Pytania ogólne ochrona środowiska studia stacjonarne i niestacjonarne II stopnia

1. Ochrona zasobów genetycznych zwierząt

Co to są zasoby genetyczne zwierząt (gospodarskich)?

Przez zasoby genetyczne zwierząt rozumiemy wszystkie gatunki zwierząt gospodarskich i populacje w ich obrębie, które ze względów użytkowych, naukowych bądź kulturowych mają albo mogą mieć w przyszłości znaczenie dla człowieka. Populacje w obrębie gatunków mogą obejmować rasy, odmiany, selekcjonowane linie i rody zwierząt jak też populacje lokalne i populacje pierwotne, podlegające procesowi udomowiania oraz populacje gatunków będących dzikimi przodkami czy krewniakami zwierząt gospodarskich.

Uzasadnienie ochrony zasobów genetycznych zwierząt

Zmienność, którą przez tysiąclecia wytworzyła ewolucja, środowisko i świadoma praca hodowców, stanowi olbrzymi kapitał, którego w przypadku utraty lokalnych ras i odmian zwierząt nie da się nigdy odbudować. Największym zagrożeniem dla zachowania istniejącej różnorodności zwierząt gospodarskich jest coraz większa koncentracja, intensyfikacja i specjalizacja występująca w nowoczesnej produkcji zwierzęcej. Produkcja intensywna, metodami przemysłowymi, oparta jest na niewielkiej liczbie wysoko wydajnych ras, które przez wiele pokoleń były intensywnie

selekcjonowane w kierunku jednostronnej użytkowości (mlecznej, mięsnej, nieśnej), przy wysokim poziomie żywienia i w ściśle kontrolowanych warunkach środowiskowych.

Metody ochrony zasobów genetycznych zwierząt.

Ochrona zasobów genetycznych zwierząt prowadzona jest dwiema metodami: metodą in-situ - w miejscu występowania i ex-situ - poza miejscem występowania.

*Ochrona in-situ: -to utrzymywanie stad żywych zwierząt w tradycyjnym regionie chowu.

- in situ - na miejscu) ochrona gatunku chronionego, realizowana w jego naturalnym środowisku życia przez zachowanie niezmienionych warunków środowiskowych oraz zaniechanie pozyskiwania osobników tego gatunku lub dostosowanie rozmiarów i metod pozyskiwania do możliwości ich reprodukcji. Ochronie in situ służą przede wszystkim rezerwaty i parki krajobrazowe.

*Ochrona ex-situ: -to utrzymywanie stad żywych zwierząt poza tradycyjnym regionem wytworzenia i chowu (w innej części kraju, w rezerwatach, parkach, ogrodach zoologicznych)oraz, przede wszystkim - przechowywanie głęboko zamrożonego materiału biologicznego, przede wszystkim nasienia, zarodków i oocytów a także fragmentów tkanek i wyizolowanego DNA.

Ochrona ex situ zwierząt gospodarskich- rozumiemy przez to zarówno utrzymanie stad rodzimych ras i odmian zwierząt poza regionem, z którego pochodzą, jak też, znacznie częściej, przechowywanie materiału genetycznego w postaci głęboko zamrożonego nasienia, oocytów, zarodków, jak też fragmentów DNA, próbek krwi czy innych tkanek.

Tylko w przypadkach wyjątkowych prowadzi się ochronę rodzimych ras i odmian zwierząt w innych warunkach środowiskowych, niż te, w których zostały one wytworzone i do których są zaadaptowane. Jeśli możliwe jest utrzymywanie populacji żywych zwierząt to stosuje się metodę in situ, lokalizując stada w rejonie tradycyjnego chowu poszczególnych ras.

Duże znaczenie ma natomiast przechowywanie głęboko zamrożonego materiału genetycznego (kriokonserwacja) szczególnie nasienia i zarodków z których po zastosowaniu odpowiednich metod hodowlanych, jak krzyżowanie wsteczne czy transfer, może odtworzyć osobniki danej rasy. Tego rodzaju kriokonserwacja ma wiele zalet. Jednostkowe koszty przechowywania, gdy materiał zostanie już zgromadzony, są niewielkie w porównaniu z kosztami utrzymania populacji żywych zwierząt. Pojedyncze banki są w stanie przechowywać duże ilości materiału genetycznego i wymagają niewielkiej kadry specjalistów. Zamrożony materiał genetyczny nie jest narażony na utratę zmienności na skutek działania selekcji dryfu genetycznego czy wzrostu inbredu, jak to się dzieje w populacjach żywych zwierząt; jest też łatwo dostępny. Metoda ta ma także wiele wad: roczne koszty funkcjonowania banków, ze względu na cenę ciekłego azotu są wysokie, a materiał w nich zgromadzony, o ile nie jest użytkowany, nie przynosi bezpośrednich korzyści. Zwierzęta odtwarzane z zamrożonego materiału genetycznego nie są przystosowane do zmienionych już warunków środowiskowych. Przede wszystkim jednak technologie mrożenia i utrzymania wysokiej wartości biologicznej materiału po rozmnożeniu nie są jeszcze dostępne w odniesieniu do wszystkich gatunków zwierząt gospodarskich, jak też istnieje duża zmienność między rasami jeśli idzie o efektywność procesu kriokonserwacja

Na czym polega ochrona zasobów genetycznych zwierząt gospodarskich?

Polega na wspieraniu i utrzymaniu hodowli lokalnych ras bydła, koni, owiec oraz świń zagrożonych wyginięciem, wpisanych do księgi hodowlanej oraz objętych programem ochrony zasobów genetycznych. Pakiet ma na celu ochronę szczególnie cennych ras zwierząt gospodarskich, w przypadku których niska liczebność zwierząt hodowlanych stwarza zagrożenie ich wyginięcia.
Lokalne rasy i odmiany zwierząt są doskonale przystosowane do miejscowych, często bardzo trudnych warunków środowiskowych. Mogą one być utrzymywane w warunkach produkcji ekstensywnej i przy ubogich zasobach paszowych dając produkty często o unikalnej jakości. Utrzymanie tych zwierząt umożliwia zagospodarowanie obszarów, które w innym przypadku nie byłyby w ogóle użytkowane. Mają one także duże znaczenie ze względu na rolę jaką pełniły w
historii rozwoju regionów, z których się wywodzą i są związane z tradycją oraz kulturą lokalnych społeczności.

Pakiet jest podzielony na warianty według gatunku zwierząt:

Zachowanie lokalnych ras bydła;
Zachowanie lokalnych ras koni;
Zachowanie lokalnych ras owiec;
Zachowanie lokalnych ras świń.

2. Żywieniowe metody ograniczania wydalania azotu i fosforu do środowiska

Żywieniowe metody ograniczenia wydalonego azotu do środowiska

1. Żywienie fazowe w cyklach produkcyjnych

2.Podawanie białka o wysokiej wartości biologicznej

3. Dodatek aminokwasów syntetycznych

4. zwiększenie wykorzystanie białka przez zachowanie właściwych proporcji białkowo- energetycznych

5. zwiększenie strawności

Ograniczenie wydalania fosforu do środowiska (nadmiar fosforu w dawce podwyższa jej koszt a przede wszystkim zwiększa wydalanie tego pierwiastka z organizmu powodując zwiększenie jego koncentrację w środowisku)

Metody ograniczania wydalania fosforu do środowiska

1.rozpoznanie i oszacowanie zapotrzebowania na fosfor

2.określenie ilości P w dostępnego w paszach i opracowanie zasad zbilansowania

3. opracowanie metod postępowania żywieniowego zmierzającego do obniżenia wydalania P

3. Odpady weterynaryjne i medyczne oraz utylizacja ich

odpadach medycznych - rozumie się przez to odpady powstające w związku z udzielaniem świadczeń zdrowotnych oraz prowadzeniem badań i doświadczeń naukowych w zakresie medycyny;

odpadach weterynaryjnych - rozumie się przez to odpady powstające w związku z badaniem, leczeniem zwierząt lub świadczeniem usług weterynaryjnych, a także w związku z prowadzeniem badań naukowych i doświadczeń na zwierzętach;

Odpady medyczne i weterynaryjne:
- Narzędzia chirurgiczne i zabiegowe oraz ich resztki
- części ciała i organy oraz pojemniki na krew i konserwanty służące do jej przechowywania oraz inne odpady, które zawierają żywe drobnoustroje chorobotwórcze lub ich toksyny oraz inne formy zdolne do przeniesienia materiału genetycznego, o których wiadomo lub co do których istnieją wiarygodne podstawy do sądzenia, że wywołują choroby u ludzi i zwierząt (np. opatrunki, zainfekowane pieluchomajtki, podkłady), zużyte kąpiele lecznicze aktywne biologicznie o właściwościach zakaźnych, pozostałości z żywienia pacjentów oddziałów zakaźnych nazywane są „odpadami zakaźnymi”, są to odpady niebezpieczne, które zawierają żywe mikroorganizmy lub ich toksyny, o których wiadomo lub co do których istnieją wiarygodne podstawy do przyjęcia, że wywołują choroby zakaźne u ludzi lub innych żywych organizmów;

- chemikalia, w tym odczynniki chemiczne, zawierające substancje niebezpieczne, leki cytotoksyczne i cytostatyczne, odpady amalgamatu dentystycznego

Jak utylizować?

Zgodnie z Rozporządzeniem Ministra Zdrowia z dnia 23 grudnia 2002 r. w sprawie dopuszczalnych sposobów i warunków unieszkodliwiania odpadów medycznych i weterynaryjnych należą do nich: termiczne przekształcanie odpadów w instalacjach lub urządzeniach zlokalizowanych na lądzie, autoklawowanie, dezynfekcja termiczna, działanie mikrofalami, a także inna obróbka fizyczno-chemiczna. Unieszkodliwianie odpadów weterynaryjnych musi spełniać trzy podstawowe zadania, pożądane jest, by zachodziły w jednym procesie:

• Likwidacja zagrożenia infekcyjnego wszystkich typów odpadów wchodzących w skład odpadów weterynaryjnych;

• neutralizacja niebezpiecznych związków pochodzących z niezużytych lub przeterminowanych lekarstw i odczynników chemicznych;

• spopielenie odpadów zawierających tkankę, a powstała w wyniku tego procesu pozostałość nie powinna być identyfikowalna w kształcie.

Należy zaznaczyć, iż Ustawa o odpadach przewiduje zakaz unieszkodliwiania zakaźnych odpadów weterynaryjnych innymi metodami niż te, które prowadzą do obniżenia zawartości ogólnego węgla organicznego do 5% w tych odpadach. Zakazuje się unieszkodliwiania tych odpadów przez ich współspalanie. Ponadto, posiadacz odpadów medycznych lub odpadów weterynaryjnych, prowadzący unieszkodliwianie tych odpadów, jest obowiązany do prowadzenia tych procesów oraz do ich monitoringu, zgodnie z odpowiednimi wymaganiami prawa ochrony środowiska.

Zakazuje się poddawania odzyskowi określonych rodzajów odpadów medycznych i weterynaryjnych.

1a. Zakazuje się unieszkodliwiania zakaźnych odpadów medycznych i zakaźnych odpadów weterynaryjnych w inny sposób niż spalanie w spalarniach odpadów.

2. Minister właściwy do spraw zdrowia w porozumieniu z ministrem właściwym do spraw środowiska, kierując się zagrożeniami stwarzanymi przez powstające odpady, określi, w drodze rozporządzenia, rodzaje odpadów medycznych i weterynaryjnych, których poddawanie odzyskowi jest zakazane.

3. Minister właściwy do spraw zdrowia w porozumieniu z ministrem właściwym do spraw środowiska, kierując się zagrożeniami stwarzanymi przez powstające odpady, określi, w drodze rozporządzenia, dopuszczalne sposoby i warunki unieszkodliwiania odpadów medycznych i weterynaryjnych.

Odpady o charakterze szpitalnym zawsze traktowano jako bardziej niebezpieczne niż komunalne. Główne ryzyko im przypisywane wiąże się z możliwością skażenia środowiska patogenami i drobnoustrojami chorobotwórczymi. Priorytetem w ich unieszkodliwianiu stało się zatem przeciwdziałanie skażeniom biologicznym (epidemiologicznym) jakie mogą wywołać.

PRZYKŁADOWE TECHNOLOGIE UTYLIZACJI ODPADÓW MEDYCZNYCH METODĄ SPALANIA:

-Wyżarzanie  -  Proces przebiega w zamkniętej komorze zwykle bez dostępu lub z ograniczeniem dostępu powietrza , w wysokiej temperaturze przez określony czas zależny od rodzaju wyżarzanego materiału (ilości i rodzaju odpadów).

 -Opalanie  -  Proces przebiega w zamkniętej lub półotwartej komorze bez lub z niewielkim ograniczeniem dostępu powietrza, przez określony czas zależny od rodzaju opalanego materiału (ilości i rodzaju odpadów).

 -SPOPIELANIE  -  Proces przebiega w kilku komorach w temperaturze spalania ok. 500 -600 ^OC. Wymaga systemu neutralizacji toksycznych składników spalin.

PRZYKŁADOWE TECHNOLOGIE UTYLIZACJI odpadów medycznych ALTERNATYWNE DO METODY SPALANIA:

-Sanitacja parowa- autoklaw, albo sterylizator parowy, jest urządzeniem używanym w medycynie od dziesięcioleci. Metoda ta zazwyczaj wykorzystywana była w ośrodkach medycznych do sterylizacji przedmiotów wielorazowego użytku. Obecnie używane są dwa typy autoklawów - próżniowy i grawitacyjny. W urządzeniach próżniowych, powietrze jest usuwane z komory przed wprowadzeniem pary. W autoklawach grawitacyjnych, powietrze jest usuwane przez samą parę.

-Odkażanie przegrzaną parą

- Hydroklaw- działanie hydroklawu opiera się na hydrolizie organicznych składników odpadów, przebiegającej pod wpływem dynamicznego działania pary i temperatury.

- Działanie suchym powietrzem  -  proces przebiega w zamkniętej komorze bez dostępu powietrza, przez określony czas.

- Sanitacja mikrofalowa- w procesie sanitacji wykorzystuje się parę podgrzaną za pomocą mikrofal.

DEZYNFEKCJA CHEMICZNA:

 -stosowana jest w ośrodkach medycznych najczęściej w celu czyszczenia sprzętu, narzędzi, podłóg, ścian itp. Stosowanymi powszechnie środkami dezynfekującymi są: aldehydy, związki chloru, sole amonowe, związki fenolowe itp. Poważnym zastrzeżeniem wobec powyższej metody, jest potencjalne ryzyko szkodliwego oddziaływania chemikaliów na zdrowie ludzi i środowisko.

