ZARZĄDZANIE ŚRODOWISKIEM

DR JERZY KUSZTAL

EGZAMIN - PISEMNY, WYKŁADY + EWENTUALNA LITERATURA PÓŁTEST TZN. KONKRETNE PYTANIE A ODPOWIEDŹ 2-3 ZDANIA, CZYLI OPISÓWKA

Ekologia - zależność i współzależność między organizmami w środowisku.

Sozologia (prof. Walery Getel) (grec. sozo -ratować, chronić logia - nauka) - czyli nauka o ochronie środowiska.

Technika stara się wykorzystywać technologie biologiczne.

Jakie znaczenie ma jakość środowiska dla procesu gospodarowania?

Proces gospodarczy - to proces zmian w gospodarce przede wszystkim przekształceń jakościowo strukturalnych w rozbudowie gospodarki narodowej i wywołana jest rozwojem sił wytwórczych zapewniających odpowiedni wzrost produkcji i konsumpcji.

Proces rozwoju gospodarczego - przebiega równolegle w stosunku do procesu społecznego, który należy utożsamiać z systematyczną poprawą bytu ludzkości, wzrostem świadczeń socjalnych oraz powszechnością dostępu do urządzeń socjalnych. {Obecnie problemem socjalnym jest bezrobocie}.

Rozpatrując te problemy należy zwrócić uwagę na harmonię między tymi procesami, brak tej harmonii pozbawia sens rozwoju. Musimy analizować rozwój w przestrzeni terytorialnej.

Region - rozumiany jako obszar kraju wyróżniony podziałem administracyjnym jest czym więcej.

Kryteria podziału administracji:

1. Podział administracyjny - region to jednostka o szczebel niższa od szczebla krajowego;

2. Regionem jest jednostka, która posiada władzę i sama sobie ją wybiera;

3. Region to jednostka, która posiada samodzielny budżet.

Po reformie ustawowej dopiero województwa mają wszystkie kryteria.

Region to podmiot, który uczestniczy w gospodarowaniu. Władze muszą mieć wpływ na wykorzystanie pewnych zasobów. Polityka regionalna wyodrębniła zasoby miejscowe, do których zaliczamy:

• zasoby naturalne,

• zasoby ludzkie.

Występuje tu zróżnicowanie, bo zasoby naturalne to zasoby stabilne (immobilne, nie przemieszczają się w przestrzeni), a ludzkie to lobilne (mobilne, czyli przemieszczające się).

Immobilność zasobów naturalnych przyczynia się do koncentracji zasobów naturalnych. Koncentracja zasobów ludzkich wokół zasobów naturalnych.

Korzyści to: efektywność gospodarowania;

Niekorzyści: brak czynnika ludzkiego w jednym miejscu i brak stabilizacji życia ludzkiego.

Zależność pomiędzy procesami rozwoju a jakością środowiska.

Należy rozpatrywać przez celowość tych zależności.

Generalnym celem rozwoju regionu jest stały wzrost dochodów realnych oraz poprawa warunków socjalnych jego mieszkańców, „zapewnienie jakości życia”.

Cel ten jest trudny do mierzenia.

Polityka regionalna określiła podzbiory celów konkretnych, a mianowicie:

1. cele ekonomiczne,

2. cele społeczne,

3. cele ekologiczne.

Taką strukturę celów konkretnych określono już w latach 60-tych.

Cele ekonomiczne - można sprowadzić do optymalnego wykorzystania w danym czasie warunków i zasobów umiejscowionych w regionach zapewniającego osiąganie maksymalnej wydajności układu gospodarczego danego regionu.

Ujęcie finansowe celów ekonomicznych - to stworzenie optymalnych warunków zapewniających maksymalną efektywność alokacji kapitałów.

Generalną zasadą rozwoju regionów jest wyrównanie różnic warunków życia społeczności poszczególnych regionów. Regiony bardzo bogate musiały się zgodzić na to, że szczebel centralny zabierał im nadwyżkę, która miała być przekazana biednym regionom ale to się nie sprawdziło bo „szczebel centralny przejadł pieniądze”.

Podstawową zasadą rozwoju regionów jest zasada konkurencyjności.

Mamy do czynienia ze zjawiskiem regionalizacji gospodarki. Państwa są pomijane w procesach gospodarczych, a brane pod uwagę regiony gospodarcze. Faktem jest silna regionalizacja gospodarki, która sprzyja napływowi kapitału. Region dąży do rozwoju wykorzystując swe zasoby naturalne. Koncentracja działalności gospodarczej jest oceniana pozytywnie w ekonomii, gdy zapewnia uzyskanie korzyści zewnętrznych. Korzyści polegają na tym, że nowy inwestor ma już dostęp do mediów i do wykwalifikowanej siły roboczej. Lokalizacja działalności w przestrzeni gospodarczej, gdzie istnieją inne podmioty, występuje proces współdziałania.

Proces współdziałania zajmuje się pozyskiwaniem wzajemnych korzyści.

Koncentracja jest pozytywna do momentu wystąpienia nadkoncentracji, a to zjawisko występuje gdy suma korzyści zewnętrznych jest mniejsza od sumy niekorzyści zewnętrznych.

Zjawisko nadkoncentracji przyczynia się do wystąpienia 2 niekorzystnych tendencji:

1. stały spadek efektywności układu gospodarczego,

2. stałe pogorszenie się warunków socjalnych regionu.

Konieczne są zmiany strukturalne aby nie występowały niekorzystne tendencje.

Rozwój gospodarczy dokonuje się poprzez zmiany struktur gospodarczych.

