Jak w Unii wygląda sytuacja z autostradami.

Państwa Unii Europejskiej korzystają z kilku funduszy, których środki są przeznaczane m. in. na budowę autostrad.

Tymi funduszami są:

• Fundusz Kohezji (Spójności);

• Fundusz Rozwoju Regionalnego;

Wspólnota Europejska stworzyła także program dla państw kandydujących w dziedzinie transportu i ochrony środowiska:

• ISPA

Fundusz Spójności:

Służy dofinansowaniu większych projektów z zakresu infrastruktury środowiska i transportu (po połowie). Projekty infrastruktury transportowej mają służyć realizacji transeuropejskich sieci transportowych (w skrócie TEN) . W przypadku krajów nowoprzyjmowanych do Unii Europejskiej, w tym dla Polski, sieć ta została określona w nawiązaniu do paneuropejskich korytarzy transportowych, w postaci rozszerzonej sieci TEN (nazwanej TINA).

Zgodnie z postanowieniem Rozporządzenia Rady z dnia 16 maja 1994 r., ustanawiającym Fundusz Spójności (1164/94/EWG), zadaniem tego funduszu jest wniesienie wkładu finansowego do projektów dotyczących ochrony środowiska i transportowych sieci transeuropejskich w państwach członkowskich. Państwa członkowskie mogą skorzystać ze środków tego funduszu, jeśli spełniają poniższe kryteria:

- produkt krajowy brutto (PKB) na jednego mieszkańca jest niższy od 90 % średniego poziomu PKB na jednego mieszkańca we Wspólnocie. W 2000 r. wynosił on około 40 % średniego poziomu Wspólnoty , liczonego według parytetu siły nabywczej;

• państwo członkowskie posiada program zmierzający do spełnienia warunków spójności gospodarczej;.

Projekty finansowane przez Fundusz Spójności są zgodne z innymi projektami, finansowanymi z funduszy strukturalnych oraz zgodne z polityką transportową unijną. Oznacza to, że projekty z infrastruktury transportowej, finansowane z Funduszu Spójności, nie będą równocześnie finansowane z Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego ( z ang. ERDF).

Przyjęto, że za pomocą współfinansowania ze środków Funduszu Spójności będą realizowane projekty dotyczące budowy autostrad i dróg ekspresowych oraz modernizacji linii kolejowych międzynarodowego znaczenia.

Prognozowane środki finansowe przeznaczone na poszczególne projekty pochodzą z następujących źródeł: z funduszy pomocowych UE, z środków publicznych (budżet centralny bądź z innych źródeł publicznych) oraz prywatnych danego kraju (np.ze środków własnych przedsiębiorstw).

Polityka transportowa UE została ujęta w „Białej Księdze” z 12.09.2001 r . W polityce tej określono główne kierunki (priorytety), które kraje członkowskie, prowadzące własne polityki transportowe, mają w nich uwzględnić. Podano w niej szereg konkretnych działań do realizacji. Kierunki te (priorytety) powinny być również uwzględnione w realizowanych projektach finansowanych zarówno z Funduszu Spójności jak i ERDF. Dotyczą one:

- tworzenia transeuropejskich sieci transportu / TEN/

- uwzględniania przesuwania przewozów ładunków z transportu drogowego na kolej,

- rozwijania zbiorowego transportu miejskiego w celu zmniejszenia w przejazdach wykorzystywania samochodów osobowych w celu redukcji emisji tlenku węgla na obszarach miast,

Polityka transportowa każdego kraju powinna być powiązana z jednej strony z polityką gospodarczą (środki finansowe), a z drugiej z polityką przestrzenną (zagospodarowanie).

Powyższe kierunki (priorytety) oznaczają, że projekty finansowane z Funduszu Spójności powinny spełniać następujące warunki:

• być zlokalizowane na takich odcinkach sieci transportowych, które będą tworzyć przyszłą transeuropejską sieć transportową, /TEN/

• powinny stwarzać możliwość zwiększania przewozów przez kolej,

• powinny ułatwiać obsługę transportową miast, poprzez wspieranie publicznego transportu miejskiego,

• przy finansowaniu realizacji planowanych projektów należy wykorzystywać kapitał prywatny.