4. Dlaczego plan zagospodarowania przestrzennego jest ważnym instrumentem ochrony środowiska

Problem ochrony przyrody na etapie stanowienia polityki przestrzennej jest zagadnieniem niezwykle istotnym. Coraz częściej występuje zanik terenów zielonych na rzecz rosnącej urbanizacji. Planowanie przestrzenne stanowi jeden z podstawowych instrumentów ochrony środowiska oraz przyrody, który może zapobiec rosnącej dewastacji krajobrazu. Szczególnie ważne znaczenie odgrywa uwzględnienie w dokumentach planistycznych zagadnień związanych z ochroną oraz funkcjonowaniem obszarów NATURA 2000.
Sieć NATURA 2000 stanowi instrument zrównoważonego rozwoju. Polska, jako jeden z krajów członkowskich UE, zobowiązana jest do przestrzegania prawa wspólnotowego.
Zgodnie z art. 1 ust. 2 pkt 3 ustawy z dnia 27 marca 2003 r. o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym (Dz. U. z 2003 r. Nr 80, poz. 717, z późn. zm), zasady ochrony środowiska stanowią jeden z obligatoryjnych warunków określanych w planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym. Obowiązek określenia uwarunkowań przyrodniczych występuje na etapie określenia polityki przestrzennej kraju, województwa, gminy. Wymóg ten realizowany jest
w dwóch dokumentach, w:
-opracowaniu ekofizjograficznym,
-prognozie oddziaływania na środowisko (OOŚ), stanowiący element strategicznej oceny oddziaływania na środowisko.

Kiedy sporządza się opracowanie ekofizjograficzne, a kiedy OOŚ?
Opracowanie ekofizjograficzne sporządzane jest na etapie planowania wojewódzkiego- plan przestrzennego zagospodarowania województwa, w tym plan zagospodarowania przestrzennego obszaru metropolitalnego- i planowania lokalnego: planów miejscowych oraz studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy. Dla koncepcji przestrzennego zagospodarowania kraju (KPZK) przeprowadza się analizę uwarunkowań środowiskowych. Zgodnie z art. 46 pkt 1 ustawy z dnia 3 października 2008 r. o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko (Dz. U. z 2008r. Nr 199, poz.1227, z późn. zm.), przeprowadzenia strategicznej oceny oddziaływania na środowisko (SOOŚ), w tym oceny oddziaływania na środowisko (OOŚ), wymagają projekty wszystkich dokumentów z zakresu planowania przestrzennego przyjmowanych na podstawie ustawy o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym.
Jaka procedura?
Procedura uwzględniania uwarunkowań przyrodniczych powinna przebiegać wg określonego schematu. Pierwszym w kolejności opracowywanym dokumentem powinno być opracowanie ekofizjograficzne. Dopiero potem projekt planu miejscowego, a na samym końcu strategiczna ocena oddziaływania na środowisko. Istnieje także możliwość równoległego w czasie sporządzania projektu planu z oceną oddziaływania na środowisko. Dzięki temu występuje możliwość zmniejszenia ewentualnych negatywnych skutków planu na środowisko.

5. Techniczne i biologiczne metody rekultywacji jezior

Biologiczne metody rekultywacji jezior

Rekultywacja jezior polega na podejmowaniu działań, których celem jest poprawa ekosystemu jeziornego. Najczęstszą przyczyną degradacji zbiorników wodnych jest nadmierny dopływ substancji biogennych lub toksycznych, dlatego też podstawową metodą rekultywacji jest odcięcie zbiornika od dostających się do niego zanieczyszczeń.

Przed przystąpieniem do rekultywacji niezbędne jest m.in:

• określenie celowości rekultywacji biorąc pod uwagę wartość przyrodniczą, rekreacyjną i gospodarczą jeziora;

• określenie aktualnego stanu troficznego jeziora oraz przyczyn i źródeł jego degradacji poprzez wykonanie badań fizykochemicznych i biologicznych wód jeziora, dopływów i odpływów oraz analizę składu chemicznego osadów dennych;

• wyliczenie obciążenia ładunkiem substancji biogennych wprowadzanych do zbiornika;

Metody rekultywacji:

• Selektywne usuwanie wód hypolimnionu; (W wyniku natlenienia nastąpi poprawa warunków tlenowych w hypolimnionie, poprawi się cyrkulacja wody w jeziorze, zredukuje występowanie siarkowodoru na dnie jezior, zwiększy się zasięg rozrodu ryb o dużych wymaganiach tlenowych przy dnie (sieja, sielawa).

• Natlenianie przydennych warstw wody

• Usuwanie osadów dennych;

• Chemiczne wiązanie biogenów;

Biologiczne:

• Usuwanie materii organicznej: sestonu, roślin, ryb;

• Biomanipulacja (zarybianie,odłów ryb, usuwanie roślinności,

głównie makrofitów, rola małży w usuwaniu biogenów z obiegu, stosowanie algicydów, tworzenie sztucznych podłoży (zwiększanie powierzchni) dla osiadłych organizmów filtrujących)

Biomanipulacja to jedna z metod wykorzystywana w procesie rekultywacji wód. Polega na ingerencji w środowisko przez zmianę warunków życia organizmów lub zmianę stosunków ilościowych w danym ekosystemie dzięki wykorzystaniu wielu zależności łańcucha pokarmowego (np. zwiększenie ilości zooplanktonu i introdukcja wybranych gatunków ryb wpłynie na ograniczenie liczebności glonów). Stosowanie biomanipulacji wymaga dogłębnej analizy zależności zachodzących w danym ekosystemie. Jest metodą tanią, ale wymagającą stałej kontroli organizmów na wszystkich poziomach troficznych, często też ponawiania zabiegów biomanipulacyjnych.

Na biomanipulację składają się dwa procesy: bottom-up (kontrola piramidy troficznej od jej podstawy) i top-down (kontrola piramidy troficznej od jej szczytu), które decydują o trofii zbiornika.

Główne założenia koncepcji bottom-up:

• zasobność środowiska w związki biogenne (P i N) ma decydujący wpływ na całkowitą produkcję ekosystemu i relacje pomiędzy poszczególnymi poziomami troficznymi;

6. Omów czynniki decydujące o toksyczności trucizn

Trucizna- substancja, która po wprowadzeniu do organizmu może powodować uszkodzenia, zaburzenia czynności fizjologicznych i śmierć

Toksyczność - zdolność substancji do wywołania zaburzeń fizjologicznych czynności organizmu i powodowania śmierci

Zahamowanie lub zmiana przebiegu naturalnych procesów biochemicznych zachodzących w organizmie - zachowanie homeostazy, obniżenie „sprawności” organizmu, np. obniżenie płodności, skrócenie czasu trwania życia, wzrost wrażliwości na patogeny, spadek sprawności

O TOKSYCZNOŚCI DECYDUJE

- sposób oddziaływania (miejscowa, ogólnie)

- dawka

- drogi przenikania ( drogi oddechowe, skóra, przewód pokarmowy)

- częstość podawania ( jednorazowo, kilkakrotnie)

- czas potrzebny do występowania zmian niekorzystnych

- zakres i stopień uszkodzenia

- właściwości fizyko chemiczne ( rozpuszczalność, stopień dysocjacji, lotność, stopień rozdrobnienia, budowa chemiczna)

Trucizny dzielimy na:

TRUCIZNY DRAŻNIĄCE zalicza się do nich związki o dużej aktywności chemicznej (pary i gazy kwaśne oraz amoniak)

TRUCIZNY DUSZĄCE uniemożliwiają proces oddychania wskutek obniżenia się tlenu w powietrzu (duszące proste) lub przez specyficzne działanie na krew i enzymy wpływające na czynność oddychania (duszące chemiczne), mechanizm ich działania polega na:

- wiązaniu hemoglobiny (tlenek węgla) kompleks tlenu węgla z hemoglobiną jest 250 razy trwalszy niż z tlenem

- pozbawieniu hemoglobiny zdolności do odwracalnego wiązania tlenu

- blokowaniu enzymów sterującym procesem oddychania (cyjanowodór i jego sole oraz nitryle)

TRUCIZNY NARKOTYCZNE wpływają na o.u.n, zwłaszcza na korę mózgową

T. PROTOPLAZMATYCZNE należą do nich związki niszczące strukturę białkową protoplazmy. Np. rtęć, ołów, arsen i ich związki organiczne pochodne (np. czteroetylek ołowiu). Skutki zatrucia nie się początkowo zauważalne- objawiają się one dopiero po dłuższym czasie

T. O DZIAŁANIU ALERGIZUJĄCYM

Alergia jest swoistą nabytą reakcją organizmu a sub typu białek, glikoprotein lub wielocukrów, które zostały wprowadzone do organizmu. Pierwszy (inicjujący) kontakt z alergenem przebiega bezobjawowo, a dopiero następny (wyzwalający)wywołuje zmiany chorobowe. Alergia jest przyczyną wielu chorób, tj: astma, katar sienny, egzemy, pokrzywka. Mechanizm chorób alergicznych polega na zaburzeniu przemian biochemicznych w komórkach, co prowadzi do uwalniania w organizmie substancji toksycznych, głównie histaminy.

7. Definicja, typy i źródła ksenobiotyków w środowisku

Ksenobiotyki, są to:

-substancje obce (egzogenne) dla organizmu, mające potencjalne działanie toksyczne;

-mają charakter lipofilny(nierozpuszczalne w wodzie, a rozpuszczalne w tłuszczach);

-charakteryzuje je inna budowa niż znane składniki pożywienia;

-mają specyficzny metabolizm mający na celu odprowadzenie związków z formy wyjściowej do formy którą organizm może wydalić - tzw. unieczynnienie związku;

-nie ulegają reakcjom spalania, ulegają zaś reakcjom rozpadu.

Ksenobiotyk to:

substancja obca w organizmie, aktywna biologicznie, działająca niespecyficznie (np. silne kwasy i zasady).

Źródła ksenobiotyków:

-powietrze (gazy, pyły, dymy)

-woda i gleba (odpady komunalne, nawozy mineralne, środki ochrony roślin, zanieczyszczenia przemysłowe, opadowe, ścieki)

-żywność i pasza

Rodzaje ksenobiotyków:

- działanie hepatotoksyczne (wątroba)

- działanie nefrotoksyczne (nerki)

- działanie embriotoksyczne

- działanie genotoksyczne ( w czasie tworzenia DNA)

- działanie neurotoksyczne (zaburzenia natury psychicznej)

8. Jednostki certyfikujące jakość żywności w UE i w Polsce

W Polsce za bezpieczeństwo jakości odpowiada Minister Zdrowia oraz Minister Rolnictwa i Rozwoju Wsi. Do zadań Ministra Zdrowia należy koordynowanie działań wielosektorowych oraz zarządzanie zespołem, w którego skład wchodzą:

- Państwowa Inspekcja Sanitarna; (MZ)

- Inspekcja Weterynaryjna, Inspekcja Jakości Handlowej Artykułów Rolno-Spożywczych, Inspekcja Ochrony Roślin i Nasiennictwa; (MRiRW)

- Inspekcja Handlowa (UOKiK) - podległa Urzędowi Ochrony Konkurencji i Konsumentów.

Ważnym instrumentem polityki UE w zakresie bezpieczeństwa żywności jest System Wczesnego Ostrzegania o Niebezpiecznej Żywności i Paszach (RASFF).

Pełni ona rolę zapobiegawczą przeciwko skutkom zdrowotnym, mogącym wystąpić z powodu spożycia żywności o niewłaściwej jakości zdrowotnej. Od 2002r na podstawie rozporządzenia Nr 178/2002 Parlamentu Europejskiego I rady system ten obją również aspekty żywienia zwierząt

9. Rola probiotyków i prebiotyków w żywieniu ludzi i zwierząt

PROBIOTYKI to mieszanina żywych lub martwych mikroorganizmów oraz ich metabolity, będące dodatkiem wpływającym na poprawę równowagi mikrobiologicznej i enzymatycznej w przewodzie pokarmowym. W skład ich wchodzą głównie bakterie z rodziny: Lactobacillus, Bifidobacter, Streptococcus, Bacillus, Clostridium. Są to naturalne bakterie jelit, które po doustnym wprowadzeniu są w stanie zasiedlić przewód pokarmowy uniemożliwiając tym samym osiedlenie się mikroorg. Chorobotwórczych

- Tworzą naturalną barierę dla bakterii chorobotwórczych i zapewniają równowagę mikrobiologiczną w układzie pokarmowym

- Produkowany przez nie kwas mlekowy działa hamująco, a nawet zabójczo, na niektóre szkodliwe szczepy bakterii (E. coli, Clostridium).

- Bakterie zawarte w probiotykach produkują własne enzymy, przez co wspomagają procesy trawienne w organizmie zwierząt.

- wytwarzają witaminy z grupy B

- zwiększają aktywność niektórych enzymów (laktazy, maltazy),

- redukują poziom toksyn w przewodzie pokarmowym i we krwi,

- dodatnio oddziaływują na układ odpornościowy zwierząt.

- Poprawiają przyrost masy ciała

Prebiotyki to naturalne substancje lub wyciągi roślinne, które silnie wspierają i stymulują układ immunologiczny organizmu. Nie zawierają mikroorganizmów probiotycznych ale stymulują rozwój naturalnej mikroflory probotycznej zasiedlając przewód pokarmowy. Wzmacniają układ immunologiczny.

Prebiotyki - co dają dla zwierząt

- polepszenie produkcyjności

- redukcja śmiertelności

- polepszenie tempa przyrostu

- lepszy poziom cholesterolu w jajach

- polepszenie wydajności

- zwiększają wydajność paszy

- zmniejszenie liczby patogenów jelitowych.

Dla ludzi

- są bezpośrednim producentem witamin z grupy B, dlatego ich niedobór można niwelować odżywiając i dbając o dobrą florę bakteryjną,

- obniżają poziom złego cholesterolu frakcji LDL we krwi,

- wpływają na utrzymanie odpowiedniej kwasowości jelita, co hamuje rozwój niekorzystnej mikroflory oraz następuje lepsze wchłanianie wapnia, żelaza i cynku,

- polepszają przemianę materii. Ich regularne spożywanie zapobiega tzw. biegunkom podróżnych;

- pomagają w zwalczaniu wrzodów żołądka;

- uśmierzają ból podczas ataku grzybicy pochwowej, spowodowanej stosowaniem serii antybiotyków - zaleca się tu szczególnie stosowanie jogurtu naturalnego,

- stymulują układ immunologiczny poprzez zdolność adhezji (przylegania) do śluzówki jelita, co zmniejsza zdolność oddziaływania na śluzówkę patogenów,.

10. Dioksyny i DDT

DIOKSYNA - toksyczny związek chemiczny, obcy i szkodliwy dla żywych organizmow, ktory dostaje się do środowiska naturalnego wskutek działalności produkcyjnej człowieka lub z odpadami np: z przemysłu metalowego, papierniczego, czy z odpadami szpitalnymi.

ŹRÓDŁA ŚRODOWISKOWE DIOKSYN

• Opady atmosferyczne (emisja szkodliwych gazów).

• Ścieki przemysłu tekstylnego i skórzanego.

• Przemysł metalowy.

• Spalanie odpadów szpitalnych.

• Pralnie chemiczne.

• Ruch uliczny (ścieranie opon i gazy spalinowe).

