SZKOLNY DORADCA ZAWODOWY


Beata pituła

Uniwersytet Śląski w Katowicach

szkolny doradca zawodowy w szkolnictwie

ponadgimnazjalnym - propozycja modelu pracy

Wstęp

Obserwacja życia codziennego wskazuje na to, iż nie wszyscy ludzie są zadowoleni z wykonywanej przez siebie pracy. W związku z pojawieniem się na rynku pracy problemu bezrobocia i wciąż rosnącym tempem życia, nikogo nie stać na przypadkowe wybory zarówno ze względów ekonomicznych (koszty edukacji i przekwalifikowania), jak i z uwagi na wysokie koszty emocjonalne (frustracja, niezadowolenie, brak pewności siebie i poczucia własnej wartości). Wybór zawodu nie może być traktowany jednorazowo. Jest to proces zaczynający się już w dzieciństwie i w zasadzie trwający całe życie. Obecny rynek pracy wymusza, bowiem nawet kilkakrotną zmianę profesji w ciągu życia. Wielu uczniów szkół gimnazjalnych i ponadgimnazjalnych, decyduje o swoim życiu zawodowym w sposób przypadkowy i nieprzemyślany. Celem opracowania jest wskazanie, w jaki sposób można prowadzić orientację zawodową, by maksymalnie zaktywizować ucznia do udziału w tym procesie. Zamieszczono treści i sposoby sprzyjające wykształceniu u uczniów takich umiejętności, jak wyznaczanie celów życiowych, podejmowanie decyzji zawodowych, kształcenie adekwatnej samooceny, programowanie własnej przyszłości.

Doradztwo zawodowe w świetle reformy edukacji

Ustawa z dnia 7 września 1991r. o systemie oświaty zobowiązuje placówki oświatowe do „(…) przygotowania uczniów do wyboru zawodu i kierunku kształcenia” (Art.1, pkt. 14). Działalność taką realizowały podległe resortowi edukacji poradnie psychiczno-pedagogiczne i poradnie specjalistyczne, w ramach swojej statutowej działalności. Zakładała ona z jednej strony konsultacje indywidualne dla osób zainteresowanych, a z drugiej - różne formy pomocy grupowej. Zgodnie z przyjętym zakresem działań opracowano - w Departamencie właściwym dla przedmiotu regulacji - projekt zmiany rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej w sprawie rodzajów i zasad działania publicznych poradni psychologiczno-pedagogicznych oraz innych publicznych poradni specjalistycznych (weszło ono w życie 1.01.1999r.) W tym akcie prawnym określono podstawowe zadania z zakresu poradnictwa zawodowego. Należą do nich:

Przeprowadzone w ostatnich latach badania dotyczące aktualnego stanu poradnictwa zawodowego oraz analiza potrzeb w tym zakresie, wskazują na wzrost zapotrzebowania na usługi doradcze przy ograniczonej do nich dostępności, związanej ze szczupłą obsadą kadrową w poradniach. Dostępność do konsultantów w polskich poradniach obrazują poniższe dane liczbowe: w roku szkolnym 1999/2000 problemy w podejmowaniu decyzji edukacyjnych i zawodowych dotyczyły ponad 30 tys. uczniów kończących różne typy szkół (podstawowe, licea ogólnokształcące, technika i szkoły równorzędne, szkoły zasadnicze oraz policealne). Profesjonalnej pomocy mogło im udzielić około 1500 doradców zawodowych (w przeliczeniu na etaty) pracujących w poradniach psychologiczno-pedagogicznych (przeciętnie 20 szkół na 1 etat doradcy). Ponadto wskazują na konieczność określenia:

Wyniki badań wskazują na dobre przygotowanie doradców zawodowych do wykonywania statutowych zadań, przy braku nowoczesnego oprzyrządowania i bardzo skromnych warunkach lokalowych poradni.

Stanowisko szkolnego doradcy zawodowego

Przesłanki utworzenia stanowiska szkolnego doradcy zawodowego

W sytuacji zwiększającego się w Polsce bezrobocia pomoc doradców zawodowych powinna być dostępna na każdym etapie życia człowieka. Coraz częściej, bowiem będzie on zmuszony wielokrotnie zmieniać zawód, uzupełniać kwalifikacje oraz poszukiwać pracy. Ciągłe podnoszenie kwalifikacji i ich zmiana stają się czynnikami na trwale wpisanymi w życiorys zawodowy każdego pracownika. Stąd też ważnym elementem modernizacji systemu edukacji zawodowej, staje się wyposażenie uczniów w umiejętności przydatne w podejmowaniu racjonalnych decyzji dotyczących wyboru zawodu, które rzutować będą na dalszy przebieg kariery zawodowej młodego człowieka. Oznacza to konieczność stworzenia takiego systemu doradztwa zawodowego, który zapewni uczniom i nie tylko, poznanie możliwości zdobycia zawodów oferowanych przez szkoły oraz wymagań, jakie stawiają one kandydatom, ale umożliwi także rozwijanie świadomości własnych uzdolnień, posiadanych umiejętności kwalifikacji i zainteresowań - w aspekcie życzeniowym i rzeczywistym. Ponadto, tworzony system doradztwa winien zapewnić poznanie procesu podejmowania decyzji, stylów decyzyjnych oraz uświadomienie konsekwencji dokonywanych wyborów. Wreszcie powinien stworzyć możliwość kształcenia umiejętności radzenia sobie ze zmianami poprzez rozwijanie umiejętności adaptacyjnych oraz umiejętności wychodzenia naprzeciw nowym sytuacjom i nowym wyzwaniom.

