UKŁ. ODDECHOWY(apparatus respiratorius):
Dzieli się na górne i dolne drogi oddechowe. Do górnych dróg oddechowych zaliczamy: *nos i jama nosowa, przedsionek krtani; Dolne drogi oddechowe to: *pozostała część krtani, tchawica, oskrzela główne i oskrzeliki. Dolne drogi oddech kończą się w płucach, gdzie zachodzi wymiana gazowa między powietrzem a krwią.
NOS - wyróżniamy: *nasadę nosa (to część stykająca się z czołem), *grzbiet nosa (miejsce, w którym łączą się boczne powierz nosa), *skrzydła nosa (ruchomy odcinek boczny ścian nosa), *podstawa nosa (na niej znajdują się 2 otwory zwane nozdrzami przednimi; one prowadzą do przedsionka nosa i dalej do jamy nosowej).
Rusztowanie nosa: *nieparzysta chrząstka przegrody nosa; *parzyste chrząstki boczne nosa; *chrząstki skrzydłowe większe i mniejsze, *chrząstki nosowe dodatkowe.
JAMA NOSOWA - dzieli ją na 2 połowy przegroda nosowa, która składa się z: *części kostnej (lemiesz, blaszka pionowa k sitowej); **części chrzęstnej (chrząstka przegrody nosa). W każdej połowie jamy nosowej z bocznych ścian wystają małżowiny nosowe (górna, środkowa i dolna), które dzielą jamę nosową na przewody nosowe (dolny, środkowy, górny). Wszystkie te przewody łączą się w przewód nosowy wspólny. Do przewodów uchodzą zatoki przynosowe (klinowe, sitowe, czołowe, szczękowe). Jama nosowa wyścielona jest błoną śluzową, w której wyróżniamy: *okolicę oddechową pokrytą nabłonkiem wydzielającym śluz (okolica ta nawilża i ogrzewa powietrze); **okolicę węchową - pokryta nabłonkiem węchowym zawierającym pręciki węchowe, odbierające wrażenia węchowe.
KRTAŃ - łączy gardło z tchawicą, leży między 4 a 7 kręgiem szyjnym, poniżej języka i k gnykowej. Składa się ze szkieletu krtani, mm i błony śluzowej.
Szkielet krtani to: *3 chrząstki nieparzyste (pierścieniowata, tarczowata - tworzy jabłko Adama, nagłośniowa - uniemożliwia dostanie się pokarmu do tchawicy); **3 chrząstki parzyste (nalewkowata, różkowata, klinowata). Chrząstki - różkowata, klinowata i nagłośniowa są podporami dla fałdów błony śluzowej otaczającej wejście do krtani, natomiast chrząstki - tarczowata, pierścieniowata, nalewkowata ściśle współpracują z aparatem głosowym. Wszystkie chrząstki krtani połączone są ze sobą stawami (pierścieniowo - tarczowe i pierścieniowo - nalewkowate). Stawy te połączone są więzadłami (więzadło pierścieniowo - tchawicze, pierść. - tarczowe i błona tarczowo - gnykowa).
Błona śluzowa wyścielająca jamę krtani tworzy 3 rodzaje fałd: * tzw. fałd nalewkowo - nagłośniowy - to fałd nieparzysty tworzący nagłośnię, która od przodu łączy się z podstawą języka, a od tyłu i z boków ogranicza wejście do krtani; **tzw. głosowy „rzekomy” - ponieważ nie bierze udziału w wytwarzaniu głosu, to fałd parzysty przedsionkowy; ***fałd parzysty głosowy - biegnie po bocznych ścianach krtani poniżej fałdu przedsionkowego.
Szpara między fałdami nazywa się szparą głośni, natomiast fałdy wraz ze szparą tworzą głośnię. GŁOŚNIA - jest to największa część krtani, a powietrze przechodzące przez tą część powoduje drgania fałdów głosowych. Wysokość głosów zależy od napięcia fałdów i dług krtani. U osób z małą krtanią głos jest wyższy.
Fałdy dzielą jamę krtani na 3 piętra: *górne - zwane przedsionkiem krtani; **środkowe - zwane jamą pośrednią krtani lub kieszonką krtani; ***dolne - zwane jamą podgłośniową krtani.
Do wytwarzania głosu przyczynia się czynność mm krtani, do których należą: *mm napinające fałdy głosowe (m pierścienno - tarczowy i głosowy); **mm zwężające szparę głośni (m pierścienno - nalewkowy boczny, m tarczowo - nalewk., m nalew. - skośny i poprzeczny; ***mm wejścia do krtani (m nalewk. - nagłośniowy, m tarczowo - nagłośniowy)
Krtań unerwiona jest przez gałęzie nerwu błędnego. Jest to nerw krtaniowy górny i dolny. Unaczynienie krtani pochodzi od tętnic tarczowych górnej i dolnej.