• Przemysł papierniczy.

• Środki impregnacji drewna.

• Środki ochrony roślin.

• Produkcja chloru przy użyciu elektrod grafi towych.

• Produkcja miedzi

ŹRÓDŁA NARAŻENIA CZŁOWIEKA

Dioksyny w 90% przenikają do organizmu z pokarmami

• mięso i pochodne - 27,5%;

• ryby i pochodne - 27,0%;

• mleko i przetwory - 26,9%;

• oleje - 3,8% .

Populacje narażone to: pracownicy przemysłu chemicznego,przygotowanie i rozpylanie herbicydów pochodnych kwasów fenoksyoctowych

DZIAŁANIE TOKSYCZNE DIOKSYN NA ORGANIZM CZŁOWIEKA

• działanie toksyczne na skórę powoduje powstanie trądzika chlorowego charakteryzującego się zaburzeniem w budowie i czynności gruczołów łojowych skóry z hiperplazją i hiperkeratozą naskórka. Na twarzy i małżowinach usznych stwierdza się nieregularnie wyniosłą powierzchnię skóry ze zgrubieniami i stwardnieniami, wywołanymi przez liczne zaskórniki z zaczopowaniem masami rogowymi ujść mieszków włosowych;

• działanie hormonalne - prowadzi do zmian poziomu hormonów tarczycy z następowym upośledzeniem rozwoju sprawności psychomotorycznej z podwyższonym poziomem hormonu TSH; u osób narażonych zawodowo na ekspozycję dioksynową;

• działanie rakotwórcze - wśród pracowników zawodowo narażonych na dioksyny (produkcja herbicydów, awarie chemiczne) obserwuje się, spowodowane aberracją chromosomów, zwiększone ryzyko zgonu z powodu nowotworów (chłoniak, mięsak, nowotwory płuc, nowotwory przewodu pokarmowego)

DDT, czyli dichlorodifenylotrichloroetan, znany w Polsce pod nazwą Azotox, po raz pierwszy został użyty do zwalczania owadów w 1939 r. W 1948 r. odkrywca jego owadobójczych właściwości - Szwajcar Paul Müller - otrzymał za swoje odkrycie Nagrodę Nobla.

DDT łatwo przenika do organizmu owada i szybko go zabija, paraliżując system nerwowy. Dzięki DDT w wielu regionach świata udało się zwalczyć komary, przenoszące malarię. Zanim wyszło na jaw, że szkodzi także ludziom i zwierzętom, środek ten stosowano powszechnie na całym świecie (w niektórych krajach używany jest nadal).

Niezwykła skuteczność i trwałość DDT okazała się niebezpieczna dla całego środowiska naturalnego i samych ludzi, którym ten środek miał przecież służyć. DDT rozkłada się wyjątkowo wolno - jego czas rozpadu dochodzi do sześćdziesięciu lat, co powoduje, że zaczyna w tym przypadku działać efekt kumulacji trucizny (bioakumulacji) szczególnie w organizmach zwierząt i ludzi, którzy znajdują się na szczycie tzw. piramidy pokarmowej. Gdy ptak zjadając owady, przyjmuje wiele małych dawek tej trucizny do organizmu, DDT nie bierze tam udziału w normalnej przemianie materii i nie rozkłada się, a zamiast tego odkłada się stopniowo w tkance tłuszczowej, aż do momentu, gdy ilość trucizny przekroczy wartość krytyczną i wtedy ptak nagle zdycha. Ten zabójczy mechanizm jest szczególnie groźny dla ptaków drapieżnych, i to właśnie DDT spowodowało, że w Polsce w latach pięćdziesiątych praktycznie wyginął sokół wędrowny.

11. Zanieczyszczenie środowiska przetrwalnikami baterii

Przetrwalniki: bakterie wytwarzają przetrwalniki zwane endosporami, które umożliwiają im przetrwanie trudnych warunków. Tworzenie przetrwalnika manifestuje się odwodnieniem cytoplazmy i otoczeniem się grubymi osłonami. Przetrwalniki odznaczają się wysoką odpornością na suszą, wysoką temperaturę i UV. Przetrwalniki mogą wytwarzać tylko niektóre laseczki. Ze względu na dużą odporność przetrwalniki stanowią duży problem w przetwórstwie. W sprzyjających warunkach przetrwalnik absorbuje wodę, rozrywa okrywę zewnętrzną i przekształca się ponownie w komórkę bakteryjną.

Negatywne działanie bakterii:

- wywołują choroby człowieka, zwierząt i roślin:

ROŚLINY: plamistość liści, rak bakteryjny, wiednice, nekrozy, zgnilizny i powstawanie rakowatych

narośli

ZWIERZĘTA: gruźlica, wydzielanie jadów dzielimy na: wydzielane poza komórką egzotoksyny oraz uwalniana z komórki w czasie jej rozpadu endotoksyny

CZŁOWIEK: gruźlica, kiła, dur brzuszny, dżuma, cholera, gronkowce, bakteryjne zapalenie płuc, bakteryjne zapalenie opon mózgowych, brucelozy, szkarlatyn, trąd, angina,

zatrucia pokarmowe najgroźniejszym zatruciem jest toksyna produkowana przez

laseczkę tężca oraz zatrucie jadem kiełbasianym wydzielanym przez laseczkę jadu

kiełbasianego.

- uwalniają azot od atmosfery

- przeprowadzanie procesów gnilnych - powodują gnicie produktów spożywczych pochodzenia roślinnego i zwierzęcego

- powodują niszczenie materiałów przemysłowych

- powodują straty w gosp. człowieka

12. Jakie są główne współczesne problemy ochrony przyrody w Europie?

Najważniejsze z nich są:
l. Wyczerpywanie się zasobów nieodnawialnych (surowców mineralnych):
-- nadmierna eksploatacja zasobów,
-- dewastacja złóż (zabudowa, dzika eksploatacja),
-- marnotrawstwo surowców towarzyszących wydobywaniu głównych surowców i odpadów górniczych,
2. Zanieczyszczenie powietrza:
-- obniżenie plonów rolnych i bogactw leśnych,
-- pogarszanie warunków zdrowotnych człowieka.
3. Zanieczyszczenie wody:
--utrata źródeł wody dla potrzeb konsumpcyjnych, rolniczych i przemysłowych,
-- obniżenie zysków z gospodarki rybackiej (słodkowodnej i morskiej),
-- utrata walorów miejsc rekreacji,
-- pogorszenie warunków zdrowotnych człowieka.
4. Zanieczyszczenie gleby:
-- utrata terenów rolniczych i leśnych,
-- pogorszenie warunków zdrowotnych człowieka (produkcja skażonej żywności).
5. Wyczerpywanie się zasobów leśnych:
-- obniżenie się zdrowotności lasów,
-- spadek produkcyjności lasów,
-- pogarszanie się warunków klimatycznych, wodnych i funkcji rekreacyjnych lasów.
6. Obniżenie się poziomu życia;
-- pogarszanie się czystości wody, powietrza i żywności,
-- utrata terenów wypoczynkowych,
-- pogarszanie się zdrowia człowieka i jego wydajności w pracy,
-- powstawanie u człowieka poczucia bezradności powodującej brak motywacji do pracy (głównie działań społecznych).
7. narastające w ostatnich latach :
--epidemie, głód, klęski naturalne (susze, powodzie , pożary lasów, trzęsienia ziemi,huragany)
8. efekt cieplarniany i topnienie lodowców

Europejska Agencja środowiska - EEA - jest agencją Unii Europejskiej, zajmującą się

monitoringiem stanu środowiska naturalnego. Została również powołana europejska sieć

informacji i obserwacji środowiska (Eionet). Działania Europejskiej Agencji Środowiska obejmują pomoc Unii Europejskiej oraz krajom członkowskim EEA w podejmowaniu

świadomych decyzji mających na celu polepszenie stanu środowiska, uwzględnianie zagadnień ochrony środowiska w polityce gospodarczej, dążenie do zrównoważonego rozwoju oraz koordynowanie prac europejskiej sieci informacji i obserwacji środowiska (Eioneten).

WAŻNE PROBLEMY ŚRODOWISKA W EUROPIE:

1) Zmiana klimatu a powodzie w Europie

Ekstremalne powodzie są najczęściej występującym rodzajem klęski żywiołowej w Europie. Przewiduje się, że zmiany klimatu wraz z rosnącą intensywnością obfitych deszczów spowodują, że ekstremalne wylewy rzek będą występowały coraz częściej na niektórych obszarach, zwłaszcza w środkowej, północnej i północno-wschodniej Europie.

W szczególności spodziewany jest wzrost liczby nagłych, ograniczonych w zasięgu, lecz poważnych powodzi, co może spowodować wzrost ryzyka wystąpienia ofiar.

Na skutek sezonowych i regionalnych różnic w ilości opadów i innych warunkach pogodowych oraz długookresowych zmian klimatycznych, powodzie różnią się częstotliwością, miejscem występowania oraz intensywnością. Działalność ludzka również odgrywa pewną rolę. Wyręb lasów w regionach górskich przyśpiesza spływ opadów,

zwiększając prawdopodobieństwo powodzi. Rozwój urbanistyczny na dotychczasowych terenach zalewowych może zwiększać wymiar negatywnych skutków zjawisk powodziowych na tymże obszarze oraz prawdopodobieństwo przesuwania się powodzi z prądem rzeki z powodu „skanalizowania” rzek

2) Wrażliwość Europy na zmiany klimatyczne i możliwości przystosowania się do tych zmian

Znaczące zmiany klimatu oraz ich oddziaływanie są już widoczne w skali globalnej i należy spodziewać się, że będą one coraz bardziej zauważalne. W Europie szczególnie wrażliwe na zmiany klimatu są regiony górskie, strefy przybrzeżne, tereny podmokłe oraz region śródziemnomorski. Mimo potencjalnych pozytywnych skutków ocieplenia klimatu, wiele oddziaływań będzie prawdopodobnie niekorzystnych. Istniejące środki przystosowawcze skupiają się na ochronie przeciwpowodziowej, inne dziedziny, takie jak zdrowie publiczne,

zasoby wodne i zarządzanie ekosystemami.

Wyzwania te obejmują:

• ulepszenie modeli matematycznych i scenariuszy klimatu na uszczegółowionym poziomie

regionalnym, szczególnie w odniesieniu do ekstremalnych zjawisk pogodowych, w celu zmniejszenia wysokiego poziomu niepewności;

• przyspieszenie porozumienia co do „dobrych praktyk” w zakresie środków przystosowawczych, poprzez wymianę i udostępnianie informacji na temat wykonalności, kosztów i korzyści;

• angażowanie sektora publicznego i prywatnego, jak również szeroko rozumianego społeczeństwa zarówno na szczeblu lokalnym, jak i krajowym;

• wzmacnianie koordynacji i współpracy zarówno w obrębie poszczególnych krajów, jak i między nimi.

3) Transport a ochrona środowiska w Europie

Wzrastająca intensywność transportu prowadzi do zwiększenia presji środowiskowych, szczególnie w odniesieniu do zmian klimatycznych i utraty różnorodności biologicznej.

Z drugiej jednak strony ulepszenia technologiczne przyczyniają się do zmniejszenia stopnia zanieczyszczenia powietrza wywołanego transportem drogowym, pomimo wzrostu natężenia ruchu. Jednakże, nawet biorąc to pod uwagę, rozwiązanie problemu zanieczyszczenia środowiska na obszarach miejskich wymaga podjęcia dodatkowych kroków.

- Zmniejsza się emisja szkodliwych zanieczyszczeń: W sektorze transportu drogowego

zaobserwowano znaczny spadek emisji szkodliwych zanieczyszczeń. Spadek ten można przypisać europejskim normom emisyjnym dla pojazdów samochodowych, które są stopniowo zaostrzane od początku lat 90-tych XX w. i proces ten trwa nadal.

- Zwiększa się emisja gazów cieplarnianych: Samochody pasażerskie są coraz sprawniejsze. Powoduje to zmniejszenie poziomu emisji CO2 dla pojedynczych samochodów. Jednakże

zwiększenie natężenia transportu wyrównało, a nawet przeważyło te osiągnięcia. Wynikiem tego jest ogólne zwiększenie o około 20 % emisji CO2przez środki transportu drogowego.

- Zwiększa się presja na siedliska naturalne: Infrastruktura transportowa wywołuje presję na siedliska naturalne i różnorodność biologiczną poprzez bezpośrednie wykorzystanie gruntów, zakłócenia wywołane hałasem i światłem, zanieczyszczenie środowiska i podział krajobrazu.

4) Ekspansja miejska w Europie

Europa jest jednym z najbardziej zurbanizowanych kontynentów na kuli ziemskiej — około 75 % jej populacji mieszka na terenach miejskich.

Na co dzień obserwujemy szybkie, widoczne i kolidujące ze sobą zmiany w sposobie wykorzystania ziemi, które kształtują krajobrazy i wpływają na środowisko w miastach i

w ich otoczeniu w niespotykanym dotąd stopniu

5) Degradacja wybrzeży Europy

Obecne trendy wskazują, że zmiany w użytkowaniu gruntów na terenach nadmorskich są poważniejsze niż te obserwowane w innych regionach. Zmiany te są spowodowane szeregiem czynników, jak zmiany demograficzne, restrukturyzacja gospodarcza, wzrost standardu życia i ilości wolnego czasu, a także przez globalne struktury handlowe. W wielu obszarach nadmorskich czynniki te spowodowały szybkie zmiany, które drastycznie obniżyły korzystny wpływ ekosystemów nadmorskich oraz ich długookresową odporność na niepożądane zmiany.

6) Wody europejskie: Ocena oparta na wskaźnikach

Postęp w poprawie jakości jak i wielkości zasobów wodnych w Europie, zwłaszcza w krajach Unii Europejskiej. Znaczna część tej poprawy jest wynikiem przedsięwzięć, mających na

celu zmniejszenie balastu zanieczyszczeń pochodzących z gospodarstw domowych

i przemysłu, podejmowanych często na podstawie polityki europejskiej. Jednakże wiele europejskich zbiorników wody podziemnej, rzek, jezior, ujść oraz wód przybrzeżnych i morskich wciąż pozostaje pod znacznym wpływem wynikającym z ludzkiej działalności.

13. Co to jest sieć Natura 2000 i jakie zadania ona spełnia?

Natura 2000 jest najmłodszą z form ochrony przyrody, wprowadzoną w 2004 roku w Polsce jako jeden z obowiązków związanych z przystąpieniem naszego kraju do Unii Europejskiej.

Jest to Europejska sieć ekologiczna chroniąca ostoje dwóch rodzajów:

- obszary specjalnej ochrony ptaków (OSO),

- specjalne obszary ochrony siedlisk (SOO). 

Zadaniem sieci jest ochrona dziedzictwa przyrodniczego krajów UE, czyli najrzadszych i najcenniejszych elementów przyrody, ale też najbardziej typowych układów przyrodniczych dla poszczególnych regionów biogeograficznych oraz ochrona różnorodności biologicznej.

