48

Reguły funkcjonowania gospodarki

Rozdział II

49

Płatności transferowe zdefiniować można jako wypłaty na rzecz pewnych osób fizycznych i prawnych, w zamian za które nie wymaga się produkowania dóbr czy świadczenia usług. Przykładem płatności transferowych są świadczenia społeczne w postaci zasiłków dla bezrobotnych lub zapomogi socjalne. Zesta­wienie dochodów państwa i kierunków ich wydatkowania w danym czasie jest określane mianem budżetu państwa.

Za korzystanie z dóbr i usług publicznych podmioty gospodarcze nie pła­cą więc bezpośrednio. Mówić tu można o pośrednich formach płatności, mając na myśli konieczność płacenia podatków. Wytwarzanie dóbr i usług publicznych przez państwo staje się koniecznością w gospodarce rynkowej. Tak szeroki wa­chlarz dóbr i usług publicznych nie powstawałby w gospodarce bez udziału rządu, gdyż sektor prywatny może nie być zainteresowany ich tworzeniem na skalę uznaną przez społeczeństwo za konieczną.

2.2.4. Zagranica (sektor zewnętrzny)

Gospodarka każdego kraju prowadzącego wymianę z zagranicą musi się liczyć z wpływem, jaki wywierają gospodarki pozostałych krajów na rozmiary jej działalności. Sektor zewnętrzny, albo inaczej otoczenie zewnętrzne gospo­darki, może oddziaływać pozytywnie na rozwój krajowych procesów gospodar­czych, przyczyniając się do wzrostu gospodarczego. Nabyte za granicą dobra, które nie są lub nie mogą być wytwarzane w danej gospodarce, mogą wspoma­gać wzrost krajowej produkcji i krajowego dochodu oraz przyczyniać się do wzrostu jakości życia obywateli danego kraju. Jednak wpływ sektora zewnętrz­nego może być także negatywny. Zbyt duży napływ dóbr i usług zagranicznych przyczynia się do ograniczenia rozmiarów działalności w danej gospodarce oraz zmniejszenia krajowych dochodów, co w dłuższym okresie może spowodować spadek poziomu życia. Zakres i rola sektora zewnętrznego w określaniu rozmia­rów działalności danej gospodarki zależy od wielkości gospodarki, stopnia jej otwartości, obowiązujących uregulowań prawnych, ale także od prowadzonej przez państwo polityki gospodarczej, zarówno polityki fiskalnej, jak i pienięż­nej.

2.3. Ruch okrężny dochodów w gospodarce

Makroekonomia zajmuje się funkcjonowaniem całej gospodarki. Bada powiązania zachodzące pomiędzy poszczególnymi częściami gospodarki. Wyja­śnia, jak dochodzi do osiągania równowagi globalnej i jaką rolę w tym procesie odgrywaj ą podmioty gospodarcze.

Funkcjonowanie całej gospodarki można przedstawić za pomocą ogólne­go modelu gospodarki, czyli w postaci tzw. obiegu okrężnego lub inaczej ruchu okrężnego dochodów wyjaśniającego zachodzące w makroskali procesy gospo­darcze. Obieg okrężny przedstawia krążenie dóbr, usług i pieniędzy między

Gospodarstwami domowymi, przedsiębiorstwami, instytucjami tworzącymi państwo oraz sektorem zewnętrznym. Model ten wyraźnie ukazuje wzajemne powiązania i oddziaływanie podmiotów gospodarujących.

2 3.1. Ruch okrężny dochodów w sektorze prywatnym gospodarki

Analizę obiegu okrężnego zaczniemy od najprostszego modelu gospodar­ki dwupodmiotowej i stopniowo rozbudujemy go o następne elementy, aby w końcowej fazie możliwie najpełniej obrazował współczesną rzeczywistość go­spodarczą.

W najprostszym modelu obiegu okrężnego przyjmujemy założenie, że funkcjonują dwa rodzaje podmiotów gospodarczych: gospodarstwa domowe i firmy (przedsiębiorstwa). Analizujemy więc (na razie) sytuację gospodarki za­mkniętej, która nie prowadzi wymiany z zagranicą oraz jest pozbawiona wpły­wów państwa na toczące się w niej procesy. Pomiędzy podmiotami funkcjonu­jącymi w tej uproszczonej gospodarce zachodzą ścisłe związki. Gospodarstwa domowe są właścicielami zasobów, które udostępniają firmom. Firmy wykorzy­stują produkcyjnie te zasoby, wytwarzając z nich dobra i usługi. W zamian za wykorzystane zasoby przedsiębiorstwa wypłacają gospodarstwom domowym dochody. Otrzymane przez gospodarstwa domowe dochody są więc dla firm kosztami wykorzystanych w procesie produkcyjnym zasobów. Z drugiej strony dochody te są przekształcane przez gospodarstwa domowe w wydatki kon­sumpcyjne (C), czyli wydatki na dobra i usługi zaspokajające potrzeby ich członków. Każde gospodarstwo domowe planuje swoje wydatki konsumpcyjne. Ale na rzeczywiste wydatki konsumpcyjne gospodarstw domowych składają się nie tylko wydatki planowane, ale również wydatki nieplanowane (niezamierzo­ne), które muszą zostać dokonane w sytuacjach niespodziewanych np. w przy­padku konieczności naprawy zepsutej pralki czy uszkodzonego samochodu. Produkty konsumpcyjne nabywane są przez gospodarstwa domowe w przedsię­biorstwach. Pieniądze, które zostały wypłacone przez firmy gospodarstwom domowym jako dochody, wróciły zatem do firm jako zapłata za nabyte przez gospodarstwa domowe dobra i usługi. W gospodarce krążą więc w jedną stronę strumienie zasobów oraz dóbr i usług, a w drugą stronę pieniądze w postaci wypłaconych dochodów i wydatków na dobra i usługi. Możemy zatem wyraźnie podkreślić, że obieg pieniężny (dochodów) w gospodarce jest odzwierciedle­niem obiegu rzeczowego i występuje w gospodarce tylko wtedy, gdy alokacja zasobów i samej produkcji odbywa się za pośrednictwem pieniądza. W naszym najprostszym modelu gospodarki, pokazanym na rysunku 2.1, zaznaczono oby­dwa strumienie: rzeczowy, czyli zasobów, dóbr i usług (obieg wewnętrzny) i pieniądza, czyli dochodów (obieg zewnętrzny). Na rysunku tym nie zaznaczono przepływów rzeczowych i pieniężnych pomiędzy poszczególnymi gospodar­stwami domowymi i poszczególnymi przedsiębiorstwami. Na przykład, sąsiad uprawiający swoją warzywną działkę podarował nam kilogram wyhodowanych

---