Memorandum dotyczące kształcenia ustawicznego opracowane przez Komisję Europejską w roku 2000, zawiera zalecenia dotyczące profesjonalnej pomocy doradczej dla uczniów i studentów. Zalecenia te stosują w praktyce państwa Unii Europejskiej, gwarantując uczniom dostępność i powszechność usług doradczych na terenie szkoły. Dlatego też tak ważnym elementem tworzonego systemu poradnictwa zawodowego jest przygotowana przez Ministerstwo Edukacji Narodowej i Sportu i sukcesywnie wprowadzana do praktyki pedagogicznej - koncepcja szkolnego doradcy zawodowego. Profesjonalna kadra doradców zawodowych w szkołach stanowić będzie, zatem pierwszy filar zintegrowanego modelu poradnictwa zawodowego. Natomiast pracownicy poradni w nowym systemie doradztwa zawodowego, przygotowywani do rozwiązywania indywidualnych problemów związanych z wyborem szkoły i zawodu będą przede wszystkim udzielać pomocy w dokonywaniu wyboru kierunku kształcenia, zawodu i planowaniu kariery zawodowej uczniom, którzy wymagają specjalistycznego wsparcia, np. ze względu na ograniczenia wynikające ze stanu zdrowia, poziomu intelektualnego. W większym stopniu niż dotychczas będą współpracować ze szkołami, w coraz szerszym zakresie będąc metodycznym i merytorycznym wsparciem dla uczniów i nauczycieli.

Cele działania szkolnego doradcy zawodowego

  1. Przygotowanie młodzieży do trafnego wyboru zawodu i drogi dalszego kształcenia oraz opracowania indywidualnego planu kariery edukacyjnej i zawodowej.

  2. Przygotowanie ucznia do radzenia sobie w sytuacjach trudnych, takich jak:

    1. bezrobocie;

    2. problemy zawodowe;

    3. adaptacja do nowych warunków pracy i mobilności zawodowej.

  1. Przygotowanie ucznia do roli pracownika.

  2. Przygotowanie rodziców do efektywnego wspierania dzieci w podejmowaniu decyzji edukacyjnych i zawodowych.

  3. Pomoc nauczycielom w realizacji tematów związanych z wyborem zawodu w ramach lekcji przedmiotowych.

  4. Wspieranie działań szkoły mających na celu optymalny rozwój edukacyjny i zawodowy ucznia.

Zadania szkolnego doradcy zawodowego

  1. Systematyczne diagnozowanie zapotrzebowania uczniów na informacje i pomoc w planowaniu kształcenia i kariery zawodowej.

  2. Gromadzenie, aktualizacja i udostępnianie informacji edukacyjnych i zawodowych właściwych dla danego poziomu kształcenia.

  3. Wskazanie osobom zainteresowanym (młodzieży, rodzicom, nauczycielom) źródeł dodatkowej, rzetelnej informacji na poziomie regionalnym, ogólnokrajowym, europejskim i światowym na temat:

  1. Udzielanie indywidualnych porad edukacyjnych i zawodowych uczniom i rodzicom.

  2. Prowadzenie grupowych zajęć aktywizujących, przygotowujących uczniów do świadomego planowania kariery i podjęcia roli zawodowej.

  3. Kierowanie w sprawach trudnych, do specjalistów: doradców zawodowych w poradniach psychologiczno-pedagogicznych i urzędach pracy, lekarzy itp.

  4. Koordynowanie działalności informacyjno-doradczej szkoły.

  5. Wspieranie rodziców i nauczycieli w działaniach doradczych poprzez organizowanie spotkań szkoleniowo-informacyjnych, udostępnianie im informacji i materiałów do pracy z uczniami itp.

  6. Współpraca z Radą Pedagogiczną w zakresie:

  1. Systematyczne podnoszenie własnych kwalifikacji.

  2. Wzbogacanie warsztatu pracy o nowoczesne środki przekazu informacji (internet, CD, wideo itp.) oraz udostępnianie ich osobom zainteresowanym.

  3. Współpraca z instytucjami wspomagającymi wewnątrzszkolny system doradztwa: kuratoria oświaty, centra informacji i planowania kariery zawodowej, poradnie psychologiczno-pedagogiczne, powiatowe urzędy pracy, przedstawiciele organizacji zrzeszających pracodawców itp.

Korzyści wynikające z działalności szkolnego doradcy zawodowego

  1. Dla indywidualnych odbiorców:

  • Dla szkół: