) Komisja Europejska

e) Trybunał Sprawiedliwości UE

f) Europejski Bank Centralny

g) Trybunał Obrachunkowy

Parlament UE: (że jego ewolucja czy cuś)

1. Zgromadzenie parlamentarne

-początkowo przedstawiciele parlamentów krajowych

-od 1979-wybory bezpośrednie;

rola - tylko opiniodawcza

2. Od 1986 (Jednolity Akt Europejski - JAE) - Parlament Europejski. Procedura współpracy

3. Od 1993 - Maastricht - procedura współdecydowania w 1 filarze

4. Traktat z Lizbony - zwiększenie kompetencji, praktycznie równa Radzie

podstawy prawne - art 14 TUE i 223-234 TFUE

Regulamin Parlamentu z 2004 (wersja z 2009)

Dyrektywa ustanawiająca szczegóły prawa głosowania i kandydowania do PE przez obywateli krajów UE mających miejsce zamieszkania w państwie członkowskim, którego nie są obywatelami

ustawa z 2004 - ordynacja wyborcza do PE

siedziby: Luksemburg (siedziba administracji PE - Sekretariatu Generalnego), Strasburg - posiedzenia całego PE (sesje plenarne), Bruksela

Skład: 750 posłów + przewodniczący. Kadencja 5 lat, mandatu nie wolno łączyć z pewnymi funkcjami, np w instytucjach UE lub członkostwo rządu lub parlamentu kraju członkowskiego

Alokacja miejsc - adekwatnie do liczby mieszkańców, jednak pewne ograniczenia:

-2 zakresy proporcjonalności - min. 6 a max 96 członków z danego państwa

-kandydat danej narodowości może kandydować z każdego kraju UE, jednak miesjce z puli zabiera swojemu rodzimemu krajowi

wybory - co 5 lat, powszechne, wolne, bezpośrednie, tajne, proporcjonalne

mandat niezależny (wolny?)

struktura PE:

-Prezydium, konferencja przewodniczących

-Komisje parlamentarne

-frakcje parlamentarne

-Sekretariat

-Rzecznik Praw Obywatelskich (Ombundsman)

Prezydium - skład: Przewodniczący PE, 14 wice przewod. 6 kwestorów - sprawy administracyjne, finansowe

zasady wyboru - na pół kadencji (2,5 roku), sprawiedliwa reprezentacja (państw, opcji)

Konferencja Przewodniczących - skład: Przewodniczący PE, Przewodniczący frakcji, przedstawiciel niezrzeszonych.

Funkcje - organizacja i program prac, skład komisji, zewnętrzne

Konferencja Przewodniczących Komisji - skład: przewodniczący komisji stałych i tymczasowych, sama wybiera swojego przewodniczącego

funkcje - zalecenia odnośnie prac komisji, może mieć funkcje zlecone

Komisje:

a) stałe - około 20 ich, kadencja 2,5 roku

b) tymczasowe (ad hoc) - zasadniczo na rok, do aktualnych spraw powoływane

c) tymczasowe śledcze

Frakcje polityczne - samookreślenie się posłów, minimum 20 posłów z 1/5 państw. To europejskie partie polityczne. Osobowość prawna. Zakaz darowizn dla partii od frakcji

Funkcje PE:

1) Prawodawcze:

-wewnętrzne

-międzynarodowe

Organ prawodawczy na równi z Radą

2) Budżetowe

3) Kontrolne (poprzez instytucję petycji, komisje śledcze, pytania pisemne, ustne, sprawozdania instytucji, votum nieufności wobec Komisji, skarga do Trybunału)

4) Instytucjonalne:

-zatwierdza nominację KE

-powoływanie Rzecznika

5) Reprezentacyjne

RPO

status - Wybierany przez PE na okres jego kadencji. Może być ponownie. Niezależny. Może być odwołany przez Trybunał na żądanie parlamentu.

Zadania - przyjmowanie skarg (sprawy jednostkowe; bezpośrednio lub przez PE), dochodzenie, sprawozdania (do PE, instytucji objętej dochodzeniem), coroczne sprawozdania dla PE

RADA EUROPEJSKA (RE)

to regularne spotkania szefów państw i szefów rządów członków UE. Nadrzędna wobec Rady UE. Spotkania w Brukseli. Nadaje UE impulsy rozwojowe.

Zadania - wytycza główne kierunki polityki UE, ustalenie priorytetów polityki, rozwiązywanie problemów spornych, którym nie podołała Rada UE.

Skład - Szefowie państw/rządów państw członkowskich, Przewodniczący RE, przewodniczący KE

w jej pracach uczestniczy wysoki przedstawiciel UE do spraw zagrożenia i polityki bezpieczeństwa. Może zaprosić Przewodniczącego PE żeby wysłuchać jego sprawozdania.

