WYTRZYMAŁOŚĆ

Wytrzymałość- zdolność do kontynuowania długotrwałej pracy o wymaganej intensywności (z reguły rzędu od 60-80-90% maks. możliwości) bez obniżania efektywności działań i przy zachowaniu podwyższonej odporności na zmęczenie, w różnych warunkach środowiska zewnętrznego (środowiskowych, klimatycznych, w stanach dużych napięć psychicznych). Rozumiana jako właściwość motoryczności człowieka zalicza się, obok szybkości i siły, do grupy tzw. zdolności kondycyjnej.

Najbardziej obiektywny wyznacznik wytrzymałości stanowi czas trwania pracy o określonej formie i intensywności. Czynnikiem ograniczającym czas trwania wysiłku jest zmęczenie rozwijające się w miarę jego przedłużania. Stąd też możemy ją określić, jako zdolność przeciwstawiania się zmęczeniu przez długi okres czasu.

WCZESNE WYSTĘPOWANIE ZMĘCZENIA ŚWIADCZY O NISKIM POZIOMIE WYTRZYMAŁOŚCI.

Wszystkie przemiany zachodzące pod wpływem treningu wytrzymałościowego w organizmie człowieka są na zewnątrz niedostrzegalne, dotyczą przede wszystkim stanów funkcjonalnych układu krążeniowo- oddechowego. Postępujące zmęczenie możemy zauważyć w postaci przyspieszonego tętna. Wczesne występowanie zmęczenia świadczy o niskim poziomie wytrzymałości. Bardziej wytrzymały zawodnik może doprowadzić swój organizm do znacznie „głębszego” zmęczenia aniżeli osobnik niewytrenowany. Tylko praca prowadząca do zmęczenia i próby pokonywania tego przykrego stanu pozwalają podwyższyć poziom wytrzymałości. Trzeba też pamiętać, iż rozpatrywanie zmęczenia wyłącznie jako czynnika pozytywnego przy rozwijaniu wytrzymałości jest zbyt jednostronne, gdyż częste występowanie dużego zmęczenia może prowadzić do przemęczenia, a następnie do przetrenowania!

WYTRZYMAŁOŚC- CECHA ŚREDNIO UWARUNKOWANA GENETYCZNIE.

Wytrzymałość jest uważana za cechę średniouwarunkowaną genetycznie, przy czym odziedziczalność różnych elementów decydujących o jej poziomie jest różna. Wytrzymałość jest uwarunkowana olbrzymią liczbą różnorodnych procesów przebiegających na różnych poziomach fizjologicznych poczynając od komórkowego, a kończąc na poziomie całego organizmu. Zmiany przystosowawcze dotyczą, więc całego organizmu, przy czym największe i najwyraźniejsze występują w układach:

• krążenia

• oddychania

• ruchowego

Odgrywa większą lub mniejszą rolę w każdej dyscyplinie i konkurencji sportowej. Wpływ wytrzymałości na wynik jest tym większy, im dłuższy jest czas trwania walki sportowej w poszczególnych dyscyplinach.

Rodzaje wytrzymałości: w naukach o sporcie spotyka się wiele różnych klasyfikacji charakteryzujących wytrzymałość.

1. Z fizjologicznego punktu widzenia wyróżnia się wytrzymałość:

• tlenową (aerobową)

• beztlenową (anaerobową)

W ramach każdej z nich wyodrębnia się wytrzymałość ogólną i lokalną, dzieląc je ponadto na dynamiczną i statyczną.

SCHEMAT FIZJOLOGICZNEJ KLASYFIKACJI FORM PRZEJAWIANIA SIĘ WYTRZYMAŁOŚCI

WYTRZYMAŁOŚĆ OGÓLNA- związana jest z wysiłkiem angażującym większą część mięśni ciała ludzkiego.

WYTRZYMAŁOŚĆ LOKALNA- z masą mięśni nieprzekraczającą 1/7 do 1/6 ogólnej muskulatury.

Podział na startową i dynamiczną wiąże się z rodzajem wykonywanej pracy.

2. Z punktu widzenia metodyki treningu wyróżnia się najczęściej dwa rodzaje:

• ogólną (niespecyficzną)

• specjalną

Celowe wydaje się także wyodrębnienie wytrzymałości:

- ukierunkowanej niespecyficznej.

W.SPECJALNA

(Szybkościowa ,krótko-

-średnio-długoczasowa)

W.UKIERUNKOWANA W.OGÓLNA

SCHEMAT METODYCZNEJ KLASYFIKACJI FORM PRZEJAWIANIA SIĘ WYTRZYMAŁOŚCI

Niektórzy autorzy uwzględniają pewną modyfikację czasy trwania wysiłku w poszczególnych odmianach wytrzymałości w dostosowaniu do wieku dziecięcego. Propozycje w tym zakresie przedstawiają się następująco:

• wytrzymałość długiego czasu

5:00- 40:00'; 1000- 8000m

• wytrzymałość średniego czasu

2:00- 5:00'; 6000- 1000m

• wytrzymałość krótkiego czasu

0:40- 2:00'; 200- 600m

• wytrzymałość szybkościowa

0:15- 0:40'; 100- 200m

1. Wytrzymałość ogólna- to zdolność do podejmowania przez dłuższy czas dowolnego wysiłku fizycznego, który angażuje liczne grupy mięśni i wpływa korzystnie na specjalizacje sportową. Fizjologiczną podstawą ogólnej wytrzymałości są głównie tlenowe możliwości człowieka, które w niewielkim stopniu są zależne od zewnętrznej formy ruchu.

2. Wytrzymałość ukierunkowana- jest to zdolność bazująca na wydolności tlenowej i stwarza funkcjonalną podstawę wytrzymałości specjalnej. Struktura ruchu w tym przypadku identyczna, a charakter wysiłku zbliżony do występujących w uprawianej dyscyplinie. Wytrzymałość ukierunkowana jest podstawa prawidłowego rozwoju wytrzymałości specjalnej. Stąd też określa się ją jako wytrzymałość specyficzną dla danej dyscypliny sportu. Pojęcie to odpowiada najczęściej używanym w praktyce treningowej terminom:

• wytrzymałość biegowa

• wytrzymałość rzutowa

• wytrzymałość skocznościowa

• wytrzymałość narciarska itp.

3. Wytrzymałość specjalna- to zdolność organizmu do efektywnego podjęcia specyficznego obciążenia w czasie wymaganym w danej specjalizacji ruchowej. Ten rodzaj wytrzymałości jest ściśle związany ze specyfiką konkretnej dyscypliny; jej podstawą jest skuteczność przejawiania się w warunkach ograniczonego czasu odpowiadającego danej specjalizacji sportowej. Wyróżnia się szereg typów wytrzymałości specjalnej w zależności od zróżnicowanych wymagań wysiłku startowego określonej dyscypliny, czy konkurencji.

W dyscyplinach o cyklicznej strukturze ruchów wyróżnia się odmiany wytrzymałości od czasu trwania wysiłku startowego (krótkiego, średniego, długiego czasu)

Największy udział wytrzymałości siłowej i szybkościowej występuje w wysiłkach związanych z wytrzymałością krótkiego czasu. Udział ten jest bardzo istotny również w wytrzymałości średniego czasu, maleje

natomiast w wytrzymałości długiego czasu.

Największy wpływ wytrzymałości podstawowej na poziom wytrzymałości specjalnej zachodzi w obszarze konkurencji związanych z wytrzymałością długiego czasu.

UWARUNKOWANIA

WYTRZYMAŁOŚCI

Poziom wytrzymałości ukierunkowany jest zintegrowanym działaniem wielu czynników (uzupełniających się, wykluczających, czy też kompensujących). Tworzą jednak zawsze pewien uporządkowany układ, zgodnie ze specyficznymi wymogami wytrzymałościowymi danej dyscypliny.

I Biologiczne podstawy wytrzymałości.

Potencjalne możliwości efektywnego kształtowania wytrzymałości zależne są od predyspozycji morfofunkcjonalnych organizmu. Zakres uwarunkowań wyznacza w głównej mierze tlenowych i beztlenowych zdolności energetycznych organizmu. Określone właściwości układu ruchu, proporcje budowy ciała i mechanizmy regulacji nerwowej i hormonalnej wpływają również na ostateczny poziom dyspozycji wytrzymałościowej. Wysoka sprawność układu neuromięśniowego jest niezbędna dla zapewnienia optymalnej koordynacji i regulacji fizjologicznych czynności organizmu, warunkujących ekonomiczną i efektywną realizację obciążeń wytrzymałościowych.

Podłoże somatyczne wytrzymałości

• Wysokość i masa ciała

• Zawartość włókien wolno-kurczliwych

w mięśniach szkieletowych

II Tlenowy i beztlenowy potencjał energetyczny

Wielkość VO₂maks.- czyli wielkość maks. pochłaniania O₂- determinuje zdolność do wykonywania wysiłków wytrzymałościowych- AEROBOWYCH. Jednak wysokich wartości VO2maks. nie można utożsamiać ze zdolnością do uzyskania najwyższych efektów wytrzymałościowych. Zasadnicze znaczenie ma tu zdolność do wykorzystania dużej części VO₂ maks. w czasie wysiłku. Wzrost procentowego wykorzystania VO₂maks. to główny efekt treningu, gwarantujący poprawę wyników w wysiłkach wytrzymałościowych. Oprócz wysokiej sprawności układów transportujących tlen, niezbędna jest także zdolność mięśni do wykorzystania tlenu. Właściwość ta jest ściśle związana z rodzajem włókien mięśniowych oraz z efektywnością enzymów oddechowych. W mięśniach sportowców uprawiających wytrzymałościowe dyscypliny występuje wysoki procent włókien wolnokurczliwych typu STF (u niektórych czołowych długodystansowców te włókna wolne w mięśniu szkieletowym stanowią około 90%). Obok wysokiej wydolności tlenowej istotne znaczenia ma również potencjał anaerobowy. Określa on zdolność do pracy o wysokiej intensywności, podczas której dochodzi do gwałtownych zmian w wewnętrznym środowisku organizmu i zaciągany jest znaczny dług tlenowy (np. przy wyprzedzaniu, finiszu).

Podłoże funkcjonalne wytrzymałości

• Odporność na niedobór tlenu

• Pułap tlenowy

• Zdolność usuwania produktów

przemiany materii

• Termoregulacja

• Funkcja nerwowo-hormonalna

• Gospodarka wodno-elektrolitowa

III Psychologiczne podstawy wytrzymałości

Cechy woli wskazują na ogromne znaczenie motywów działalności sportowej, pobudzających zawodnika do systematycznego i uporczywego treningu i dążenia określonego celu. Dzięki nim zawodnicy uruchamiają rezerwy psychofizyczne, pozwalające na uzyskanie rekordowych rezultatów oraz prowadzenie skutecznej walki sportowej. Te cechy można ćwiczyć i doskonalić podobnie jak pozostałe elementy przygotowania sportowego.

Cechy psychiczne decydujące o poziomie wytrzymałości

• Motywacja

• Odporność psychiczna

• Cechy woli (wytrzymałość i opór, siła woli, opanowanie)

WYTRZYMAŁOŚĆ

AEROBOWA

ANAEROBOWA

OGÓLNA

LOKALNA

OGÓLNA

LOKALNA

STATYCZNA

DYNAMICZNA

STATYCZNA

DYNAMICZNA

STATYCZNA

DYNAMICZNA

STATYCZNA

DYNAMICZNA

---