TCHAWICA - jest to przedłużenie krtani od 6-go kręgu szyjnego do 5-go kręgu piersiowego, gdzie następuje rozwidlenie pod kątem 75-900 na 2 oskrzela główne. Jej dług to ok. 12 cm. Rusztowanie tchawicy składa się z 15 - 20 chrząstek szklistych o kształcie podkowiastym. Między chrząstkami biegną więzadła obrączkowate utworzone przez tk łączną zbitą (sprężystą), co nadaje tchawicy sprężystość i gwarantuje drożność. Może ona się zniekształcić, ale nie ulega złamaniu. Jest to naturalne zabezpieczenie ukł oddechowego. Tylna ściana tchawicy nie posiada rusztowania chrzęstnego i nosi nazwę ściany błoniastej, w której znajduje się mięśniówka gładka zwężająca światło tchawicy podczas silnego kaszlu nawet o 1\4.
Wnętrze tchawicy pokryte jest błoną śluzową składającą się z kilku warstw: *nabłonek wielorzędowy walcowaty urzęsiony, gdzie jego rzęski falują ok. 1000 razy\min. przesuwając w kierunku krtani warstwę śluzu z szybkością 20mm\sek. Jest to ważny mechanizm oczyszczania dróg oddechowych; **błona podstawna; ***warstwa tzw. głębsza, w której leżą gruczoły tchawicze, surowicze i śluzowe, szczególnie na ścianie błoniastej.
Tchawicę dzielimy na część: *szyjną - w tej części boczne okolice pokryte są płatami tarczycy, za tchawicą leży przełyk. W rowku między tchawicą a przełykiem biegną nerwy krtaniowe oraz tętnica szyjna wspólna, nerw błędny i żyła szyjna wew; **piersiową - w tej części przed tchawicą u dzieci leży grasica, która w późniejszym wieku zanika, a u dorosłych w tym miejscu pojawia się ciałko tłuszczowe. Na wysok. 5-go kręgu piersiowego następuje rozwidlenie tchawicy i w okolicy tej leżą węzły chłonne, tchawiczo - oskrzelowe dolne, górne, a poniżej węzły tchawicze.
W błonie śluzowej tchawicy jest sieć naczyń limfatycznych, skąd limfa odprowadzana jest do węzłów tchawiczych.
OSKRZELA - (bronchi) tchawica dzieli się na 2 oskrzela główne (bronchi principales) : prawe i lewe. *oskrzele główne prawe - jest krótsze i ma większą średnicę, przebiega bardziej pionowo (częściej wpadają do niego ciała obce). Ponad tym oskrzelem biegnie żyła nieparzysta; **oskrzele główne lewe - jest dłuższe, o mniejszej średnicy, przebiega bardziej poziomo. Nad nim biegnie łuk aorty.
Oskrzela budowę mają podobną do tchawicy. Oskrzela dzielą się na oskrzela płatowe (bronchi lobares): *prawe oskrzele na 3; *lewe oskrzele na 2. Te z kolei dzielą się na oskrzela segmentowe (bronchi segmentales), dalej na podsegmentowe (bronchi subsegmentales), oskrzelka (bronchioli). Unaczynienie pochodzi od tętnic podobojczykowych i aorty piersiowej, a unerwienie pochodzi od gałęzi nerwów błędnych (pni współczulnych).
PŁUCA - (pulmones)są narządem parzystym. Płuco prawe i lewe wypełnia klatkę piersiową razem z innymi narządami nieparzystymi. (np. serce). Płuco mieści się w jamie surowiczej wyodrębnionej w klatce piersiowej.
W płucu wyróżniamy:
1) podstawę płuca - (basis)kształtem dopasowuje się do przepony, skierowana jest ku przeponie. Płuco prawe poprzez przeponę graniczy z prawym płatem wątroby, natomiast podstawa płuca lewego graniczy z lewym płatem wątroby, dnem żołądka i śledzioną.
2) szczyt płuca (apex)leżący częściowo w obrębie szyi - kieruje się w str. dołu nadobojczykowego większego i wystaje ok. 3 cm ponad obojczykiem.
3) 3 powierzchnie: *żebrowa - (facies costalis)jest największą powierz skierowaną do ściany klatki piersiowej; **przyśrodkowa - (facies medialis) zwana śródpiersiem. Jest wklęsła z powodu sąsiedztwa z sercem. Na powierz tej wyróżniamy od tyłu część kręgową, po środku część śródpiersiową oraz po str. lewej wycisk sercowy(impressio cardiaca). W części śródpiersiowej znajduje się wnęka płucna - (hilus pulmonis) zagłębienie, w którym leży oskrzele, tętnica płucna, żyły płucne, naczynia limfatyczne oraz nerwy. Elementy te otoczone są opłucną i tworzą korzeń płucny (radix pulmonis); ***przeponowa - (facies diaphragmatica) zwana podstawą.