Przewodniczący RE

-wybiera RE większością kwalifikowaną na okres 2,5 roku, mandat jednokrotnie odnawialny, w przypadku przeszkody lub poważnego uchybienia - RE może pozbawić go mandatu.

-nie może pełnić krajowej funkcji publicznej, musi być obywatelem kraju-członka

-zadania:

1. wewnętrzne - przewodniczy pracom, przygotowuje pracę - wspólnie z przewodniczącym KE i na podst. Rady do spraw ogólnych, wspomaga osiąganie konsensusu, składa sprawozdanie parlamentowi z każdego posiedzenia

2. zewnętrzne - reprezentuje UE bez uszczerbku dla uprawnień wysokiego przedstawiciela UE do spraw zagranicznych i polityki...

Obrady i decyzje RE

-zwoływana przez przewodniczącego (dwa razy w ciągu pół roku, jeśli wymaga sytuacja żeby częściej - nadzwyczajne posiedzenie)

-w głosowaniu tylko szefowie państw

-decyzje - z zasady w drodze konsensusu, zwykła większość - sprawy proceduralne, regulamin; większość kwalifikowana = głównie nominacje

RADA UNII EUROPEJSKIEJ (RUE)

nazywana radą ministrów lub po prostu radą. Do niedawna najważniejszy organ decyzyjny o prawodawczy UE - choć działalność prawodawcza uzależniona od inicjatywy KE. Obecznie kluczowy organ decyzyjny na równi z PE. Nie pełni funkcji „wykonawczej” - ta dla KE, RUE - jak parlament krajowy.

Struktura

-Rada ds. ogólnych (ministrowie ds. zagranicznych państw członków - polityka zagraniczna itp.)

-Rada ds. zagranicznych

-Rada ds. specjalistycznych

Skład - zbiera się na posiedzenia w różnych składach określonych w art 236 TFUE. Rada ds. ogólnych zapewnia spójność prac różnych składów - przygotowuje posiedzenia.

Prace rady

-ministrowie związani instrukcjami swoich państw (w PE - posłowie mają działać dla dobra UE a nie własnego państwa)

-przewodniczy państwo pełniące prezydencję, z wyjątkiem Rady ds. zagr. - przewodniczy wysoki przedstawiciel ds. zagrożenia i polityki bezp.

-w praktyce ministrów zastępują często stali przedstawiciele państw akredytowani w Brukseli

Zadania RUE

-tworzenie prawa UE (większość decyzji wspólnie z UE)

-ustalanie celów politycznych

-koordynowanie polityki gospodarczej

-zawieranie z PE porozumień w imieniu Wspólnot Europejskich

-podejmowanie decyzji w sprawie wspólnej polityki zagranicznej

Organy pomocnicze Rady - Sekretarz Generalny Rady z siedzibą w Brukseli - koordynuje prace rady i zapewnia jej przygotowanie; Komitet Stałych Przedstawicieli Rządów Państw Członkowskich; pełni razem z PE funkcję prawodawczą i budżetową;

członkowie RUE:

1 przedstawiciel szczebla ministerialnego, uprawniony przez swój MSZ do zaciągania zobowiązań i wykonywania prawa głosu

Podejmowanie uchwał w RUE:

sposoby - zwykła większość, kwalifikowana (zasadą kwalif.), jednomyślność

1. zwykła - 1 głos dla każdego - zazwyczaj sprawy wewnętrzne i organizacyjne

2. jednomyślność - wstrzymanie kogoś nie jest przeszkodą do jednomyślności, ograniczona na rzecz kwalifikowanej, utrzymana w sprawach ważnych

od 2014 większość kwalifikowana - co najmniej 55 % członków RUE, nie mniej niż 15 z nich reprezentujących państwa

mniejszość blokująca - 4 członków Rady, w przeciwnym razie oznacza że większość kwalifikowana nieosiągnięta.

Prezydencja: na zasadzie równej rotacji państw członkowskich. 3 państwa na 18 miesięcy - prezydencja zbiorowa 3 państw, obecnie każde po kolei na 6 miesięcy (ta zbiorowa to ma chyba dopiero w życie wejść...)