Stan środowiska przyrodniczego wywiera istotny wpływ na struktury gospodarcze, chodzi o oddziaływanie w sposób bierny lub w sposób aktywny. Oddziaływanie bierne środowiska na struktury powodowane jest tym, że czynnik środowiskowy stanowi ograniczenie o charakterze surowcowym, technologicznym i lokalizacyjnym.

Ograniczenie surowcowe: np. obszar Katowic

• węgiel - zbyt wysoka cena - przestarzałe technologie;

• woda - bardzo małe zasoby lokalne wód - jakość zła:

klasy wód:

• I klasa - woda zdatna do picia i hodowli niektórych ryb łososiowatych - 3%

• II klasa - woda przeznaczona na rekreację - baseny - 14-20%

• III klasa - woda przeznaczona tylko do niektórych procesów technologicznych

• wody pozaklasowe - około 60%.

Bariera lokalizacyjna - tam gdzie największe bezrobocie - na Śląsku to: Bytom, Ruda Śląska, Siemianowice Śląskie - bardzo silna koncentracja i urbanizacja miast, brak terenów pod nowe inwestycje, jeśli są to wymagają rekultywacji, co jest bardzo drogie. Występują tu tereny po-przemysłowe około 15%.

Gminy najbardziej rozwijające się na Śląsku to: Tychy, Gliwice - sprzyjające warunki.

O konkurencyjności regionu decydują przede wszystkim następujące czynniki:

1. innowacyjność - zdolność tego obszaru do przyswajania i kreowania wynalazków,

2. jakość zasobów pracy rozpatrywana w aspekcie innowacyjności (chodzi o to aby odchodzić od pracy prostej - czyli kształcenie),

3. uwarunkowania ekologiczne,

4. system logistyczny danego regionu rozpatrywany w aspekcie powiązań przestrzennych w aspekcie krajowym i interregionalnym.

Bariery o charakterze technologicznym - należy tu lokalizować nowoczesne kierunki działań: mikroelektronika, precyzja maszyn, przemysł spożywczy, przemysł kosmetyczny:

• brak sterylnych warunków atmosferycznych do ich wytwarzania,

• brak czystej wody.

Czynnikiem decydującym o rozwoju regionu - jest gospodarka oparta na wiedzy a nie lokalizacja zasobów naturalnych.

To było bierne oddziaływanie środowiska przyrodniczego.

Środowisko przyrodnicze oddziałuje na proces gospodarczy w sposób aktywny, jest zjawiskiem dynamizującym kształtowanie się struktur gospodarczych. Jeśli jest samodzielna struktur gospodarcza na danym regionie i widzi cel rozwoju to eliminuje bariery, które występują w danym regionie. W Katowicach powinien być już w latach 60-tych aby chronić środowisko przed zniszczeniem. Zmiana w zakresie stosowanych technologii.

Cele społeczne

Polityka społeczna - określa 2 grupy celów:

1. podstawowe,

2. wyższego rzędu.

Do celów wyższego rzędu - zaliczamy:

• wzrost czasu wolnego do dyspozycji człowieka {samorealizacja osobowości,

• estetykę otoczenia w którym żyjemy.

Do celów podstawowych - zaliczamy:

• zagwarantowanie zatrudnienia - {w tej chwili upadek podmiotów gospodarczych, brak nowych podmiotów},

• dochody z pracy - {niska płaca, koszty gospodarstw bardzo duże},

• mieszkania - {są ale zbyt wysoko wycenione},

• zdrowie - {niespełnienie norm czystości powietrza - metale ciężkie, ewidentny wpływ środowiska na pogorszenie populacji ludzkiej, zanieczyszczenia gazami},

• wypoczynek,

• oświatę.

Koncentracja eko-rozwoju - musi nastąpić zmiana relacji między gospodarką a środowiskiem.

Środowisko (w ujęciu systemowym) - to podsystem przyrodniczy złożony z elementów biotycznych i abiotycznych.

Środowisko (definicja w prawie ochrony środowiska) - jest to ogół elementów przyrodniczych, w tym także przekształconych w wyniku działalności człowieka, a w szczególności powierzchnia ziemi, kopaliny, wody, powietrze, zwierzęta i rośliny, krajobraz oraz klimat.

Elementy wymienione w tej definicji podlegają ochronie prawnej.

W stosunku do środowiska stawia się wymóg występowania równowagi.

Równowaga przyrodnicza - to stan, w którym na określonym obszarze istnieje równowaga we wzajemnym oddziaływaniu człowieka, składników przyrody żywej i układu warunków siedliskowych tworzonych przez składnik przyrody nieożywionej.

Równowaga występuje wtedy, gdy ekosystem charakteryzuje się homeostazą (samoregulacją).

Chcąc zarządzać środowiskiem należy wziąć pod uwagę, że jest to system złożony, gdzie założenia wynikają z teorii systemu.

Zarządzanie - jest to działanie polegające na spowodowaniu funkcjonowania rzeczy, organizacji lub osób podległy zarządzającemu zgodnie z wytyczonym przez niego celem.

Zarządzanie środowiskiem dotyczy organizacji nastawionych na zysk, a również i innych organizacji.

Powiązania między gospodarką a środowiskiem:

1. gospodarka korzysta z przestrzeni,

2. gospodarka korzysta z zasobów naturalnych,

3. gospodarka korzysta ze środowiska przekazując do niego odpady.