Jednocześnie projekty te powinny odpowiadać, co do swojego charakteru, podanym konkretnym działaniom realizacyjnym. Działania te dotyczą regulacji w transporcie polegających na:

• poprawie jakości sektora drogowego,

• rewitalizacji kolei,

• usprawnionej kontroli ruchu lotniczego,

• usprawnieniu transportu morskiego i transportu śródlądowego,

• eliminacji zatłoczeń /wąskich gardeł/ na sieciach transportowych,

• usprawnienie przy wykorzystaniu transportu zbiorowego przez użytkowników,

- zwiększenia roli UE wobec zjawisk globalnych w transporcie;

Udział środków unijnych w realizowanych projektach jest zróżnicowany. Jeśli są to projekty do których dostęp jest bezpłatny i są w całości realizowane ze środków publicznych, to udział ten może wynieść do 80 - 85 %. Przy zaangażowaniu środków prywatnych, odlicza się je z tego udziału. Natomiast jeśli są to projekty, do których dostęp jest płatny, to udział ten jest niższy i jego poziom podlega negocjacji. Wysokość udziału zależy od poziomu dochodu netto z opłat za dostęp.

Projekty winny służyć realizacji polityki transportowej państwa, być zgodne z polityką transportową Unii Europejskiej oraz muszą być częścią strategii rozwoju danego sektora. Stąd wynika uzasadnienie, aby przedkładane projekty poprzeć syntetyczną strategię uzasadniającą ich wybór.

Projekty powinny być przygotowywane przez beneficjentów końcowych, a następnie przez zarządzającego Funduszem Spójności w kraju, przedkładane do zatwierdzenia przez odpowiednią komórkę Komisji Europejskiej w Brukseli.

Kryteria wyboru projektów do współfinansowania z Funduszu Spójności

Projekty, które są zgłaszane do współfinansowania ze środków pomocowych Unii Europejskiej, pochodzące z Funduszu Spójności, muszą spełniać kryteria wynikające z regulacji unijnych. Tak więc, projekty zgłaszane do Funduszu Spójności powinny spełniać następujące kryteria ogólne:

• być zgodne z polityką transportową Unii Europejskiej (patrz: „White paper. European transport policy for 2010: time do decide),

• w kraju beneficjencie wysokość miernika PKB/1 mieszkańca powinna być niższa niż 90 % średniej wysokości tego miernika w UE,

• projekty powinny być na tyle duże, aby po ich zrealizowaniu mogły przynieść efekty transportowe (oddane do ruchu); zaś minimalna wielkość projektu powinna wynieść 10 mln EUR,

• w projektach, które nie wytwarzają dochodu, wskaźnik pomocy z Funduszu może wynieść od 80 do 85 % wydatków publicznych,

• w projektach, które wytwarzają dochód, wskaźnik pomocy z Funduszu jest niższy i ustalany indywidualnie dla każdego projektu przez Komisję Europejską, z uwzględnieniem dochodu netto, z pobieranych opłat za dostęp,

• każdy projekt powinien być przedkładany w postaci odrębnego wniosku i musi zawierać: instytucję - beneficjenta, charakter i opis inwestycji, koszt, lokalizację, wraz z określeniem wspólnych projektów na tej samej osi transportowej, harmonogram prac, analizę korzyści i kosztów, wpływ na zatrudnienie, wpływ na środowisko i plan finansowy projektu,

każdy projekt powinien przynieść średnioterminowe korzyści gospodarcze i społeczne, proporcjonalne do zaangażowanych środków w ten projekt

W UE do roku 1999 jedynie cztery państwa spełniały kryterium wysokości PKB na głowę mieszkańca, kwalifikowały się do uzyskania pomocy z Funduszu Spójności. Państwami tymi są Grecja, Hiszpania, Irlandia i Portugalia.

Każde kwalifikujące się państwo, którego wysokość PKB przekracza próg 90%, traci w tym momencie swoje uprawnienia do uzyskania pomocy z Funduszu na nowe projekty, lub, w przypadku ważnych projektów podzielonych na kilka technicznie i finansowo niezależnych etapów, na nowe etapy tego projektu.