10. System źródeł pierwotnego i wtórnego prawa UE

Acquis communautaire to całokształt dorobku prawnego Wspólnoty Europejskiej, który jest tworzony poprzez traktaty (prawo pierwotne) i za sprawą instytucji Unii Europejskiej (prawo wtórne). Należą do niego:

• Prawo pierwotne

• Prawo wtórne (pochodne)

• Orzeczenia ETS

• Umowy międzynarodowe

• Ogólne zasady prawa

Ad.1 Prawo pierwotne -system norm o charakterze konstytucyjnym określających podstawowe zasady oraz sposób i tryb działania samej Unii i jej organów w tym kompetencje do tworzenia prawa (normy i przepisy regulujące najistotniejsze kwestie UE - ustrój, porządek prawny, podstawowe zasady prawa wspólnotowego itp.). Wszystkie akty prawa wtórnego muszą być zgodne z prawem pierwotnym.\

Źródła:

4. Traktaty wraz z protokołami i załącznikami

1. Traktat o funkcjonowaniu Unii Europejskiej (dawny Traktat ustanawiający Europejską Wspólnotę Gospodarczą, a następnie Wspólnotę Europejską),

2. Traktat ustanawiający Europejską Wspólnotę Energii Atomowej,

3. Traktat o Unii Europejskiej z późniejszymi uzupełnieniami i poprawkami wynikającymi

4. Traktat z Lizbony.

5. Traktaty akcesyjne - traktaty o przystąpieniu nowych członków

6. Decyzje Rady Europejskiej o zmianie traktatów (art. 48 TUE)

7. Karta Praw Podstawowych wraz z wyjaśnieniami

Ad.2 Prawo wtórne (pochodne) - prawo tworzone przez instytucje UE w ramach swoich kompetencji, odpowiednich procedur i na podstawie upoważnienia przyznanego w prawie pierwotnym.

Rodzaje aktów prawa wtórnego (art. 288 TFUE) - dzielimy je na dwie grup:

• Akty wiążące:

1. Rozporządzenia - mają zasięg ogólny, wiążą w całości i są bezpośrednio stosowane we wszystkich Państwach Członkowskich. Wg Konstytucji dla Europy rozporządzenie miało mieć nazwę „ustawa europejska”.

1. Cechy:

1. Adresatami są: wszystkie Państwa Członkowskie oraz jednostki (osoby fizyczne i prawne)

2. Rozporządzenie ma bezpośrednie obowiązywanie (z czego wynika zakaz przyjmowania przez Państwo Członkowskie wewnętrznych aktów prawnych wprowadzających rozporządzenia - „zasada wypełnionego pola”).

Rozporządzenia często same zawierają delegacje do wydania przepisów krajowych umożliwiających ich stosowanie (wskazanie właściwych organów, określenie sankcji za nieprzestrzeganie itp.)

2. Dyrektywy - wiążą każde Państwo Członkowskie, do którego są skierowane, w odniesieniu do rezultatu, który ma być osiągniety, pozostawiają jednak organom krajowym swobodę wyboru formy i środków. Wg Konstytucji dyrektywa miała mieć nazwę „ustawa ramowa”

1. Cechy:

1. Dyrektywa wiąże Państwa Członkowskie co do celów, które mają być osiągnięte, ale zobowiązuje jednocześnie Państwa do wydania transpozycji (wydania w określonym terminie przepisów krajowych odpowiadających ich treści)

2. W założeniu dyrektywy nie są bezpośrednio skuteczne (nie są bezpośrednią podstawą praw i obowiązków osób fizycznych i prawnych)

ALE - podmioty prywatne mogą się na nie bezpośrednio powoływać i wywodzić z nich swoje uprawnienia, jeśli Państwo nie transponowało odpowiednio dyrektywy (odnosi się to do stosunków podmiot prywatny - Państwo, a nie do wzajemnych relacji między podmiotami prywatnymi)

3. Decyzje - wiążą w całości. Decyzja która wskazuje adresatów, wiąże tylko tych adresatów.

1. Cechy:

1. Reguluje przypadki indywidualne - skierowane do konkretnego, określonego adresata (Państw Członkowskich, osób fizycznych lub prawnych)

2. Decyzje są bezpośrednio skuteczne - zobowiązują lub uprawniają adresatów do danego zachowania

3. Wiążą w całości - tzn. że gdy są skierowane do Państwa, określają nie tylko cel, ale mogą również wskazywać konkretne środki do jego realizacji

4. Decyzje są skierowane do podmiotów indywidualnych, przypominają decyzje administracyjne

Akty wiążące mogą również być:

1. Prawodawcze

1. przyjmowane w drodze dwóch procedur:

1. Zwykłej procedury prawodawczej - Art. 289 TFUE wskazuje, że „zwykła procedura prawodawcza polega na przyjęciu rozporządzenia, dyrektywy lub decyzji wspólnie przez Parlament Europejski i Radę na wniosek Komisji”, przy czym odsyła wyraźnie do art. 294 TFUE, który w chwili obecnej - przewiduje procedurę współdecydowania. Oznacza to w praktyce, że procedura współdecydowania będzie stanowić podstawowy tryb przyjmowania aktów prawodawczych.

2. Specjalnej procedury prawodawczej - Art. 289 ust. 2 TFUE przewiduje specjalną procedurę prawodawczą, w której - na podstawie szczególnych postanowień traktatów, akty prawa pochodnego przyjmowane są przez Parlament Europejski z udziałem Rady lub przez Radę z udziałem Parlamentu Europejskiego.

2. Z zasady z inicjatywy Komisji Europejskiej. W pewnych sytuacjach inne instytucje lub EBI, Państwa Członkowskie. Inicjatywa Obywatelska poprzez Komisję Europejską. (art. 289 ust. 4 TFUE)

Jaka procedura w danym przypadku - jest to określone w Traktatach.

Procedura „kładki” (Rada Europejska może zmienić procedurę ze „specjalnej” na „zwykłą”

2. Delegowane (art. 290 TFUE)

3. Wykonawcze (art. 291 TFUE)

Akty niewiążące - mogą być adresowane do Państw Członkowskich, osób fizycznych i prawnych. Nie ustanawiają praw i obowiązków dla adresatów, a jedynie wyrażają stanowisko organów unijnych w określonej sprawie (często mają służyć jedynie tworzeniu dobrej praktyki w tym zakresie). Nie mają mocy wiążącej.

1. Zalecenia - są kierowane najczęściej do Państw Członkowskich + art. 292 TFUE

2. Opinie - są stosowane przede wszystkim w działalności wewnętrznej instytucji WE (np. podczas procesu legislacyjnego)

Publikacja - wszystkie obowiązujące akty prawne, a także inne ważniejsze dokumenty publikowane są w Dzienniku Urzędowym UE, ukazującym się we wszystkich obowiązujących w Unii językach urzędowych. Wydawany przez Urząd Oficjalnych Publikacji w Luksemburgu w trzech seriach:

Seria L (od leges - przepisy prawa) - zawiera akty prawne, umowy międzynarodowe zawierane przez Wspólnoty, państwa członkowskie oraz ważniejsze decyzje i uchwały organów wspólnotowych. Wydawana od 1952 r.

• Seria C (od communications - komunikaty) - zawiera projekty aktów prawnych Komisji Europejskiej, pisemne zapytania Parlamentu Europejskiego do Rady Unii Europejskiej i Komisji Europejskiej wraz z odpowiedziami, skrócone protokoły posiedzeń i stanowiska Parlamentu Europejskiego, stanowiska Komitetu Ekonomiczno-Społecznego. Wydawana od 1968 r. Ukazuje się również osobna Seria C E wyłącznie w wersji elektronicznej, zawiera akty przygotowywane w procesie legislacyjnym.

• Seria S (od supplement - suplement) - zawiera zamówienia będące przedmiotem publicznego przetargu na terenie Wspólnot. Wydawana od 1978 r.

Ad.3. Orzeczenia ETS. Trybunał Sprawiedliwości:

• orzeka o legalności aktów prawnych wydawanych przez inne organy UE oraz ich zgodności z Traktatami,

• dokonuje obowiązującej wykładni aktów prawnych,

• na wniosek Komisji Europejskiej podejmuje decyzje wobec państw nie wypełniających zobowiązań traktatowych,

• rozpoznaje spory między państwami członkowskim lub między tymi państwami a Komisją Europejską.

• dokonuje rewizji wyroków Sądu I Instancji

• może też rozstrzygać skargi wniesione przez osoby fizyczne i prawne

Ad.4. Umowy międzynarodowe zawarte przez Wspólnoty lub Unię (korzystającą z podmiotowości prawnej Wspólnot) z państwami trzecimi i innymi organizacjami międzynarodowymi; należą tu m.in. traktaty stowarzyszeniowe (w tym Układ Europejski z Polską), układ o Europejskim Obszarze Gospodarczym czy układ powołujący Światową Organizację Handlu.

Ad.5. Ogólne zasady prawa:

15. ogólne zasady wspólne dla wszystkich systemów prawnych państw członkowskich;

16. ogólne zasady prawa międzynarodowego;

17. prawa i wolności fundamentalne - obecnie zapisane są w Karcie Praw Podstawowych niemającej jeszcze mocy wiążącej w znaczeniu prawa pierwotnego.