Zarządzanie jest swoistego rodzaju wędrówką przez chaos, a tym samym konstruowaniem rzeczywistości z dostępnych zarządzającemu elementów, a mianowicie: pomysłów, ludzi i relacji między nimi, instytucji formalno-prawnych, a także środków materialnych i pieniężnych. Uwzględniając fakt, iż wszystkie organizacje działają w turbulacyjnym otoczeniu to istotą zarządzania jest panowanie nad różnorodnością i przekształcenie potencjalnych konfliktów we współpracę, która stwarza podstawę do przetrwania i rozwoju.

Konflikty między władzą publiczną a organizacjami i innymi.

Władza musi i będzie stosować narzędzia zmierzające do ochrony środowiska. Aktywną stroną obecnie jest gospodarka i organizacje biznesowe (np. ISO, EMAS i inne).

Zarządzanie jest to proces podejmowania decyzji.

Zakres decyzji to ustalanie prawidłowych relacji między gospodarką a środowiskiem , wiąże się z:

1. określaniem długofalowych celów strategicznych i sposobów ich realizacji, czyli budowanie strategii. Te strategie budowane są po stronie władzy publicznych i w ramach innych organizacji. Orientacja na pro-ekologiczne strategie rozwoju,

2. planowanie, czyli określanie sekwencji przyszłych działań oraz środków niezbędnych do ich zrealizowania. Ważną kwestią jest ustalenie priorytetów realizacji,

3. ważne decyzje w zakresie ustalania zakresu i metod kontroli, czyli sprawdzanie zgodności rzeczywiście realizowanych zadań z przyjętymi założeniami (Państwowy Monitoring Środowiska, Dozór Środowiskowy),

4. organizowanie - grupowanie zasobów materialnych i ludzkich oraz ustalanie relacji między nimi. Każdy podmiot gospodarczy musi mieć orientacje, który urząd udzieli mu regrementacji,

5. problem kierowania zachowaniami organizacji, odpowiedni system motywacji - oddziaływania na te podmioty gospodarcze. Znajduje to odzwierciedlenie w instrumentach związanych ze środowiskiem - standardy, opłaty, rynki emisji zanieczyszczeń,

6. kształtowanie potencjału społecznego organizacji, czyli kształtowanie kultury organizacji, kształtowanie kultury ekologicznej - otrzymywanie certyfikatów,

7. specyficzne decyzje, które wymusza umiędzynarodowienie i globalizacja procesów zarządzania. Należy wziąć pod uwagę fakt, że należy uwzględnić problemy ochrony środowiska w UE, problemy polityki ekonomicznej w UE. Dodatkowo w aspekcie globalnym pojawiają się wymogi ISO 14001 w zarządzaniu środowiskiem. {Podmioty zagraniczne nie podejmują kontaktów gospodarczych z podmiotami nie posiadających ISO 14001. W naszym regionie Racibórz posiada ISO 14001}.

Niezbędne jest uwzględnianie podstawowych cech reprezentujących proces zarządzania:

1. zarządzanie dotyczy przede wszystkim ludzi (problem współdziałania - eliminacja konfliktów, świadomości),

2. zarządzanie jest głęboko osadzone w kulturze, musi uwzględnić normy danej społeczności,

3. zarządzanie wymaga prostych wartości, które jednoczą pracowników. Odzwierciedlenie misji organizacji. Układy terytorialne mają wizję.

4. zarządzanie powinno prowadzić do tego, by organizacja była zdolna do uczenia się, czyli adaptacji do zmieniających się warunków a przede wszystkim do stałego doskonalenia uczestników. Problem stałego doskonalenia to dostosowanie do norm ISO 14001

5. zarządzanie wymaga komunikowania się, podstawowe znaczenie ma przepływ informacji. Prawnie udostępniony obowiązek przekazywania informacji społeczeństwu

6. zarządzanie wymaga odpowiedniego systemu wskaźników, który pozwala monitorować efektywność działania.

Zarządzanie środowiskiem oznacza zarządzanie użytkowaniem, ochroną i kształtowaniem środowiska. Tak rozumiane zarządzanie środowiskiem występuje zarówno w układach terytorialnych (państwo, gmina, region) jak i w jednostkach gospodarczych (organizacjach działających dla zysku i nie tylko).

W sytuacji, gdy występuje integracja zarządzania środowiskiem z ogólnym systemem zarządzania w danej organizacji można mówić o tzw. zarządzaniu środowiskowym, które występuje poprzez sformalizowane systemy zarządzania (ISO 14001, EMAS).

Rozpatrując zarządzanie środowiskiem należy zwrócić uwagę na cały system.

System - to celowo wyodrębniona część rzeczywistości.

Ogólnie mówi się o tzw. makrosystemie złożonym z systemu:

• gospodarczego,

• społecznego,

• przyrodniczego.

To pokazuje jak złożony jest obiekt systemu.

W systemie wyróżnia się 2 sfery:

1. sfera procesów realnych, która obejmuje działalność skierowaną na podmioty materialne,

2. sfera regulacji, która jest utożsamiana z systemem sterującym, oznacza ona całość systemów decyzyjnych (procesów informacyjno - decyzyjnych) podejmowanych z myślą o kształtowaniu procesów realnych.

Przez system zarządzania środowiskiem - należy rozumieć wyodrębnioną i odpowiednio uporządkowaną część rzeczywistości, która jest związana z zarządzaniem procesami użytkowania, ochrony i kształtowania środowiska.

Ochrona środowiska (def. z ustawy) - polega na działaniu bądź zaniechaniu umożliwiającym przywrócenie równowagi przyrodniczej.

Ochrona środowiska (w praktyce) - obejmuje działania dotyczące:

• zapobieganiu niewłaściwemu użytkowaniu środowiska,

• konserwatorskiej ochrony środowiska,

• redukcji zanieczyszczeń, które powstają w procesach gospodarczych,

• proekologicznej regulacji pozagospodarczej aktywności społeczeństwa, czyli sfera bytowo-komunalna.

Kształtowanie środowiska (z ustawy) - oznacza oddziaływanie na środowisko mające na celu uzyskiwanie zamierzonych efektów społecznych lub gospodarczych z równoczesnym zachowaniem równowagi przyrodniczej.

Podejście do środowiska:

1. podejście witacentryczne - równość w stosunku do wszystkich form ożywionych,

2. podejście konserwatorskie - chronimy drzewa, parki, rezerwaty przyrody,

3. podejście technokratyczne - co technika zepsuje to technika naprawi, ale raz zniszczony ekosystem nie odzyska dawnego systemu, można stworzyć nowy ekosystem ale bardziej ubogi.

Kształtowanie środowiska może przyczynić się do pozytywnych zmian jeżeli dotyczy środowiska silnie zmienionego w wyniku atropopresji (presji ze strony człowieka).

Jako przykład można podać działania człowieka, które zmierzają do:

1. redukcji niektórych elementów systemu nadmiernie rozwiniętych ze względu na wcześniejszą ingerencję człowieka,

2. kompensacja, czyli uzupełnianie brakujących ogniw obiegów materii energii oraz formowania nowych łańcuchów obiegu w celu zwiększenia produktywności ekosystemów,

3. rekultywacji, czyli odtwarzania zdegradowanych ekosystemów poprzez wyeliminowanie czynników powodujących degradację środowiska.

Użytkowanie - oznacza sposób i zakres korzystania przez człowieka zasobów i walorów środowiska.

Wyróżniamy 2 rodzaje użytkowania:

1. użytkowanie bezpośrednie,

2. użytkowanie pośrednie.

Użytkowanie bezpośrednie - oznacza korzystanie ze środowiska, które warunkuje możliwość życia człowieka,

Użytkowanie pośrednie - oznacza korzystanie z elementów środowiska, w procesach gospodarczych to korzystanie wiąże się przede wszystkim z zagospodarowaniem przestrzeni oraz z użytkowaniem zasobów gospodarczych i wykorzystywaniem pojemności środowiska.

Ze środowiskiem przyrodniczym związane są następujące pojęcia:

Biosfera - oznacza otoczenie, w którym koncentruje się życie organiczne i zachodzą procesy fotosyntezy.

Z punktu widzenia równowagi przyrodniczej istotnie jest pojęcie

biocenozy - oznacza zespół organizmów roślinnych i zwierzęcych, w którym stosunki ilościowe utrzymują się na tym samym poziomie.

Wyróżnia się 3 grupy żywych organizmów:

• producentów,

• konsumentów,

• reducentów.

Organizmy tworzące biocenozę i zachodzące między nimi związki i ich interakcje z otoczeniem określa się mianem ekosystemu.

Dla procesów gospodarczych ważne jest zagadnienie pojemności środowiska - chodzi o pojemność asymilacyjną.

Pojemność środowiska - oznacza zdolność środowiska do ponoszenia obciążeń antropogennych a w szczególności technogennych. Tą graniczną cechą jest zachowanie równowagi przyrodniczej. Im bardziej złożony system tym większa pojemność. W przypadku naszego regionu - przekraczamy tę pojemność, np. Staw Kalina w okolicach Świętochłowic ma więcej fenoli niż wody.

Potencjał środowiska - oznacza istniejący na danym obszarze zapas zasobów naturalnych oraz trwałość ukształtowanych warunków przyrodniczych decydujących o sile reprodukcji ekosystemu. Inaczej mówiąc potencjał środowiska - to suma zasobów naturalnych na danym obszarze oraz pojemność środowiska.

Zasoby naturalne - to te składniki przyrody, które określają środowisko życia człowieka, a także stanowią czynniki procesów produkcyjnych. Należy zwrócić uwagę na reorientację zasobów naturalnych, kiedyś to podstawowe surowce np. rudy, obecnie to np. piękno krajobrazu i wartości klimatyczne.

W ostateczności można przyjąć następującą definicję:

Pod pojęciem zasobów naturalnych - rozumie się bogactwa naturalne (minerały, gleby, flora czy fauna), siły przyrody oraz walory środowiska decydujące o jakości życia człowieka (piękno krajobrazu, mikroklimat, przestrzeń geograficzna). Zakres użytkowania zasobów naturalnych zależy od rozwoju cywilizacyjnego.

Fazy rozwoju cywilizacyjnego:

• I faza - utożsamiana jest z rozwojem pierwszego sektora czyli rolnictwa. Istnieje od początku do XVIII wieku włącznie. Cywilizacja wykorzystywała surowce naturalne, drewno, wodę, wiatr oraz zwierzęta domowe, przyroda radziła sobie z elementami takiego użytkowania.

• II faza - to epoka przemysłowa - człowiek sięgnął po zasoby nieodnawialne, a rozwój cywilizacji przyspiesza wzrost popytu na zasoby. Stoimy przed wiekiem nieodnawialnych zasobów naturalnych,

• III faza - to społeczeństwo postindustrialne - w tej fazie jawi się konkretny wymóg odmaterializowania produkcji i konsumpcji. Bardzo ważny aspekt jeśli chodzi o dążenie koncepcji rozwoju zrównoważonego.