Podstawą funkcjonowania programu są dwie unijne dyrektywy tzw.: dyrektywa ptasia i dyrektywa siedliskowa:

Dyrektywa Ptasia określa kryteria do wyznaczania ostoi dla gatunków ptaków zagrożonych wyginięciem,

Dyrektywa Siedliskowa - ustala zasady ochrony pozostałych gatunków zwierząt, a także roślin i siedlisk przyrodniczych oraz procedury ochrony obszarów szczególnie ważnych przyrodniczo.

W myśl wyżej wymienionych aktów prawa każdy kraj członkowski Unii Europejskiej ma obowiązek zapewnić siedliskom przyrodniczym i gatunkom wymienionym w załącznikach dyrektywy siedliskowej i ptasiej warunki sprzyjające ochronie, lub zadbać o odtworzenie ich dobrego stanu m.in. poprzez wyznaczenie i objęcie ochroną obszarów, na których te siedliska i gatunki występują.

Po co Natura 2000?

Aby chronić najcenniejszą przyrodę dla przyszłych pokoleń

Aby żyć w czystym środowisku

Aby zachować ginące i zagrożone gatunki roślin, zwierząt i miejsc, w których można je spotkać

 

14. Renaturalizacja i rekultywacja ekosystemów wodnych.

RENATURALIZACJA- jest to proces przywrócenia środowisku stanu naturalnego, możliwie bliskiego stanowi pierwotnemu sprzed wprowadzenia w nim zmian przez człowieka, np. przywrócenie rzece naturalnego, meandrującego koryta. Wymaga realizacji działań technicznych i dlatego dotyczy przedsięwzięć inżynieryjnych (z reguły z zakresu melioracji i hydrotechniki). Może stanowić część rekultywacji. Bywa utożsamiana z renaturalizacją.

Rekultywacja jezior polega na podejmowaniu działań, których celem jest poprawa ekosystemu jeziornego. Najczęstszą przyczyną degradacji zbiorników wodnych jest nadmierny dopływ substancji biogennych lub toksycznych, dlatego też podstawową metodą rekultywacji jest odcięcie zbiornika od dostających się do niego zanieczyszczeń.

Metody rekultywacji:

• Selektywne usuwanie wód hypolimnionu; (W wyniku natlenienia nastąpi poprawa warunków tlenowych w hypolimnionie, poprawi się cyrkulacja wody w jeziorze, zredukuje występowanie siarkowodoru na dnie jezior, zwiększy się zasięg rozrodu ryb o dużych wymaganiach tlenowych przy dnie (sieja, sielawa).

• Natlenianie przydennych warstw wody

• Usuwanie osadów dennych;

• Chemiczne wiązanie biogenów;

Biologiczne:

• Usuwanie materii organicznej: sestonu, roślin, ryb;

• Biomanipulacja (zarybianie,odłów ryb, usuwanie roślinności,

głównie makrofitów, rola małży w usuwaniu biogenów z obiegu, stosowanie algicydów, tworzenie sztucznych podłoży (zwiększanie powierzchni) dla osiadłych organizmów filtrujących)

Kryteria wyboru metody rekultywacji

Przed rozpoczęciem rekultywacji, należy sprecyzować cele czyli określić czy efektem końcowym ma być równoważny i samowystarczalny, odmłodzony i niemal naturalny ekosystem wodny, czy też chcemy uzyskać wielofunkcyjny zbiornik, będący źródłem wody pitnej oraz terenem atrakcyjnym dla wędkarzy i turystów.

Kryteria wyboru metody rekultywacji:

- głębokość ingerencji w system ekologiczny

- czas i okres prac

- trwałość przewidywanych efektów

Skuteczność zabiegów rekultywacyjnych

Sukces zabiegów rekultywacyjnych zależy od:

- dokładności rozpoznania

- uwzględnienia wszystkich możliwych przyczyn zjawiska

- przewidzenia skutków zastosowanych zabiegów

DZIAŁANIA REKULTYWACYJNE:

1. Działania w bezpośredniej zlewni jezior

- Monitoring i poprawienie sytuacji w zlewniach jezior

- Regeneracja możliwości retencyjnych stawu przy jeziorze

- Likwidacja trzcinowisk nadmiernie zarastających powierzchnię jezior

- Odbudowa skarp jezior poprzez częściowe darniowanie i obsiew skarp

2. Inaktywacja fosforu w osadach dennych

- Likwidacja zakwitów sinic w stawie i jeziorach

3. Regulacja, restrukturyzacja obsady ryb

4. Stymulacja rozwoju i dosadzanie makrofitów w jeziorach

15. Rola ryb w kształtowaniu jakości wód jeziornych

WPŁYW RYB NA EKOSYSTEM:

*bezpośrednie zjadanie organizmów przez inne organizmy roślinne i zwierzęce

-zaburza wzajemny stosunek zależności i oddziaływań

-zniknięcie jakiegoś poziomu powoduje nieodwracalne skutki dla całego systemu

*przyśpieszenie obiegu materii i przepływu energii w zbiorniku, mącenie osadów dennych, metabolizm, wydalanie moczu i kału

*spowolnienie obiegu materii i przepływu energii poprzez wniknięcie dużych ilości fosforu w organizmy ryb

Przezroczystość wody

- zmniejszenie przezroczystości poprzez mieszanie osadów dennych, ryby potrafią grzebać w mule od kilku do kilkunastu cm na głębokość: karp, lin, jazgarz, płoć, karaś

- spadek przezroczystości wody poprzez pośrednie stymulowanie rozwoju glonów planktonowych, więcej biogenów w wodzie tym lepszy rozrost planktonu

Obieg biogenów

- unoszenie osadów dennych wzbogaca wodę w elementy składników pokarmowych wykorzystywanych przez prawie wszystkie grupy organizmów w ekosystemie

- przy niskich stężeniach fosforanów składniki te przechodzą do wody wzbogacając ją w fosfor 200kg/ha karpia powoduje wzrost od 0,1 do 2,18mg P na dobę

- wzrost i spadek zawartości fosforanów i azotanów w zależności od liczebności populacji ryb(zagęszczenia)

Opuszyński- wzrost gęstości karpia i tołpygi białej powodował spadek azotu amonowego i fosforanów

- migracje ryb powodują pionowe przemieszczanie biogenów np. przez ucieczkę przed drapieżnikiem lub poszukiwaniem pokarmu

- dostarczanie biogenów w postaci moczu i kału

- biogeny stanowią pożywkę dla planktonu

16. Co to jest dziura ozonowa - warunki jej powstawania, skutki jej niszczenia oraz sposoby jej ochrony

Dziura ozonowa jest to zjawisko polegające na zmniejszaniu się ilości ozonu w ozonosferze (część stratosfery o podwyższonej ilości ozonu). Jest to zjawisko niebezpieczne, ponieważ ozon jest odpowiedzialny za pochłanianie promieniowania ultrafioletowego docierającego do Ziemi ze Słońca. Promieniowanie to jest szkodliwe dla organizmów żywych.

Przyczyną tworzenia się dziury ozonowej jest niszczenie ozonu w atmosferze przez freony. Są to związki chemiczne, które w wyniku promieniowania ultrafioletowego rozkładają się na węgiel, fluor i chlor. Chlor wchodzi następnie w reakcję z ozonem prowadząc do tworzenia się tlenków i zwykłego tlenu. Tlenki chloru łączą się z kolei w dwutlenki chloru i uwalniają pojedyncze atomy chloru, które rozbijają cząsteczki ozonu. Owe reakcje zachodzą, aż do zupełnego wyczerpania się cząstek ozonu albo do usunięcia chloru w wyniku innych reakcji chemicznych. Szacuje się, iż rocznie zawartość ozonu spada od ok. 0,2% nad równikiem do ok. 0,4 - 0,8 w szerokościach umiarkowanych. Jednak najszybciej ilość ozonu maleje nad biegunem południowym. Od czasu odkrycia dziury ozonowej w 1985 r. jej powierzchnia nad Antarktydą powiększyła się o 15%.

Zmniejszenie się ilości ozonu w atmosferze może mieć poważne konsekwencje dla życia na Ziemi. Jest on odpowiedzialny za pochłanianie promieniowania ultrafioletowego docierającego do naszego globu ze Słońca. Promieniowanie to jest bardzo szkodliwe dla wszelkich organizmów żywych. Prowadzi do uszkodzeń komórek, poprzez oparzenia skóry. Może powodować zmiany w ich materiale genetycznym i wywoływać tym samym choroby nowotworowe (m. in. czerniak). Nadmiar promieniowania UV przyczynia się także do osłabienia odporności organizmów, a w konsekwencji zwiększenia ryzyka zarażenia chorobami wirusowymi i pasożytniczymi. Przyspiesza także procesy starzenia się skóry. Jest również niebezpieczny dla oczu - może być przyczyną m. in. zaćmy.

Wzrost promieniowania UV niekorzystnie wpływa także na rośliny. Może prowadzić do uszkodzeń wielu gatunków roślin żywieniowych, co z kolei może wpłynąć na zmniejszenie produkcji i pogorszenie jakości żywności.

Zanik ozonu w atmosferze prowadzi także do zmian klimatycznych na Ziemi.

Konkretne działania mające na celu niedopuszczenie do zmniejszania się warstwy ozonowej nad powierzchnią kuli ziemskiej zaczęto jednak podejmować dopiero od 1982 roku, kiedy to dr Joe Farman odkrył na Antarktydzie Zachodniej całkowity zanik ozonu w atmosferze. W 1987 roku w celu ochrony warstwy ozonowej z inicjatywy UNEP (Programu Ochrony Środowiska Narodów Zjednoczonych) 31 państw (w tym Polska) podpisało Protokół Montrealski. Zakładano w nim 50 - procentowe ograniczenie produkcji freonów do 2000 roku w stosunku do wartości z 1986 roku. Od 1990 roku rzeczywiście obserwuje się zmniejszenie tempa wzrostu freonów w atmosferze - z 5% rocznie do mniej niż 3%. Ponadto 11 października 1990 roku Polska stała się członkiem Konwencji Wiedeńskiej w sprawie ochrony warstwy ozonowej, w myśl której zakazana jest produkcja freonów oraz import zagranicznych urządzeń chłodzących zawierających freony. Można więc mówić o znacznym wzroście świadomości władz i społeczeństwa, co jest pocieszającym zjawiskiem. W produkcji kosmetyków i dezodorantów nie stosowane są już praktycznie freony, a jako nośniki używane są inne, nieszkodliwe dla środowiska gazy - propan i butan. Kosmetyki te oznaczane są jako \"CFC frez\" lub \"ozon friendly\" (przyjazne ozonowi). Także nowoczesne lodówki i chłodziarki są urządzeniami bezfreonowymi.

17. Rośliny i zwierzęta jako bioindykatory

Bioindykatory- organizmy wykazujące zróżnicowaną wrażliwość i charakterystyczne reakcje na działanie czynników środowiska. Są to z reguły gatunki o wąskim zakresie tolerancji lub reagujące w specyficzny sposób na działanie określonego czynnika. Specyficzna wrażliwość bioindykatorów umożliwia określenie stopnia zasięgu, struktury i zmian degradacyjnych środowiska. Bioindykatorami oprócz gatunków roślin i zwierząt mogą być tez wskaźniki ekologiczne i populacyjne tj: skład gatunkowy, liczebność, zagęszczenie, produkcja biomasy, struktura troficzna.

Cechy bioindykatorów:

- większość wykazuje wąski zakres tolerancji ekologicznej (stenobionty);

- nie sprawiają trudności w identyfikacji;

- są dokładnie poznane pod względem systematycznym, morfologicznym, anatomicznym i fizjologicznym;

- są łatwe w monitorowaniu;

- umożliwiają jakościowe i ilościowe określenie warunków środowiska;

- pod wpływem zmian zachodzących w środowisku, dają odpowiedź biologiczną;

- reagują w sposób charakterystyczny - adekwatny do stopnia degradacji;

- ich reakcja cechuje się stałością i powtarzalnością;

- powinny to być organizmy pospolite;

- jednolite pod względem genetycznym;

- łatwe do masowej uprawy, bądź hodowli.

Rodzaj bioindykacji, w którym wykorzystuje się rośliny jako wskaźniki nazywany jest fitoindykacją. Rośliny są bardzo dobrymi wskaźnikami właściwości gleby, gdy są zasobne w wapń występują rośliny kalcyfile: miłek wiosenny, mak polny, jaskier polny, szarotka alpejska, podbiał. Na zawartość związków azotu w glebie wskazują rośliny azotolubne, czyli nitrofile: pokrzywa zwyczajna, starzec, komosa, psianka czarna. Natomiast na kwaśnym podłożu rosną acydofile, takie jak: szczaw polny, wrzos, torfowce, bratki polne, bodziszek łąkowy. Dla gleb słonych, zasobnych w chlorek sodu, siarczan magnezu i inne sole, charakterystyczne są tzw. halofity, czyli słonorośla: piołun, soliród zielny, solanka kolczysta. Bogactwo soli mineralnych w glebie wskazują swoją obecnością przylaszczki pospolite a na małą ilość soli -borówka czernica.

Wrażliwość roślin na zmiany w środowisku często jest wykorzystywana do oceny stanu jego przekształcenia przez człowieka i do przewidywania przyszłych zagrożeń dla egzystencji tych roślin. Zastosowanie bioindykatorów w ocenie skażenia środowiska jest praktyczne ze względu na niskie koszta i możliwość bezpośredniej wizualnej oceny objawów reakcji na zanieczyszczenia. Jednak tylko nieliczne organizmy są dobrymi biowskaźnikami, spełniają następujące warunki: są pospolite i łatwo dostępne dla obserwatora, pozwalają na stosunkowo szybką ocenę poziomu zanieczyszczenia oraz w zetknięciu się z substancjami toksycznymi reagują szybko, jednoznacznie i wyraźnie.

Liczne gatunki mchów cechuje wąski zakres amplitudy ekologicznej i w związku z tym wykazują one dużą wrażliwość na zmiany w środowisku, zarówno naturalne jak i antropogeniczne. Są one dzięki temu dobrymi bioindykatorami i pod tym względem tylko nieznacznie ustępują porostom. Wykorzystuje się je w monitorowaniu skażenia powietrza atmosferycznego, czystości wody, zmian mikroklimatycznych, przy analizie gradientów środowiskowych oraz jako wskaźniki właściwości ekologicznych siedlisk. 

Rośliny są doskonałymi wskaźnikami dla oszacowania stopnia zanieczyszczenia powietrza. Jęczmień, pszenica, gryka, lucerna czy groszek pachnący służą jako bioindykatory ditlenku siarki w powietrzu, jego nadmiar objawia się nerkozą lub chlorozą międzyżyłkową u tych roślin. Punktowe uszkodzenia liści np. u  babki szerokolistnej świadczą o nadmiernej zawartości tlenku azotu. 

Indykatorami stanu lasów mogą być: sosna, jodła, świerk. Wskaźnikiem jakości i ilości zanieczyszczeń jest w ich przypadku wygląd, kształt, wielkość i rozmieszczenie liści oraz stan kory. Skutkiem przenikania dwutlenku siarki do liści lub igieł jest zamieranie ich tkanek. Liście żółkną, schną i obumierają za wcześnie, nawet w czerwcu, również igły giną już trzecim a nawet w drugim roku życia, zamiast asymilować jeszcze przez kilka lat. Korony drzew stają się wówczas rzadkie i prześwitujące. 

OWADY, PIERWOTNIAKI - bioindykatory czystości wód; stan czystości wód określa się m.in. na podstawie występowania ich charakterystycznych gatunków. W wodach czystych występują np. larwa jętki, larwa widelnicy, larwa chruścika. W wodach średnio zanieczyszczonych gatunkami wskaźnikowymi są np. kiełż zdrojowy, ośliczka, pijawka rybia. W wodach silnie zanieczyszczonych bioindykatorami są np. rurecznik, larwa ochotki czerwonej.

Bioindykatory wody

Bardzo wrażliwe na zanieczyszczenia
Jętki-Większość jest wrażliwa nawet na nieznaczne zanieczyszczenia. Siedlisko życia dno i brzegi zbiorników wodnych różnego typu.
Widelnice -Większość gatunków jest bardzo wrażliwa na zanieczyszczenie. Ich obecność świadczy o dobrej jakości wody. Siedlisko życia Dno głównie płynących wód, chowają się pod kamieniami.
Chruściki-Mogą występować w różnej jakościowo wodzie, jednak duża ilość chruścików (szczególnie domkowych) najczęściej świadczy o dobrej bądź średniej jakości wody.
Małże-Większość gatunków jest wrażliwa na zanieczyszczenia i niedobory tlenu w wodzie.
Średnio wrażliwe.
Żylenice- Wrażliwość na zanieczyszczania średnia, dość odporne na braki tlenu. Woda stojąca lub o niezbyt silnym prądzie.
Pływak żółtobrzeżek-Większość gatunków jest wrażliwych na zanieczyszczenie. Ich obecność świadczy o dobrej jakości wody. Wody różnego typu z mulistym dnem.
Ważki równoskrzydłe -Średnio wrażliwe na zanieczyszczenia. Spokojne wody różnego typu. Siedlisko życia wody różnego typu - zarówno płynące jak i stojące.
Ważki różnoskrzydłe-Mogą żyć w wodach o różnej klasie czystości, jednak ich duża ilość wskazuje na co najmniej średnią jakość wody
Ośliczka wodna-Gatunek średnio wrażliwy. Duża liczebność wskazuje na duże zasoby materii organicznej. Wody stojące i wolno płynące.
Topielnica-Może występować w wodach o różnej jakości, jednak duża liczba osobników tego gatunku wskazuje na co najmniej średnią jakość wody. Wody stojące i wolno płynące, stawy, bajora i strumienie.
Mało wrażliwe
Wodopójki-Mogą występować nawet w znacznie zanieczyszczonym siedlisku. Zazwyczaj przebywają w strefie przybrzeżnej.
Wioślaki-Większość gatunków bardzo odpornych na zanieczyszczenie. Pływają przy powierzchni wody. Można je spotkać w różnorodnych typach zbiorników (zarówno stojących jak i płynących). Może przebywać nawet w kałużach.
Błotniarka stawowa-Mało wrażliwe na zanieczyszczenia. Mogą znosić wody słabo natlenione. Występują w różnorodnych typach wód.
Pijawki-Grupa zwierząt odporna na zanieczyszczenia. Siedlisko życia dno i brzegi zbiorników wodnych różnego typu.

18. Charakterystyka jednej z krain zoogeograficznych

Kraina zoogeograficzna - pojęcie wprowadzone w celu podkreślenia rzucającej się w oczy odmienności faunistycznej różnych regionów świata. 

Kraina palearktyczna (Palearktyka) - kraina zoogeograficzna obejmująca cały kontynent europejski, Wyspy Kanaryjskie, Azory, Maderę, Wyspy Zielonego Przylądka, Afrykę powyżej zwrotnika Raka, Półwysep Arabski poza pasem przybrzeżnym zaliczanym do krainy etiopskiej, Wyspy Japońskie, Azję Mniejszą i te regiony Azji, które leżą na północ od Himalajów. Jest największą powierzchniowo krainą zoogeograficzną.

Prawie cała Palearktyka leży w strefie klimatu zimnego i umiarkowanego, jedynie w południowej części - podzwrotnikowego.

Niezbyt bogata, jak na tak wielki obszar, fauna jest typowa dla poszczególnych stref klimatyczno-roślinnych, ułożonych równoleżnikowo - od tundry na północy, przez tajgę, lasy liściaste i zarośla wiecznie zielone, po stepy i pustynie na południu. Najbardziej charakterystyczne gatunki zwierząt:

• w strefie okołobiegunowej: niedźwiedź polarny, lis polarny, renifer, zając bielak, lemingi, puchacz śnieżny, pardwa górska;

• w strefie umiarkowanej: ssaki kopytne: żubr, jeleń, sarna, piżmowiec, daniel, muflon, wielbłądy itp.; drapieżne: niedźwiedź brunatny, irbis; ssaki z rodziny łasicowatych; wiele gatunków gryzoni.

Część gatunków na południowych krańcach Palearktyki to przybysze z krainy etiopskiej, np.: antylopy - adaks i oryks, drapieżniki: lampart i gepard, a ponadto hiena pręgowana, mangusta egipska i jeżozwierz afrykański. Elementami orientalnymi w faunie części azjatyckiej są m.in: syberyjski podgatunek tygrysa - tygrys syberyjski, liczna grupa bażantów oraz przedstawicielssaków naczelnych - makak japoński.

Gadów jest mało, a z płazów głównie występują ogoniaste. Z licznej gromady ptaków żyje tu niespełna 1 000 gatunków i tylko jedna rodzina endemiczna - płochacze. Wśród ssaków są jedynie dwie endemiczne rodziny gryzoni: ślepce i selewinki. Wynika to z faktu, że większość zwierząt Palearktyki należy do rzędów i rodzin szeroko rozmieszczonych, których przedstawiciele zamieszkują głównie obszary tropikalne i subtropikalne.

Palearktyka wykazuje duże podobieństwo do Nearktyki i bywa łączona z nią w jeden region zoogeograficzny - Holarktykę. W epoce lodowcowej Eurazja miała połączenie z Ameryką Północną (most lądowy Beringa) i wiele gatunków zwierząt przewędrowało na sąsiedni kontynent (częściej z Palearktyki do Nearktyki niż odwrotnie): np. niedźwiedź brunatny (Ursus arctos - w Ameryce Północnej znany jako grizzly), wapiti (Cervus canadensis), bizon (Bison bison) i renifer (Rangifer tarandus - karibu).

19. Organizmy modyfikowane genetycznie

GMO - organizmy, w których geny zostały celowo zmienione przez człowieka. Zawierają w swoim genomie (czyli informacji genetycznej) geny pochodzące z obcego organizmu. Głównie modyfikuje się genetyczne rośliny o dużym znaczeniu gospodarczym. Zmiana genu pozwala tworzyć organizmy o właściwościach odmiennych niż macierzysty gatunek i mających cechy pożądane przez człowieka, np. większą trwałość, odporność na szkodniki, wirusy, grzyby, herbicydy (środki ochrony roślin), wyższą jakość (lepszy smak) itp.

Rodzaje modyfikacji genetycznych

Modyfikacje, jakim podlegają organizmy można podzielić na trzy grupy

• zmieniona zostaje aktywność genów naturalnie występujących w danym organizmie

• do organizmu wprowadzone zostają dodatkowe kopie jego własnych genów

• wprowadzany gen pochodzi z organizmu innego gatunku (organizmy transgeniczne)

Modyfikacje genetyczne wprowadzane metodami hodowlanymi są znane od starożytności - w ten sposób za pomocą selektywnego krzyżowania wytworzono heksaploidalną pszenicę zwyczajną oraz szereg mieszańców, takich jak pierwiosnek czy liczne międzygatunkowe krzyżówki wśród zwierząt (np. muł). Około 8% ludzkiego genomu stanowi kod pochodzący od endogennych retrowirusów, które wkomponowały się w niego w procesie ewolucji.

Modyfikacje genetyczne budzące najwięcej kontrowersji to przeważnie wprowadzenie genów pochodzących z innych gatunków, które nadają modyfikowanemu organizmowi pożądaną cechę, nie występującą u niego naturalnie.

Główne zastosowania modyfikacji:

• zmodyfikowane mikroorganizmy są używane do produkcji pewnych substancji chemicznych, takich jak np. insulina

• modyfikowanie roślin pozwala dodać/wzmocnić cechy zwiększające opłacalność produkcji.

Modyfikacje genetyczne w biologii i medycynie

Organizmy transgeniczne mają szerokie zastosowania w badaniach współczesnej biologii i medycyny molekularnej, między innymi w badaniach nad rakiem, chorobami dziedzicznymi,chorobami zakaźnymi oraz w badaniach nad mechanizmami rozwoju (tzw. modele transgeniczne).

Przykłady organizmów transgenicznych w medycynie:

• Mysi model białaczki

Modyfikacje genetyczne zwierząt

Modyfikacje zwierząt mają na celu głównie uzyskanie zwierząt o pożądanych cechach w hodowli - szybciej rosnące świnie, ryby, zastosowaniu ich w produkcji białek, enzymów, innych substancji wykorzystanych w przemyśle farmaceutycznym (jako bioreaktory), uodpornieniu na choroby.

Modyfikacje zwierząt nie są tak popularne jak roślin, głównie ze względu na trudności w samym procesie modyfikacji, proces jest bardzo skomplikowany i trwa długo, koszty są bardzo duże. Zwierzęta modyfikowane genetycznie często chorują lub są bezpłodne.

Modyfikacje genetyczne w roślinach

Modyfikacje roślin uprawnych polegają przede wszystkim na wprowadzeniu lub usunięciu z nich określonych genów. Modyfikacje mają przede wszystkim na celu:

• zwiększenie odporności na herbicydy i szkodniki,

• zwiększenie odporności na infekcje wirusowe, bakteryjne i grzybowe,

• zwiększenie tolerancji na stres abiotyczny (głównie zmiany klimatyczne),

• przedłużenie trwałości owoców,

• poprawę składu kwasów tłuszczowych oraz aminokwasów białek,

• unormowanie stężenia fitoestrogenów,

• zwiększenie zawartości suchej masy,

• zmianę zawartości węglowodanów, karotenoidów i witamin,

• usunięcie składników antyżywieniowych - toksyn, związków utrudniających przyswajanie składników odżywczych oraz związków które podczas obróbki kulinarnej ulegają reakcjom chemicznym wytwarzając toksyny. Modyfikacje te zwiększają np. zawartość nutraceutyków, czyli substancji niezbędnych dla zdrowia.

Na świecie najczęściej modyfikowanymi roślinami są: kukurydza, pomidory, soja zwyczajna,ziemniaki, bawełna, melony, tytoń. W Europie najczęściej modyfikuje się: kukurydzę, rzepak, buraki cukrowe, ziemniaki.

Przykłady organizmów transgenicznych w rolnictwie:

• transgeniczne pomidory o przedłużonej trwałości (obecnie nie ma dostępnych na rynku)

• transgeniczne rośliny tytoniu, odporne na herbicydy

• soja transgeniczna odporna na działanie glifosatu

20. Owady i ssaki jako bioindykator środowiska\

Metale gromadzące się w tkankach bezkręgowców i kręgowców wpływają na procesy ich fizjologiczne. Konsekwencją takiego wpływu jest obniżenie płodności, pogorszenie kondycji zdrowotnej i większa śmiertelność.

1. Na terenach objętych wpływem emisji przemysłowych, gdzie drzewostany są osłabione, obserwuje się często masowe występowanie owadzich szkodników, jak: brudnica mniszka, skośnik tuzinek, zwójka sosnóweczka, cetyniec większy, igłówka sosnowa. Owady te to szkodniki drzew iglastych, szczególnie wrażliwych na zanieczyszczenia powietrza.

2. Mrówki: wskaźnik jakości i funkcji gleb, reagują na zabiegi agrotechniczne, wrażliwe na warunki mikroklimatyczne, kontrola szkodników drzew w lasach.

3. Właściwości bioindykacyjne wykazują też: pająki, komary, ślimaki, dżdżownice, dzięcioły.

Bioindykatory- organizmy wykazujące zróżnicowaną wrażliwość i charakterystyczną reakcję na działanie czynników środowiskowych, są to z reguły gatunkio wąskim zakresie tolerancji lub reaguje w specyficzny sposób na działanie określonego czynnika.

OWADY - wskaźniki zanieczyszczenia gleby i wody,
PŁAZY, RYBY, SSAKI - wskaźniki zanieczyszczeń wody, powietrza i gleby.

1. BRUDNICA MNISZKA, SKOŚNIK TUZINEK, ZWÓJKA SOSNÓWECZKA, CETYNIEC WIĘKSZY, IGŁÓWKA SOSNOWA - na terenach objętych wpływem emisji przemysłowych, gdzie drzewostany są osłabione, obserwuje się często masowe występowanie tych owadzich szkodników. Owady te to szkodniki drzew iglastych, szczególnie wrażliwych na zanieczyszczenia powietrza.

2. MRÓWKI: wskaźnik jakości i funkcji gleb, reagują na zabiegi agrotechniczne, wrażliwe na warunki mikroklimatyczne, kontrola szkodników drzew w lasach.

3. Właściwości bioindykacyjne wykazują też: PAJĄKI, KOMARY, ŚLIMAKI, DŻDŻOWNICE, DZIĘCIOŁY.

4. JĘTKI (OWADY USKRZYDLONE) - są bardzo wrażliwe na zanieczyszczenia i różne zaburzenia środowiska wodnego, dlatego są powszechnie wykorzystywane w biologicznych metodach oceny jakości wody,
5. CHRUŚCIKI (OWADY USKRZYDLONE) - larwy chruścików są dobrymi bioindykatorami wykorzystywanymi w biomonitoringu wód. Są licznym elementem makrozoobentosu rzek.

6. Efektem wywołanym działalnością człowieka, m.in. zanieczyszczeń chemicznych, jest fakt,

że ssaki morskie są rzadko spotykane w południowym Bałtyku. Stosunkowo najliczniej występuje MORŚWIN, niewielki ssak pojawiający się w strefie umiarkowanej i arktycznej przybrzeżnych wód półkuli północnej. Innym gatunkiem spotykanym u polskich wybrzeży Bałtyku jest największa bałtycka foka: FOKA SZARA, migrująca głównie z kolonii u wybrzeży Estonii. Ssaki morskie, ze względu na końcową pozycję w sieci troficznej, długi czas życia, a także długi biologiczny okres pół-trwania toksyn, akumulują znaczne ilości związków chloroorganicznych, jak również metali ciężkich.