11.tworzenie prawa UE

Tworzenie prawa wspólnotowego:

• Zmiany traktatów (art. 48 TUE)

• Zwykła procedura zmiany (ust.2-5). Pokrótce struktura procedury zwykłej: państwo członkowskie, PE lub KE mogą przedkładać Radzie UE projekty zmian. Ta przekazuje je Radzie Europejskiej. Ona z kolei podejmuje decyzję o zwołaniu konwentu mającego rozpatrzyć zmiany lub o niezwoływaniu go. Na podstawie propozycji konwentu, jeśli ten został zwołany, propozycję zmian przedstawia Konferencja przedstawicieli rządów państw unijnych. Zmiany wchodzą w życie po ratyfikacji przez wszystkie kraje UE.

• Uproszczona procedura zmiany, tzw. procedura „kładki” (ust.6-7). Procedura uproszczona dotyczy tylko zmian w części III TFUE - „Polityki i działania wewnętrzne UE”. Decyzję w niej podejmuje Rada Europejska, a wchodzi ona w życie po ratyfikacji przez państwa członkowskie. Decyzja ta nie może jednak rozszerzyć uprawnień Unii. Istotną rolę odgrywają w tej procedurze parlamenty krajowe. Jeżeli w ciągu 6 miesięcy od podjęcia decyzji chociaż jeden z nich wyrazi sprzeciw wobec niej, nie zostanie ona podjęta.

• Nowe traktaty akcesyjne (art. 49 TUE)

12. Zasady stosowania prawa unii europejskiej

Unijna interpretacja przepisów krajowych

Zgodnie z zasadami ustalonymi przez Europejski Trybunał Sprawiedliwości prawo Unii Europejskiej ma priorytet w stosunku do prawa krajowego. Z prawa Unii Europejskiej wynika obowiązek interpretowania krajowych przepisów wdrażających przepisy w sposób zapewniający ich zgodność z celem regulacji. W przypadku przepisów krajowych niezgodnych z postanowieniami np.rozporządzeń należy sięgać do postanowień unijnych.

Orzecznictwo ETS

Wykładnią prawa unijnego zajmuje się Europejski Trybunał Sprawiedliwości (ETS). Orzeczenia ETS mają charakter ostateczny i przesadzają o znaczeniu i interpretacji przepisów. W wielu obszarach prawa orzeczenia ETS znacznie wykraczają poza zakres przepisów poddanych ocenie i stąd w orzeczeniach ETS dostrzega się charakter prawotwórczy. Dotyczy to np. prawa znaków towarowych.

Zasada pierwszeństwa prawa wspólnotowego - zasada która nie występuje expressis verbis w traktatach lecz jest jedną z podstawowych zasad występujących w prawie wspólnotowym. Wynika głównie z orzecznictwa ETS Mówi ona, że:

• prawo wspólnotowe ma pierwszeństwo przed prawem krajowym państwa członkowskiego,,

• państwa mają obowiązek zapewnić skuteczność prawa wspólnotowego,

• krajom członkowskim nie wolno jest wprowadzać przepisów prawa krajowego, które byłyby sprzeczne z prawem wspólnotowym,

• w razie sprzeczności przepisów prawa wspólnotowego i krajowego, zastosowanie mają przepisy prawa wspólnotowego,

• późniejsze prawo krajowe nie deroguje wcześniejszego prawa wspólnotowego

Zasada bezpośredniego stosowania prawa wspólnotowego - zasada, która odnosi się do sposobu i zakresu stosowania prawa wspólnotowego przez organy państwa członkowskiego.

Zasada opiera się na następujących założeniach:

• prawo wspólnotowe jest stosowane bezpośrednio w każdym z krajów członkowskich,

• prawo wspólnotowe ma bezpośrednią skuteczność wobec: instytucji, podmiotów prawa i obywateli każdego z państw członkowskich,

• nawet jeśli norma prawna wprowadzona do systemu prawa wspólnotowego nie została implementowana do systemu prawa krajowego, to ma ona swoje zastosowanie na terenie całej Wspólnoty, także tego kraju.

Istotą bezpośredniego stosowania prawa prawa wspólnotowego jest możliwość oparcia rozstrzygnięcia w sprawie zawisłej przez organem (sądowym lub administracyjnym) państwa członkowskiego o przepis wspólnotowy, a nie przepis krajowy.

Zasada bezpośredniej skuteczności jest zasadą prawa wspólnotowego. Oznacza ona, iż:

• organy państwa muszą stosować prawo wspólnotowe bezpośrednio, jeżeli to tylko możliwe

• akty prawa wspólnotowego tworzą prawa i obowiązki także dla jednostek, przedsiębiorców, stowarzyszeń; a nie tylko dla państw

• jednostki mogą powoływać się na te prawa przed sądem lub organem administracyjnym

Zasada ta została wprowadzona, by uniknąć wątpliwości co do skuteczności prawa europejskiego wobec podmiotów innych niż organy państwowe.

