KONCEPCJE KLASYCZNE

TEMPERAMENTU

Teoria Hipokratesa:

• 4 soki stanowiące naturę ciała

• Zależność stanu zdrowia od proporcji tych soków (bez związków z psychiką)

Klaudius Galenus (ok. 130 - 200 n.e.)

• „De temperamentis“ - rola krwi, budowy i działania układu krwionośnego jako anatomofizjologicznego podłoża temp.

• Opis 9 typów temperamentu, z czego 4 zależne bezp. od przewagi humoru

• sanguis - sangwinik

• chole - choleryk

• melas chole - melancholik

• phlegma - flegmatyk

I. Kant (1798 r. - „Antropologia”)

• Skład krwi warunkuje szereg cech psychicznych, tworzących temperament

• 4 typy temperamentu (koncepcja „szufladkowa”), opisywane z użyciem dwóch kryteriów:

• energia życiowa (pobudliwy - ospały)

• dominująca charakterystyka zachowania (emocje czy działanie)

• Dominacja uczuć u sangwinika i melancholika; różne cechy działania u choleryka i flegmatyka

• Sangwinik - uczucia silne, szybkie, płytkie

• Melancholik - uczucia powolne, długotrwałe i głębokie

• Choleryk - działa szybko i gwałtownie

• Flegmatyk - działa powoli i bezwładnie, przy braku reakcji uczuciowych

W. Wundt

• Temperament ograniczony do formalnych cech emocji

• 4 typy różniące się intensywnością i szybkością zmian reakcji emocjonalnej (ale można korzystać ze wszystkich typów!)

Emocje silne

CHOLERYK MELANCHOLIK

Szybkie Powolne

zmiany zmiany

emocji emocji

SANGWINIK FLEGMATYK

Emocje słabe

POCZĄTKI BADAŃ EMPIRYCZNYCH

Gerard Heymans (1906, Holandia)

• Podejście psychometryczne i genetyczne: opis podst. wymiarów tworzących strukturę temperamentu i określenie roli czynników genetycznych i środowiskowych w kształtowaniu cech temperamentalnych

• Badania kwestionariuszowe (dane od 400 lekarzy dot. 437 rodzin - 2415 osób), dotyczące zachowań i cech psychicznych; analizy korelacyjne danych

• Trzy podst. wymiary temperamentu:

• Aktywność

• Emocjonalność

• Funkcja pierwotna/wtórna

Aktywność (przeciwieństwo - bierność) przejawia się w ilości czasu poświęcanego zachowaniu ukierunkowanemu na konkretny cel - w domu, szkole, pracy; w sposobie spędzania czasu wolnego

Emocjonalność przejawia się w sile i częstości występowania reakcji emocjonalnych

Funkcja pierwotna/wtórna przejawia się w intensywności reakcji i czasie ich trwania

Osoby z funkcją pierwotną reagują szybko i silnie, a ich reakcja szybko znika.

Osoby z funkcją wtórną reagują słabo, a ich reakcja wzmaga się stopniowo i utrzymuje (są perseweratywne)

Kombinacja tych 3 cech prowadzi do wyodrębnienia 8 typów temperamentu

Typ temperamentu	Emocj.	Aktywn.	P - W.
Pasjonujący się	+	+	W
Apatyczny	-	-	W
Amorficzny	-	-	P
Nerwowy	+	-	P
Sentymentalny	+	-	W
Sangwiniczny	-	+	P
Flegmatyczny	-	+	W
Choleryczny	+	+	P

• Cechy temperamentu są w dużej mierze dziedziczne (gł. w obrębie jednej płci)

• Cechy temperamentu nie zmieniają się istotnie w ciągu życia i różnie rozkładają się u małżonków

Ernst Kretschmer (1921)

• Wpływy myślicieli starożytnych (Hipokratesa, Arystotelesa)

• Badania antropologiczne (pomiary 17 części twarzy i czaszki - oczu, szczęki, podbródka, czaszki, warg itp) i technika fotograficzna

Temperament to ta część psychiki, która za pośrednictwem układu humoralnego koreluje z budową fizyczną.

• Przejawy temperamentu:

• Psychestezja - wrażliwość na bodźce (wrażliwość nadmierna - obniżona)

• Nastrój - zabarwienie uczuciowe przeżyć psychicznych (przyjemne/wesołe - przykre/smutne)

• Tempo psychiczne - szybkość przebiegu procesów psychicznych, ich rytm, następowanie po sobie (zwolnione - przyspieszone)

• Psychomotoryka - ogólne tempo ruchów (ruchliwy - ociężały) oraz specyficzne sposoby poruszania się (np. sztywny, płynny, porywczy, energiczny)

• Ludzie reprezentują 3 główne typy budowy ciała - leptosomatyczny, pykniczny, atletyczny i typ mieszany (dysplastyczny)

• Budowa ciała wiąże się ze skłonnością do określonych chorób psychicznych

• Ludziom zdrowym o danym typie budowy ciała można przypisać określone właściwości psychiczne

Typy budowy ciała według Kretschmera

typ leptosomatyczny
typ pykniczny
typ atletyczny

SOMATOTYP TEMPERAMENT

Leptosomatyk Schizotymik

Wysoki, chudy, szczupłe Zamknięty w sobie,

ramiona, klatka wąska, mało towarzyski.

twarz pociągła, nos długi Uczucia: drażliwość -

i wąski, kończyny dolne oschłość.

chude i długie Sztywność przekonań,

niska adaptacja.

Skłonność do abstrakcji.

Pyknik Cyklotymik

Otyły, średni wzrost, Towarzyski, pragmatyk i

szyja krótka, głowa realista. Łatwy kontakt

okrągła. Twarz szeroka, z ludźmi, wysoka

tułów rozszerza się ku adaptacja.

dołowi, duży brzuch Uczucia: radość-smutek

Atleta Iksotymik

Silna budowa ciała, Spokojny, mało wrażliwy.

umięśniony. Wzrost Umiarkowana mimika i

wysoki lub średni. gestykulacja.

Szeroki pas biodrowy, Lepkość - trudność w

wąskie biodra. Wydatne zmianie aktywności.

kości policzkowe, często Sumienny, drobiazgowy

wystająca szczęka dolna

Zarzuty do teorii Kretschmera:

1. .Zarzuty metodologiczne

• Wnioskowanie głównie w oparciu o badania chorych psychicznie

• Różnice wieku w porównywanych grupach

2. Oderwanie układu hormonalnego od nerwowego

3. Pomijanie wpływów środowiska

TYPOLOGIA IWANA PAWŁOWA

Cechy układu nerwowego:

• Siła procesów nerwowych

• Równowaga pobudzenia i hamowania

• Ruchliwość procesów nerwowych

Typ układu nerwowego

słaby silny

(melancholik)

zrównoważony niezrównow.

(choleryk)

ruchliwy powolny

(sangwinik) (flegmatyk)

Różnorodność teorii temperamentu:

1. Teorie opisowe - teorie przyczynowe

2. Koncentrujące się na jednym wymiarze - uwzględniające wielowymiarową strukturę temperamentu

3. Ograniczające temperament do sfery emocjonalnej - odnoszące go do wszystkich zachowań

4. Skoncentrowane na dziecku - dotyczące człowieka dorosłego

10

---