Ontologia - Jan Słuch, rok 1

Temat 1: Ontologia jako dział filozofii

1. Podstawowe działy filozofii

2. Ontologia spekulatywna

3. Ontologia a Nauka

4. Ontologia naukowa (przyrodnicza)

5. Problemy ontologiczne wyrastające z rozważań nad poznaniem

6. Problemy ontologiczno semantyczne ( kategorie ontologiczne )

7. Ontologia formalna

Ad1. Podstawowe działy filozofii:

Są 4 podstawowe działy filozofii:

1. Ontologia - (teoria bytu, filozofia świata) zajmuje się problemami: Co istnieje? Czym się charakteryzuje to co istnieje? Jak powstał świat?

2. Teoria poznania (gnoseologia, epistemologia) zajmuje się procesem powstawania świata, jaką rolę pełni rozum, a jaką zmysły, jakie są granice poznania.

3. Filozofia człowieka (antropologia filozoficzna) - ogólna wizja człowieka i jego miejsca w świecie

4. Aksjologia - nauka o wartościach, filozofia wartości. W jej skład wchodzi między innymi etyka ( nauka o wartościach etycznych), estetyka ( nauka o wartościach estetycznych). Jest ona zależna od światopoglądu.

Ad2. Ontologia spekulatywna:

Parmenides, Platon, Arystoteles (IV p.n.e.) - filozofia pierwsza, później (I p.n.e.) Andronikos z Samos porządkując dzieła Arystotelesa nazwał ją „to co nad przyrodą” - metafizyką

(17) Goclenius 1613 - Ontologia

(18) Wolf „Ontologia”

Obecnie pod hasło metafizyka zalicza się: ontologię (ogólną teorię bytu), kosmologię (teorię wszechświata), psychologię (teorię duszy, człowieka), teologię racjonalną (teorię Boga)

Kartezjusz (17) i Kant (18) poddawali krytyce ontologię twierdząc, że najważniejsze jest poznanie, ontologia natomiast jest spekulatywna i nie doświadczalna.

W (19) wieku powraca jako neotomizm, metafizyka dzieli się już na:

Ogólną ( dzieli się na ontologię i teologię naturalną )

Szczegółową ( dzieli się na [filozofię przyrody {ożywionej} i {nieożywionej}], [antropologię], [psychologię filozoficzną])

Ad3. Ontologia a nauka

Ontologia jako spekulatywna, oderwana od życia i oderwana od nauki miała wielu przeciwników, nauka jest skrajnie negatywna wobec niej.

Wyróżniamy trzy okresy pozytywistyczne:

(Comte'a I pozytywizm)

(Mill, Mach II pozytywizm)

(neopozytywizm) - 20 wiek, najbardziej skrajny

Koło wiedeńskie zrzeszało największych krytyków ontologii i metafizyki, uznając ją jako bez znaczenia, nie naukową, stawiającą bezsensowne pytania oraz psełdoproblemy. Pytanie o Boga dla neopozytywistów jest bezsensowne.

Materializm - skrajnie negatywnie nastawiony wobec ontologii. Uznaje, że istnieje tylko materia.

Ad4. Ontologia naukowa (przyrodnicza)

Podstawowym zagadnieniem ontologii jest stosunek materii do ducha, przyrody do świadomości, bytu do ducha. Pytaniami wynikającymi z materii są: Czym jest materia? Jakie ma atrybuty? Czym jest ruch? Czym jest czas? Czym jest przestrzeń? Co z nieskończonością świata? Pytaniami wynikającymi z ducha są: Czym jest wolność ludzka? Różnego rodzaju problemy psychofilozoficzne?

Ad5. Problemy ontologiczne wynikające z rozważań nad poznaniem

1. Spór o uniwersalizm, problem uniwersaliów (powszechniki, przedmioty ogólne) - Czy oprócz przedmiotów jednostkowych istnieją przedmioty ogólne takie jak np. liczba, funkcja, ruch, przestrzeń, rzeka w ogóle, czas?

Istnieją dwa stanowiska: realizm i nominalizm

1. realizm ( powszechnikowi) - istnieją rzeczy ogólne, przedmioty ogólne mogą realizować się w rzeczach:

- skrajny realizm (Platon) - ogólniki nie są w rzeczach, istnieją osobno

- umiarkowany realizm (Arystoteles) - ogólniki są w rzeczach, zawierają się w rzeczach.

2. nominalizm - istnieją tylko przedmioty jednostkowe, nazwy ogólne

- umiarkowany (Abelard) - istnieją pojęcia ogólne, pojęcia powstają w umyśle tworzy je człowiek

- skrajny - istnieją tylko rzeczy jednostkowe

Spór o dogmaty wiary jest odmianą sporu o uniwersalia. Istnieje jeden Bóg w trzech osobach - osoby są jednostkowe a Bóg ogólnie - św. Tomasz ( strona realizmu ).

Nominalizm neguje dogmat trójcy świętej, albo jeden Bóg, albo 3 bogów.

2. Spór o esencjalizm - Czy rzeczywistość, świat, jest tworem jednowymiarowym czy też jest wielowymiarowy. Czy istnieją tylko zjawiska i nic za nimi nie stoi czy też jest na odwrót i poza zjawiskami stoją istoty.

Istnieją dwa stanowiska fenomenalizm i esencjalizm:

1. fenomenalizm głosi, że jest tylko jeden poziom, istnieją tylko zjawiska (fenomen - zjawisko), fenomenalizm dzieli się na:

- obiektywny - zjawiska są niezależne od człowieka, istnieją obiektywnie

- subiektywny - zjawiska to doznania subiektywne człowieka, jego wytwór

2. esencjalizm głosi, że poza zjawiskami istnieją głębsze istoty ( esencja - istota) Uwaga! Fenomenologia jest pewną odmianą esencjalizmu. Esencjalizm dzieli się ze względu na jaki poznajemy istotę zjawisk:

- dotarcie do istoty może być niemożliwe ( Kant ) - istota zjawisk jest niepoznawalna, „rzeczy w sobie są niepoznawalne”

- fenomenologia - możemy dojrzeć istotę zjawiska za pomocą metody - ogląd ejdetyczny

- bezpośrednie dotarcie do istoty ( rozumowe )

- do istoty zjawisk docieramy za pomocą nauki ( hipotetyzm Poppera, marksizm)

Ad6. Problemy ontologiczno semantyczne ( kategorie ontologiczne )

Istnieją trzy podstawowe kategorie ontologiczne:

1. Kategoria rzeczy

2. Kategoria procesów

3. Kategoria zdarzeń

Z czego składa się świat?

Czy składa się z rzeczy procesów czy zdarzeń?

Są trzy poglądy:

- reizm (res -rzecz) - ostatecznymi składnikami świata są rzeczy ( przedmioty rozciągłe w przestrzeni )

- procesy - podstawowymi składnikami świata są procesy ( przedmioty trwające w czasie składające się z faz, rozciągłe w czasie)

- ewentyzm - podstawowymi składnikami świata są zdarzenia ( zjawiska momentalno - punktowe, nie są rozciągłe w czasie, zachodzą tu i teraz, w jednym momencie czasu i punkcie w przestrzeni)

Ad7. Ontologia formalna

Ontologią formalną nazywamy systemy logiczne lub matematyczne którym została nadana interpretacja ontologiczna.

Np. Teoria mnogości mówi o indywidua (przedmioty jednostkowe) i zbiory ( przedmioty ogólne), istnieje również relacja przyznawania indywidua do zbioru. - realizm

System Leśniewskiego - zawiera teorię mnogości zinterpretowaną nominalistyczne - istnieją tylko przedmioty indywidualne, a zbiory ogólne nie istnieją.

Temat 2: Spór między materializmem, idealizmem oraz dualizmem o istnieniu materii i ducha oraz ich wzajemny stosunek

1. Pojęcie substancji, atrybutu i akcydensu

2. Monizm, dualizm i pluralizm

3. Podstawowe zagadnienie filozofii i jego 2 aspekty (genetyczny i

4. Materializm i jego odmiany

5. Idealizm i jego odmiany

6. Dualizm i jego odmiany

Ad1. Pojęcie substancji, atrybutu i akcydensu

Według definicji Kartezjusza (XVII w.):

Substancja - jest to byt samoistny, samodzielny w swym istnieniu, taki który dla swojego istnienia nie potrzebuje istnienia innych bytów i dla swojego pomyślenia nie potrzebuje pomyślenia innych bytów.

Własności (cechy) nie mogą być substancjami, mogą nią być tylko byty, rzeczy. Kartezjusz wyróżnił dwie substancje:

Materie - ogół ciał

Duch - ogół dusz

Atrybut - jest to cecha powszechna danej substancji bez której substancja nie może istnieć, cecha przypisana danej substancji, każda substancja ma jeden atrybut:

materia - rozciągłość, zabieranie miejsca, res ekstensa

duch - świadomość, zdolność do myślenia, res cogitas

Akcydens - cecha przypadkowa dla danej substancji, może przysługiwać substancji, ale nie musi

Ad2. Monizm, dualizm i pluralizm.

Z ilu substancji składa się świat?

a) Monizm - z tylko jednej substancji

- materialistyczny (Hollach) - tą substancją jest materia

- idealistyczny (Hegel) - tą substancją jest duch (byt idealny)

b) Dualizm - istnieją dwie samoistne substancje (Kartezjusz) materia i duch

c) Pluralizm - istnieje wiele substancji

- materialistyczny - istnieje wiele substancji materialnych

- idealistyczny - istnieje wiele substancji duchowych ( Leibniz i jego monady jako samodzielne byty )

Ad3. Podstawowe zagadnienia filozofii i jego dwa aspekty

Jaki jest stosunek materii do ducha ( przyrody do świadomości, bytu do myślenia )?

Ten problem rozkłada się na dwa szegółowe aspekty

1. Genetyczy - co jest pierwotne ? materia czy duch ?

2. Aktualny - co jest obecnie ( aktualnie ) podstawą świata ? materia czy duch ?

Rozstrzygnięcie prowadzi do trzech rozwiązań:

1. materializm - pierwotność i samoistność materii oraz wtórność i niesamoistność ducha

2. dualizm - obie substancje są samoistne

3. idealizm - pierwotność i samoistność ducha oraz wtórność i niesamoistność materii

Ad4. Materializm i jego odmiany:

Materializm dzieli się na:

1. metafizyczny - ujmujący świat statycznie, nie rozwojowo, nie historycznie, neguje rozwój świta, dzieli się na:

- mechanistyczny ( XVII - XVIII ) - skrajny materializm, nie istnieje życie, świadomość jako taka, cała materia jest mechanistyczna, redukuje wszystko do mechanicznej materii, którą całościowo opisać może mechanika, zachodzą w niej tylko zmiany jakościowe, głosi redukcjonalizm mechanistyczny ( XVIII w. Hollach, La Mattie - „człowiek maszyna” - człowiek od maszyny różni się nie jakościowo ale ilościowo)

- wulgarny ( Buchner, Vogt - myśl ludzka nie jest procesem mechanicznym, ale jest cieczą biologiczną, mózg wytwarza myśl tak jak żołądek wytwarza soki trawienne ) redukcja zjawisk psychicznych do biologicznych, redukcjonalizm biologiczny (czasami fizyczno-chemiczny)

b) dialektyczny - (XIX, XX w.) ujmuje świat dynamicznie, rozwojowo, historycznie, dialektyka - ogólna teoria rozwoju rzeczywistości, siata. Głosi antyredukcjonalizm, nie sprowadza zjawisk wyższych do niższych, tłumaczy swoistość różnych zjawisk względem siebie jakościową odrębnością, materia się rozwija. Dzieli się na:

- marksistowski - świat rozwija się według praw dialektyki ( Hegel )

- ewolucyjny - świat rozwija się według praw Darwina, Spencer zapoczątkował rozciągnięcie praw Darwina na całą materię

Ad5. Idealizm i jego odmiany

Idealizm dzieli się na:

1. Obiektywny ( istniejący niezależnie od człowieka, od jego woli i świadomości, niezależnie od świadomości ludzkiej ) - pierwotny duch istnieje obiektywnie, np. religia jest idealizmem obiektywnym, pierwotny obiektywny byt to Bóg od którego pochodzi wszystko (Platon, Leibniz, Hegel - idealny Bóg tworzy świat materialny). Idealizm obiektywny dzieli się na:

-spirytualizm (spirytus - duch) - istnieje tylko duch, byt idealny, a materia nie istnieje (monizm idealistyczny lub pluralizm idealistyczny np. Leibniz - monady)

- idealizm dualistyczny - istnieją dwie substancje, ale materia wywodzi się z ducha, duch jest materią pierwotną. (św. Tomasz)

2. Subiektywny - pierwotny duch to duch subiektywny czyli umysł ludzki. Według niego nie istnieje nic obiektywnie (ani Bóg, ani świat), gdyż wszystko jest wytworem umysłu ludzkiego ( młody Berkeley - filozofia snu, człowiek na jawie tworzy zjawiska tak jak podczas snu, rzeczywistość jest sumą doznań zmysłowych ). Idealizm subiektywny dzieli się na:

- immanentyzm - świat to wytwór umysłów ludzkich ( Berkeley )

- solipsyzm - głosi, że istnieje tylko „ja sam”, to „ja” tworzy cały świat wokół siebie, wszystkie rzeczy, inni ludzie istnieją tylko poprzez nasze zmysły.