Sądy państw członkowskich są zobowiązane udzielić jednostkom ochrony na podstawie prawa wspólnotowego, a w przypadku niezgodności prawa krajowego z wspólnotowym, powinny to uczynić stosując prawo wspólnotowe (zgodnie z zasadą pierwszeństwa tego prawa)

Zasada wykładni prawa krajowego zgodnie z prawem wspólnotowym - zasada oznaczająca obowiązek nałożony na sądy krajowe państw członkowskich Unii Europejskiej interpretowania prawa krajowego zgodnie z prawem wspólnotowym.

Zasada ta znalazła liczne potwierdzenie w orzeczeniach Europejskiego Trybunału Sprawiedliwości(Wyrok w sprawa 18/83 Colson and Kamann). ETS uzasadnia obowiązek stosowania tej zasady, powołując się na obowiązki państw członkowskich wynikających z art. 10 Traktatu ustanawiającego Wspólnotę Europejską oraz na konieczność doprowadzenia do osiągnięcia celów określonych w art. 249 TWE.

Zasada autonomii prawa wspólnotowego.

Punktem wyjścia dla tej zasady jest stwierdzenie, że prawo wspólnotowe stanowi nowy, odrębny porządek prawny. Zasada ta głosi, że prawo Wspólnoty jest niezależne od ustaw państwowych. Gwarantuje ona jednolite jego stosowanie na obszarze całej Wspólnoty.

13. Kontrola i egzekwowanie prawa UE

Kontrola

- może być dokonywana

→ ex post - poprzez skargę na nieważność lub pytanie prejudycjalne dotyczące ważności (w ten sposób umowa

jest jednak kontrolowana pośrednio, gdyż ww. procedury nie mogą dotyczyć niej bezpośrednio, tylko aktu

instytucji unijnej wyrażającej zgodę na związanie się tą umową)

→ ex ante - poprzez procedurę opiniowania z art. 218 ust. 11 TfUE

kontrola ex ante

- art. 218 ust. 11 TfUE normuje specjalną procedurę wydawania przez TS opinii w kwestii zgodności

przewidywanej umowy z Traktatami

- kontrolę może być objęty każdy wiążący Unię akt prawa międzynarodowego, bez względu na jego formę

- wykluczona jest w tej procedurze kontrola umów międzynarodowych państw członkowskich

- podmiotami legitymowanymi do wystąpienia o wydanie opinii są

→ Parlament Europejski

→ Rada UE

→ Komisja Europejska

→ Państwo Członkowskie

- wydanie opinii nie jest konieczne do zawarcia umowy przez UE

- kontrola umowy obejmuje zgodność z całym pierwotnym prawem UE

- o opinię można wystąpić gdy znana jest już treść umowy a jednocześnie UE nie jest nią jeszcze związana

• w razie negatywnej opinii umowa może wejść w życie tylko jeżeli zostanie dostosowana do wymogów prawa unijnego (względnie zostaną zmienione traktaty)

Egzekwowanie prawa wspólnotowego

Odpowiedzialność:

• państwo członkowskie - wobec Wspólnoty Europejskiej

• państwo członkowskie - wobec podmiotów indywidualnych ( osób fizycznych, przedsiębiorców)

• organy wspólnotowe - wobec innych organów, państw członkowskich, podmiotów indywidualnych

Podmioty odpowiedzialne:od kogo można egzekwować przestrzeganie prawa wspólnotowego

• wobec Wspólnoty Europejskiej - państwo członkowskie

• wobec podmiotów indywidualnych - wszystkie organy państwa

Podmioty egzekwujące przestrzeganie prawa wspólnotowego

1. Komisja Europejska w relacji państwo - Wspólnota art 258 TfUE infringement proceedings

- z własnej inicjatywy

- odpowiadając na petycje Parlamentu Europejskiego oraz pytania i skargi parlamentarzystów

- odpowiadając na skargi obywateli państw członkowskich

2. inne państwo członkowskie art. 259 TfUE

- w relacji państwo - Wspólnota

- skarga państwa członkowskiego do Europejskiego Trybunału Sprawiedliwości, zanim jednak złoży skargę opartą na zarzucanym naruszeniu powinno wnieść sprawę do Komisji

- Komisja wydaje uzasadniona opinię, jeżeli nie wyda jej w terminie 3 miesięcy od wniesienia sprawy, brak jej nie stanowi przeszkody do wniesienia sprawy do Trybunału

3. osoba, której prawa zostały naruszone przez nieprzestrzeganie przepisów UE w relacji państwo członkowskie - podmiot indywidualny, dochodzone na forum krajowym

4. rola ETS

- stwierdza czy państwo członkowskie uchybiło jednemu zobowiązaniu, jeżeli tak, jest ono zobowiązane podjąć środki, które zapewnią wykonanie wyroku

-jeśli Komisja uzna że dane państwo członkowskie nie podjęto środków może ona wnieść sprawę do Trybunału po przedstawieniu państwu uwag

Sankcje

• nakaz podjęcia określonych działań w celu usunięcia naruszenia prawa nałożony przez Komisje lub ETS

• ryczałt lub kara pieniężna nałożona przez ETS

• odszkodowanie od państwa członkowskiego dla podmiotu indywidualnego, dochodzone przed sądem krajowym.

• Sądowa kontrola legalności aktów prawa UE

Europejski Trybunał Sprawiedliwości kontroluje legalność aktów uchwalonych wspólnie przez Parlament Europejski i Radę, aktów Rady, Komisji i EBC, innych niż zalecenia i opinie, oraz aktów Parlamentu Europejskiego zmierzających do wywarcia skutków prawnych wobec podmiotów trzecich.

W tym celu Trybunał jest właściwy do orzekania w zakresie skarg wniesionych przez państwo członkowskie Parlament Europejski, Radę lub Komisję, podnoszących zarzut braku kompetencji, naruszenia istotnych wymogów proceduralnych, naruszenia Traktatu ustanawiającego Wspólnotę Europejską lub jakiejkolwiek reguły prawnej związanej z jego stosowaniem lub nadużycia władzy.

Trybunał Sprawiedliwości jest właściwy, na tych samych warunkach, do orzekania w zakresie skarg wniesionych przez Trybunał Obrachunkowy i przez EBC, zmierzających do zapewnienia ochrony ich prerogatyw.

Każda osoba fizyczna lub prawna może wnieść, na tych samych warunkach, skargę na decyzje, których jest adresatem oraz na decyzje, które mimo przyjęcia w formie rozporządzenia lub decyzji skierowanej do innej osoby dotyczą jej bezpośrednio i indywidualnie

Kto może wnieść skargę o stwierdzenie nieważności aktu prawa wspólnotowego

Do wniesienia skargi w trybie art. 263TfUE legitymacja czynna przysługuje:

• państwom członkowskim UE, Radzie UE, Parlamentowi Europejskiemu, oraz Komisji Europejskiej - legitymacja czynna o charakterze ogólnym (generalnym);

• Trybunałowi Obrachunkowemu ,EBC, Komitet Regionów- legitymacja tylko w celu ochrony kompetencji tych instytucji, które zostały naruszone;

• osobie fizycznej lub osobie prawnej - ale tylko, jeśli:

• jest adresatem decyzji wydanej przez organ wspólnotowy albo

• decyzja czy rozporządzenie wspólnotowe dotyczy jej bezpośrednio i indywidualnie.

Ograniczenia dotyczące legitymacji czynnej indywidualnych podmiotów wynikają z potrzeby przeciwdziałania zagrożeniu przeciążenia ETS.

Warunek „indywidualności” należy przy tym interpretować szeroko, by zapewnić indywidualnym osobom kontrolę aktów Wspólnoty. Akt prawa wspólnotowego dotyczy pewnych osób „indywidualnie”, gdy wpływa na ich sytuację prawną z racji pewnych cech im szczególnych lub z racji okoliczności faktycznych odróżniających pewne osoby od wszelkich innych osób i wyróżniających je indywidualnie w sposób identyczny jak przypadku osoby będącej adresatem decyzji.

Natomiast akt prawa wspólnotowego dotyczy pewnych osób „bezpośrednio”, gdy znajduje zastosowanie do pewnych działań, czynności tych osób.

Warto tu zauważyć, że skargi pochodzące od osób fizycznych lub prawnych rozpatrywane są przez Sąd Pierwszej Instancji przy ETS.

W jakim terminie należy wnieść skargę

Skargi przewidziane w artykule 263 powinny być wniesione w terminie dwóch miesięcy, stosownie do przypadku:

• od daty publikacji aktu

• lub jego notyfikowania skarżącemu

• lub, w razie ich braku, od daty powzięcia przez niego wiadomości o tym akcie.

Jakie mogą być skutki wniesionej skargi

Artykuł 264 stanowi natomiast, że jeżeli skarga jest zasadna, to Trybunał Sprawiedliwości orzeka o nieważności danego aktu.

Wyrok wydany w tym trybie jest skuteczny erga omnes, czyli w stosunku do wszystkich podmiotów. Każdy może więc się niego powołać w innym postępowaniu. Wyrok taki powoduje wyeliminowanie danego aktu prawnego z obrotu prawnego.