Całkowita kwota zaplanowana na finansowanie funduszy strukturalnych oraz funduszu spójności w latach 2000 - 2006 wynosi 213 mld euro. Poniższa tabela przedstawia zaplanowane wydatki w latach 2000 - 2006 w mln euro.

Rok	2000	2001	2002	2003	2004	2005	2006
Fundusze strukturalne	29 430	28 840	28 250	27 670	27 080	27 080	26 660
Fundusz spójności	2 615	2 615	2 615	2 615	2 515	2 515	2 510

Obecny przydział ogółu zasobów Funduszu Spójności dla państw członkowskich beneficjentów wynosi:

• Hiszpania: 61% do 63,5% ogółu środków

• Grecja: 16% do 18% ogółu środków

• Irlandia: 2% do 6% ogółu środków

• Portugalia: 16% do 18% ogółu środków

W przypadku, gdy jakieś państwo członkowskie przestanie się kwalifikować, zasoby Funduszu Spójności zostaną stosownie zmniejszone.

Udokumentowany przydział ogółu zasobów Funduszu zostanie określony na podstawie precyzyjnych i obiektywnych kryteriów, przede wszystkim dotyczących ludności, PNB per capita z uwzględnieniem poprawy krajowego dobrobytu osiągniętego w poprzednim okresie, oraz powierzchni kraju; będzie on również brał pod uwagę inne czynniki społeczno-ekonomiczne takie jak niedostatki w obszarze infrastrukury transportowej.

Całkowite wpływy roczne z Funduszu Spójności w połączeniu z pomocą zapewnioną w ramach Funduszy Strukturalnych, nie powinny przekroczyć 4% PNB kraju.

Żadne nowe projekty, a w przypadku istotnych projektów, żadne nowe etapy projektu nie będą finansowane przez Fundusz w państwie członkowskim w przypadku, gdy Rada stwierdzi, że brane pod uwagę państo nie wdrożyło programu, w sposób pozwalający uniknąć nadmiernego deficytu rządowego.

Łączna pomoc z Funduszu lub inna pomoc wspólnotowa udzielana dla projektów, nie powinna przekraczać 90% całości wydatków związanych z tym projektem.

Projekty, które będą finansowane z Funduszu będą przyjmowane przez Komisję w porozumienu z państwem członkoskim korzystającym z pomocy.

Finansowanie przedsięwzięć z Funduszu Spójności opiera się na zasadzie współfinansowania. Pomoc doradcza może być finansowana ze środków Funduszu Spójności w 100%.

Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego

Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego (ERDF - European Regional Development Fund) powstał w 1975 roku jako reakcja na coraz głębsze rozbieżności w rozwoju regionów (spowodowane kryzysem gospodarczym i przystąpieniem do UE Wielkiej Brytanii i Irlandii). Jego głównym zadaniem jest niwelowanie dysproporcji w poziomie rozwoju regionalnego krajów należących do UE. Pomoc w ramach tego funduszu obejmuje inicjatywy w następujacych dziedzinach:

- inwestycje produkcyjne umożliwiające tworzenie lub utrzymanie stałych miejsc pracy

- inwestycje w infrastrukturę, z uwzględnieniem tworzenia sieci transeuropejskich dla regionów objętych celem nr 1

- inwestycje w edukację i opiekę zdrowotną w regionach objętych celem nr 1

- rozwój potencjału lokalnego: małych i średnich przesiębiorstw

- działalność badawczo-rozwojowa

- inwestycje związane z ochroną środowiska

Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego wspierając wybrane regiony wpółfinansuje realizację celów nr 1 i 2 Polityki Strukturalnej UE. Są to: rozwój i dostosowania strukturalne regionów opóznionych w rozwoju oraz przekształcenia strukturalne terenów silnie uzależnionych od upadająch gałęzi przemysłu.