Ad6. Dualizm i jego odmiany

Dualizm dzieli się na:

1. radykalny - istnieją dwie substancje niezależne od siebie, jedna nie wywodzi się od drugiej, są równorzędne (np. Arystoteles i hyle-mofizm )

2. dualizm idealistyczny

Temat 3: Materia, a duch

1. Pojęcie materii w historii nauki filozofii

2. Współczesna definicja materii

3. Pojęcie ducha

4. Problem adekwatności definicji materii i ducha

5. Rodzaje materii

6. Czym jest antymateria

Ad1. Pojęcie materii w historii nauki filozofii

Zdefiniować materię próbowali filozofowie i uczeni

Przedfilzoficzne znaczenie materii: przez materię uważano konkretny materiał, budulec, substrat, tworzywo.

I definicja starożytnych (Arystotelesa) - materia jest to materiał z którego stworzone są ciała, budulec nieokreślony, dopiero w połączeniu z formą ( jaką nadaje duch ) staje się określony

II definicja (Kartezjusza) - materia jest to nie składnik, ale całe ciało, materia to ogół ciał istniejących we wszechświecie i zdefiniowanych jako substancje - byt samoistny i atrybut jako cecha uniwersalna danej substancji, materia jest to substancja której atrybutem jest rozciągłość, przestrzenność, materia to substancja rozciągła (res exstensa), drugą substancją jest duch, którego atrybutem jest świadomość, zdolność do myślenia (res cogitas), człowiek to ciało i duch ( duch w maszynie ), świat zwierzęcy to świat materialny - ta definicja była za wąska

III definicja ( Newtona ) - materia to substancja, której atrybutem jest rozciągłość, posiada 4 atrybuty: rozciągłość, nieprzenikliwość - dwa obiekty materialne nie mogą znajdować tego samego miejsca w przestrzeni, bezwładność - niezdolność do samoistnego ruchu (wynikająca z pierwszej zasady dynamiki - zasady bezwładności, inercji), ważkością (ciężkością) - prawo powszechnej grawitacji, ciała przyciągają się wzajemnie według wzoru F=G*m1*m2/r^2 proporcjonalnie do masy ciał i odwrotnie proporcjonalnie do kwadratu odległości między nimi. Dwa ostatnie atrybuty można połączyć za pomocą pojęcia masy - która była by najważniejszym atrybutem - każda materia musi posiadać masę ( masa jest miarą materii ).

IV definicja (Holbach-a) - jak poznajemy materie? Materiom jest to co jest poznawalne zmysłowo. Uznawana była ona za zbyt szeroką ( bóg słońce jest materialny, Kant - jeśli Bóg istnieje to jest poznawalny zmysłowo - nie zgadzał się z Holbachem bo jego teorii Bóg był by materialny)

V definicja (Helmholtsa) - materia jest to co istnieje. Uznawano ją za naiwną według filozofii, rozstrzygała spór między materializmem a idealizmem i dualizmem na rzecz materializmu, bo wszystkie byty nawet te duchowe są mateią.

VI definicja Lenina - łączy dwie poprzednie definicje, materia jest to obiektywna rzeczywistość poznawalna zmysłowo, uznano ją za szeroką, podobnie jak IV

Ad2. Współczesna definicja materii

Definicja „mierzona” 6-ścio atrybutowa, 2 atrybuty epistemologiczne i cztery ontologiczne

Materia jest to substancja ( byt samoistny ) posiadający atrybuty:

1. obiektywność - niezależność od świadomości ludzkiej

2. poznawalność zmysłowa (bezpośrednia lub pośrednia )

1. ruch (zmienność)

2. czas - coś trwa w czasie

3. przestrzeń ( rozciągłość w przestrzeni)

4. zdeterminowanie - podleganie prawom

Byt który posiada 4 atrybuty ontologiczne nazywamy bytem fizycznym

Materia jest to obiekt fizyczny poznawalny zmysłowo

Czy Bóg mieści się w tej definicji? (św. Tomasz z Akwinu)

Bóg istnieje obiektywnie, Bóg nie jest poznawalny zmysłowo, Bóg jest niezmienny, Bóg jest pozaczasowy, Bóg jest poza-przestrzenny, Bóg nie podlega prawą sam narzucił prawa, ale im nie podlega.

Ad3. Definicja ducha

Można podać pozytywną definicję ducha (czym duch jest) oraz negatywną definicję ducha (czym duch nie jest).

Definicja pozytywna:

Według Kartezjusza - duch to substancja, byt samoistny której atrybutem jest świadomość, zdolność do myślenia (res cogitas)

Według *rglyka - substancją myślącą może być materia odpowiednio rozwinięta (materialiści)

Definicja negatywna:

Jeśli nie ma trzeciego rodzaju substancji ( materia, duch - może być jeszcze jedna ) względnie: duch to substancja nie materialna, byt niematerialny. Duch jest to substancja nie posiadająca co najmniej jednego z 6 atrybutów materii

Ad4. Problem adekwatności definicji materii i definicji ducha

Definicja adekwatna - w sam raz, nie za wąska i nie za szeroka

Definicja nieadekwatna - definicja za szeroka, za wąska lub za szeroka i za wąska

Definicja materii	Definicja ducha
Adekwatna	Adekwatna
Za szeroka	Za wąska
Za wąska	Za szeroka
Za szeroka i za wąska	Za szeroka i za wąska

Jeżeli jedna jest adekwatna to druga jest również adekwatna.

Adekwatność definicji materii

	Bóg (św. Tomasz)	Dusza ludzka	Myśl (psychologia
1	+	+	-
2	-	-	-
i	-	+	+
ii	-	+	+
iii	-	-	+
iv	-	-	+

Dusza jest bliższa materii, myśl według Tomaszewszkeigo nie jest materią, myśl nie jest substancją więc nie jest duchem.

Ruch - (i) ? - czy coś może być cechą samego siebie ?, czy ruch może być cechą ruchu, czy czas może być cechą czasu, czy przestrzeń może być cechą przestrzeni (teoria mnogości) - czy zbiór może być własnym zbiorem - prowadzi to do antynomi

Ad5. Rodzaje materii

Ad6. Czym jest antymateria?

Trzy rodzaje materii

Materia nieożywiona - przyroda nieożywiona - materia fizyczna - przyroda fizyczna - badają ją nauki fizyczne w szerokim sensie - fizyka, chemia, geologia, wszystkie nauki zajmujące się nauką nieożywioną

Materia ożywiona - przyroda ożywiona - materia biologiczna - przyroda biologiczna - badają ją nauki biologiczne

Materia myśląca - materia społeczna - człowiek i społeczeństwo - badają ją nauki społeczne, humanistyczne

Argument składniowy - materia myśląca i ożywiona składa się z nieożywionej, materia myśląca składa się też z ożywionej.

Materia fizyczna - składa się z dwóch rodzajów:

- korpuskularnej - z niej złożone są ciała, ( materia atomowa ), porusza się z prędkością mniejszą od prędkości światła, może być równa zero (0<V<C v V = 0), posiada masę spoczynkową różną od zera.

- polowej - oddziaływania między ciałami (pole grawitacyjne, elektromagnetyczne, jądrowe), (nie składa się z atomów), w próżni rozchodzi się z prędkością światła, nie posiada masy spoczynkowej ( jest równa zero )

Oba rodzaje spełniają warunki definicji materii

Antymateria - pojęcie wprowadzone przez Dirac w 1928 r. , obok cząstek istnieją antycząstki, istnieją dwie identyczne cząstki różniące się jedynie ładunkiem elektrycznym - elektron (-) i pozyton (+), proton (+) i antyproton (-),neutrino (*+) i antyneutrino(*-) [różniące się ładunkiem barionowym], neutrino (*c+) i antyneutrino(*c-) [ różniące się ładunkiem septonowym]

Antycząstka to cząstka bliźniacza, posiada takie same właściwości co zwykła cząstka, ale o odwrotnym ładunku. Gdy antycząstka spotka się z cząstką następuje anihilacja, zamieniają się w cząstki absolutnie neutralne - nie posiadają żadnego z trzech ładunków.

Trzy rodzaje cząstek: cząstki, antycząstki i cząstki absolutnie neutralne

- materia korpuskularna - składa się z cząstek

- materia polowa - składa się z cząstek absolutnie neutralnych

- antymateria korpuskularna - składa się z antycząstek

Stosunek antymaterii do materii wynosi 1:1000000

Czy antymateria jest uniwersalna czy lokalna? - uniwersalna - bez niej nie mogło by zaistnieć życie.

Temat 4: Materia i ruch

1. Czy ruch jest elementem materii?

1. stanowisko starożytnych i średniowiecznych

2. stanowisko nauki nowożytnej

3. stanowisko nauki współczesnej

2. Czy materia jest koniecznym wskaźnikiem ruchu?

1. stanowisko atomistów

2. stanowisko dynamizmu samoistnego

3. stanowisko dynamizmu idealistycznego

Ad1. Czy ruch jest elementem materii?

1. Stanowisko starożytnych i średniowiecznych

I. Szkoła Jońska: Heraklit ( panta rei )

Wszystko płynie, wszystko jest zmienne, nie można wejść dwa razy do tej samej rzeki, świat jest wiecznym żywym ogniem, wszelka materia jest ożywiona (hyle - materia, roe - życie) - życie to jest proces

II. Szkoła Eleatów: Zenon z Elei

Ruch nie istnieje, świat jest stały i niezmienny, jest złudzeniem zmysłów, nie należy wierzyć zmysłom a jedynie rozumowi. Zenon podaje 4 paradoksy związane z istnieniem ruchu:

1. Dychotomia ruchu - podział dwu-członowy, ruch jest niemożliwy, ponieważ jeśli jakieś ciało ma przebyć jakąś drogę to najpierw przebywa ½ tej drogi, następnie ½ pozostałej części, następnie ½ kolejnej części i tak w nieskończoność, dlatego ciało potrzebowało by nieskończenie długiego czasu na przebycie całej drogi. Arystoteles zauważa jednak, że taki ciąg ma skończoną sumę ( ½ + ¼ + … = E 1 )

2. Achilles i żółw - Achilles nigdy nie dogoni żółwia. ( Sa = 2 Sż = 1 Va = 2 Vż ) - obalone podobnie jak 1

3. Strzała - z pozoru poruszająca się strzała faktycznie się nie porusza ponieważ w każdym momencie czasu znajduje się w określonym miejscu, sumując w całym czasie spoczywa, a nie porusza się. Według Arystotelesa ta przesłanka była fałszywa ponieważ znajdowanie nie oznacza spoczywania (spoczynek oznacza ciągłe trwanie w jednym miejscu, błąd logiczny - raz uznaje punk a raz interwał czasu). Hegel (XIX w.) zgadzał się z Zenonem. Twierdził, że ruch zwiera sprzeczność, poruszająca się strzała znajduje się i nie znajduję się w pewnym miejscu (na tej podstawie domaga się stwierdzenia sprzeczności)

4. Stadion - ruch jest niemożliwy, ponieważ poruszający się obiekt, np. biegacz posiada wiele prędkości (względem stadionu, innych biegaczy). Fizyka obala to twierdzenie - względność prędkości ( zasada Galileusza ) - zależnie od układu odniesienia.

III. Szkoła atomistów - Demokryt z Abdery - częściowo racje mają eleaci i Jończycy, ruch istnieje. Atomy się poruszają, ale same się nie zmieniają, wewnętrzna struktura się nie zmienia, tylko ich położenie ulega zmianie.

IV. Szkoła Arystotelesa - ruch istnieje, obalił on argument Zenona. Arystotelesa interesowało źródło ruchy, nie mogła nim być materia (ponieważ jest pasywna), musiał poruszyć ją jakiś czynnik niematerialny, istnieje zatem Pierwsza Przyczyna ruchu - są dwa przesłania do tego prowadzące:

- każdy poruszający się obiekt ma swój „motor” ten łańcuch jest nieskończony

- idąc wstecz w czasie dochodzimy do pierwszego motoru, gdyby go nie było nie było by ruchu ( pierwszy motor sam się nie porusza i nie zmienia )

V. św. Tomasz z Akwinu (XIII w.) - Nus ( rozum Boski ) - pierwszy dowód na istnienie Boga ( z ruchu ), z faktu istnienia ruchu i pasywnej materii wyprowadza dowód na istnienie Boga, który poruszył nieruchomą materię

b) stanowisko nauki nowożytnej

I. (XVIII w.)Materia jest pasywna, jest niezdolna do ruchu samoistnego - musiało ją coś poruszyć ( Kartezjusz, Spinoza Hobbes, Newton)

II. (XVIII w.) Toland - materia sama jest dynamiczna, sama jest zdolna do ruchu ponieważ ruch jest jej atrybutem (nawiązanie do szkoły jońskiej)

III. (XVIII w.) materialiści francuscy - Holbach: ruch jest podstawowym atrybutem materii - czym jest świat? - świat to poruszająca się materia, nie ma materii bez ruchu i nie ma ruchu bez materii - materia jest koniecznym nośnikiem ruchu.

c) stanowisko nauki współczesnej

Einstein - ruch jest atrybutem materii - wszystkie obiekty fizyczne podlegają zmianą

Ruch jest atrybutem materii - jest to wniosek indukcyjny z danych empirycznych pozyskanych z nauk fizycznych, bazuje jednak na wszystkich dotąd poznanych obiektów, taka indukcja jest zawodna, jest ekstrapolacją - nie gwarantuje, że tak jest we wszystkich przypadkach.