Jednakże w odniesieniu do rozporządzeń, Trybunał Sprawiedliwości, jeśli uzna to za niezbędne, wskazuje, jakie skutki rozporządzenia, o którego nieważności orzekł, powinny być uważane za ostateczne.

Na jakiej podstawie można kwestionować ważność przepisów wspólnotowych

Do przesłanek skutkujących stwierdzeniem w wyniku zastosowania art. 263 nieważności wspólnotowego aktu prawnego należą:

7. brak kompetencji organu, który go wydał;

8. naruszenie norm Traktatu o WE;

9. istotne naruszenie obowiązującej procedury (np. brak opinii Parlamentu Europejskiego w prawodawczej procedurze konsultacji

10. nadużycie przez organ władzy, który wydał dany akt prawny.

18. Pytania prawne sądów państw członkowskich do Trybunału Sprawiedliwości UE

Trybunał Sprawiedliwości jest właściwy do odpowiadania na pytania prejudycjalne:

8. o wykładni prawa UE

9. ważności aktu prawa pochodnego

10. także gdy orzeka o wykładni statutów organów utworzonych aktem Rady, przy czym wymaga się, by statuty te taka kompetencje Trybunału przewidywały

Trybunał posiada wyłączność w zakresie wykładni prawa wspólnotowego. Może również wydawać orzeczenia prejudycjalne dotyczące umów międzynarodowych, umów stowarzyszeniowych oraz aktów rad stowarzyszenia.

Formułowanie przez sąd krajowy pytania prejudycjalnego dotyczącego w istocie zgodności normy krajowej z normą wspólnotową:

Pytanie musi musi być zadane sposób umiejętny taki by ETS uznał je za dopuszczalne. Standardowym sformułowaniem jest : „Czy dany przepis X prawa wspólnotowego należy rozumieć w taki sposób, że nie stoi na przeszkodzie (lub stoi na przeszkodzie) Y- tutaj podaje się to, co wynika, z wchodzącego w grę przepisu prawa krajowego". Ponadto pytanie musi mieć formę zamkniętą, a odpowiedź na nie musi być pozytywna lub negatywna

Treść wniosku o wydanie pytanie prejudycjalnego powinna zawierać: opis rzeczywistego stanu sprawy, treść odpowiednich przepisów prawa wewnętrznego, treść przepisów prawa wspólnotowego, podsumowanie argumentów stron, podniesionych w procesie krajowym oraz uzasadnienie, dlaczego zwrócenie się do Trybunału jest konieczne. Powinny być dołączone również kompletne akta sprawy.

Odpowiedzialność państwa członkowskiego za szkodę wywołaną brakiem skierowania pytania prejudycjalnego do ETS przez sąd krajowy:

Państwo członkowskie odpowiada odszkodowawczo za szkodę wywołana brakiem skierowania pytania prejudycjalnego do ETS przez sąd krajowy, ponieważ w wyniku orzeczenia sądu krajowego niezgodnego z prawem wspólnotowym jednostka może ponieść szkodę. Gdyby sąd krajowy zadał pytanie prejudycjalne, wówczas ETS wydaje orzeczenie, które zapobiega naruszeniu prawa wspólnotowego.

Niedopuszczalność pytania prejudycjalnego:

Pytanie prejudycjalne jest niedopuszczalne w przypadku, gdy w sprawie podobnej zostało już wydane rozwiązanie. Pytanie hipotetyczne lub otwarte także są niedopuszczalne, zostało zadane bez związku z konkretnym postępowaniem , bądź zostało zadane w celu uzyskania ogólnego poglądu Trybunału, co do sposobu rozumienia danej normy. Jest także pytanie prejudycjalne niedopuszczalne, gdy dotyczy wykładni prawa krajowego lud orzekania o jego ważności, albo gdy ma charakter marginalny dla danej sprawy.

Skutek orzeczenia prejudycjalnego:

Skutkiem orzeczenia prejudycjalnego jest to, że sąd krajowy musi zastosować normy prawa uwzględniającej wykładnię Trybunału oraz wiążę sąd w danej sprawie. Zazwyczaj wykładanie prawa wspólnotowego wywiera skutki ex tunc, w wyjątkowych przypadkach ETS ogranicza w czasie skutki dokonanej przez siebie wykładni. Wydanie rozstrzygnięcia nie ma mocy erga omnes.

Orzeczenie wiąże sąd krajowy w sprawie, w której odesłanie/ nieważność skutkuje Inter partes- musi zastosować wykładnię zgodnie z orzeczeniem ETS

Inny sad krajowy jest związany- jako wskazówka do stosowania prawa wspólnotowego

Konsekwencje dla instytucji- uchyla akt organu, który go wydał.

.

---