2. RYNEK, POPYT I PODAŻ

Rynek - zespół warunków, które doprowadzają do kontaktu pomiędzy kupującymi i sprzedającymi w procesie wymiany dóbr i usług. To proces wymiany informacji między kupującymi i sprzedającymi. Warunkiem istnienia rynku jest swoboda kształtowania cen.

Konkurencja - istotny element procesy rynkowego. To proces rywalizacji, w trakcie którego uczestnicy rynku dążą do uzyskania lepszej pozycji w stosunku do rywali. Nie zachodzi między kupującymi i sprzedającymi, tylko między kupującymi i kupującymi lub sprzedającymi i sprzedającymi.

Kryteria klasyfikacyjne rynku:

1. przestrzeń:

- rynek lokalny

- rynek regionalny

- rynek krajowy

- rynek zagraniczny

- rynek międzynarodowy

- rynek światowy (globalny)

2. podmiot wymiany:

- rynek dóbr i usług (konsumpcyjnych i produkcyjnych)

- rynek pracy

- rynek pieniężno kapitałowy

3. relacja między popytem i podażą:

- rynek sprzedawcy (producenta) - na rynku występuje nadwyżka popytu nad podażą

- rynek nabywcy (konsumenta) - na rynku występują nadwyżka podaży nad popytem

4. ingerencja państwa w procesy gospodarcze:

- rynek wolny - władza gospodarcza nie sprawuje żadnej kontroli, nie ma ingerencji w ceny]

- rynek regulowany - władza gospodarcza prawuje kontrole i ingeruje w ceny

5. ogniwo kanału rynku:

- rynek zbytu

- rynek skupu

- rynek hurtowy

- rynek detaliczny

Funkcje rynku:

1. rynek jako instrument wyceny różnych dóbr, usług i zasobów

2. rynek jako podstawowe źródło informacji dla podmiotów gospodarujących o przebiegu procesów gospodarczych

Analiza rynku ze strony konsumenta (analiza popytu):

POPYT (D) - ilość dobra, jaką zamierzają nabyć konsumenci w określonym czasie i w danym warunkach rynkowych (głównym warunkiem rynkowym jest cena danego dobra)

Determinanty popytu (czynniki wpływające na wzrost popytu):

1. cena danego dobra

2. ceny innych dóbr (substytucyjnych i komplementarnych)

3. dochód konsumenta

4. użyteczność dobra

5. oczekiwania konsumenta

6. moda, gusty i preferencje nabywców

7. czynniki losowe (liczba ludności, wiek, płeć, wykształcenie, miejsce zamieszkania, warunki naturalne)

P (cena)

D

P₁ a₁

Krzywa popytu

P₂ a₂ D'

D”

Q₁ Q₂ Q (ilość)

Prawo popytu:

Wraz ze wzrostem ceny wartość popytu maleje.

Wraz ze spadkiem ceny wartość popytu rośnie.

Odstępstwa od prawa popytu:

1. paradoks Giffena - dotyczy dóbr podstawowych (cena i popyt rośnie)

2. paradoks Velbena - dotyczy dóbr luksusowych, zamożnych partii społecznych (cena i popyt rośnie)

3. paradoks spekulacyjny - wiąże się z oczekiwaniami dotyczącymi przyszłej ceny (gra na giełdzie papierów wartościowych)

Kryteria związane z popytem:

1. wielkość popytu (konkretny punkt na krzywej popytu, np. a₁)

2. zmiana wielkości popytu (np. z punktu a₁ do a₂)

3. popyt (cała krzywa - wszystkie kombinacje ilościowo cenowe na krzywej)

4. zmiana popytu (cała krzywa zmienia położenie, D' - wzrost popytu, D” - spadek popytu)

Krzywa popytu jest krzywą malejącą, co wywołuje dwa rodzaje elementów:

1. efekt substytucyjny zmiany ceny, który polega na tym, że przy obniżce ceny danego dobra staje się ono relatywnie tańsze i konsumenci mogą zastąpić nim inne dobra

2. efekt dochodowy zmiany ceny, który sprowadza się do tego, że przy obniżce ceny danego dobra siła nabywcza konsumentów wzrasta, ponieważ przy stałym dochodzie nominalnym konsumenci mogą zwiększyć swoje zakupy taniejącego dobra

Cena danego dobra determinuje kształt krzywej popytu, a zmiany ceny powodują przesuwanie się po niej. Natomiast położenie krzywej (wyżej lub niżej) określone jest przez czynniki poza cenowe.

Analiza rynku ze strony producenta (analiza podaży):

PODAŻ (S) - zestaw ilości danego dobra, jakie są skłonni sprzedawać producenci w określonym czasie i w określonych warunkach rynkowych.

Determinanty podaży:

1. cena danego dobra

2. koszty produkcji (ceny czynników produkcji)

3. technologia

4. organizacja produkcji

5. podatki i subsydia (dotacje)

6. przewidywane zmiany ceny

7. liczba przedsiębiorstw w branży

8. interwencja państwa

9. warunki atmosferyczne

P

S” S

P₂ a₂ S'

Krzywa podaży

P₁ a₁

Q₁ Q₂ Q

Prawo podaży:

Wielkość podaży jest wprost proporcjonalna do ceny (ze wzrostem ceny rośnie podaż i odwrotnie).