I. 1905r. - Szczegółowa teoria względności (STW) - prawo równoważności masy i energii: E=mc²

1.Treść fizyczna prawa - Prawo powszechnego proporcjonalnego związku między masą a energią

- związek między nimi jest powszechny

- związek między nimi jest proporcjonalny

Nie mam masy bez energii i energii bez masy, są ze sobą związane im więcej jednego tym więcej drugiego ( E/m = c² - constans )

2.E (w ergach), masa (w gramach), a c (w cm/sek). c=10^20 cm/sek

W 1g materii zawiera się 10^20 erg energii, olbrzymia ilość

Bomba węglowa, zwyczajny proces spalania	1/1000000000 E
Bomba atomowa	1/1000 E
Bomba wodorowa	1/100 E
Bomba kolapsu grawitacyjnego	1/10 E
Bomba materii i antymaterii	~10/10 E prawie 1 E

3.Definicja nawiązuje do Kartezjusza. Prawo powszechnego proporcjonalnego związku między materią a ruchem

Energia - reprezentuje ruch, ilość zasobu ruchu w ciele

Masa - reprezentuje materię, ilość materii

Związek powszechny - nie ma materii bez ruchu i ruchu bez materii

Związek proporcjonalny - im więcej jednego tym więcej drugiego

II. Ogólna teoria względności (OTW) - odpowiada na pytanie skąd wziął się ruch ciał niebieskich i samej materii od Boga

Poprzez nieregularny rozkład materii który powoduje grawitację przez co zmusza do ruchu.

III. Termodynamika współczesna - im niższa temperatura tym wolniejsze ruchy i w temp. 0ºK wszelki ruch ustaje, cząsteczki przestają drgać

IV. Mechanika Kwantowa 1925r. - zasada nieoznaczoności Heisenberga - istnieją pary wielkości kanoniczne sprzężonych (np. położenie i prędkość) takie, że im dokładniej wskazujemy wartość jednej wielkości tym mniej dokładniej wskazać możemy wartość drugiej.

Ad2. Dynamizm idealistyczny

1. stanowisko atomizmu - materia jest koniecznym nośnikiem ruchu, nie ma ruchu bez materii, głosi powszechny związek ruchu z materią, wszelka materia zbudowana jest z atomów. Demokryt - tym co się porusza to atomy. Holbach, Engels, Einstein, Boltzmann. Kotarbiński - reizm.

2. dynamizm idealistyczny - odrywa ruch od materii, istnieje ruch bez nośnika materialnego, wszelki ruch związany jest z duchem, to co się zmienia to są zjawiska duchowe

3. dynamizm samoistny - odrywa ruch od materii i ducha, istnieje ruch bez nośnika, istnieje czysta zmienność.

2. i c) poglądy te pojawiły się w XVII w.

Leibniz - istnieją monady ( idealistyczny ), duchowe byty.

Kant - siły czasami przyłożone są do materii powodując ruch, ale równie dobrze mogą rozprzestrzeniać się w próżni.

Ostwald - energetyzm, w świecie istnieje tylko energia, monizm neutralny - istnieje jedna substancja, byt samoistny i jest nią energia.

Einsteina - 3 ujęcia: pierwsze- prawo powszechnego proporcjonalnego związku masy z energią, drugie- prawo równoważności, masa może przekształcić się w energię i na odwrót, trzecie- interpretacja Eddingtona nie jest prawem, ale zasadą tożsamości fizycznej ( nie logicznej ) E = m* - c jest różnicą subiektywną

W XIX w. pojawił się empiriokrytycyzm związany z Machem - dynamizm idealistyczny - istnieje tylko świadomość ludzka i wszystkie zjawiska dotyczą zmian psychicznych.

Temat 5: Czas i przestrzeń a materia

1. Czy istnieją byty nie-przeztrzenne i poza czasowe

2. Problem istnienia próżni ( i pustego czasu ) oraz jego filozoficzne znaczenie

3. Szczególna teoria względności (STW) o czasie i przestrzeni

1. Kontranacja (skrót) Lorentza

2. Dylatacja (spowolnienie) czsu

3. Czasoprzestrzeń Minkowskiego

4. Stożek świetlny a tzw. stożek Newtona

5. Interwał czasoprzestrzenny

6. Wielkości absolutne i względne w STW

4. Ogólna teoria względności (OTW) o czasie i przestrzeni

1. Czasoprzestrzeń Riemana

2. Krzywa czasoprzestrzeni

5. Problem absolutności i obiektywności czasu i przestrzeni

6. Wnioski monistyczne fizyki relatywistycznej (STW i OTW)

7. Czy możliwe są podróże w czasie?

Ad1. Czy istnieją byty nie-przestrzenne i poza czasowe

Materialiści uważają, że nie istnieją takie byty które nie były by określone w przestrzeni ani czasie (byty psychiczne uważa za sprzężone z materialnymi, nie uznaje bytów idealnych). Idealiści (obiektywni - uznają wszystkie byty ale najwyższym jest byt idealny, subiektywni uznają byt psychiczny za najwyższy a całą resztę jako wytwór świadomości) i dualiści ( uznają zarówno duchowe jak i materialne, w zależności od rodzaju dualizmu) uznają istnienie bytów poza przestrzennych i poza czasowych. Najwięcej bytów uznaje idealizm obiektywny:

1. byty idealne ( Bóg, Idee Platona ) - nie-przestrzenne i pozaczasowe, są bezwymiarowe i niezlokalizowane, są wieczne ( odwieczne - bez początku i dowieczne - bez końca )

2. byty psychiczne ( dusze ludzkie ) - nie-przestrzenne lecz czasowe, trwają w czasie zmieniają się, wędrują w czasie, są bezwymiarowe ale zlokalizowane, są dowieczne (nieśmiertelne)

3. byty materialne ( ciała materialne ) - przestrzenne i czasowe, są wymiarowe i zlokalizowane, przemijają w czasie, nie są wieczne.

Ad2. Problem istnienia próżni ( i pustego czasu ) oraz jego filozoficzne znaczenie

Czy istnieje absolutna próżnia ( pusta przestrzeń ) ?

Problem ten został wprowadzony przez atomistów, głównie Demokryta, na przestrzeni historii zajmowano różne stanowiska:

1. Atomiści twierdzili, że istnieje. Była bowiem koniecznym warunkiem do wytłumaczenia ruchu atomów, atomy musiały poruszać się w idealnej próżni, bez niej nie było by ruchu.

2. Eleaci nie uznawali próżni

3. Arystoteles mówił: „przyroda lęka się próżni”. Uważał, że próżnia nie istnieje, wszędzie gdzie jest przestrzeń musi być też i materia, jedna zastępuje miejsce drógiej.

4. Kartezjusz (XVII w.) uważał, że ani próżnia absolutna ani względna nie istnieje. Nie istnieje również rozrzedzenie materii ani żadne zagęszczenie. Gęstość materii jest wszędzie równa, a mówienie, że „statek jest pusty” lub „naczynie jest puste” jest potoczne, znajduje się w niej eter.

5. Torrielli ( XVII w.) uznawał absolutną próżnię. Jeśli wypompujemy powietrze z nad powierzchni wody to powstanie próżnia a ciśnienie spowoduje wzrost poziomy wody. Próżnia była potrzebna do wytłumaczenia działania pompy.

6. Newton (XVII w.) uznawał względną próżnię, dopuszczał istnienie próżni absolutnej ( której jak podkreślał naprawdę mogło nie być ). W świecie istnieją poza Bogiem trzy byty fizyczne:

1. Materia - substancja materialna

2. Absolutny czas - substancja czasowa- niezależna od czegokolwiek, byt samoistny, nie zależy od przestrzeni, człowieka czy ruchu, jego cechą jest równość, płynie zawsze tak samo.

3. Absolutna przestrzeń - substancja przestrzenna, nieruchoma przestrzeń Euklidesowa, niezależna od ruchu i czasu, bez granic

7. Faraday i Maxwell (XIX Elektrodynamika klasyczna) podważają koncepcję absolutnej próżni Torrieliego za pomocą swojego eksperymentu. W naczyniu z wypompowanym powietrzem nadal działają oddziaływania elektromagnetyczne

8. Einstein (XX) twierdził, że nie istnieje absolutna próżnia i pusty czas (fizyka relatywistyczna STW i OTW), potwierdza to również fizyka kwantowa (MQ) - 1921r., gdyby zniknęła materia, zniknęła by również czas i przestrzeń. Istnieje zatem tylko próżnia względna. Fizyka podaje następujące argumenty

1. Pole grawitacyjne jest wszędzie czyli materia polowa jest wszędzie i nie da się jej wyeliminować

2. Pola elektromagnetycznego nie da się całkowicie wyeliminować, nawet jak je całkowicie usuniemy to istnieje w stanie ponadkwantowym (przedkwantowym),

3. są cząstki które istnieją wszędzie gdyż charakteryzują się wielką przenikliwością (np. neutrino)

Argumenty teoretyczne:

Pole grawitacyjne jest tak zwanym polem metrycznym, wyznacza własności metryczne czasu i przestrzeni - te własności które można zmierzyć ( długość, odległość, tempo upływu czasu), bez pola grawitacyjnego przestrzeń przestała by być fizyczna.

Mechanika kwantowa obala pogląd Newtona, że czas i przestrzeń to niezależne byty. Obecnie czas przyjmuje się jako atrybut materii i relacji zachodzących między ciałami. Upada substancjalna koncepcja czasu i przestrzeni, na jej miejsce przychodzi relatywizacja ( atrybutywna koncepcja ) czasu i przestrzeni

Ad3. Szczegółowa Teoria Względności (STW) o czasie i przestrzeni

Teoria względności ustala 3 wyniki dotyczące czasu i przestrzeni 2 pierwsze dotyczą STW a ostatni OTW.

*Pierwszy wynik STW: rozmiary czasu i przestrzeni są zależne od ruchu, a w szczególności od prędkości: l (droga), t (czas) V (prędkość)

a) kontrakcja Lorentza

Długość ciała zależy od prędkości, z jaką to ciało się porusza. Im ciało porusza się szybciej tym jest krótsze:

Ściślej mówiąc skraca się nie długość, ale rozmiar ciała równoległy do ruchu. Dwa pozostałe wymiary są niezmienione. Zmienia się kształt ciała, dlatego posiada różnie długości dla różnych punktów odniesienia

b) Dylatacja czasu

Czas, tępo upływu czasu, prędkość upływu czasu zależy od prędkości z jaką to ciało się porusza. Im ciało porusza się szybciej tym czas „zwalnia”:

Co to znaczy? W poruszającym się ciele płynie czas wolny? To znaczy, że wszystkie procesy które zachodzą w ciele przebiegają wolniej, starzeje się wolniej.

Dwa zsynchronizowane zegary, które idą tak samo szybko, zawsze pokazują taki sam czas, jeżeli prędkość v powoduje względny efekt zmiany czasu to przyspieszenie powoduje absolutny efekt spowolnienia czasu.

I Paradoks bliźniąt

II Paradoks ojca i syna

Kto jest starszy? Zależy od definicji starości co do wieku: starszy jest ten kto był wcześniej ( przyczyna - skutek ), starszy jest ten kto żył dłużej.

Każdy poruszający się obiekt ma swój czas, który płynie tym wolniej im szybciej się ten obiekt porusza

c) Czasoprzestrzeń Minkowskiego

*2 wynik STW:

Czas i przestrzeń okazują się wzajemnie zależne wobec siebie, tworzą całość zwaną czasoprzestrzenią Minkowskiego 4-ro wymiarową, 3 wymiary przestrzeni oraz 1 wymiar czasu. Czas i przestrzeń różnią się jednak pod dwoma aspektami:

-czas jest 1 wymiarowy, przestrzeń jest 3-trój wymiarowa

-czas jest anizotropowy (posiada wyróżniony kierunek) - przestrzeń jest izotropowa (nie posiada wyróżnionego kierunku)

Czas dzięki wyróżnionemu kierunkowi charakteryzuje się przyszłością i przeszłością.