Klasyfikacja zasobów naturalnych

I. Charakter procesów zachodzących w zasobach.

1. Biotyczne (procesy biologiczne, zwierzęta, roślinność).

2. Abiotyczne (minerały).

wirusy

II. Miejsce występowania zasobów

• atmosfera

• hydrosfera

• litosfera

• kosmos

III. Ruchliwość

• zasoby stabilne (immobilne - złoża surowców)

• zasoby lobilne (mobilne - woda, powietrze, fauna)

IV. Dostępność i opłacalność użytkowania danego zasobu

1. rezerwa bieżąca - to zasoby rozpoznawane, które mogą być eksploatowany przy aktywnym poziomie cen

2. rezerwa potencjalna - to funkcja popytu cen i kosztów wydobycia. Rezerwę tę określa skłonność podmiotów do wydatkowania określonej kwoty za jednostkę surowca

3. zapas surowcowy - tworzą go pozostałe surowce znajdujące się w skorupie ziemskiej, których z ekonomicznego punktu widzenia nie opłaca się ich eksploatować.

V. Stopień rozpoznania

a) zasoby zidentyfikowane:

• znana jest ich lokalizacja,

• znana jest ilość złóż,

• znana jest ich jakość

b) zasoby wymierzone - ilość i jakość jest oszacowana ale dość dokładnie (błąd w granicach 20%)

c) zasoby rozpoznane - surowce, których ilość i jakość częściowo rozpoznana i oszacowana na podstawie próby i układu geologicznego

d) zasoby nie odkryte - jedynie sformułowany wniosek o ich istnieniu na podstawie wniosku geologicznego

e) zasoby hipotetyczne - zasoby nie odkryte, które zalegają głębiej niż możemy dokonać odwiertów

f) zasoby spekulatywne - spekulujemy, że one gdzieś są.

VI. Odnawialność:

a) zasoby nieodnawialne:

• podlegające recyklingowi - minerały nie energetyczne (złoża metali, niektóre surowce budowlane)

• nie podlegające recyklingowi - surowce energetyczne np. węgiel

b) zasoby odnawialne:

- podział na własność - własność wspólna - powietrze, ryby morskie; - własność prywatna

- cykl produkcji:

• cykl geologiczny,

• cykl sekularny (liczony w setki lat)

• cykl wielo i kilku letni (np. drzewa)

• cykl roczny (rośliny uprawiane przez rolników)

• cykl sezonowy

• cykl krótkookresowy.

VII. Kryterium obfitości zasobów

a) dobra wolne - znajdują się w przyrodzie w nadmiarze w stosunku do potrzeb. {W rzeczywistości nie ma dóbr wolnych za wyjątkiem piasku na Saharze}

b)dobra ograniczone - typowe dobra ekonomiczne ich rzadkość decyduje o cenie.

Występują cztery typy marnotrawstwa zasobów naturalnych:

1. eksploatacja rabunkowa - polegająca na nie właściwej kolejności zużywania zasobów naturalnych (eksploatacja węgla w Polsce)

2. niedostateczne wykorzystanie zasobów odnawialnych (siła spadku wód płynących)

3. nieracjonalna gospodarka zasobami nieodnawialnymi (wykorzystanie węgla w latach 60-70-tych i nie istotna sprawność kotłów)

4. marnotrawstwo wynikające z nieoszczędnej eksploatacji surowców i złego zastosowania produktów końcowych (zbrojenia).

Warunki przyrodnicze - można zdefiniować jako określony zbiór i usytuowanie elementów środowiska, które w pewnych okolicznościach sprzyjają konkretnym zjawiskom lub procesom.

Środowisko dzielimy na geokomponenty: powietrze, woda, litosfera, flora, fauna. Flora, fauna i człowiek są przedstawicielami świata ożywionego, które korzystają z warunków siedliskowych, które tworzą geokomponenty. Środowisko przyrodnicze ma układ hierarchiczny. Istnieją proste ekosystemy, które tworzą biocenozę danego obszaru. Środowisk przyrodnicze zapewnia to, że mamy do czynienia ze zmiennością jego w czasie. Hierarchiczny układ przestrzenny jednostek przyrodniczych zmienia się w czasie.

Funkcjonowanie środowiska przyrodniczego oznacza zespół wszystkich procesów powodujących wymianę i transformacje materii, energii i informacji - szczególnie informacji genetycznej. Naturalne układy przyrodnicze są w stanie równowagi. Chroniąc środowisko utrzymujemy równowagę.

Dla procesów rozwojowych środowiska istotne znaczenie posiada stabilność systemu przyrodniczego. Stabilność systemu oznacza jego trwałość w warunkach niezmienionego otoczenia oraz zdolność do powrotu do stanu pierwotnego po ustąpieniu zewnętrznych czynników zakłócających. Stabilność systemu jest wypadkową odporności i elastyczności systemu.

Odporność - to progowa wartość parametru otoczenia, przy którym system nie zmienia się lub zmiany mają charakter odnawialny (są określone wartości progowe, np. czystość powietrza).

Elastyczność - określa tempo lub stopień odtworzenia początkowych charakterystyk systemu po ustąpieniu zakłócenia.

Jakie czynniki wpływają na stabilność systemu? Wpływ otoczenia, zadłużenie generowane przez otoczenie - stres i zakłócenia.

Stres - to zjawisko ciągłe lub nieustannie oddziaływujące na środowisko (np. zanieczyszczanie powietrza atmosferycznego).

Zakłócenie - to zjawisko jednorazowe, nie ciągłe (np. katastrofa ekologiczna - wywrócenie się cysterny z benzyną).

Rodzaje zakłóceń:

• znane systemowi przyrodniczemu - maja również korzystny wpływ na środowisko przyczyniając się do różnorodności środowiska - środowisko się do nich dostosowuje i wpływa to na stabilność,

• nieznane (obce) - generuje je człowiek, a środowisko nie jest w stanie stworzyć mechanizmów stabilizujących (np. chemizacja życia).