Oprócz tego pomiędzy płatami płuc znajdują się powierzchnie międzypłatowe. Pomiędzy powierzch. przeponową, przyśrodkową, żebrową znajdują się brzegi płucne (np. w brzegu przednim). W obrębie płuca lewego jest wcięcie sercowe.
Płuca dzielą się na płaty. W płucu prawym występ. 3 płaty (lobi): *górny, dolny, środkowe - są one oddzielone szczelinami skośną i poziomą. W płucu lewym wyróżniamy 2 płaty: *górny i dolny - oddzielone szczeliną skośną. Płaty płuc dzielą się na segmenty. W obu płucach jest ich po 10. każdy segment posiada własne oskrzele. Płuca pokryte są opłucną. Jest to błona surowicza składająca się z 2 blaszek zwanych: *opłucną ścienną (pokrywa ścianę klatki piersiowej); **opłucną płucną (przylega ściśle do płuca). Pomiędzy tymi blaszkami jest przestrzeń zwana jamą opłucną, w której występ minimalna ilość płynu zmniejszająca tarcie podczas oddechu i gwarantuje wilgotność opłucnej. Opłucna w niektórych miejscach tworzy zachyłki opłucne. Są to tzw. przestrzenie dopełniające wykorzystywane podczas wdechu, gdy płuco rozszerza się. Opłucna ścienna przechodzi w opłucną płucną dookoła wnęki, płuca wytwarzając więzadło płucne, które gwarantuje odpowiednie ułożenie płuca przy wdechu. Unerwienie opłucnej płucnej charakteryzuje się brakiem włókien bólowych, natomiast opłucna ścienna jest silnie unerwiona czuciowo przez nerwy międzyżebrowe, przez nerw przepony i nerwy błędne.
ŚRÓDPIERSIE - to ograniczona przestrzeń: *od przodu mostkiem, *od tyłu kręgosłupem piersiowym, *z boków opłucną śródpiersiową, która pokrywa powierzch przyśrodkowe płuc. Śródpiersie dzielimy na przednie i tylne. W śródpiersiu przednim leży grasica, żyła główna górna i dolna, aorta wstępująca, łuk aorty. A także nerwy przeponowe oraz serce z workiem osierdziowym. W śródpiersiu tylnym leży tchawica, przełyk, nerwy błędne, żyła nieparzysta, przewód piersiowy, nerwy trzewne. W śródpiersiu znajdują się węzły chłonne zwane węzłami śródpiersiowymi przednimi i tylnymi.
UKŁ. KRĄŻENIA:
Układ narządów krążenia obejmuje ukł krwionośny i chłonny.
UKŁ. KRWIONOŚNY - jest ukł zamkniętym. Składa się z serca i naczyń krwionośnych (tętnic, żył, naczyń włosowatych).
SERCE - (cor) to mięśniowy narząd układu krążenia. Ma kształt nierównego stożka. Wielkość serca porównywalna jest do wielkości prawej dłoni zaciśniętej w pięść. Waga serca u kobiety wynosi 230 - 280 gram, u mężczyzny od 280 - 340 gr. Położone jest w przednim śródpiersiu zawieszone na naczyniach wielkich krwionośnych. Od przodu przylega do mostka i żeber, z boków do płuc, z dołu do przepony, z tyłu graniczy z przełykiem.
W sercu wyróżniamy: *podstawę (basis cordis), gdzie znajdują się przedsionki i duże naczynia wchodzące i wychodzące z serca, zwrócona ku górze; **koniuszek serca - (apex cordis) skierowany ku dołowi; *powierzchnię mostkowo - żebrową; **powierz płucną; *powierz przeponową; **prawy brzeg serca.
Na zew serca uwydacznia się jego wewnętrzny podział w postaci bruzd (wieńcowej, międzykomorowej, przedniej i tylnej). Wewnątrz serce podzielone jest na 4 jamy: *przedsionek (atrium) prawy i lewy - oddzielone od siebie przegrodą międzyprzedsionkową; *komora (ventriculus) prawa i lewa - oddzielone od siebie przegrodą międzykomorową. Komory od przedsionków oddziela przegroda przedsionkowo - komorowa prawa i lewa.
Przedsionek prawy - (atrium dextrum) wyróżniamy w nim ściany: *górna (tu jest ujście żyły głównej górnej); **dolna (tu jest ujście przedsionkowo - komorowe prawe, a tworzy ją przegroda przedsionkowo - komorowa); ***przednia (posiada uwypuklenie zwane uszkiem prawym; ****przyśrodkowa (utworzona przez przegrodę międzyprzedsionkową, w której jest owalne zagłębienie zwane dołkiem owalnym); *****tylna (posiada 2 otwory - większy i mniejszy. Większy - tu jest ujście żyły głównej dolnej (vena cava inferior) otoczone fałdem zwanym zastawką żyły głównej dolnej. Otwór mniejszy - tu jest ujście zatoki wieńcowej serca zamykane zastawką zatoki wieńcowej.