7. Polski indeks biotyczny (BMWP-PL) - wskaźnik jakości wód stosowany do monitoringu rzek w Polsce. Pomoc do szybkiej oceny jakości środowiska - dostajemy tabele ze zwierzętami i szukamy podobnych co na „odłowionej próbie” - i stawiamy punkty. Im niższy indeks - tym lepiej. „Szukane” zwierzęta :

(1p)Larwy widelnic - Larwy widelnic są wrażliwe na zanieczyszczenia i bardzo wymagające pod względem zawartości tleniu w wodzie. Wiele gatunków jest zagrożonych wyginięciem w związku z pogarszającym się stanem siedlisk wodnych., przytulik jeziorny - zwierzęta nie tolerujące zanieczyszczeń

(2p) larwy chruścików, jętek - jętki są owadami bardzo wrażliwymi na wszelkie zmiany środowiska wodnego. Zasiedlają głównie wody czyste lub bardzo słabo zanieczyszczone., ślimaki skrzelodyszne, larwy ważek, raki, małże - słabo tolerujące zanieczyszczenia

(3p) larwy meszek, kiełże, ślimaki płucodyszne, larwy ochotek mogą zamieszkiwać miejsca z ograniczoną obecnością tlenu w wodzie jak np.: dno jeziora lub obszary z wysokim zanieczyszczeniem organicznym, ośliczka - dobrze tolerujące zanieczyszczenia

(4p) skąposzczety, pijawki, duże czerwone larwy ochotek - tolerujące duże zanieczyszczenia

8. Dobrymi bioindykatorami zanieczyszczenia wód są np. RAKI RZECZNE, LARWY CHRUŚCIKÓW

9. CHRZĄSZCZE ŻYJĄCE W MARTWYM DREWNIE. Larwy wwiercają się w leżące, martwe drzewo (w środowisku naturalnym), w lasach „sztucznych” (stworzonych przez człowieka np. sosnowe, dominacja jednego gatunku) martwe drzewa są usuwane (sprzątane). Różnice (między pierwotnymi lasami a tymi stworzonymi przez nas) - w ilości mikrosiedlisk naturalnych zespołów leśnych owadów i grzybów.

10. DŻDŻOWNICE, LUB MUCHY - Jeśli w zawierającym metale ciężkie otoczeniu je umieścimy, zaobserwujemy negatywne zmiany zachodzące w ich organizmach. Owady i dżdżownice mogą bowiem pełnić rolę bioindykatorów wykrywających skażenie środowiska.

21. Formy adaptacji zwierząt do bytowania w różnych środowiskach.

Adaptacje - to przystosowania organizmów do środowiska życia w budowie i

funkcjonowaniu umożliwiające przeżycie.

Np.

a) kształt dziobów u ptaków w zależności od rodzaju pokarmu (orzeł - dziób ostry,

podobny do haczyka, wróbel - dziób podobny do dziadka do orzechów do

rozgniatania ziaren zbóż, flaming- podobny do sita - do odcedzania pokarmu z wody)

b) U gadów : sucha skóra zabezpieczająca organizm przed wysychaniem, jaja otoczone

pergaminową skorupką)

Czynniki środowiska można w ograniczonym stopniu na niewielkiej przestrzeni

modyfikować dążąc do tego , aby ich wartości najbardziej zbliżały się do optymalnych.

Np.

zwierzęta szukają kryjówek, które ogrzeją ciepłem własnego ciała.

Organizmy korzystają z zasobów środowiska, wskutek czego je przekształcają.

Każdy gatunek dostosowywał się w toku ewolucji do warunków środowiska, w którym

żyje. Dlatego niektóre całkowicie różne gatunki, ale występujące w podobnym

środowisku mają wspólne cechy, ułatwiające im przetrwanie np. piesiec (lis polarny),

pardwa(ptak łowny z rzędu kuraków, rodziny głuszcowatych zamieszkuje okolice

podbiegunowe), zając bielak są białe zimą a brunatne latem jak ich otoczenie.

Wiele spokrewnionych gatunków, żyjąc w różnych środowiskach, przystosowało się do

odmiennych, narzuconych im przez otoczenie warunków i stały się do siebie

niepodobne pod względem wyglądu bądź sposobu życia np. lisy: piesiec i fenek

Piesiec żyjący w Arktyce ma gęste futro, małe uszy, krótki pysk a fenek żyjący na pustyniach Afryki - krótkie niezbyt gęste futro o złotej barwie piasku, duże ,słabo owłosione uszy, którymi oddaje ciepło.

Rodzaje adaptacji(osobnicza, gatunkowa).

-Zwierzę w środowisku wodnym - przystosowania do warunków życiowych oraz wybranych stref ekologicznych i mikrośrodowisk (zwierzęta reofilne, litoralne, pelagiczne, głębinowe, słodko- i słonowodne, raf koralowych).

-Organizm zwierzęcy w środowisku lądowym - adaptacje do lotu oraz nadrzewnego, naziemnego, podziemnego i nocnego trybu życia.

-Adaptacje morfologiczne, troficzne i ekologiczne zwierząt do niektórych, specyficznych mikro środowisk lądowych (jaskinie, środowisko podkorowe, gniazda mrówek, nory i sierść ssaków).

-Mimetyzm i mimezja jako interesujące przypadki przystosowań morfologicznych.

- Adaptacje zwierząt do specyficznych warunków klimatycznych: arktycznych, pustynnych,

stepowych, wysokogórskich (fauna Tatr)

22. Organizacja łowiectwa w Polsce i jego rola w ochronie przyrody

ŁOWIECTWO (gospodarka łowiecka) - zespół planowanych i skoordynowanych czynności mających na celu racjonalne gospodarowanie zwierzyną w myśl zasad ekonomii i zgodnie z założeniami ochrony przyrody oraz zgodnie z gospodarką rolną i leśną. Współcześnie łowiectwo jest rozpatrywane w szerokim kontekście, określanym też jako gospodarka łowiecka. Obejmuje ona: hodowlę i ochronę zwierzyny oraz jej pozyskiwanie w drodze polowań lub odłowów, a następnie wprowadzenie do obrotu gospodarczego.

Według obecnego prawa łowieckiego (Ustawa z dnia 13 października 1995 r. Prawo łowieckie. Dz. U. z 1995 r. Nr 147, poz. 713 jednolity tekst z uwzględnieniem zmian z dnia 26.07.2001 r. Dz. U. z 2001 r. Nr 125, poz. 1366 oraz z dnia 20.06.2003 r. Dz. U. z 2002 r. Nr 113, poz. 984, gospodarowanie zwierzyną należy do państwa, a jego podstawę stanowią odpowiednie plany hodowlane. Ustawa ta wskazuje bardzo wyraźnie na konieczność ochrony i hodowli zwierzyny dla potrzeb ogólnospołecznych jak również wskazuje na wpływy zmieniających się uwarunkowań społecznych i ekonomicznych na stosunek człowieka do przyrody, a w tym do łowiectwa.

HODOWLA ZWIERZĄT ŁOWNYCH

Gospodarstwo łowieckie jest częścią gospodarstwa leśnego lub też rolnego i jest ich uboczną produkcją, a więc hodowla zwierząt łownych musi być realizowana w ten sposób, aby nie utrudniać i nie zmniejszać produkcji głównej. W zależności od charakteru i rodzaju zagospodarowywanego terenu łowieckiego zwanego obwodem łowieckim lub też łowiskiem, zaplanować i realizować należy nie tylko ochronę zwierząt łownych, a więc osiągnięcia na jednostce powierzchni określonej liczby (pogłowia) zwierząt łownych, ale przede wszystkim dążyć musimy do ochrony środowiska (biotopu) w jakim zwierzyna ta bytuje. Poza głównym celem jakim jest hodowla zwierzyny, istnieją nie mniej ważne cele poboczne jak niematerialne korzyści z prawidłowo zagospodarowanego i zdrowego środowiska naturalnego w postaci doznań estetycznych i duchowych, a także kultywowania tradycji i zwyczajów myśliwskich.

POZYSKIWANIE ZWIERZĄT ŁOWNYCH

Zgodnie i według prawa łowieckiego pozyskanie zwierząt łownych to "polowanie", poprzez które rozumie się: tropienie, ściganie, strzelanie oraz odławianie dozwolonymi metodami, żywej zwierzyny celem wejścia w jej posiadanie. A więc zgodnie i według prawa łowieckiego wszelkie legalne pozyskanie zwierzyny jest polowaniem. Zwykle polowanie kojarzymy przede wszystkim ze strzelaniem, a pozyskiwanie zwierzyny żywej z odłowami.Końcowym efektem racjonalnej hodowli zwierzyny grubej i drobnej jest uzyskanie zdrowych i dobrze rozwiniętych zwierząt o optymalnym ciężarze tuszy i najokazalszych trofeach.

GATUNKOWA OCHRONA ZWIERZĄT - jedna z form ochrony przyrody przyjęta w ustawie o ochronie przyrody. W stosunku do dziko występujących zwierząt objętych ochroną gatunkową wprowadzone są następujące zakazy: zabijania, okaleczania, chwytania, transportu, pozyskiwania, przetrzymywania, posiadania żywych zwierząt, posiadania zwierząt martwych lub ich części, niszczenia siedlisk i ostoi, wybierania, posiadania oraz przechowywania jaj i inne.

Ze względu na błąd legislacyjny, od 15 listopada 2008 do 22 listopada 2011 r. ochrona gatunkowa zwierząt formalnie w Polsce nie obowiązywała, gdyż dotychczasowe rozporządzenie Ministra Środowiska w tej sprawie było sprzeczne z upoważnieniem ustawowym. 23 listopada 2011 r. weszło w życie rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 12 października 2011 r. w sprawie ochrony gatunkowej zwierząt, które obecnie reguluje to zagadnienie (Dz. U. z 2011 r. Nr 237, poz. 1419). Niektóre gatunki chronione znalazły się także w rejestrze gatunków rzadkich i zagrożonych (Polska Czerwona Księga Zwierząt, Czerwona Lista Zwierząt Ginących i Zagrożonych w Polsce

23. Wykorzystanie technik molekularnych w badaniach ekologicznych.

Ekologia molekularna

Zagadnienia możliwe do badania wyłącznie lub przede wszystkim technikami molekularnymi:

• analizy rodzicielstwa i pokrewieństwa

• identyfikacja osobników

• metody nieinwazyjne i ślady biologiczne

• śledzenie historii populacji i gatunków niezróżnicowanych morfologicznie

• badania genetyczne wymarłych gatunków

• przybliżone lecz bardzo szybkie i uniwersalne metody oceny bioróżnorodności we wszystkich skalach

Dlaczego techniki biologii molekularnej stosuje się w ekologii?

• analizuje się cechy dziedziczne, unika się badania cech które wykazują znaczną plastyczność fenotypową

• są uniwersalne - od wirusów do człowieka

• dostarczają zazwyczaj dokładniejszych wyników niż tradycyjne metody i trwają znacznie krócej

• możliwa jest identyfikacja genów odpowiedzialnych za obserwowane cechy i zjawiska - podstawy genetyczne procesów ekologicznych i ewolucyjnych

• techniki analizy DNA wymagają śladowych ilości materiału biologicznego - mogą być nieinwazyjne i niedestrukcyjne

Ekologia molekularna jest ściśle powiązana z teorią ewolucji Dane molekularne pozwoliły na testowanie kluczowych aspektów Syntetycznej Teorii Ewolucji (Nowoczesnej Syntezy) Przewidywania wyprowadzone z syntetycznej teorii ewolucji stanowią podstawę wnioskowania o procesach ekologicznych z danych molekularnych:

• teoria mutacji neutralnych

• zegary molekularne

• genetyka populacji

• koalescencja

• genomika

Łańcuchowa reakcja polimerazy - PCR Najważniejsza technika ekologii molekularnej

• Pozwala uzyskać ze złożonej mieszaniny fragmentów DNA, np. całego genomu człowieka, miliardy kopii ściśle określonego fragmentu DNA

• O tym, który fragment będzie namnożony decydują startery, krótkie (15-30 bp) jednoniciowe fragmenty DNA o znanej sekwencji, które przyczepiają się do

matrycy DNA definiując fragment ulegający amplifikacji; startery syntetyzuje się chemicznie

• Amplifikacja może odbywać się z minimalnej ilości wyjściowego DNA, nawet z 1 cząsteczki

24. Las jako systemy ekologiczne

Ekosystem tworzą organizmy żywe i składniki nieożywione ,które łączą ze sobą zależności pokarmowe, przepływ energii i krążenie pierwiastków chemicznych. Wyróżniamy ekosystemy wodne (morskie, słodkowodne)oraz lądowe.
Las jest dobrym przykładem ekosystemu lądowego. Można wyróżnić jego cztery warstwy:
1. Warstwa koron drzew
2. Podszyt (krzewy i niższe drzewa)
3. Runo leśne (trawy, byliny, mchy, porosty)
Ekosystem leśny - zwany również biogeocenozą stanowi populację roślin i zwierząt leśnych wraz z elementami przyrody nieożywionej (atmosfera, pedosfera), które stanowią środowisko abiotyczne danej wspólnoty życiowej.
Niekiedy cały kompleks leśny traktowany jest jako jeden wielki ekosystem, ale w rzeczywistości duży masyw leśny nie jest jednorodnym układem ekologicznym, gdyż wykazuje zróżnicowanie na elementarne ekosystemy o odmiennych stosunkach biocenotycznych i siedliskowych, widocznych nawet w fizjonomii poszczególnych fragmentów roślinności.
Z ekologicznego punktu widzenia określić go więc można jako kompleks ekosystemów leśnych.
Na stosunkowo dużych obszarach zespół różnych ekosystemów (np. leśnych, łąkowych, wodnych) może tworzyć całość przyrodniczą wyższego rzędu, wyodrębnionych na podstawie kryteriów fizycznogeograficznych (geologicznej budowy, rzeźby terenu, stosunków glebowo-gruntowo-hydrologicznych, florystycznych, faunistycznych itp.) jako jednostkę przestrzenną o pewnych charakterystycznych cechach fizjonomicznych, zwanych makrosystemem ekologicznym lub inaczej krajobrazem.

25. Łowiectwo jako system ekologiczny

26. Regulacje prawne łowiectwa w Polsce

PODSTAWOWY AKT PRAWNY
Podstawowym aktem prawnym jest wydane w formie ustawy Prawo Łowieckie (Dz.U. 1995 nr 147 poz. 713 - Ustawa z dnia 13 października 1995 r. Prawo łowieckie.) regulujące zagadnienia związane z łowiectwem, gospadarką łowiecką, funkcjonowaniem Polskiego Związku Łowieckiego oraz kół łowieckich, strażą łowiecką, wykonywaniem polowania (potocznie polowaniem), szkodami łowieckimi oraz przepisami karnymi związanymi bezpośrednio z łowiectwem.

DODATKOWE AKTY PRAWNE

Zagadnienia związane z łowiectwem poza Ustawą Prawo Łowieckie regulowane są różnież poprzez szereg dodatkowych dokumentów prawnych takich jak:

- Ustawa z dnia 21 maja 1999. O broni i amunicji. Dokument reguluje zagadnienia związane z bronią i amunicją myśliwską oraz strzelnicami myśliwskimi.

- Ustawa z dnia 21 sierpnia 1997. O ochronie zwierząt.

- Ustawa z dnia 24 kwietnia 1997. O zwalczaniu chorób zakaźnych zwierząt, badaniu zwierząt rzeźnych i mięsa oraz o Inspekcji Weterynaryjnej

- Ustawa z dnia 16 października 1991. O ochronie przyrody.

- Ustawa z dnia 28 września 1991. O lasach.

- Ustawa z dnia 18 kwietnia 1985. O rybactwie śródlądowym.

Do poszczególnych ustaw wydawane są szczegółowe rozporządzenia.

27. Wpływ regulacji rzek na ich biocenozy i funkcjonowanie

Regulacja rzek wywołuje szereg negatywnych skutków:

zanik zróżnicowanych struktur rzecznych i ubożenie flory i fauny. Bogactwo takich struktur zapewnia różnorodność siedliskową i umożliwia rozwój i bytowanie fauny i flory wodnej posiadającej rośne preferencje. W korycie uregulowanym następuje ujednolicenie i zubożenie tych warunków: W zabetonowanym korycie nie rozwinie się bujna roślinność ani związane z nią organizmy. Jednocześnie, takie zróżnicowanie warunków abiotycznych oraz występowanie różnorodnych gatunków flory i fauny składa się na możliwości samooczyszczania się wód rzecznych. Ubożenie siedliskowe i biologiczne wód znacznie ogranicza te naturalne mechanizmy obronne cieków- co w następstwie wpływa na pogorszenie jakości wód, W zbiornikach, które poddawane są regulacji, wody rzeczne mogą ulegać przyspieszonej eutrofizacji, następują zmiany temperatury i zmiany charakteru dna. Te procesy oznaczają radykalną zmianę warunków życia organizmów lub wręcz zanik siedlisk czy tarlisk. Kolejnym problemem jest niszczenie ciągłości cieków, wpływa to na degradację korytarzy ekologicznych, które zapewniają łączność wielu ekosystemów. Po za tym regulacja rzek wpływa na:

• zmniejszenie możliwości retencyjnych dolin rzecznych,

• zmiany w krajobrazie, pogorszenie estetyki terenów nadrzecznych

Stosowana od wieków regulacja rzek powoduje zmiany i straty w ekosystemach. Wycinanie drzew pozbawia rzekę ocienionych fragmentów. Wpływa to na zmniejszenie różnorodności środowiska rzecznego, sprzyja szybszemu nagrzewaniu się wody i spadkowi zawartości tlenu. W efekcie prowadzi to do wycofywania się z rzeki szeregu organizmów. Ocenia się, że w Polsce zostało tylko ok. 5% lasów łęgowych z tych, które występowały tu uprzednio.

Płynące wieloma odnogami rzeki, koncentruje się w jednym korycie, umacnia brzegi, otacza je wałami, skraca, odcina meandry. Powoduje to likwidację miejsc bytowania i rozrodu ryb, płazów, ptaków i zwierząt bezkręgowych. Wprowadza się uprawy rolne, stosując środki ochrony roślin, co powoduje dalsze niekorzystne zmiany w środowisku.

Przyspieszenie nurtu rzeki i skracanie wpływa na intensyfikację erozji, a pogłębianie dna przy niskim stanie wody wpływa na przesuszenie terenów przyległych. W wyniku obwałowania dolin rzecznych, zmniejsza się ich retencja.

28. Rola owadów pszczołowatych w funkcjonowaniu ekosystemów naturalnych i środowiskowych.

"Gdy zginie ostatnia pszczoła na kuli ziemskiej, ludzkości pozostaną tylko 4 lata życia” -Albert Einstein.

Do owadów pszczołowatych należą: pszczoły miodne, trzmiele i pszczoły samotnice. Rola:

- pszczoła miodna jako zapylacz roślin owadopylnych przynosi zwiększenie korzyści gospodarczych płynących ze wzrostu plonów nawet o 30%. Szacuje się, że w naszej szerokości geograficznej takie rośliny owadopylne stanowią około 78% gatunków. Wobec tego gdyby nawet owady pszczołowate (w tym pszczoła miodna) nie dostarczały żadnych produktów i tak warto ją utrzymywać właśnie ze względu na zapylanie (zapylanie ręczne jest pracochłonne, przykładem jest ręczne zapylanie grusz na plantacji Haniuan w Chinach). Przeważającym argumentem jest fakt, iż 1/3 produktów spożywanych przez człowieka jest zależna bezpośrednio od zapylania przez owady.

- zapylenie przez owady zwiększa nie tylko wielkość plonu ale też jego jakość, czyli kształt i wypełnienie owoców, a także wzrost zawartości składników pokarmowych w nasionach.

- wiele roślin wykształciło ewolucyjne zabezpieczenia przed zapyleniem własnym pyłkiem, a więc w tym wypadku pszczoła miodna i dzikie zapylacze stają się niezbędne.

- do roślin wymagających zapylenie przez owady lub takich, u których zwiększa ono wydatnie wielkość i jakość plonu należą między innymi: jabłoń, koniczyna czerwona, czereśnia, porzeczka czarna, malina, truskawka oraz rośliny uprawiane na nasiona takie jak: cebula, kapusta, marchew.

- pszczoła miodna jest częścią łańcucha pokarmowego. Sama żywi się nektarem i pyłkiem roślin ale jednocześnie stanowi pokarm dla owadów drapieżnych (szerszenie), ptaków (żołna, sikorka, dzięcioł) czy gryzoni (myszy, krety, nornice).

- trzmiele posiadają długi języczek (14mm) i są przystosowane do zapylania roślin o długim słupku (nisko położonych nektarnikach). Przykładem jest koniczyna czerwona.

- wiele roślin przystosowało się do zapylania przez określony gatunek, np. miesiarka lucernówka zapyla lucernę.

29. Wymień instrumenty służące realizacji polityki ochrony środowiska

Polityka ochrony środowiska (polityka ekologiczna) polega na interwencji państwa ukierunkowanej na osiąganie celów w zakresie ochrony i utrzymania równowagi środowiska, które nie mogą zostać urzeczywistnione przez działanie mechanizmu rynkowego

Cele polityki ochrony środowiska

-zachowanie, ochrona i poprawa jakości środowiska naturalnego;

-ochrona zdrowia człowieka;

-rozważne i racjonalne wykorzystywanie zasobów naturalnych;

-wspieranie działań na poziomie międzynarodowym, dotyczących regionalnych lub światowych problemów środowiska naturalnego

Aby zrealizować cele polityki ochrony środowiska powołano instrumenty polityki ochrony środowiska

Instrumenty realizacji polityki ochrony środowiska:

1. prawo wtórne:

• rozporządzenia

• dyrektywy

decyzje instrumenty rynkowe:

• zachęty

• bodźce ekonomiczne i fiskalne

• opłaty za gospodarcze korzystanie ze środowiska

• karty ekologiczne

• odpowiedzialność cywilna

• mechanizmy wspomagania finansowania ochrony środowiska przez państwo:

• bezpośrednie lub pośrednie subwencje

• finansowanie z budżetu UE

• finansowanie z projektów realizowanych w ramach funduszy strukturalnych

• pomoc kredytowa Europejskiego Banku Inwestycyjnego

• opłaty, kary oraz opłaty produktowe będące źródłem funduszy za usunięcie szkód.

30. Żywność z udziałem GMO - za i przeciw

Organizm genetycznie zmodyfikowany (GMO) to organizm inny niż organizm człowieka, w którym materiał genetyczny został zmieniony w sposób niezachodzący w warunkach naturalnych wskutek krzyżowania lub naturalnej rekombinacji. Podstawowym aktem prawnym normującym sprawy organizmów genetycznie zmodyfikowanych w Polsce jest ustawa z dnia 22 czerwca 2001 r. o organizmach genetycznie zmodyfikowanych.

Żywność genetycznie zmodyfikowana to żywność zawierająca, składająca się lub wyprodukowana z GMO. Jest ona wprowadzana do obrotu zgodnie z procedurą określoną w rozporządzeniu w sprawie genetycznie zmodyfikowanej żywności i paszy. Urzędem właściwym na terenie Polski do przyjmowania wniosków o wprowadzenie do obrotu żywności GM pochodzenia roślinnego jest Główny Inspektorat Sanitarny. Decyzje o wprowadzeniu tej żywności do obrotu są podejmowane przez właściwe instytucje Unii Europejskiej.
Określenie "pasza genetycznie zmodyfikowana" oznacza paszę zawierającą, składającą się lub wyprodukowaną z GMO. Organem kompetentnym w sprawach pasz genetycznie zmodyfikowanych w Polsce jest minister właściwy do spraw rolnictwa.

ZALETY żywności modyfikowanej genetycznie:

• wzrost odporności organizmów na nieporządane działania środowiskowe, np. choroby, warunki klimatyczne

• szybszy wzrost organizmów,

• poprawa składu chemicznego i fizycznego roślin i zwierząt.

• możliwość uprawiania określonych roślin w różnych klimatach;

• odporność na działanie szkodników;

• wyższe plony z upraw;

• niższe koszty produkcji;

• dłuższy okres trwałości produktów;

• większa zawartość w produktach określonych składników odżywczych.

WADY żywności modyfikowanej genetycznie:

• zaburzenia ekosystemu,

• występują nowe rodzaje protein w roślinach transgenicznych, a także możliwa duża koncentracja endoksyn BT, które mogą powodować alergie oraz inne skutki niepożądane dla zdrowia,

• szkodliwość zmodyfikowanych roślin, które wytwarzają substancje owadobójcze, dla pożytecznych i nieszkodliwych gatunków owadów,

• rozpylanie się w sposób niekontrolowany pyłków roślin zmodyfikowanych na inne uprawy, które w ten sposób zostają zmienione genetycznie, może to stanowić zagrożenie dla upraw ekologicznych,

• GMO powoduje nieodwracalne zmiany w organizmach,

• uwalnianie się do środowiska zmodyfikowanych genetycznie substancji,

• kontrowersyjność GMO w sferze etyki.

• zmonopolizowanie produkcji żywności

• mit o zwalczaniu głodu na świecie

31. Odnawialne źródła energii - wymienić i scharakteryzować.

Energia promieniowania słonecznego, Energetyka wiatrowa, Energia geotermalna, Biomasa, Biogaz, Energia wodna

Energia promieniowania słonecznego

Energia promieniowania słonecznego jest podstawowym źródłem energii na Ziemi. Promieniowanie słoneczne wykorzystywane jest bezpośrednio do produkcji energii elektrycznej oraz cieplnej. Jest ono również wykorzystywane w procesie fotosyntezy przez rośliny, które następnie tworzą rezerwy biomasy. Każdego dnia słońce dostarcza energię 15 tyś. razy przewyższającą zapotrzebowanie całej światowej populacji. W czasie krótszym niż 30 minut słońce dostarcza na naszą planetę więcej energii niż wynosi jej konsumpcja w ciągu całego roku. Energia słoneczna użytkowana może być na 2 sposoby: bezpośredni (ogniwa słoneczne, kolektory słoneczne) i pośredni (budowa dobrze termoregulowanych domów

Zalety: -bardzo korzystne dla środowiska -nie powoduje emisji żadnych zanieczyszczeń -wszechstronność zastosowań -długotrwałe użytkowanie instalacji

Wady: -do jej wykorzystywania potrzebne jest dużo miejsca -niezbędne są odpowiednie warunki helioenergetyczne -wysoki koszt kolektorów słonecznych

Energetyka wiatrowa

Turbiny wiatrowe przekształcają prędkość przepływu powietrza (siłę wiatru) na energię elektryczną za pośrednictwem wiatraków z długimi najczęściej trzema łopatami. Żeby móc wykorzystywać energię wiatru do produkcji prądu niezbędne są odpowiednie warunki, to znaczy stałe występowanie wiatru o określonej prędkości. Suwałki, Puck, Cisowo.

Zalety: -energia niewyczerpywana i niezanieczyszczająca środowiska -dobre źródło energii w miejscach oddalonych od centrów cywilizacyjnych

Wady: -hałas -niebezpieczeństwo dla ptaków -zajmują one duże powierzchnie i zlokalizowane są często w turystycznych rejonach nadmorskich i górskich

Energia wodna

Energia wodna, inaczej zwana hydroenergetyką, to pozyskiwanie energii z wody, a następnie przetwarzanie jej na energię mechaniczną i elektryczną. Możliwe jest to dzięki turbinom wodnym i hydrogeneratorom. Najczęściej wykorzystywana do tego jest energia wód śródlądowych mających duże natężenie przepływu i duży spadek. Włocławek, Żarnowiec.

Zalety: -nieszkodliwa dla środowiska -przyczynia się do wzrostu bezpieczeństwa energetycznego kraju -możliwość wykorzystania zbiorników wodnych do rybołówstwa, celów rekreacyjnych czy też ochrony przeciwpożarowej -tania energia

Wady: -niekorzystny wpływ na populację ryb -niszczące oddziaływanie na środowisko nabrzeża -uzależnione od dostaw wody hydroelektrownie mogą być niezdolne do pracy na przykład w czasie suszy -trwałe zajęcie obszarów, przeważnie o charakterze rolniczym lub leśnym, -konieczność przemieszczenia ludności wraz z zabudową, -degradacja roślin chronionych.

Biomasa

Poprzez fotosyntezę energia słoneczna jest akumulowana w biomasie, początkowo organizmów roślinnych, później w łańcuchu pokarmowym także zwierzęcych. Energię zawartą w biomasie można wykorzystać dla celów człowieka. Polega to na przetwarzaniu na inne formy energii poprzez spalanie biomasy lub spalanie produktów jej rozkładu. W wyniku spalania uzyskuje się ciepło, które może być przetworzone na inne rodzaje energii, np. energię elektryczną. Do celów energetycznych wykorzystuje się najczęściej: drewno, odchody zwierząt, osady ściekowe, odpady produkcji rolniczej, wodorosty, odpady organiczne, oleje roślinne i tłuszcze zwierzęce. W Polsce na potrzeby produkcji biomasy można uprawiać rośliny szybko rosnące: wierzba wiciowa, ślazowiec pensylwański, topinambur, róża wielokwiatowa, rdest sachaliński, trawy wieloletnie. Spalanie biomasy jest uważane za korzystniejsze dla środowiska niż spalanie paliw kopalnych, gdyż zawartość szkodliwych pierwiastków (przede wszystkim siarki) w biomasie jest niższa. Oprócz bezpośredniego spalania wysuszonej biomasy, energię pochodzącą z biomasy uzyskuje się również poprzez:

-zgazowanie - gaz generatorowy

-w wyniku fermentacji biomasy otrzymuje się biogaz, metanol, etanol, butanol i inne związki, które mogą służyć jako paliwo.

-estryfikację - biodiesel

Zalety: -paliwo to jest nieszkodliwe dla środowiska: ilość CO2 emitowana do atmosfery podczas jego spalania równoważona jest ilością CO2 pochłanianego przez rośliny, które odtwarzają biomasę w procesie fotosyntezy -ogrzewanie biomasą staje się opłacalne - ceny biomasy są konkurencyjne na rynku paliw -wykorzystanie biomasy pozwala zagospodarować nieużytki i spożytkować odpady

Wada: -wydzielanie się szkodliwych substancji podczas spalania białek i tłuszczy

Biogaz

Biogaz, gaz wysypiskowy- gaz palny, produkt fermentacji anaerobowej związków pochodzenia organicznego (ścieki, ścieki cukrownicze, odpady komunalne, odchody zwierzęce, gnojowica, odpady przemysłu rolno-spożywczego, biomasa) a częściowo także ich rozpadu gnilnego, powstający w biogazowni. Nieoczyszczony biogaz składa się w ok. 65% z metanu i w 35% z dwutlenku węgla oraz domieszki innych gazów (siarkowodór, tlenek węgla). Jego wartość opałowa waha się w granicach 17-27 MJ/m3 i zależy głównie od zawartości metanu.

Zastosowanie:

- paliwo dla generatorów prądu elektrycznego

- źródło energii do ogrzewania wody i pomieszczeń

- po oczyszczeniu i sprężeniu jako paliwo do napędu silników (instalacje CNG)

Zalety: -produkowanie „zielonej energii” -ograniczanie emisji gazów cieplarnianych poprzez wykorzystanie metanu -obniżanie kosztów składowania odpadów -zapobieganie zanieczyszczeniu gleb oraz wód gruntowych, zbiorników powierzchniowych i rzek -uzyskiwanie wydajnego i łatwo przyswajalnego przez rośliny nawozu naturalnego -eliminacja odoru

Wady: -konieczność przestrzegania ścisłych wymogów procesu fermentacji -nakłady inwestycyjne

Energia geotermalna

Polega ona na wykorzystywaniu energii cieplnej pochodzącej z wnętrza Ziemi, szczególnie na obszarach wulkanicznych i sejsmicznych. Pierwszą na świecie elektrownię geotermalną otwarto w 1904 roku w Larderello we Włoszech.

W Polsce funkcjonuje 8 geotermalnych zakładów ciepłowniczych: Bańska Niżna, Pyrzyce, Mszczonów, Uniejów, Stargard Szczeciński, Słomniki, Lasek, Klikuszowa.

Wykorzystanie: do produkcji energii elektrycznej, do budowy ciepłowni geotermalnych, w balneologii, ogrzewaniu budynków za pomocą pomp ciepła, uprawach, suszarnictwie, przetwórstwie, hodowli ryb, basenach

Zalety: -produkowanie „zielonej energii” -niewyczerpalna -nie podlega wahaniom ze względu na warunki klimatyczne i pogodowe -jest obojętna dla środowiska, ponieważ podczas jej wytwarzania nie są wydzielane żadne szkodliwe substancje -urządzenia techniki geotermalnej nie zajmują wiele miejsca i nie wpływają prawie wcale na wygląd krajobrazu

Wady: -mała dostępność -istnieje niebezpieczeństwo, że podczas jej wytwarzania wydostaną się z głębi ziemi szkodliwe gazy i minerały, które trudno będzie usunąć

32. Czynniki wpływające na bezpieczeństwo żywności.

Bezpieczeństwo żywności - ogół warunków, które muszą być spełnione, i działań, które muszą być podjęte na wszystkich etapach produkcji żywności i obrotu żywnością w celu zapewnienia zdrowia i życia człowieka. Czynniki wpływające na bezpieczeństwo żywności:

- zanieczyszczenie środowiska (produkt spożywczy powinien być wyprodukowany w czystym środowisku),

- przestrzeganie zasad BHP i norm bezpieczeństwa żywności

- dbanie o bezpieczeństwo żywności w czasie procesu produkcji przy uprawie roślin, hodowli zwierząt, wytwarzaniu, przetwarzaniu, pakowaniu, transporcie oraz przechowywani przez producentów i konsumentów

- dbanie o nie dostanie się do żywności różnych zanieczyszczeń (chemicznych, biologicznych, fizycznych)

- informowanie ludzi o bezpieczeństwie żywności

- stosowanie bezpiecznych opakowań

- bezpieczne przechowywanie przez producentów i konsumentów

Bezpieczeństwo żywności to ogół warunków, które muszą być spełniane, a dotyczących w szczególności:

-stosowania substancji dodatkowych i aromatów

-poziomów substancji zanieczyszczających

-pozostałych pestycydów

-warunków napromieniowania żywności

-cech organoleptycznych

-oraz działań, które muszą być podejmowane na wszystkich etapach produkcji lub obrotem żywnością w celu zapewnienia zdrowia i życia człowieka

Zagrożenia bezpieczeństwa żywności mogą mieć charakter:

-zagrożenia biologicznego w tym włącznie mikrobiologicznych (bakterie, wirusy i pleśnie, pasożyty)

-zagrożeń i zanieczyszczeń chemicznych (metale ciężkie, środki czystości, pestycydy, nawozy)

-zagrożeń fizycznych (pestki, kości, piasek, sierść, słoma)

Bezwzględnie trzeba chronić surowce od produkcji środków spożywczych pochodzenia zwierzęcego przez zanieczyszczeniami mikrobiologicznymi i chemicznymi podczas transportu, składowania, przetwarzania w miejscu produkcji. Kontrola zagrożeń obejmuje:

- zanieczyszczanie z powietrza, ziemi, wody, paszy, nawozów (w tym szczególnie organicznych lub organiczno-mineralnych i tzw.polepszaczy gleby) weterynaryjnych producentów leczniczych

- zdrowie zwierząt i ich dobrostan oraz programy nadzoru i kontroli nad odzwierzęcymi czynnikami chorobotwórczymi (np. bakterie Salmonelli)

- stan sanitarny pomieszczeń dla zdrowia oraz innych obiektów służących do przechowywania pasz

- analiza wyników badań laboratoryjnych próbek pobranych od zwierząt, które są istotne dla zdrowia ludzi (np. badania w kierunku brecelozy), badania zakażeń pałeczkami salmonelli, szczególnie stad drobiu.

- właściwe stosowanie weterynaryjnych produktów leczniczych, zwłaszcza przestrzeganie okresów karencji oraz dodatków paszowych.

33. Plany gospodarki odpadami - poziomy, cele oraz podstawowe elementy planów gospodarki odpadami dla gminy.

Plan gospodarki odpadami jest dokumentem, który pozwala uporządkować działania władz lokanych lub regionalnych, określając ramy dla planów bardziej szczegółowych. Zawiera wizję rozwoju systemu i określa opcje oraz warunki rozwiązań.

Poziomy: krajowy (wytycza politykę państwa w zakresie gospodarki odpadami), wojewódzki, powiatowy, gminny. Gminny plan gospodarki odpadami jest najbardziej szczegółowy. Powinien on uwzględniac założenia planów wyższego szczebla.

Zakres planów gospodarki odpadami określony jest w art. 14 i 15 ustawy o odpadach. Plany te powinny określać:

• Aktualny stan gospodarki odpadami;

• Prognozowane zmiany w zakresie gospodarki odpadami;

• Działania zmierzające do poprawy sytuacji w zakresie gospodarowania odpadami;

• Instrumenty finansowe służące realizacji zamierzonych celów;

• System monitoringu i oceny realizacji zamierzonych celów.

Elementy planów gospodarki odpadami:

• Rodzaj, ilość i źródło pochodzenia odpadów,

• Rozmieszczenie istniejących instalacji i urządzeń do odzysku lub unieszkodliwiania;

• Wykaz podmiotów prowadzących działalność w zakresie gospodarki odpadami,

• Listę działań prowadzących do zapobiegania powstawaniu odpadów lub do ograniczenia ilości wytwarzanych odpadów, ograniczenia ich negatywnego wpływu na środowisko, działania określające właściwe postępowanie z odpadami wytwarzanymi na danym terenie,

• Planowany system gospodarki odpadami.

Ponadto, gminny plan gospodarki odpadami powinien zawierać: rodzaje i harmonogram realizacji przedsięwzięć oraz harmonogram uruchamiania środków finansowych i ich źródła.

34. Możliwość zastosowania niekonwencjonalnych źródeł energii jako elementu polityki energooszczędności w różnych gałęziach przemysłu

Na tle szerokiego przeglądu potencjalnych zasobów niekonwencjonalnych źródeł energii i przedstawienia rozwiązań technicznych pozwalających na ich zastosowanie w warunkach krajowych przeprowadzono szczegółową analizę możliwości ich wykorzystania. Zastosowania te oceniono nie tylko z technicznego i technologicznego punktu widzenia, lecz także z ekonomicznego i ekologicznego, co pozwala na lepsze porównanie różnych aspektów wykorzystania niekonwencjonalnych źródeł energii, mających zastosowanie w krajowych warunkach geograficznych i klimatycznych. Dotyczy to szczególnie zastosowania techniki wykorzystania energii słonecznej, energii wiatru, energii geotermalnej i biomasy oraz wykorzystania energetycznego pomp ciepła.

Energię wykorzystuje się w produkcji przemysłowej, transporcie, ogrzewaniu, oświetleniu. Konwencjonalne źródła energii w postaci zasobów naturalnych nieprzetworzone opały i paliwa: drewno, węgiel kamienny i brunatny, ropa, gaz. Stały wzrost zapotrzebowania na energię powoduje kurczenie się zasobów naturalnych. Wzrost zapotrzebowania na energię wpływa na wzrost cen ropy, a następnie wszystkich innych paliw. Również względy ochrony środowiska zwiększyły zainteresowanie nowymi, niekonwencjonalnymi źródłami i technologiami wytwarzania energii:

1) odnawialne: e. słoneczna, e. wiatru, e. pływów i fal morskich, e. cieplna oceanów

2) nieodnawialne: e. magneto-hydro-dynamiczna, ogniwa paliwowe

3) e. wnętrza ziemi (geotermiczna) można zaliczyć do obu rodzajów źródeł:

-gejzery (nieodnawialne)

-e. gorących źródeł (odnawialne)

Wykorzystanie prawie wszystkich źródeł e. niekonwencjonalnej związane jest z minimalnym bądź niewielkim wpływem na środowisko. Z tego względu stanowią bardzo atrakcyjną alternatywę w stosunku do źródeł konwencjonalnych. Ograniczenia:

1) technologiczne- ze względu na postać ich występowania i możliwości praktycznego wykorzystania

2) ekonomiczne- związane z dużymi kosztami ich stosowania

3) polityczne lub prawne- związane z możliwościami mega katastrofy ekologicznej w przypadku elektrowni jądrowej

4) społeczne- akceptacja to najważniejszy problem energetyki jądrowej

35. Znaczenie przeżuwaczy w kształtowaniu środowiska przyrodniczego

Pod kontem wykorzystywania trwałych użytków zielonych przeżuwacze pozytywnie wpływają na środowisko przyrodnicze, głównie na jakość i obieg wód. Po za tym dzięki prowadzonym wypasom przeżuwaczy, zatrzymuje się naturalny proces sukcesji. Niestety jest też ich negatywne znaczenie: produkcja przeżuwaczy ma duży wpływ na efekt cieplarniany na Ziemi: w jej wyniku do atmosfery przedostaje się więcej metanu i dwutlenku węgla niż w wyniku emisji spalin przez samochody, samoloty i inne środki komunikacji.

36. Czynniki wpływające na jakość żywności

Jakość żywności: jest pochodną stanu środowiska, sposobów produkcji roślinnej lub chowu zwierząt, sposobu przetwarzania, przechowywania i transportu surowców. Istnieje łańcuch współzależności pomiędzy glebą, rośliną, zwierzęciem i człowiekiem. Człowiek jako konsument żywności pochodzenia roślinnego i zwierzęcego, znajduje się na końcu łańcucha żywnościowego i przyjmuje wraz z nią znajdujące się tam zanieczyszczenia. Konieczna jest kontrola zagrożeń żywności i pasz począwszy od gleby, jej upraw i nawożenia.

Jakość żywności w świetle aktualnego ustawodawstwa: Najnowsza definicja ISO określa jakość jako :"ogół właściwości obiektu wiążących się z jego zdolnością do zaspokajania potrzeb stwierdzonych i oczekiwanych ".

Jakość żywności - to ogół cech i właściwości produktu, decydujących o zdolności zaspokojenia potrzeb konsumenta.

OCZEKIWANIA I ODCZUCIA KONSUMENTA:

Wewnętrzne cechy jakości: a)bezpieczeństwo produktu i aspekty zdrowotne, b)właściwości i trwałość produktu c)niezawodność produktu i wygoda w jego użyciu.

Zewnętrzne cechy jakości: a)właściwości systemu produkcyjnego b) aspekty środowiskowe c) marketing. Właściwości fizyczne surowców i produktów, np. pH, skład, uwarunkowania genetyczne. Obróbka ręczna, warunki operacji i procesów przetwórczych w łańcuchu produkcyjnym produktów rolno-spożywczych, np. temp. higiena, opakowanie. Wymogi i ograniczenia prawne.

Cechy żywności:

A. Zdrowotność (bezpieczeństwo, wartość odżywcza, energetyczna, dietetyczna)

B. Atrakcyjność sensoryczna (wygląd zewnętrzny, zapach, konsystencja, struktura, smakowitość)

C.Dyspozycyjność (rozpoznawalność gat., wielkość jednostkowa, trwałość, łatwość przygotowania)

Toksyczność żywności wywołana jest przez:

-substancje szkodliwe naturalnie występujące w żywności np. glikozydy cyjanogenne

-substancje szkodliwe powstające w trakcie przetwarzania i przechowywania np. produkty antyoksydacji tłuszczów

-zanieczyszczenia przenikające do żywności na etapie produkcji surowca i przetwarzania utrwalania transportu i przechowywania

Zdrowotność cechą jej jest wartość odżywcza czyli przydatność produktu do pokrywania potrzeb organizmu związanych z przemianami metabolicznymi

wartość odżywcza czyli przydatność produktu do pokrywania potrzeb organizmu, związanych z przemianami metabolicznymi.

Wartość odżywcza zależy od:a)jakości surowca; b)odmiany rośliny czy rasy zwierzęcia; c)metod uprawy czy hodowli; d)sposobu i warunków przetwarzania; e)utrwalania i przechowywania.

Cechy sensoryczne to: a)wygląd zewnętrzny; b) smak; c) zapach;d) konsystencja.

Cechy użytkowe żywności obejmują m.in.: a)łatwość przygotowania do spożycia ;b)wielkość opakowania ;c)stosunek masy opakowania do masy produktu;d)możliwość przechowywania w domu; e)trwałość po otwarciu itp.

Wymagania konsumenta:a)zależą od jego zamożności; b)wieku c)wielkości rodziny d)oczekiwań w stosunku do żywności

---