Oddziaływanie zakłóceń na środowisko przyrodnicze:

1. o charakterze wzbogacającym - to renaturalizacja obszarów, np. ekosystem lasów Górnego Śląska został przekształcony - przeważają lasy iglaste, gdzie wcześniej były to lasy liściaste i obecnie dąży się do odwrócenia tego procesu i powrotu do stanu wcześniejszego,

2. oddziaływanie kompensujące - chcemy zrekompensować środowisku ubytki jakie człowiek poczynił swoim działaniem,

3. oddziaływanie destruktywne - zubażają ekosystem i eliminują równowagę przyrodniczą, a w obrębie tych oddziaływań można wyróżnić cztery typy reakcji ekosystemu:

• degradacja - czyli zubożanie to przesunięcie systemu przyrodniczego na niższy poziom płaszczyzny termodynamiczno - informacyjnej (giną pewne elementy systemu przyrodniczego)

• degeneracja - to rozpad zależności wewnętrznych pomiędzy składnikami, co powoduje zanik mechanizmów stabilizujących (w związku z tym nie występuje równowaga przyrodnicza),

• dysfunkcja - to zmiana sposobu przepływu materii, energii i informacji bez wyraźnych zmian struktury przyrodniczej,

• dekompozycja - zmiana struktury, składu i relacji pomiędzy składnikami systemu przyrodniczego, co prowadzi do dezintegracji systemu i utracenia równowagi przyrodniczej; może być wynikiem degeneracji lub dysfunkcji systemu przyrodniczego.

Wyróżnia się cztery formy antropogenicznych przekształceń środowiska:

• zanieczyszczenie powietrza atmosferycznego,

• antropogenne odkształcenie hydrosfery,

• degradacje powierzchni ziemi,

• antropogenne przeobrażenie szaty roślinnej i fauny.

Zmiany w środowisku odzwierciedlają zmiany w krajobrazie i mamy pięć typów krajobrazów:

1. krajobrazy naturalne - brak wpływu ludzkiego na faunę i florę (szczyty gór),

2. krajobrazy subnaturalne - fauna i flora spontaniczna przy jednoczesnej antropogennej modyfikacji - słabej (chronione kompleksy leśne),

3. krajobrazy seminaturalne - spontaniczna roślinność, ale występuje silny wpływ człowieka (ubogie łąki, obszary leśne nie chronione, wrzosowiska),

4. krajobrazy rolnicze - roślinność silnie zorganizowana i kontrolowana przez człowieka; silne oddziaływanie człowieka na glebę;

5. krajobrazy zurbanizowane - zubożała fauna i flora; musimy zapewnić równowagę na obszarach zurbanizowanych, gdyż skutki jakie obserwujemy na tych obszarach to degradacja środowiska.

Geokomponenty środowiska:

1. Powietrze atmosferyczne

O zanieczyszczeniu powietrza mówi się, gdy zawiera ono inne substancje poza właściwym składem powietrza, ale także wówczas, gdy jest zbyt dużo jednego ze składników powietrza. Do zanieczyszczeń należą: zanieczyszczenia naturalne generowane przez przyrodę (np. wybuchy wulkanów, pożary lasów) oraz zanieczyszczenia sztuczne, które mogą przybrać postać pyłów, gazów albo mgły (aerozole). Wyróżnia się około 400 rodzajów zanieczyszczeń.

Zanieczyszczenia pierwotne emitowane do powietrza i zanieczyszczenia wtórne, które powstają w powietrzu po reakcji.

Emitenty to procesy spalania (energetyka, transport), przemysł, materiały budowlane (pyły z pieców obrotowych i suszarni).

Gazy - 1) CO₂ - stwarza podstawę do budowy roślin, jednakże jest go tak dużo, że flora nie poradziłaby sobie. Gaz ten przyczynia się do ocieplania środowiska ziemi, topi się lód, może dojść do wzrostu temperatury ziemi i powietrza. 2) SO₂ (dwutlenek siarki) - jest emitowany w ogromnych ilościach i szkodliwy dla flory. Rośliny przyswajając ten gaz niszczą sobie aparat asymilacyjny. Dwutlenek siarki jest szkodliwy dla drzew iglastych. SO₂ w środowisku mokrym prowadzi do powstania kwasu siarkowego i siarczanego - występuje wówczas zjawisko smogu kwaśnego (londyńskiego), co dla człowieka jest niekorzystne i może spowodować jego śmierć.3) O₂ (tlenek węgla) - jest emitowany przez samochody i ilość jego jest ograniczana. 4) dwutlenek azotu - niewiele tego gazy powstaje w procesach spalania, ale duże jego ilości powstają w wysokiej temperaturze (energetyka wysokotemperaturowa). Gaz ten przenika przez pęcherzyki płuc i w kontakcie z wodą powstaje kwas azotowy i azotawy, który przy dużych stężeniach jest niebezpieczny dla życia człowieka. Wtórnie powstaje także ozon, który jest trucizna i przyczynia się do powstania smogu fotochemicznego (smog Los Angeles). Smog ten powstaje w nasłonecznieniu i w połączeniu z wyżem atmosferycznym oraz przy obecnym stężeniu i emisji dwutlenku azotu powoduje wzrost umieralności mieszkańców. 5) węglowodory aromatyczne - najgroźniejszy składnik spalin, a wśród nich benzoalfa-piren - to węglowodór o właściwościach rakotwórczych powstający we wszystkich procesach spalania (koksownie, samochody, papierosy) - ilość jego jest w naszym regionie ponadnormatywna.