Kategorie związane z podażą:

1. wielkość podaży (konkretny punkt na krzywej popytu, np. a₁)

2. zmiana wielkości podaży (np. z punktu a₁ do a₂)

3. podaż (cała krzywa - wszystkie kombinacje ilościowo cenowe na krzywej)

4. zmiana podaży (cała krzywa zmienia położenie, S' - wzrost podaży, S” - spadek podaży)

Równowaga rynkowa (dostosowanie popytu i podaży) - polega na tym, że w jakimś punkcie czasowym będzie istniała tylko jedna cena, przy której ilość dobra, jaką będą chcieli nabyć konsumenci i ilość dobra, jaką będą chcieli sprzedać producenci, będzie sobie równa.

P

D S

P₁ E - punkt równowagi gospodarczej, który wyznacza cenę

równowagi i jej ilość

P_E P₁>P_E → S>D nierówność rynkowa w postaci nadwyżki podaży

P₂ P₂<P_E → D>S niedobór rynkowy w postaci nadwyżki popytu

Q₁ Q_E Q₂Q₃ Q

Zmiany stanów równowagi:

P

D S”

S

E” S' S' - popyt stały, podaż zwiększona

P_E” E S“ - popyt stały, podaż zmniejszona

P_E E'

P_E'

Q_E”Q_E Q_E' Q

P D'

D S

D”

P_E' E' D' - podaż stała, popyt zwiększony

P_E E D“ - podaż stała, popyt zmniejszony

P_E“ E'

Q_E“ Q_E Q_E

Ingerencje cenowe (wpływ ingerencji państwa na równowagę rynkową):

• w sposób bezpośredni

- ustalanie pułapu cenowego (tzw. ceny maksymalnej)

- ustalanie ceny minimalnej

• w sposób pośredni - za pomocą narzędzi polityki fiskalnej (VAT, cło, akcyza)

Cena maksymalna - cena, która nie ma prawa iść w górę, ale zawsze może iść w dół. Ustalenie ceny maksymalnej ma na celu ochronę konsumentów. Ustalanie ceny maksymalnej powyżej ceny równowagi nie wywiera wpływu na cenę i ilość równowagi. Cena maksymalna ustalona poniżej ceny równowagi doprowadzi do nadwyżki popytu nad podażą.

Cena minimalna - cena, która nie ma prawa iść w dół, ale może iść w górę. Ustalana jest w celu ochrony producentów. Cena minimalna ustalona poniżej ceny równowagi nie wywiera wpływu na równowagę rynkową. Cena minimalna wyższa od ceny równowagi doprowadzi do nadwyżki podaży nad popytem.

Zadanie: Rysunek przedstawia krzywą popytu na pióra, gdzie nastąpił wzrost popytu.

Które czynniki mogły spowodować owo przesunięcie: P

1. spadek cen substytutów piór D D' S

2. spadek cen produktów komplementarnych

3. spadek cen surowców stosowanych do wyrobu piór

4. obniżka podatku VAT

5. spadek dochodów konsumentów

6. reklama piór Q

Zadanie: Rysunek przedstawia krzywą popytu na wołowinę, gdzie nastąpił wzrost popytu.

Które czynniki mogły spowodować owo przesunięcie: P

1. spadek ceny wołowiny D D' S

2. spadek dochodów konsumentów

3. wzrost ceny wieprzowiny i baraniny

4. spadek podaży baraniny

Q

Zadanie: Rysunek przedstawia przemieszczenie krzywej podaży namiotów z S do S'. Co to spowodowało? P D S

1. wdrożenie nowej produkcji namiotów S'

2. spadek cen uzupełniającego wyposażenia turystycznego

3. wzrost stawek płac w danej firmie

4. wzrost dochodów konsumentów

5. spadek cen materiałów stosowanych do produkcji namiotów Q

Zadanie: W tabeli przedstawiona jest sytuacja na rynku dobra X.

Cena (Px)	180	220	260	300
Ilość podaży (QSx)	320	400	500	640
Ilość popytu (QDx)	610	550	500	460

równowaga

1. Jaka będzie wielkość nadwyżki lub niedoboru dobra X przy cenie P równej 300?

Q_Sx - Q_Dx = 640 - 460 = 180 - nadwyżka podaży nad popytem wynosząca 180 jednostek

2. Jaka jest cena i ilość równowagi na rynku tego dobra?

P_E=260 dla Q_E­=500

Zadanie: Popyt i podaż na pewien produkt opisują równania:

Q_D = 100 - 40P

Q_S = 300 + 30P

1. Oblicz parametry równowagi na rynku pewnego dobra.

Q_D = Q_S
1000 - 40P = 300 + 30P

-70P = -700

P=10

Q_D = 600 = Q_S

2. Państwo ustaliło na dany towar cenę równą ośmiu jednostkom pieniężnym za jednostkę tego dobra. Scharakteryzuj skutki takiej decyzji.

Q_D = 1000 - 40 ∙ 8 = 680

Q_S = 300 + 30 ∙ 8 = 540

Q_D > Q_S - nierówność w postaci nadwyżki popytu nad podażą.

---