W wyniku decyzji szczytu Unii Europejskiej w Berlinie, liczbę celów zmniejszono na lata 2000-2006 do trzech:

• Cel 1: wspomaganie rozwoju i dostosowania strukturalnego regionów opóźnionych w rozwoju (o PKB na jednego mieszkańca poniżej 75 proc. średniej dla całej Unii) oraz obszarów objętych w latach 1995-1999 Celem 6;

• Cel 2: wspieranie ekonomicznej i społecznej konwersji regionów przeżywających trudności strukturalne (połączenie dotychczasowych Celów 2 i 5b. Nowy Cel 2 obejmie maksymalnie 18 proc. populacji UE;

• Cel 3: pomoc na rzecz adaptacji i modernizacji polityki oraz systemów oświaty, kształcenia zawodowego oraz zatrudnienia. Podział środków będzie następował na podstawie udziału poszczególnych państw w populacji UE.

Rozdział środków z funduszy strukturalnych wśród państw członkowskich w ramach Celu 1 i 2 opiera się na następujących obiektywnych kryteriach: procent ludności spełniający określone wymogi, dobrobyt regionu, dobrobyt całego kraju, ostrość problemów strukturalnych, a w szczególności poziom bezrobocia.

ERDF (fundusz regionalny), przyznawany jest regionom, w których poziom PKB/1 mieszkańca nie przekracza 75 % średniego poziomu w całej Unii.. Wsparcie środkami z tego funduszu może dotyczyć również inwestycji w infrastrukturę transportową. Wielkość wkładu funduszu w projekt nie może przekroczyć 75 % całkowitego kosztu, przy bezpłatnym dostępie do infrastruktury. Natomiast jeśli za dostęp do infrastruktury wnosi się opłaty, to wkład funduszu w projekt nie może przekroczyć 40 % całkowitego kosztu. Udział funduszu odnoszony jest jedynie do wydatków publicznych.

W okresie 1994-1999 roku 15 mld euro zostało wydane z Funduszu Rozwoju Regionalnego na rozwój transportu w Europie. Natomiast z Funduszu Spójności 8 mld euro zostało zainwestowane w projekty transportowe w najsłabiej rozwiniętych krajach w Unii.

 

Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego (EFRR), największy z Funduszy Struktualnych, był głównym źródłem finansowania inwestycji w infrastrukturę transportową. W 1993 roku EFRR został uzupełniony przez Fundusz Spójności. Fundusz Spójności umożliwia pomoc dla projektów infrastruktury środowiska i transportu. W okresie 1994-1999 Fundusze Strukturalne zapewniły 13,7 mld euro na inwestycje w transport dla regionów objętych celem nr 1. Program dla transportu (OPT) dla członków UE sygnalizował planowanie wydatków związanych z tymi funduszami. Alokacja środków pomiędzy różnymi środkami transportu była następująca:

• autostrady/inne drogi -56%

• kolej -24%

• porty -4%

• lotniska -5%

• inna infrastruktura związana z transportem i pomoc specjalistyczna -11%

Fundusz Spójności zapewniał wsparcie dla rozwoju sieci transportu TEN w Grecji, Irlandi, Portugali and Hiszpani. W okresie od 1993-1999 wydatkowano na infrastrukturę transportową 5 mld Euro. Rozkład tych środków był następujący:

• autostrady/inne drogi -69%

• kolej -23%

• porty -3%

• lotniska -4-5%

OPT we wszystkich krajach UE przez okres 1994-1999 wyniósł 40,6 mld euro. Rozkład poszczególnych źródeł funduszy był następujący:

Źródła funduszy:	Planowane (mln EUR)	Aktualne do połowy 1999 (mln EUR)	% Planowanych
Fundusze Strukturalne	11010	8059	73
Fundusz Spójnośći	8370	5166	62
Pożyczki z EBI	7549	7549	100
Fundusze krajowe	11065	8102	73
Inne	2632	249	9
W sumie	40626	29125	100

Źródło:Thematic Evaluation of Impact of Structual Funds on Transport Infrastructures , Final Report November 2000.

Total Operational Programme (Udział poszczególnych źródeł )

Total Operational Programme (Alokacja w poszczególnych krajach)

Kraj	Planowane (mln EUR)	Ile EUR na głowę mieszkańca	Mln EUR aktualnie do połowy 1999	% z planowanych
Hiszpania	15779	684	11505	73
Portugalia	9284	948	8048	87
Grecja	8354	819	4794	57
Irlandia	4500	1278	3415	76
Włochy	2710	141	1363	50
W sumie	40627	508	29125	72

Źródło:Thematic Evaluation of Impact of Structual Funds on Transport Infrastructures , Final Report November 2000.