PYŁY

Pyły - dzielimy na: 1) toksyczne (trucizny) - związki metali ciężkich (arsen, ołów, karbon). 2) pyły wyjątkowo szkodliwe (azbest, wolna krzemionka) maja właściwości rakotwórcze. 3) pyły mniej szkodliwe - węgiel, gips, żelazo - ich szkodliwość jest zależna od wielkości ziarna (im mniejsze ziarno tym większa szkodliwość). Małe cząsteczki unoszą się i są to pyły zawieszone, których średnica ziarna jest mniejsza od 10 mikrometrów. Wśród pyłów występują także substancje radioaktywne tzw. radionukleidy, które są odpowiedzialne za promieniowanie w powietrzu. Nie ma sposobu na przyspieszenie rozkładu związków promieniotwórczych. W powietrzu występują takie związki jak „strand'90” - izotop, którego okres rozkładu wynosi 28 lat, a który prowadzi do mutacji komórek, gromadzi się w kościach i występuje na obszarze zurbanizowanym, a także „cez 137” - jego okres rozkładu to 33 lata, gromadzi się w tkankach miękkich człowieka i prowadzi do zmian nowotworowych. Znany jest także „J131”, którego czas rozkładu jest stosunkowo krótki, gdyż wynosi 14 dni (po Czarnobylu)

HYDROSFERA

Hydrosfera - określa stan wód powierzchniowych oraz głębinowych. Stan wód powierzchniowych determinowany jest wielkością ścieków przekazywanych do rzek. Na
1 mieszkańca przypada 68 m³/s (to ¼ wody w naszym kraju).

Wielkość wód to zasób dyspozycyjny dla człowieka, który ustala się jako różnicę pomiędzy odpływem całkowitym, a odpływem nienaruszalnym. Odpływ całkowity to ilość wody, która płynie w rzece, a odpływ nienaruszalny to ilość wody, która musi zostać w rzece dla życia organizmów.

O skali negatywnego oddziaływania ścieków na wodę decyduje nie ich ilość, ale stopień oczyszczenia. Z ogólnej ilości ścieków komunalnych jedynie 57% przechodziło przez urządzenia oczyszczające, a reszta nie była oczyszczana. Z tych 57% zaledwie 27% było oczyszczonych w stopniu zadowalającym.

Ścieki przemysłowe są oczyszczane w 80% przy czym za oczyszczenie uważa się przepływ ścieków przez kratę, która zatrzymuje duże elementy. W stopniu zadowalającym oczyszcza się 26% ścieków przemysłowych. W ramach ścieków przemysłowych trzeba zwrócić uwagę na wody dołowe z kopalń wraz z którymi przekazywane są duże ilości soli (chlorki i siarczany). 55 tys. soli przekazuje się codziennie do rzek. W części wód dołowych istnieją duże ilości pierwiastków promieniotwórczych9kopalnie: Piast, Krupiński, Ziemowit, Czeczott, Silesia). W tych wodach występuje rad w ilościach ogromnych.

Wody głębinowe to wody strategiczne - np. zawierciański zbiór wód głębinowych, gliwicki, olkuski.

POWIERZCHNIA ZIEMI

Degradację Ziemi stanowią takie modyfikacje jej fizycznych, chemicznych i biologicznych właściwości, które pogarszają biologiczna aktywność środowiska ze szczególnym uwzględnieniem produkcji środków żywności, warunków ekologiczno - sanitarnych populacji ludzkich i estetycznych walorów krajobrazu. Degradacja Ziemi to nie tylko degradacja gleby lecz także ukształtowania powierzchni Ziemi. Widoczne przemiany wynikają z naruszenia górotworu. Naruszenie górotworu oznacza wszelkie procesy wywołujące zmiany typu geomechanicznego w ukształtowanie powierzchni Ziemi i w jej powierzchniową wartość, w której prowadzi się eksploatacje surowców. Naruszenie górotworu następuje wskutek działalności górniczej, budowania nasypów, wykopów, betonowania i innych.

Oddziaływanie eksploatacji górniczej:

• bezpośrednie, które polega na zajmowaniu terenu przez wyrobiska; górnictwo odkrywkowe, odkrywki wielkoprzestrzenne (powyżej 100 ha mające wyrobiska) - prowadzi to do zmiany systemu społecznego,

• pośrednie, które przejawia się w kolejno występujących zmianach typu geomechanicznego, hydrologicznego, biologicznego. Wynika z działalności górnictwa głębinowego (niecki, zapadliska, uskoki).

Oddziaływanie górnictwa głębinowego - to tzw. szkody górnicze, które występują w całym cyklu eksploatowania. Badanie interdyscyplinarne wykazało, iż wstrząsami szkodliwymi są wstrząsy o sile 10⁷ J (powodują uszkodzenia budynków mieszkalnych).

Zanieczyszczenie gleby - następuje w szczególności przez metale ciężkie. Instytut Ekologii podjął badania i wykrył duże zanieczyszczenie gleby ołowiem i kadmem. Podzielono ziemię rolniczą na kategorie: A,B i C.

Obszarów zagrożonych ekologicznie w kraju mamy dużo i opierając się na stężeniu toksyn występującym w glebie występują następujące kategorie:

• kategoria 1 (12 punktów ujemnych) - Bytom, Kędzierzyn Koźle,

• kategoria 2 (max 9 punktów ujemnych) - Czeladź , Świętochłowice, Będzin, Jaworzno, Katowice, Piekary Śląskie, Sosnowiec, Sławków, Wałbrzych

• kategoria 3 (max 7 punktów ujemnych)

Degradacja środowiska przejawia się w postaci barier ekologicznych i w postaci strat ekologicznych.