Komora prawa - (ventriculus dexter) podstawa zwrócona jest ku górze, a wierzchołek komory ku dołowi. Wyróżniamy w niej ściany: *przednia (przechodzi w ścianę tylną na prawym brzegu serca); **przyśrodkowa (stanowi ją przegroda międzykomorowa). Podstawa komory dzieli się na 2 otwory: *ujście przedsionkowo - komorowe prawe zamykane zastawką 3-dzielną (valva tricuspidalis); **ujście pnia płucnego zamykane zastawką pnia płucnego. Zastawka 3-dzielna nie pozwala na powrót krwi.
Komora lewa - otrzymaną krew z przedsionka lewego wypycha pod wysokim ciśń do aorty i gałęziami do całego ustroju, dlatego ściana tej komory jest dwukrotnie grubsza od komory prawej. Komora lewa ma kształt stożka. Wyróżniamy w niej podstawę, wierzchołek i 3 ściany. Wierzchołek tworzy koniuszek serca.
Budowa ściany serca - ściana ma budowę trójwarstwową: * I warstwa to wew. (wsierdzie); * II to środkowa (m sercowy - śródsierdzie); * III to zew - nasierdzie. W skład ściany wchodzą elementy takie, jak: szkielet serca i ukł przewodzący serca
Układ przewodzący serca - w m sercowym oprócz mięśniówki właściwej występ komórki mięśniowe zawierające więcej sarkoplazmy, a mniej włókien mięśniowych tworzących węzły i pęczki. W związku z tym ukł przewodzący podzielono na: * część zatokowo - przedsionkową składającą się z węzła zatokowo - przedsionkowego położonego przy ujściu żyły głównej górnej do przedsionka prawego (nazywany jest rusztowaniem serca; **część przedsionkowo - komorowa składająca się z węzła przedsionkowo - komorowego, z pęczka przeds. - kom., który dzieli się na 2 odnogi. Węzeł przeds. - komorowy leży pod wsierdziem w przedsionku prawym, powyżej przegrody przeds. - komor. Przedłuża się on w pęczek przeds. - komor. Przebiega on w tylnej części przegrody międzykomorowej w postaci pnia, dzielącego się na odnogi, które biegną po obu str przegrody międzykomorowej. Odnogi dzielą się na odgałęzienia końcowe (włókna Pulkinniego) wnikające w mięśniówkę serca.
Unerwienie serca - zapewnia X rdzeń nerwowy (błędny), natomiast centrum sterującym pracą serca jest ośrodek zlokalizowany w rdzeniu przedłużonym. W przypadku uszkodzenia 2 węzłów niezbędny jest rozrusznik serca.
UKŁ. CHŁONNY - w odróżnieniu od ukł krwionośnego jest ukł otwartym. Uważa się, że ukł chłonny rozwija się po zakończeniu rozwoju zarodkowego naczyń krwionośnych i jest genetycznie związany z naczyniami żylnymi. Zawiązki naczyń chłonnych pojawiają się między 6 - 8 tygodniem życia zarodkowego. W rozwoju ich można wyróżnić 2 okresy: *okres powstawania wypustek naczyń żylnych (woreczków chłonnych); **okres powstawania przewodów chłonnych. Są to 2 przewody chłonne powstające między 7-9 tyg życia zarodkowego, zespalające się z worreczkami chłonnymi. Z prawego przewodu, który w znacznej części zanika, powstaje przewód piersiowy prawy, a z lewego przewodu przewód piersiowy lewy.
Zastawki chłonne - rozwijają się w naczyniach chłonnych małych. Najwcześniej rozwijają się węzły chłonne szyi - podobojczykowe, lędźwiowe i pachwinowe. Pierwsze limfocyty we krwi płodu pojawiają się w końcu 4 mieś. Rozwój węzłów chłonnych trwa do końca życia płodowego, a w dalszych okresach odbywa się ich wzrost do ok. 15 r.ż.
Naczynia chłonne - podobnie jak naczynia krwionośne są obecne prawie we wszystkich narządach tworząc oprócz sieci naczyń żylnych i tętniczych trzecią, najgęstszą sieć, w których naczynia chłonne można podzielić na 2 grupy: *narządy nie mające naczyń chłonnych i naczyń krwionośnych (rogówka, soczewka, ciałko szkliste gałki ocznej); **narządy nie mające naczyń włosowatych, tylko naczynia krwionośne - mózgowie, rdzeń kręgowy.