Total Operational Programme (rodzaj transportu , na który są wydatkowane środki)

Rodzaj transportu	Planowane (mln EUR)	Aktualnie (mln EUR) do połowy 1999	% z planownych
Drogowy	22726	18229	80
Kolejowy	9896	7080	72
Metro	3217	502	16
Lotniczy	2082	1212	58
Portowy	1795	1410	79
Inne/mieszane rodzaje	909	692	75
W sumie	40625	29125	72

Źródło:Thematic Evaluation of Impact of Structual Funds on Transport Infrastructures , Final Report November 2000.

Na podstawie Portugali - udział poszczególnych rodzajów infrastruktury transportu i środki z których są finansowane - do połowy 1999 roku.

Rodzaj - Drogi - Kolej - Porty morskie - Porty lotnicze - Inne W sumie

Strukturalny 567 325 281 0 157 1330

% 14 12 45 0 32 17

Spójności 629 175 14 0 17 12

% 15 7 14 0 17 12

Krajowe 761 316 256 0 199 1532

% 19 12 41 0 40 19

EBI 2123 1836 0 193 56 4208

% 52 69 0 100 11 52

W sumie 4080 2653 627 193 495 8048

Źródło:Thematic Evaluation of Impact of Structual Funds on Transport Infrastructures , Final Report November 2000.

W Polsce nadzieję na pszyspieszenie realizacji programu budowy autostrad można wiązać z przystąpieniem do Unii Europejskiej. Kraje przystępujące mogą skorzystać z dwóch rodzajów dofinansowania, obwarowanych licznymi warunkami, są to Fundusz Spójności i Europejskich Fundusz Rozwoju Regionalnego.

Zamierzeniem naszych władz jest pozyskanie w latach 2004-2006:

• z Funduszu Spójności 2100 mln euro, w tym na autostrady 1200 mln i na drogi ekspresowe 300 mln,

• z Funduszu Rozwoju Regionalnego około 1500 mln euro - w połowie na część centralną, a w drugiej - na część regionalną; z tej sumy na drogi krajowe byłoby przeznaczone około 500 mln euro.

Trzeba brać pod uwagę, że odpowiednie wystąpienia o dofinansowanie muszą być przygotowane wg wymagań Komisji w Brukseli, uwzględniając metody pomiarów i analiz efektywności narzucone przez finansujących, co początkowo może spowodować odpływ środków ze względu na zatrudnianie tamtejszych specjalistów. Cały proces od przygotowania wniosku do podpisania umowy z wykonawcą może trwać nawet 2 lata.

Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady Europy zawierające wytyczne Wspólnoty dla rozwoju transeuropejskiej sieci transportowej (1192/96/WE)

TINA - Transport Infrastrukture Needs Assessement in Central and Eastern Europe”, EC, October, 1999

Źródło: „Wstępny Narodowy Plan Rozwoju na lata 2002-2003”, Warszawa, grudzień, 2001

„WHITE PAPER. European transport policy for 2010: time to decide”, Commission of the European Communities, Brussels, 12.09.2001.

1. Rozporządzenie Rady z dnia 16 maja 1996 r. ustanawiające Fundusz Spójności (1164/94/EWG)

2. Rozporządzenie Rady z dnia 21 czerwca 1999 r. zmieniające Rozporządzenie 1164/94/EWG ustanawiające Fundusz Spójności (1264/99/WE)

3. Rozporządzenie Rady z dnia 21 czerwca 1999 r. zmieniające załącznik II do Rozporządzenia nr 1164/94/EWG ustanawiające Fundusz Spójności (1265/99/WE) oraz

4. Rozporządzenie Rady z dnia 21 czerwca 1999 r. wprowadzające ogólne przepisy dotyczące Funduszy Strukturalnych (1260/99/WE)

Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 21 czerwca 1999 r. w sprawie Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego (1261/1999/WE)

Rozporządzenie Rady z 21 czerwca 1999 r. wprowadzające ogólne przepisy dotyczące funduszy strukturalnych (1260/1999/WE)

---