Przeszłość jest nieodwracalna i pozostawia ślad w naszej pamięci

Przyszłość jest częściowo zmienna i bezśladna (nie pozostawia śladów w naszej pamięci)

d) Stożek świetlny a tzw. stożek Newtona

Stożek świetlny:

Obszar zdarzeń absolutnie późniejszych

2Obszar absolutnej przyszłości

Obszar skutków

niemożliwych

3Obszar absolutnej teraźniejszości 0 tu i teraz

Obszar przyczyn

niemożliwych

1Obszar absolutnej przeszłości

Obszar zdarzeń absolutnie wcześniejszych

Dla dowolnego zdarzenia w przestrzeni Minkowskiego można zbudować stożek świetlny dzielący czasoprzestrzeń Minkowskiego na 2 główne obszary

1) Obszar absolutnej przeszłości - wszystkie zdarzenia wcześniejsze od zdarzenia 0

2) Obszar absolutnej przyszłości -

*3) Obszar absolutnej teraźniejszości

Dwa stożki stykają się w punkcie 0

Obszar 1+2 to obszar kauzalny (causa) - przyczyna i skutek ¼

Obszar 3 to obszar aktualny ¾

Ze stożka świetlnego wynika, że tylko co czwarte zderzenie może być przyczyną albo skutkiem. Astronomowie widzą tylko pewną część 1 obszaru (13 miliardów lat świetlnych)

Stożek Newtona

Obszar zdarzeń absolutnie późniejszych

2Obszar absolutnej przyszłości

3Obszar absolutnej teraźniejszości 0 tu i teraz

1Obszar absolutnej przeszłości

Obszar zdarzeń absolutnie wcześniejszych

Nie ma tu ograniczonego obszaru oddziaływań, przyczynowość może rozchodzić się z dowolną prędkością

e) Interwał czasoprzestrzenny

Interwał czasoprzestrzenny jest to odległość między dwoma dowolnymi zdarzeniami w czasie i przestrzeni.

S -interwał czasoprzestrzenny

S = (x²+y²+z²-c²t²)^1/2

człon przestrzenny d człon czasowy t

d = [(x2-x1)^2+(y2-y1)^2+(z2-z1)^2]^1/2

Interwał czasowy +-S jest to odległość przestrzenna między zdarzeniami minus różnica w czasie:

+S - interwał przestrzennopodobny d>t ( interwał dzielący dwa zdarzenia jest interwałem przestrzenopodobnym (+) jeśli odległość przestrzenna między zdarzeniami jest większa niż odległość jakom może przebyć światło w czasie dzielącym te zdarzenia. Zdarzenia będące dla siebie interwałem przestrzenopodobnym nie mogą być dla siebie przyczyną lub skutkiem)

S - interwał czasopodobny d=t

-S - interwał czasopodobny d<t( interwał jest interwałem czasopodobnym (-), (0), gdy odległość dzieląca zdarzenia jest mniejsza lub równa odległości jaką może przebyć światło w czasie dzielącym te zdarzenia. Zdarzenia będące dla siebie interwałem czasopodobnym mogą być dla siebie skutkiem lub przyczyną, mogą oddziaływać na siebie)

Dowolne zdarzenie z obszaru 1 jest oddalone od 0 interwałem czasopodobnym, co oznacza, że może być z nim w związku przyczynowym.

Dowolne zdarzenie z obszaru 2 znajduje się w związku przyczynowym ze zdarzeniem 0 (interwał czasopodobny)

Dowolne zdarzenie z obszaru 3 jest połączone interwałem przestrzenopodobnym, dlatego nie może być w związku przyczynowym ze zdarzeniem 0.

Uwaga! Następstwo czasowe ( sekwencja czasowa ) par zdarzeń, oddzielonych interwałem czasopodobnym jest absolutnie niezależna od ruchu. Natomiast następstwo czasowe par zdarzeń oddzielonych interwałem przestrzenopodobnym jest względne ( zdarzenia względne kolokalnie)

f) Wielkości absolutne i względne w STW

Czas	Czasoprzestrzeń	Przestrzeń
wielkości względne zależne od ruchu od układu odniesienia	wielkości absolutne bezwzględne niezależne od ruchu lub wyboru układu odniesienia	wielkości względne
1. tempo upływu czasu Dylatacja czasu 2. równoczesność 3. następstwo czasowe par zdarzeń oddzielonych interwałem przestrzeniopodoobnym	1.c = constans 2. S = constans Prawa fizyki są niezmienne	1.długość względna kontrakcja, skrót Lorentza 2. odległość między dwoma zdarzeniami 3.kolokalność

Ad4. Ogólna Teoria Względności (OTW) o czasie i przestrzeni

*3 wynik OTW

a) czasoprzestrzeń Riemana

własności czasu i przestrzeni ( czasoprzestrzeni ) są zależne od rozkładu i gęstości mas (materi)

W pobliżu wielkich mas czasoprzestrzeń jest zakrzywiona dodatnio ( jest czasoprzestrzenią Riemana)

Zakrzywienie czasoprzestrzeni ma 2 znaczenia: matematyczne i fizyczne

a) geometria Łobaczewskiego k= - suma miar kątów w trójkącie <180 πŁ>πE

b) geometria Euklidesa - przestrzeń płaska k=0 suma k=180 πE=3,141582…

c)geometria Riemana - k= + suma k>180 πE<πE

Einstein przeprowadził eksperyment myślowy: jeżeli weźmiemy dysk którego każdy punkt osiąga V~c to stosując skrót Lorentza ( kontrakcje ) średnica się nie skraca a obwód tak.

Definicja przestrzeni euklidesowej - przestrzeń jest euklidesowa gdy ciało w stanie swobodnym ( na które nie działają żadne siły ) porusza się w niej jednostajnie i prostoliniowo (czyli inercjalnie) bez przyspieszenia w szerokim sensie fizycznym.

Przestrzeń jest zakrzywiona jeśli ciało w stanie swobodnym porusza się nie inercjalnie ( czyli z przyspieszeniem co do prędkości lub kierunku):

1. jeśli przyspieszenie jest dośrodkowe jest to przestrzeń Riemana

2. jeśli przyspieszenie jest odśrodkowe jest to przestrzeń Łobaczewskiego

Newton twierdził, że gdyby nie było przyciągania, ziemia opuściła by układ słoneczy

Einstein twierdził, że przestrzeń wokół słońca jest zakrzywiona dodatnio, a ziemia porusza się po torach krzywizny. Gdyby zamiast grawitacji panowała antygrawitacja obowiązywała by przestrzeń Łobaczewskiego.

Zakrzywienie czasu objawia się spowolnieniem czasu, wynikają z tego 2 dylatacje czasu w STW i OTW. Czas wokół wielkich mas płynie wolniej, na ziemi spowolniony jest o 1/1000000000, na granicy czarnej dziury czas płynie nieskończenie wolno.

Ad5. Problem absolutności i obiektywności czasu i przestrzeni

I. Newton - czas i przestrzeń są absolutne i obiektywne

II. Kant - czas i przestrzeń są absolutnie subiektywne, „to nie my istniejemy w czasie i przestrzeni, ale czas i przestrzeń istnieją w nas”, formy oglądane zmysłowo są pewnymi schematami nadanymi a priori, niezmienne i nadane.

III. Einstein - czas i przestrzeń są obiektywne względne w obu znaczeniach i są zarazem obiektywne (zależne od poruszającej się materii, ale nie zależą od pojęcia ludzkiego)

Ad6. Wnioski monistyczne fizyki relatywistycznej (STW), (OTW).

Monistyczne - unifikujące, zmierzające do unifikacji fizyki

Fizyka klasyczna = materia + ruch + przestrzeń + czas

Fizyka Einsteina = połączyła materie i ruch(E=mc^2), czas i przestrzeń (czasoprzestrzeń)

Dwa temory:

Temor masy - energii - prądu, rozkład materi we wszechświecie

Temor metryczny - wyznacza aktualną czasoprzestrzeń

Temor masy - energii - prądu Temor metryczny

Obraz świata jako dynamicznej całości:

…rozkład mas kosmicznych (Temor masy - energii - prądu) pole grawitacyjne struktura czasoprzestrzeni, metryka czasoprzestrzeni, krzywizna czasoprzestrzeni (Temor metryczny) tory ruchu mas kosmicznych ruch mas kosmicznych zmiana istniejącego rozkładu mas …

J. Wheeler - wynik OTW: materia mówi czasoprzestrzeni jak ma się zakrzywiać, natomiast czasoprzestrzeń mówi jak materia ma się poruszać.

Ad7. Czy możliwe są podróże w czasie?

Według Wellsa - można podróżować w przyszłość i w przeszłość, w obu kierunkach, nie poruszając się w przestrzeni; nauka udowodniła doszła do wniosku, że trzeba też poruszać się w przestrzeni; nie istnieją „ czyste podróże w czasie”

Fizycy dzielą podróże w czasie na podróż

1. w przyszłość (paradoks ojca i syna), (dylatacja czasu), ( zakrzywienie czasu w pobliżu granicy czarniej dziury) - wiąże się z tym problem uzyskania prędkości przybliżonej do prędkości światła.

2. w przeszłość - fizyka nie za żadnego prawa ani teorii która wykluczała by taką możliwość, ale jak wykazał Einstein, istnieją liczne związane z tym problemy, a więc najprawdopodobniej zostaną takie odkryte. Istnieje wiele scenariuszy dotyczących podróży w przeszłość:

I scenariusz tachionowy - gdyby istniały cząstki poruszające się szybciej niż światło, dla nich czas płyną by w przeciwnym kierunku ( teoria względności jednak takowe wyklucza ), teoria względności OTW nie wyklucza istnienia oderwanych cząstek z V>c

II scenariusz Einsteina ( kanałowy ) - przestrzeń wielospójna

Można wytworzyć kanały

dzięki którym można poruszać

się szybciej niż c

III scenariusz Godel - założył istnienie pętli czasowej, wynikające z rotacji wszechświata, skutek może wyprzedzić przyczynę

IV scenariusz Kerna - gdyby obiekt o dużej gęstości poruszał się z prędkością bliską „c” , można by poruszać się w przeszłość

Paradoksy podróżowania w przeszłość:

1. Paradoks babki - osoba która cofnęła się do przeszłości i zabiła swoją babkę zanim miała dzieci. Czy wnuk istnieje ? teoria wielości światów, wnuk znajdował by się w świecie równoległym, prawa fizyczne wykluczają zabicie swojej babki

2. Paradoks wiedzy (racjonaliści) - wrócić do przeszłości i opublikować czyjeś dokonanie z czasu przyszłego, kto był by wynalazcą?

Temat 6: Problemy nieskończoności wszechświata

1. Ilościowe i jakościowe problemy nieskończoności wszechświata

2. Problem nieskończoności związany z czasem i przestrzenią

3. Problem materialnej i przestrzennej nieskończoności wszechświata

1. stanowisko badaczy starożytnych i badaczy średniowiecznych

2. stanowisko nauki nowożytniej (1600 - 1900)

3. stanowisko nauki współczesnej XX w.

4. Nieskończoność a nieograniczoność materialna i przestrzenna wszechświata

5. Problem genetycznej i czasowej nieograniczoności wszechświata

6. Nieskończoność a nieograniczoność genetyczna i czasowa

7. Problem nieograniczoności wszechświata*

8. problem wieczności wszechświata

Ad.1 Ilościowe i jakościowe problemy nieskończoności wszechświata

Dwie dziedziny zajmują się problemem nieskończoności wszechświata i próbują odpowiedzieć na pytanie: Czy świat jest nieskończony?

- Filozofia (ontologia)

- Fizyka (kosmologia, metafizyka)

Istnieją dwa aspekty tego problemu

- Ilościowe (czy ilość materii jest nieskończona, czy przestrzeń jest nieskończona, czy czas jest nieskończony)

- Jakościowe (czy ilość rodzajów materii jest skończona (czy jest nieskończenie różnorodna), czy ilość form ruchu jest nieskończona, czy ilość praw rządzących materią jest nieskończona ( czy świat jest nomologiczne (prawo) skończony)))

Ad.2 Problem nieskończoności związany z czasem i przestrzenią:

jest 8 problemów nieskończoności wszechświata dotyczących czasu i przestrzeni,

4 nieskończoności kosmologicznej:

1. Problem czasowej nieskończoności: Czy czas jest nieskończony? Czy czas niesie w sobie skończoną liczbę jednostek (sekund, minut, lat)?

2. Problem genetycznej nieskończoności wszechświata: Czy wszechświat trwa nieskończoną ilość czasu(jednostek czasu)?

* 1 i 2 równoważą się przy założeniu, że nie ma pustego czasu

3. Przestrzenna nieskończoność wszechświata: Czy przestrzeń jest nieskończona? Czy przestrzeń ciągnie się w nieskończoność w dowolnym kierunku? Czy przestrzeń zawiera nieskończoną ilość jednostek przestrzennych (m^3, km^3)

4. Problem materialnej nieskończoności wszechświata:

a)Czy materia zajmuje skończony czy nieskończony obszar w przestrzeni? Czy materia ciągnie się w nieskończoność w dowolnym kierunku w przestrzeni?

b)Czy ilość materii jest nieskończona? Czy wszechświat zawiera nieskończoną ilość jednostek materii (kg, g)

*3 i 4 równoważą się przy założeniu, że nie ma pustej przestrzeni

**4 a i b równoważą się przy założeniu, że gęstość nie może być nieskończenie duża lub nieskończenie mała

4 nieskończoności mikrofizycznej:

5. Nieskończona podzielność czasu: Czy czas jest nieskończenie podzielny? Czy istnieje najkrótsza chwila (najkrótszy interwał którego nie można już podzielić, czy istnieje kwant czasu)? Problem kwantyzacji czasu? Czy czas jest zbiorem ciągłym (continum)? Czy czas tworzy zbiór dyskretny?

Mechanika kwantowa sugeruje istnienie kwantu czasu zwanym chronomem 10^-24 sek, teoria super strun mówi o kwancie czasu Planca 10^-44 sek

6. Problem nieskończonej podzielności materii w aspekcie czasowym: Czy istnieją najkrótsze procesy? Czy istnieją najkrótsze procesy elementarne?

*5 i 6 równoważą się przy założeniu, że nie ma pustego czasu

7. Problem nieskończonej podzielności przestrzeni: Czy przestrzeń jest nieskończenie podzielna? Czy istnieje najmniejsza długość? Problem kwantyzacji przestrzeni.

Jeden termi 10^-13cm

Długość Planca 10^33cm

Kwanty czasu i przestrzeni są powiązane za pomocą uniwersalnej prędkości „c”

*5 i 7 dają razem problem kwantyzacji czasu i przestrzeni

8. Problem nieskończoności podzielności materii w aspekcie przestrzennym: Czy istnieją najmniejsze obiekty materialne? Czy istnieją atomy ( problem Demokryta )? Czy istnieją cząstki absolutnie elementarne?

*7 i 8 równoważą się przy założeniu, że nie ma pustej przestrzeni

Ad.3 Problem materialnej i przestrzennej nieskończoności wszechświata:

a) stanowisko badaczy starożytnych i średniowiecznych:

1. Model przednaukowy ( mitologiczny ):

1Wszechświat jest materialnie i przestrzennie skończony

2Wszechświat jest materialnie skończony, ale przestrzennie jest nieskończony. Pusta przestrzeń ciągnie się w dół, tam spada woda z oceanów, *koncepcja żółwia, słonia)

3Wszechświat jest materialnie i przestrzennie nieskończony ( Anaksymander, Jończycy, atomiści, świat musi być nieskończony ponieważ jest nieskończona ilość atomów, a nie mogą one przebywać w jednym miejscu w przestrzeni )

2. Model Arystotelesa - Ptolemeusza

Ziemia jest okrągła, a centrum wszechświata to środek ziemi, na samym brzegu jest sfera gwiazd poza którą nie ma już niczego (ani materii, ani formy, ani nawet pustej przestrzeni), nastąpiła relatywizacja pojęcia góry i dołu

3. Model Kopernika ( heliocentryczny )

Środkiem wszechświata jest słońce, a sam wszechświat jest skończony ( nie był przekonany co do nieskończoności wszechświata )

b) stanowisko nauki nowożytnej

4. Model Bruno

Według niego świat musi być nieskończony materialnie i przestrzennie, równocześnie każdy punkt można wyznaczyć za środek wszechświata, nie ma brzegów, zatem jest nieskończony.

Tak też uważali: Kartezjusz, Newton, Galileusz.

Pojawiły się jednak dwa paradoksy:

- fotometryczny - dlaczego niebo nocą nie jest jasne jak w dzień skoro materii jest nieskończenie wiele i świat jest jednakowo gęsty ( powinno otaczać nas nieskończenie wiele gwiazd których światło powinno wypełniać cały wszechświat )

- grawitacyjny - zgodnie z zasadą grawitacji Newtona powinien nastąpić chaos grawitacyjny jeśli świat jest nieskończenie wielki i ma jednakową gęstość ( grawitacja z nieskończoną siłą powinna zakłócić ruch ziemi po orbicie słońca )

5. Hierarchiczny model wszechświata

Zakłada, że pewna ilość gwiazd tworzy galaktykę, pewna ilość galaktyk meta galaktykę, pewna ilość meta galaktyk tworzy meta meta galaktykę itd. Pomiędzy nimi występują obszary prawie puste, a gęstość dąży do 0.

Paradoksy zostały rozwiązane za pomocą teorii ucieczki wszechświata.

c) stanowisko nauki współczesnej

Czy wszechświat jest materialnie i przestrzennie nieskończony? - problem skomplikował się poprzez 3 wielkie odkrycia:

- odkrycie geometrii nieeuklidesowych tzn. geometrii Łobaczewskiego, Reimanna) problem jest zależny od przyjętej geometrii

- nie istnieje próżnia absolutna i nie ma pustego czasu, co wyklucza istnienie materialnie skończonego, a przestrzennie nieskończonego wszechświata

- OTW wykazała, że lokalnie rządzi geometria Reimanna i może rządzić w całym wszechświecie.

Ad.4 Nieskończoność a nieograniczoność materialna i przestrzenna wszechświata.

Nieskończoność nie jest równa nieograniczoności.

Przestrzeń jest nieskończona jeśli składa się z nieskończonej ilości jednostek sześciennych ( 1km^3 )

Przestrzeń jest nieograniczona gdy żaden jej punkt nie jest topograficznie wyróżniony, każdy ma normalne sąsiedztwo i nie ma punków brzegowych ( przestrzeń nieograniczona to przestrzeń bez granic )

Przestrzeń Euklidesowa i Łobaczewskiego ma własność która łączy nieskończoność z nieograniczonością.

Przestrzeń Reimanna może być nieograniczona, ale skończona.

Jeśli wszechświat jest w całości wszechświatem Łobaczewskiego to pociąga to za sobą problem nieskończoności przestrzennej i materialnej pociąga nieograniczoność.

Jeśli wszechświat jest w całości wszechświatem Euklidesa to pociąga to za sobą problem nieskończoności przestrzennej i materialnej pociąga nieograniczoność.

Jeśli wszechświat jest w całości wszechświatem Reimanna to pociąga to nieograniczoność łączy się z nieskończonością.

Są dwa problemy nieskończoności i dwa problemy nieograniczoności:

1 nieograniczoność przestrzenna

2 nieograniczoność materialna

*przy założeniu, że nie ma próżni są jednym problemem

3 nieskończoność przestrzenna

4 nieskończoność materialna

OTW wykazała, że istnieje gęstość krytyczna materii we wszechświecie 10^-29 g/m^3, gęstość faktyczna w przybliżeniu jest taka sama jak gęstość krytyczna.

Gf/Gkr>1 - zakrzywienie dodatnie geometria Reimanna

Gf/Gkr=1 - bez zakrzywienia geometria Euklidesa

Gf/Gkr<1 - zakrzywienie ujemne geometria Łobaczewskiego

Wszystko wskazuje na to, że wszechświat jest skończony.

Ad.5 Problem genetycznej i czasowej nieskończoności wszechświata

1 Czasowa nieskończoność wszechświata. Czy czas jest nieskończony?

2 Genetyczna nieskończoność wszechświata. Czy świat trwa nieskończoną ilość jednostek czasu?

Jeśli nie ma pustego czasu to oba te problemy są jednym

Ad.6 Nieskończoność a nieograniczoność genetyczna i czasowa wszechświata.

Einstein: nieskończoność czasowa nie równa się nieograniczoności czasowej.

Czas może odzwierciedlać prosta która jest nieskończona i nieograniczona. Czas może również odzwierciedlać koło które jest nieograniczone ale skończone.

Wszechświat jest genetycznie nieograniczony jeśli żaden moment jego trwania nie jest typologicznie wyróżniony, każdy ma normalne sąsiedztwo i nie ma momentów brzegowych.

Ad.8 Problem wieczności wszechświata?

Jest to jeden z problemów nieskończoności ( problem nieograniczoności genetycznej). Problem ten jest otwarty, ma go rozwiązać teoria wielkiego wybuchu, jednak na razie nie rozstrzyga czy było coś przed wielkim wybuchem. Mówi, że było, ale nie mówi kiedy.

Temat 7: Teoria wielkiego wybuchu

1. Kosmologia relatywistyczna a teoria stanu stacjonarnego

2. Teoria Wielkiego Wybuchu

3. Koncepcje wszechświata genetyczne nieograniczonego (wiecznego) oraz wszechświata genetycznie ograniczonego ( mającego początek w przestrzeni i czasie)

Ad.1 Kosmologia relatywistyczna, a teoria stanu stacjonarnego

Kosmologia - nauka o budowie wszechświata ( do 1922 ), nauka o budowie i ewolucji wszechświata ( od 1922 ). Friedman zauważył, że świat rozwija się.

Dwie koncepcje Kosmologiczne:

1. Kosmologia relatywistyczna - wszechświat podlega wielkoskalowym zmianom, rozszerza się, teoria uciekających galaktyk

2. Teoria stanu stacjonarnego - wszechświat się rozszerza, ale gęstość pozostaje ta sama, tam gdzie galaktyki się oddalają powstaje materia.

Zwykła zasada kosmologiczna mówi, że wszechświat jest jednorodny przestrzennie i w każdym punkcie ma takie same właściwości

Doskonała zasada kosmologiczna mówi, że wszechświat jest jednorodny przestrzennie i czasowo, w każdym punkcie czasoprzestrzeni wszechświat ma takie same właściwości.

Teoria stacjonarna upadła po odkryciu promieniowania reliktowego.

Ad.2 Teoria wielkiego wybuchu

Galaktyki oddalają się od siebie proporcjonalnie do odległości między sobą zgodnie z prawem Hubble'a V=MR

Wielki wybuch nastąpił gdy wszechświat był osobliwością kosmologiczną ( rozmiar wynosił 0, a cała materia była skupiona w jednym punkcie), około 13,7 miliardów +- 200 milionów. TWW jest teorią niepełną, nie uwzględnia mechaniki kwantowej ani oddziaływań grawitacyjnych. Nie odpowiada na pytania:

- kiedy dokładnie miał miejsce wielki wybych

- czy miał naprawdę miejsce

- jaka była jego przczyna

- czy było coś przed nim w sensie materialnym, czy jest początkiem materialnego świata czy tylko kolejną jego fazą.

Ad.3 Koncepcje wszechświata genetyczne nieograniczonego (wiecznego) oraz wszechświata genetycznie ograniczonego ( mającego początek w przestrzeni i czasie)

Czy wielki wybuch jest absolutnym początkiem wszechświata ?

1. Kontrakcja - wszechświat zmierzał od nieskończoności do jednego punktu i tym punktem jest WW, teraz dalej dąży do nieskończoności.

2. Koncepcja wszechświata cyklicznego - nieskończona ilość wielkich wybuchów, entropia powinna wzrastać - zmierzać do wyrównania temperatur, do tzw. śmierci cieplnej, z kolejnym wybuchem powstaje nowa fizyka.

3. Przed WW świat znajdował się w stanie skrajnej gęstości stałej.

4. Hartle - Hawking - koncepcja bez brzegów, zakłada, że gdy cofamy się do wielkiego wybuchu i dochodzimy do progu placka t=10^-44 sek. l=10^-33cm to czas zmienia kierunek, staje się izotropowy, bez wyznaczonego kierunku i staje się jednym z wymiarów przestrzeni. Wszechświat jest genetycznie i czasowo nieograniczony, ale również genetycznie i czasowo skończony.

5. Koncepcja czasu przyspieszającego - na początku czas płynie nieskończenie wolno, ale później przyspiesza, świat jest genetycznie i czasowo nieograniczony oraz genetycznie i czasowo skończony, nie było pierwszego momentu czasu.

Koncepcja absolutnego początku - przed WW występowała punktowa osobowość kosmologiczna, cała materia była skupiona w jednym punkcie

MQ - rzeczywistość kwantowa była aczasowa, istniała rzeczywistość kwantowa, ale nie czas ( pojawia się później ) - z tego punku problem początku świata nie ma sensu

Teoria super strun - wszechświat istniał przed wielkim wybuchem, stara się odpowiedzieć jakie były przyczyny WW i co było wcześniej.

Temat 8: Ewolucja wszechświata

1. Ewolucja wszechświata w ujęciu kosmologicznym

2. Teoria inflacji

3. Ewolucja wszechświata w ujęciu filozoficznym

Ewolucja wszechświata:

Pod względem kosmologicznym ujmujemy z punktu 2 kategorii: ruchu i rozwoju

Pod względem filozoficznym ujmujemy według 3 kategorii: ruchu, rozwoju i postępu

Obiektywne:

ruch - wszelka zmiana (zmiana w ogóle, nie ukierunkowana)

rozwój - zmiana ukierunkowana, zmiana kierunkowa, uporządkowana w jakiś sposób, monotoniczna ze względu na jakiś parametr

Subiektywne (relatywne):

Postęp - zmiana progresywna, przejście z form niższych do form wyższych

Zmiana zachowawcza - ani na + ani na -

Regres - zmiana regresywna, przejście z wyższych form do niższych

Ad.1 Ewolucja wszechświata w ujęciu kosmologicznym

I era kosmologii kwantowej ( era Placka ) trwa w czasie Placka t=10^-44 sek. od WW do progu Placka - nic o niej nie wiemy, ma nam ją wyjaśnić teoria grawitacji kwantowej

II era hadronowa - wszechświat rozdziela się na czasoprzestrzeń i hadrony ( cząstki ciężkie ) trwa od granicy Plancka do t=10^-4 sek

III Era leptonowa - przeważają cząstki lekkie (leptony) wszechświat jest troisty leptony, hadrony i czasoprzestrzeń, trwa do t=10 sek.

IV Era promienista - większość leptonów i hadronów zamienia się na światło ( promieniowanie reliktowe ) - wszechświat składa się z 4 części - leptonów, hadronów, promieniowania reliktowego i czasoprzestrzeni. Ta era trwa do 100mln lat

V Era galaktyczna - powstają gwiazdy i galaktyki, dominuje grawitacja

Gdy wszechświat miał około 400 tyś. Lat zaczynają powstawać atomy i promieniowanie reliktowe, fale elektromagnetyczne dla których świat jest przeźroczysty - jest to pierwsza pozostałość po wielkim wybuchu którą zdołaliśmy zaobserwować, dopóki atomy nie istniały to środowisko nie było przeźroczyste, ponieważ tylko atomy są neutralne w temp. 2,7`K (-270`C)

Kiedy wszechświat miał 2 sek. powstało promieniowanie neutronowe które nie zostało jeszcze odkryte

Ad.2 Teoria inflacji

W erze hydronowej zachodzi teoria inflacji, jest to faza ogromnie przyspieszonego rozszerzania się wszechświata ( przestrzeni i materii ), co powoduje rozrzedzenie się materii i spadek temperatury. Tempo rozwoju wszechświata rośnie wykładniczo ( podobnie jak rozwój nauki ). Podczas fazy inflacji wszechświat rozszerzył się 10^30 ( a nawet 10^50), podczas gdy przez 14 miliardów lat rozszerzył się o 10^60. Teoria ta powstała w latach 30tych i jest prawie stuprocentowo pewna, istnieją jednak sprzeciwy wobec niej. Teoria inflacji nie jest sprzeczna z teorią względności, prędkość rozszerzania jest mniejsza niż „c”.

Ad.3 Ewolucja wszechświata w ujęciu filozoficznym

(materia - życie - świadomość )

I faza ewolucji fizycznej - tylko procesy fizyczne, trwa do powstania atomów ( 1 mil. Lat ), powstają atomy wodoru, i 25% atomów helu

II faza ewolucji chemicznej - we wszechświecie powstają cięższe pierwiastki i coraz bardziej złożone związki chemiczne, najpierw nieorganiczne, trwa do powstania życia ( około 4 miliardy wstecz +- 200 milionów)

III faza ewolucji biologicznej - do powstania człowieka

IV faza ewolucji społecznej (kulturowej) - około 160 tyś. lat temu. 4 atrybuty człowieka:

-postawa wyprostowana - uwolnione ręce, manipulacja narzędziami

-systematyczne wytwarzanie i posługiwanie się narzędziami

-myślenie abstrakcyjno pojęciowe

-mowa artykułowana jako baza myślenia abstrakcyjnego

Obok kategorii materii i ruchu mamy kategorię subiektywną, askjologiczną

?Temat 9 Szczeble rozwoju przyrody

1. Szczeble rozwoju przyrody

2. Kryteria postępu w przyrodzie

Ad.1 Szczeble rozwoju przyrody

Są trzy szczeble rozwoju przyrody:

1. przyroda nieożywiona

2. przyroda ożywiona

3. przyroda społeczna

Ad.2 Kryteria postępu w przyrodzie

14 miliardów lat - przyroda nieożywiona, przyroda fizyczna, materia nieożywiona, materia fizyczna, zajmują się nią nauki fizyczne

4,2 miliardów lat - przyroda ożywiona, przyroda biologiczna, materia ożywiona, materia biologiczna, zajmują się nią nauki biologiczne

4 miliony lat - następuje antropogeneza, socjogeneza, przyroda społeczna, przyroda myśląca, materia społeczna, materia myśląca.

Hipoteza panspermii - życie przybyło z kosmosu

1. istnieje wiele planet

2. lód i woda na innych planetach

Pochodzenie człowieka - 4 atrybuty człowieczeństwa:

1. postawa wyprostowana 5,5 miliona lat temu

2. systematyczne wytwarzanie narzędzi 2,5 miliona lat temu

3. myślenie pojęciowe ( abstrakcyjne ) (2 miliony - 200 tyś.)

4. mowa artykułowana 150 tyś.

szympans -> 8,6 mil. -> człowiek

ciało człowieka jest pochodzenia zwierzęcego, duch, dusza ludzka - nie wiadomo jakiego jest pochodzenia

2 Kryteria postępu w przyrodzie:

1. Kryterium prostoty - złożoności - ten szczebel jest niższy który jest prostrzy

Przyroda nieożywiona najprostsza

Przyroda społeczna - najbardziej złożona

Wynika z historycznej kolejności powstawania nauk (astronomia, optyka, mechanika, fizyka, chemia -> psychologia)

2. Kryterium historycznej kolejności

Co było wcześniej jest niższe, co później wyższe

3. Kryterium zawierania:

Wyższe jest to które zawiera w sobie niższe

Temat 9: Budowa wszechświata

1. Czym jest wszechświat?

2. Rola oddziaływań fundamentalnych w strukturze materii

3. Globalne własności wszechświata

4. Hierarchia obiektów i układów astronomicznych

5. Osobliwe obiekty wszechświata

6. Zawartość fizyczna wszechświata

Ad.1 Czym jest wszechświat?

Są 3 zasadnicze znaczenia wszechświata w kosmologii ( dla filozofii i Religi dochodzi jeszcze jedno)

1 Wszechświat astronomiczny ( najwęższe ) - wszystko co astronomowie mogą obserwować, inaczej obserwowalny, nasza metagalaktyka, jesteśmy w centrum

2 Wszechświat horyzontalny ( obserwowalny ) - dla najlepszych urządzeń i najdoskonalszych urządzeń, jesteśmy w centrum

3 Wszechświat fizyczny - wszechświat w którym zawiera się cała materia ( nie znajdujemy się w centrum, ten wszechświat jest nieograniczony lub nieskończony)

*4 Wszechświat filozoficzny - wszechświat zawierający obok świata fizycznego świat metafizyczny istniejący obok, obejmuje wszystko co istnieje.

Ad.2 Rola oddziaływań fundamentalnych w strukturze materii

Są 4 fundamentalne oddziaływania do których można sprowadzić wszystkie oddziaływania, różnią się one siłą -> mocą

1. Oddziaływania silne jądrowe - spajają jądra są krótkie 10^-11cm

2. Oddziaływania elektromagnetyczne - słabe, ale długodystansowe (w nieskończoność)

3. Oddziaływania słabe jądrowe - mają krótki zasięg

4. Oddziaływania grawitacyjne - najsłabsze, ale posiadające długi zasięg ( ultra słabe )

*2 elekrtony musiały by mieć masę 5 mil. aby zrównoważyć oddziaływanie magnetyczne między nimi

Oddziaływania rozchodzą się za pomocą kwantów, gdy nie mają masy spoczynkowej działają w nieskończoność, gdy ta masa jest różna od zera są krótkotrwałe.

Siły jądrowe decydują o mikroświecie, oddziaływania pozostałych obserwujemy w kosmosie.

Człowiek jest po środku między gwiazdami a atomami ( zawiera ok. 10^28 atomów, a gwiazdy mają ok. 10^28 razy więcej atomów niż człowiek )

Ad.3 Globalne własności wszechświata

Gęstość faktyczna (Gf), obliczona w przybliżeniu wynosi 10^-29 g/cm^3 - kilka atomów wodoru w 1 m^3, jest to gęstość ekstremalnie mała, dla porównania w czarnych dziurach gęstość wynosi 10^93 g/cm^3

Temperatura: temp. Promieniowania reliktowego wynosi 2,7`K ( -270`C), my żyjemy w temperaturze zbliżonej do 0`C, żyjemy zatem w bardzo ciepłym obszarze wszechświata, wyjątkowo ciepłym

Krzywizna przestrzeni w stopniu odstępstwa od geometrii Euklidesa jest bardzo mała ( bliska 0)

Wszechświat rozszerza się zgodnie z prawem Hubble'a, Galaktyki oddalają się od siebie proporcjonalnie do odległości między nimi V=H*R

Ad.4 Hierarchia obiektów i układów astronomicznych

Gwiazdy i krążące wokół nich układy planetarne. Zakłada się, że układy planetarne mają wszystkie lub większość gwiazd pojedynczych, większość gwiazd to gwiazdy podwójne i potrójne itd. W drodze mlecznej jest około 300-400 miliardów gwiazd.

Gwiazdy - obiekty świecące własnym światłem, obiekt który w wyniku reakcji termojądrowych promieniuje światło ( podobnie jak w bombie wodorowej )

Brązowe karły - świecące obiekty, dzięki reakcją termojądrowych zachodzących w deuterze - mają mniej energii (masy) i świecą słabiej.

Planety - świecą odbitym światłem i krążą wokół gwiazd

Gromady gwiazd - zawierają miliony gwiazd i zarazem tworzą galaktykę

Galaktyka - duży zbiór gwiazd ( od miliona ) i krążą wokół środka galaktyki.

Gromady galaktyk ( od kilkudziesięciu galaktyk ) lokalne gromady galaktyk.

Ściany galaktyczne - galaktyki 1 miliard lat świetlnych ( układają się w pierścienie, puste w środku )

Ad.5 Osobliwe obiekty wszechświata

Czarne dziury

Kwazary (niby gwiazdy)

Supernowe

Zachodzi między nimi związek fizyczny

Kwazary - jądrem są olbrzymie czarne dziury, stanowią jadra galaktyk, mają masę około miliarda gwiazd, zachodzą na powierzchni horyzontu zdarzeń procesy termojądrowe (wodór w hel) i produkują około 10% E

Super nowe - kandydaci na małe czarne dziury, gwiazdy o masie co najmniej 10 razy większej niż słońce, po wypaleniu się supernowa wybucha, jeśli po jej wybuchu pozostanie jądro o masie około 3 mas słońca lub większej supernowa może zamienić się w czarną dziurę

Zawartość wszechświata:

70% ciemna masa

25% ciemna materia - istnieje w drodze pośredniej

5% materia świecąca - 1% gwiazdy 4% gazy i pyły

95% jest niedostępne dla obserwacji

Ciemna materia różni się od ciemnej energii tym, że ciemna materia ma pozytywną grawitację - wiemy o niej dzięki temu, że działa grawitacyjnie na masę świetlistą.

Ciemna energia powoduje grawitację ujemną, powoduje odpychanie grawitacyjne odległych mas, galaktyki oddalają się coraz szybciej. Nie jest to sprzeczne z OTW.

Czarne dziury - warunkiem zapadnięcia się gwiazdy w czarną dziurę jest posiadanie masy co najmniej 3 mas słońca. Jeśli gwiazda się zapada to powstaje horyzont zdarzeń poza który nic już nie jest w stanie uciec ( nawet światło ), prędkość ucieczki przekracza prędkość światła. „Czarne dziury nie są czarne” - promieniowanie Hawking-a korelacje kwantowe. „Czarne dziury nie mają włosów” - mają trzy właściwości: masę, moment pędu i ładunek elektryczny.

Temat 10: Teorie inflacyjnie we współczesnej fizyce

1. Teoria małej unifikacji

2. Teoria wielkiej unifikacji

3. Teoria super unifikacji

4. Kwantowa teoria grawitacji

5. Teoria super-strun

6. Czy możliwe jest zbudowanie teorii wszystkiego? ( teorii ostatecznej, Weinberg: „sen o teorii ostatecznej”)

Ad.1 Teoria małej unifikacji

Ta teoria połączyła oddziaływania elektromagnetyczne i słabe (jądrowe) w elektrosłabe. Siła i odległość warunkują oddziaływania elektromagnetyczne ( długodystansowe ) i słabe jądrowe (krótkodystansowe)

Ad.2 Teoria wielkiej unifikacji

Istnieje w różnych wersjach, najprostsza okazała się fałszywa. Proton dla teori inflacji powinien rozpadać się w około 10^30 sek.

Teoria wielkiej unifikacji połączyła, ze sobą oddziaływania: silne - elektromagnetyczne - słabe w silno-elektro-słabe

Ad.3 Teoria Super Unifikacji

Połączenie oddziaływań silnych - elektromagnetycznych - słabych - grawitacyjnych w jedno oddziaływanie supergrawitacyjne ( supergrawitacje ). Pojawia się jednak problem, nie można kwantować grawitacji, pociągało by to za sobą kwantowanie czasu i przestrzeni, metody różniczkowania i całkowania są już niewystarczające.

Ad.4 Kwantowa teoria grawitacji

Próba połączenia OTW i MQ. Kwantyzacja pola grawitacyjnego, zastosowanie MQ do pola grawitacyjnego, połączenie OTW i MQ wymagać będzie modyfikacji jednej albo drugiej lub obu. Ta teoria jak powstanie będzie teorią supergrawitacji.

Ad.5 Teoria super strun

( jest 5 wersji teorii super strun )

Ostatecznym składnikiem materii są jednowymiarowe struny które drgają, wszystkie cząstki są strunami, a różnica w cząstkach wynika z różnicy drgań -> monistyczna wizja świata, w nowej wersji pojawia się teoria bram i membran ( 2 wymiarowych )

Struny drgają w przestrzeni 9 wymiarowej + 1 wymiar czasu ( niektóre wersje mówią o 11 lub 26 ). Widzimy tylko 3 wymiary, bo pozostałe drgają w dł. Plancka = 10^-33 cm. Pewnych wniosków teroii super strun można spodziewać się w OTW i MQ

Ad.6 Teoria ostateczna / wszystkiego

Jedyny dowód na istnienie takiej teorii to zbudowanie jej, inne teorie będą się z pewnością w niej zawierać. Ta teoria powinna opisywać wszystkie zjawiska, zarówno znane jak i nieznane. Zakłada przejście od przestrzeni do hiperprzestrzeni ( 9 lub 10 wymiarów )

Znaczenie najsłabsze: - teoria tłumacząca całą dotychczasową fizykę

Najsilniejsze - teoria tłumacząca wszystkie zjawiska

Filozoficzne znaczenie słabe: teoria opisująca zjawiska zachodzące w świecie znane dotąd

Najsilniejsze - teoria opisująca wszystkie zjawiska zachodzące w świecie

Temat 11: Spór o determinizm w fizyce oraz w filozofii

1. Stanowisko determinizmu

2. Odmiany determinizmu:

1. determinizm jednoznaczny

2. determinizm statystyczny i jego argumenty

3. Korelacje kwantowe

4. Stanowisko indeterminizmu

5. Odmiany indeterminizmu

1. indeterminizm typowy

2. indeterminizm nietypowy

Ad.1 Stanowisko determinizmu

Zdeterminowanie - podleganie prawom ( 4 atrybut materii )

2 zasady determinizmu:

1. Zasada prawidłowości - wszystkie zjawiska podlegają prawom ( nie ma zjawisk nie podlegających prawom)

2. Zasada przyczynowości ( przyczyna-skutek): każde zjawisko ma swoją przyczynę i skutek ( nie ma zjawisk bez przyczyn lub bez skutków )

Demokryt był ojcem determinizmu. Determinizm głosi, że nie ma zjawisk bez przyczyn i nie podlegających zasadą. Należy podać przyczynę i prawa zjawiska -> to jest jego wyjaśnieniem.

Ad.2 Odmiany determinizu:

1. determinizm jednoznaczy - zachowuje 3 zasady: prawidłowości, przyczynowości, jednoznaczności ( jednakowe przyczyny w jednakowych warunkach dają jednakowe skutki, w tych samych warunkach dzieję się to samo).

Klasycznym przykładem jest determinizm Laplace'a - jest on zastosowaniem determinizmu jednoznacznego do światopoglądu mechanistycznego. Znając warunki początkowe danego układu, oraz prawa ni rządzące można przewidzieć jednoznacznie wszystkie przyszłe i stany układu oraz odtworzyć wszystkie stany przeszłe.

*warunki początkowe: położenia i prędkości, położenia i pędy

*pojęcie inteligencji doskonałej (demon Laplace'a) - gdyby inteligencja znała warunki początkowe wszechświata, całą przeszłość to przyszłość stała by otworem.

Jednak mechanika kwantowa przeczy determinizmowi jednoznacznemu, trzeba zrezygnować z 3 postulatu ->

2. determinizm statystyczny (1925r.) - szkoła Kopenhaska ( Niels Bohr, Weiner Heisenberg, Pirac, Born ) - opowiada się za determinizmem statystycznym ( bez 3 postulatu) teza -> nie zawsze jednakowe przyczyny powodują te same skutki, nie zawsze w tych samych warunkach dzieje się to samo.

* istnieje spór ( przeciwnicy szkoły Kopenhaskiej: Max Plank, A. Einstein, Sehrdinger, de Broglir). Spór polega na uznaniu czy prawa statystyczne, są pochodne od praw jednoznacznych, czy prawa statystyczne są podstawowe, a jednoznaczne wtórne:

Argumenty za determinizmem statystycznym:

Doświadczalne

- prawa połowicznego rozpadu - każdy pierwiastek promieniotwórczy ma prawo mówiące w jakim czasie 50% jego masy ulegnie rozpadowi (nie ma ukrytych przyczyn, parametrów). Podobne do praw demograficznych ( średnio człowiek umiera około 60 roku życia, ale nie każdy 60 latek umiera)

Statystyka daje możliwość ukrytych przyczyn.

-eksperyment z dwoma szczelinami - równoległe promienie cząsteczek, po przejściu przez szczelinę zachowują się jak fale

- element z wieloma przeszkodami - zamykając przejścia ilość cząsteczek padających na ekran jest większa.

Teoretyczne

- zasada nieoznaczoności Heienberga ( nieokreśloności ) - istnieją pary wielkości kanoniczne sprężonych (np. położenie i prędkość ) takie, że im dokładnie wyznaczamy jedną tym mniej dokładnie wyznaczamy drugą, nieoznaczoność jest tym większa im mniejsza jest masa.

- zasada komplementarności Bohr-a istnieją dwa rodzaje własności makroobiektów ( np. własności falowe i korpuskularne), dwa rodzaje przyrządów pomiarowych i dwa rodzaje sytuacji odpowiadających tym przyrządom, w sytuacjach doświadczalnych cząsteczki ujawniają właściwości jednego i drugiego rodzaju w odpowiednich im sytuacjach.

Dualizm falowo-korpuskularny - każdy z nich jest zarazem cząstką jak i falą

Ad.3 Korelacje kwantowe i nielokalne

Między kwantami zachodzą korelacje i powiązania przestrzenno-czasowe. Zależą od spinu i polaryzacji kwantów, związki między nimi zachodzą szybciej niż prędkość „c” i to bez nośników

Ad.4 Stanowisko indeterminizmu

Indeterminizm jest częściowym zaprzeczeniem determinizmu, jest ograniczeniem lub odrzuceniem co najmniej jednej z 2 zasad tzn. (I) wszystko podlega prawom, (II) każda rzecz ma swoją przyczynę i swój skutek.

Ad.5 Odmiany indeterminizmu:

- indeterminizm typowy ( ogranicza każdą z trzech zasad, determinizmu jednoznacznego ) - nie każde zjawisko ma swoją przyczynę, nie wszystkie zjawiska mają skutek, nie wszystkie zdarzenia podlegają prawom, nie zawsze w tych samych warunkach dzieje się to samo

- indeterminizm nietypowy - cała reszta.

Temat 12: Zasada przyczynowości i związek przyczynowy

1. Zasada przyczynowości i 3 jej sformułowania

2. Związek przyczynowy i 3 jego charakterystyki

3. Spór o istnienie związku przyczynowego

Ad.1 Zasady przyczynowości i jej trzy sformułowania

1. Każde zjawisko ma swoją przyczynę, a każda przyczyna ma swój skutek

2. Każde zjawisko pełni dwie role, pojawia się jako skutek i staje się przyczyną

3. Łańcuchy przyczynowe są nieograniczone tzn. nie ma pierwszej przczyny i nie ma ostatniego skutku, łańcuch taki składa się z nieograniczonej ilości przyczyn i skutków, łańcuch jest nieograniczony jeśli nie ma ani początku ani końca.

Ad.2 Związek przyczynowy i trzy jego charakterystyki

Związek przyczynowy to związek zachodzący między przyczyną, a skutkiem.

Cechy (atrybuty):

1. związek czasowy ( zachodzący w czasie) - związek diachroniczny zgodny z upływem czasu

2. związek konieczny - jeśli zaszła przyczyna musi zajść skutek

3. związek sprawczy - przyczyna wytwarza skutek, (przekaz energii, masy, materii), „po czymś nie znaczy w skutek czegoś”

Związki dzielą się na:

-przypadkowe, akcydentalne

-konieczne, prawidłowe:

-synchroniczne

-diachroniczne

-sprawcze

-genetyczne

-czyste następstwa czasu

Ad.3 Spór o istnienie związku przyczynowego

Było 3 głównych krytyków:

Hume: czas - jeśli stale powstaje następstwo czasowe to przejawia się u nas przeczucie, przyzwyczajenie, konieczność

Mach: związki przyczynowe to związki funkcyjnie z charakterystyki czasowości i konieczności

Kant: związki przyczynowe, czasowe,…. - nie są obiektywne, nie istnieją w obiektywnym świecie

MQ: podważa jednoznaczność

Temat 13: Problem jednoznaczności związków przyczynowych

1. Relacje jednoznaczne i wieloznaczne

2. Wersje determinizmu jednoznacznego

3. Wersje determinizmu statystycznego

Ad.1 Relacje jednoznaczne i wieloznaczne

Relacje (zależności, związki)

-jednoznacznie (funkcje matematyczne)

-jedno-jednoznaczne (wzajemnie jednoznaczne, doskonałe), (1 przyczyna - 1 skutek), dowolnemu elementowi ze zbioru przyczyn jest przyporządkowany dokładnie jeden i tylko jeden element ze zbioru skutków i odwrotnie

-wielo-jednoznaczne, (wiele przyczyn - 1 skutek), dowolnemu elementowi ze zbioru przyczyn jest przyporządkowany dokładnie jeden i tylko jeden element ze zbioru skutków

-wieloznaczne

-jedno-wieloznaczne, (1 przyczyna - wiele skutków), dowolnemu elementowi ze zbioru przyczyn jest przyporządkowane wiele elementów ze zbioru skutków

-wzajemnie wieloznaczne, ( wiele przyczyn i wiele skutków ), dowolnemu elementowi ze zbioru przyczyn jest przyporządkowane wiele elementów ze zbioru skutków i odwrotnie

Są 4 rodzaje relacji przyczynowych:

Warunek dostateczny (wystarczający) np. A->B - wystarczy, że zajdzie A (racja) to będzie B (następstwo), A->B = -B->-A tzn. Jeśli a jest warunkiem dostatecznym B to B jest warunkiem koniecznym A

Warunek konieczny ( niezbędny, sine qua non) np. -A->-B - A jest warunkiem niezbędnym do B, bez A nie ma B, -A->B = A->B

Ad.2 Wersje determinizmu jednoznacznego

1. Jeśli związek przyczynowy jest jedno jednoznaczny to przyczyna jest warunkiem dostatecznym i koniecznym skutku.

2. Jeśli związek przyczynowy jest związkiem wielo-jednoznacznym to przyczyna jest warunkiem dostatecznym skutku.

3. Jeśli związek przyczynowy jest związkiem jedno-wieloznacznym to przyczyna jest warunkiem koniecznym skutku.

4. Jeśli związek przyczynowy jest związkiem wzajemnie wieloznacznym nie jest on ani konieczny ani dostateczny.

Determinizm jednoznaczny dopuszcza 1 i 2 ( ostatnio też i 3 )

3 wersje determinizmu jednoznacznego:

2 czyste:

-wszystkie związki przyczynowe są jedno-jednoznaczne

-wszystkie związki przyczynowe są wielo-jednoznaczne

1 mieszana: pewne związki są 1 rodzaju, a niektóre 2 rodzaju

Ad.3 Wersje determinizmu statystycznego

Jest wiele wersji determinizmu statystycznego

2 czyste:

- wszystkie związki przyczynowe są wielo-jednoznaczne

- wszystkie związki przyczynowe są wielo-wieloznaczne

Temat 14: Spór o determinizm z finalizmem (teleologią)

1. Stanowisko teleologii

2. Odmiany teleologii

1. teleologia zewnętrzna (religijna)

2. teleologia immanentna (biologiczna)

3. Krytyka teleologii w biologii

Ad.1 Stanowisko teleologii

Spór dotyczy porządku, skąd się bierze porządek w świecie, jakie są jego źródła i jego charakter.

Finis - koniec, cel

Teleol - zmierzający do celu

1. teleologia twierdzi, że nie przyczyny i prawa wyznaczają przebieg zdarzeń w świecie, ale cele.

2. Przyszłość wyznacza przeszłość, cel to przyszły stan zjawiska i musi działać tak aby osiągnąć cel

Ad.2 Odmiany teleologii

1. Źródło celowości w świecie, jest źródłem poza światowym i poza materialnym, ostatecznym źródłem celowości jest Bóg i nawiązuje to do teologi.

Teleologia starożytna:

Platon ( ojciec teleologii ) - wszystkie części służą całości, to jest ich cel. Niższe służą wyższym, to jest ich drugi cel.

Teleologia średniowieczna:

Tomasz - ścisłe połączenie teleologii z teologią, wzajemnie się uzupełniają i potwierdzają. Zasada celowości: każda rzecz ma swój cel do którego zmierza lub zmierzać powinno.

Teleologia wulgarna - Wolf - usiłował pogodzić poglądy Tomasza z przyrodą - kozy są po to by jadły je wilki, kapusty po to by jadły je kozy.

2. Teleologia zaczęła powoływać się na naukę: 2 fakty biologiczne, źródło celowości tkwi w samych organizmach, źródło jest wewnętrzne ( np. siła wiatru )

1. witalizm - w organizmach żywych istnieje czynnik celowy, siła życiowa (energia biologiczna)

2. neowitalizm - starał się eksperymentalnie wykazać działanie entelechii, źródło celowości tkwiące w organizmach.

3. wczesny ewolucjonizm - zmiany zachodzące w żywych organizmach są celowe, służą przeżyciu. Darwin - zmiany są przypadkowe i to dobór naturalny sprawia, że zmiany się utrwalają

Ad.3 Krytyka teleologii w biologii

1. Teoria Darwina - źródła, ponieważ warunki na ziemi nie zawsze były takie same, zatem i organizmy żywe nie były takie same przez cały czas, ewoluowały.

- teoria ewolucji w astronomii i geologii

- paleontologia

- wyhodowano nowe gatunki - organizmy lepiej przystosowane do środowiska przetrwają, te gorzej przystosowane umierają przez dobór naturalny. Wojna jest dobrodziejstwem ponieważ środki organiczne szybciej się powielają niż nieorganiczne.

2. Dysteleologia - fakty nie celowej budowy i nie celowego zachowania się, fototropizm ciem - lgną do światła ( przez co umierają )

3. Rozwój nie jest absolutny - coś się zyskuje a coś traci

4. Rozwój jest kręceniem się w kółko, każdym gatunku można wykazać powtarzalne cechy, ( ewolucja żółwia - miał skorupę, później zrzucił skorupę, później znów skóra zrogowaciała )

Temat 15: Problematyka wolności

1. Wolność społeczna i demokracja

2. Fatalizm i antyfatalizm

3. Deterministyczne i indeterministyczne pojmowanie wolności

4. Definicje wolności

5. Wolność a konieczność

6. Wolność a odpowiedzialność

7. Stanowisko w kwestii wolności

Ad.1 Wolność społeczna i demokracja

Wolność w socjologii i filozofii: J.J. Russo , J. Lock - klasycy definicji

Demokracja to wolność społeczna + równość społeczna, wolność i równość nie są autonomiczne, demokracja może realizować je tylko w jakimś stopniu.

Dwa fundamenty demokracji nie są współmierne i nie mogę być współrealizowane, demokracja wprowadza granice w stosunki bogactwa do biedy, ale nie wyrównuje ich całkowicie.

Czy istnieje wolność ludzka? Czy człowiek jest wolny? Czy dysponuje wolną wolą?

Ad.2 Fatalizm i antyfatalizm

Fatalizm (neguje wolność ludzką) i antyfatalizm (wszystkie stanowiska wolnościowe)

-Fatalizm - wszystko jest z góry przesądzone i działalność ludzka jest bezskuteczna, neguje wolność człowieka i głosi, że wszystko jest przesądzone. Dzieli się na fatalizm Boski (woluntaryzm boski) - wolność przysługuje tylko Bogu, fatalizm przyrodniczy - głoszony przez materialistów i przyrodników - wszystko jest przesądzone przez przyrodę, wszystko jest przesądzone przez wcześniejszy stan wszechświata

Fatalizm:

-religijny (woluntaryzm Boski), (predestynacja), (islam,

-przyrodniczy (fizycy, materialiści)

Antyfatalizm:

-deterministyczne pojmowanie wolności ( istnieje wolność względna, brak zdeterminowania określonego rodzaju np. możności wyboru) -Spinoza, Engels

-indetermistyczne pojmowanie wolności ( absolutna wolna wola, absolutna wolność) wolność od czegoś, brak zdeterminowania, św. Augustyn i św. Tomasz

Ad.4 Definicje wolności

Wolność jest to niezależność od przyczyn (determinizmu)

Św. Tomasz - człowiek posiada wolną wolę, głosił indeterminizm - antynomia wolności i konieczności: albo człowiek jest wolny, albo wszystko jest konieczne ( ale wtedy człowiek nie może być wolny, przed tą antynomią stanęły wszystkie religie: albo Bóg decyduje o wszystkim, albo Bóg nie decyduje o wszystkim ( św. Tomasz mówi, że człowiek jest wolny, Bóg sam się ograniczył.) )

Hollbach - zależność od przyczyn zewnętrznych - wszelkie czyny człowieka są zdeterminowane. Istnieją przyczyny:

-zewnętrzne - wyznaczają to co człowiek może ( ludzkie móc )

-wewnętrzne - działające w człowieku, pociągi, chcenia, potrzeby, są tym czego człowiek chce

Móc + Chcieć = musieć

( inne chcieć znaczy inne musieć )

Nie jest zatem prawdą, że determinizm neguje wolność, neguje wolność absolutną, dozwala wolność względną

Spinoza - wolność to zrozumiana konieczność, poznanie uświadamia konieczność. Są dwa warunki zrozumienia konieczności:

1. Obiektywny - istnienie konieczności

2. Subiektywny - zrozumienie, poznanie

Engels - wolność to możność skutecznego działania. Są trzy warunki wolności:

1. Istnienie konieczności ( porządku w świecie )

2. Poznanie konieczności (nauka)

3. Środki skutecznego działania (technika)

Ad.5 Wolność a konieczność

Św. Augustyn - człowiek jest wolny w obrębie zła, jest postacią zbyt słabą by bez łaski uświęcającej czynić dobro. Tylko dzięki łasce jest w stanie czynić dobro, jest w swej wolności ograniczony, ale jest absolutnie wolny tylko w zakresie większego lub mniejszego zła.

Ad.6 Wolność a odpowiedzialność

Egzystencjalizm Sartre (powojenny) - istnieje absolutna wolność, ocena faktu, że jesteśmy wolnymi, ale pesymistyczna. Wolność czyni nas odpowiedzialnymi za nasze czyny, ale nie mamy kryteriów których powinniśmy się trzymać przy naszych wyborach. Cokolwiek się zrobi będzie się żałowało.

Temat 16: Problem psycho-filozoficzny

1. Sformułowanie problemu

2. Religijnie spory o odwieczność duszy i stosunek duszy do ciała

3. Stanowisko idealizmu obiektywnego oraz dualizmu

1. internacjonalizm psychofizyczny

2. paralelizm psychofizyczny

4. Stanowisko materialistyczne

5. O swoistości świadomości

6. Czy myśl jest materialna

7. Nauki przyrodnicze o materialnym podłożu świadomości

Ad.1 Sformułowanie problemu

Problem stosunku dwóch zjawisk fizycznych do psychicznych, stosunek ciała do duszy

Fizyczne - szeroko rozumiane wszystkie zjawiska poza psychiczne ( fizyka, chemia, biologia, nauki fizyczne) - zjawiska materialne w węższym znaczeniu

Psychiczne (duchowe, zachodzące „w” człowieku, zjawiska idealne)

Problem mind-body

Dla niektórych jest to problem pozorny ( idealizmu subiektywnego, skrajnych materialisów)

Ad.2 Religijne spory o odwieczność duszy i do stosunku duszy do ciała

Religie na ogół godzą się na to, że dusza jest nieśmiertelna:

1. Czy istnieje?

2. Czy jest dowieczna?

3. Czy dusza jest odwieczna?

4. Stosunek duszy do ciała?

Religie europejskie - dusza ma początek, dusza nie jest bytem samoistnym, jest stworzona do ciała, *hyle-morfizm Arystotelesa,

Religie azjatyckie - dusza są odwieczne i dowieczne, bez początku i końca, wędrówka dusz ( reinkarnacja - trzeba uwolnić się od ciała ( więzienia duszy ), nirwana - dusza wyzwolona z ciała

Ad.3 Stanowisko idealizmu obiektywnego i dualistyczne

Dualizm człowieka - hyle-morfizm

1. interakcjonizm psychofizyczny (Kartezjusz) - dwa szeregi zjawisk, fizyczne i psychiczne - oddziaływają na siebie, nie są niezależne, wywierają wpływ na kierunek, ale nie są przyczynami ani skutkami dla siebie, łączą się w szyszynce.

2. Paralelizm Melbrancha (okazjonalizm) - nie mogą na siebie oddziaływać skoro są 2 niezależnymi substancjami, nie mają wspólnych własności. Z „okazji” zmian zachodzących w ciele Bóg tworzy zmiany w duszy i na odwrót

Mówią o tym 2 fakty - działania dowodowe:

- nasze działania ( fizyczne ) są zależne od naszej woli ( psychiczne )

- działania psychiczne wchodzą w interakcje z fizycznymi

Ad.4 Stanowisko materialistyczne

1. materializm metafizyczny:

1. mechanistyczny - redukcjonizm do zjawisk mechanistycznych

2. Wulgarny - redukcjonizm do zjawisk biologiczno chemicznych

2. materializm dialektyczny:

1. marksistowski - swoistość zjawisk fizycznych, antyredukcjonizm, zachodzenie zjawisk duchowych

2. ewolucyjny - swoistość zjawisk fizycznych, antyredukcjonizm, zachodzenie zjawisk duchowych

Ad.5 O swoistości świadomości

Czym są zjawiska psychiczne, świadomość - nie ma odpowiedzi co to jest życie.

Częściowa odpowiedz:

Zjawiska
Psychiczne	Fizyczne
1. Fakt zadziwiającej zależności podwójnej zależności zjawisk psychicznych z fizycznymi: - zależność epistemologiczna, poznawcza (teoria poznania), odzwierciedleniem otaczającego wszechświata, reakcja otaczającego wszechświata intelekt - uczuciowa, efektywna, psychika odzwierciedla świat zewnętrzny Nauki o umyśle ( kongitywistyka ) Myśl jest funkcją mózgu	1. zjawiska fizyczne
2. Zjawiska subiektywne: -myślenie człowieka (psychiczne) Człowiek przejawia swoją myś	2. Zjawiska obiektywne, myślenie maszynowe: logiczne. ( maszyna nie jest świadoma swojego myślenia )
3. Są bezpośrednio dostępne wyłącznie doznającemu go podmiotowi	3. Dostępne dla wielu ludzi
4. Zjawiska psychiczne są poznawane w drodze introspekcji (refleksji, wglądu wewnętrznego, doś. wewnętrznego, świadomości, intersubiektywność)	4. Są poznawalne w drodze ekstraspekcji (dozmysłowe i do świata zewnętrznego)

Ad.6 Czy myśl jest materialna?

To co materialne - szerokie znaczenie to przeciwstawienie temu co nadprzyrodzone (supernaturalne):

1. nie posiadają podłoża materialnego (czysto duchowe)

2. nie podlegają prawom natury

wąskie - to co materialne jest przeciwstawione temu co duchowe

Czy myśl jest materialna?

1. Myśl jest zjawiskiem nadprzyrodzonym - nie materialnym w szerokim sensie - stanowisko religijne

2. Myśl jest zjawiskiem idealnym - niematerialnym w wąskim sensie - neguje zjawiska nadprzyrodzone

3. Myśl jest zjawiskiem materialnym w wąskim sensie

Ad.7 Nauki przyrodnicze o naturalnym podłożu świadomości

Psychologia, neurofizjologia, cybernetyka - nauki które badają mózg, umysł ludzki.

Psychologia wyróżnia trzy fakty zależności psychiki od fizyki:

1. Zależność inteligencji, a stosunek wagi mózgu do ciała

- waga bezwzględna

1. wieloryb 4-12kg

2. słoń 2,5 kg

3. delfin 1,7 kg

4. człowiek 1,35 kg

- waga względna

1. delfiny

2. człowiek

3. małpy człekokształtne

2. Zależność inteligencji od stopnia pofałdowania - jednoznaczna - bez wybitnego pofałdowania nie ma wybitnej inteligencji, jest koniecznym warunkiem, ale nie dostatecznym.

3. Lokalizacja procesów psychicznych w mózgu

Jest 7 ośrodków dyspozycyjnych w mózgu -> 5 kontrolujących nasze zmysły, 1 ośrodek kontrolujący mowę, 1 dyspozycji ruchu

Mózg jest labilny

Najwyższe czynności psychiczne:

*myślenie

*wyobrażanie

*pamięć

*uwaga

Neurofizjologia: odruchy warunkowe ( wyuczone i tymczasowe, mogą powstawać i zanikać, bodźce obojętne życiowo, ale ważne życiowo) i bezwarunkowe ( wrodzone reakcje na bodźce zewnętrzne)

Temat 17: Zjawiska paranormalne

1. Co to są zjawiska paranormalne

2. Telepatia

3. Rodzaje zjawisk parapsychicznych

Ad.1 Co to są zjawiska paranormalne

Zjawiska fizyczne - niezwykłe - polegają na tym, że występują u niektórych ludzi, odzwierciedlają się małą powtarzalnością

1. Kryptoskopia - odczytywanie tekstu za pomocą innych części ciała ( zasłoniętych )

2. Hipnoza ( sugestia ) - przypomina sen - czasowe oddziaływanie na psychikę

3. Telepatia - przekazywanie informacji, ESP = postrzeganie pozazmysłowe

4. Różdżkarstwo - poszukiwanie wody i minerałów

5. Telekineza - zdolność poruszania przedmiotów fizycznych za pomocą siły woli

6. Seanse spirytystyczne - kontakty z duchami - kontakt taki polega na oddziaływaniu w głębokich warstwach psychicznych

7. Jasnowidzenia - przyszłości, nauka wątpi w możliwość proroctwa

Ad.2 Telepatia

Naukowcy są podzieleni?

Nie można przekazać informacji bez nośnika, bez energii

Ad.3 Kryteria istnienie, albo nie istnienia zjawisk paranormalnych

Czy dane zjawisko jest możliwe? ( jeśli tak to)

Czy ma ono faktycznie miejsce?

Kryteria

1. Kryterium strzałki czasu - od przyszłości do przeszłości ( zawodne )

2. Kryterium dostatecznej przyczyny

3. Kryterium istnie związku

3 rodzaje zjawisk:

Na pewno istniejących ( hipnoza, kryptoskopia )

Są możliwe, ale wiemy czy istnieją.

Twierdzimy, że nie istnieją

---