Straty ekologiczne - to negatywne skutki i zjawiska spowodowane zanieczyszczeniem środowiska, które prowadzą do pogarszania jakości życia. Straty te można rozumieć jako:

• społecznie zbędne zużycie czynników wytwórczych,

• wzrost kosztów funkcjonowania jednostek gospodarczych w zdegradowanym środowisku

W ostateczności straty ekologiczne powodują:

• uszczuplenie majątku narodowego,

• zmniejszenie gospodarczych możliwości wytwórczych,

• obciążenie dochodu narodowego,

• pogorszenie warunków zdrowotnych ludności.

Nasz system nie sprzyja szacowaniu strat, ale przeprowadzono badanie i wykazano, iż straty te miały taką wielkość jak 30% produkcji wytwarzanej w tym czasie.

Degradacja sumarycznie prowadzi do kryzysu ekologicznego. Staje się zaprzeczeniem procesów rozwojowych, następuje uszczuplenie ekonomicznych środków produkcji.

Akty proekologiczne:

• raport Utanta - człowiek i jego środowisko; zagrożenie wybuchem wojny nuklearnej, wyżywienie ludzi, kryzys środowiska,

• konferencja w Sztokholmie '62 rok - opracowano politykę ekologiczną, mówi się o rozwoju zrównoważonym, o ekorozwoju,

• raport p. Bruntland - wskazał na zasadniczą konieczność reorientacji

• Szczyt Ziemi Rio de Janeiro `1992 rok - Agenda 21 to dekret zobowiązujący rządy poszczególnych państw do konkretnych działań; organizacje biznesowe takie jak Izba handlu określają zasady dotyczące środowiska,

• Traktat z Maastricht '92 roku wprowadził ekorozwój jako zasadę ustrojową UE,

• '92 roku - Unia wprowadziła 5 program działania „Na drodze do zrównoważenia” tj. polityka i program działania w dziedzinie ekorozwoju,

• Szczyt Ziemi w Johanesburgu i konferencje klimatyczne - ustalono limity zanieczyszczeń, które są coraz to zmniejszane.

Ekorozwój aktualnie oznacza taki sposób prowadzenia działalności gospodarczej, kształtowania i wykorzystywania potencjału środowiska oraz organizacji życia społecznego, która zapewni dynamiczny rozwój jakościowo nowych procesów produkcyjnych, trwałość użytkowania zasobów przyrodniczych oraz poprawę a następnie utrzymanie wysokiej jakości życia.

Ekorozwój to wizja, którą musimy zapewnić by zachować ciągłość funkcjonowania systemu:

1. określenie wizji,

2. ustalenie zasad, których przestrzeganie będzie nas zbliżać do osiągnięcia wizji,

3. określamy cele strategiczne

4. tworzymy odpowiednia strukturę podmiotową, odpowiedzialną za osiągnięcie tych celów,

5. określenie struktury instrumentów wykorzystywanych przez odpowiednie instytucje dla kształtowania odpowiednich zachować gospodarczych

6. kontrola, monitoring efektów podjętych zadań.

Ekorozwój ma trzy wymiary:

• ekologiczny

• ekonomiczny

• społeczny.

Ekorozwój to odmiana rozwoju gospodarczego lecz dokonuje się innego podejścia do bazy jaka jest kapitał użytkowany w procesach gospodarczych. Uwzględnia rozróżnienie między kapitałem a dochodem. Kapitał jest to źródło przychodu, a dochód jest dopiero ta wartością, którą można konsumować. Zwraca się uwagę, by nie konsumować kapitału.

Ekorozwój wyodrębnia trzy rodzaje kapitału:

1. kapitał antropogeniczny - stworzony przez człowieka; dobra w postaci budynków, narzędzie, środków finansowych; staramy się go pomnażać

2. kapitał podstawowy (naturalny) - obejmuje zasoby niezbędne do życia, których nie można zastąpić innymi (warstwa ozonowa, globalny klimat, różnorodność biologiczną, wszechocean, lądolody)

3. inny kapitał naturalny - obejmujący odnawialne zasoby naturalne oraz zasoby o charakterze nieodnawialnym dające jednak zastąpić się kapitałem antropogenicznym.

Ekorozwój oznacza właściwe rozpatrywanie zjawisk i wybór odpowiednich priorytetów rozwojowych, traktowanie środowiska jako całości, które nie może podlegać zmianom rewolucyjnym i powinno ograniczać negatywne oddziaływanie naszej działalności.

Wizja ekorozwoju misi być coraz bardziej konkretyzowana i chcąc dokładnie go skonkretyzować należy określić zbiór cech, zasad, celów i ładów.

1. Zbiór cech - uznaje się, że ekorozwój to rozwój zrównoważony, trwały i samopodtrzymujący się.

Rozwój zrównoważony polega na maksymalizacji korzyści netto z rozwoju ekonomicznego, chroniąc jednocześnie oraz zapewniając odtworzenie się użyteczności i jakości środowiska w długim okresie czasu. Rozwój gospodarczy musi oznaczać nie tylko wzrost dochodu na głowę ludności, ale także poprawę innych parametrów jakości życia (dobrobytu społecznego). Uznaje się, że rozwój zrównoważony wymaga niezbędnych zmian strukturalnych w gospodarce i społeczeństwie.

Rozwój trwały - kategoria trwałości oznacza, iż żaden z elementów wektora zasileń procesów gospodarczych nie powinien się zmniejszać w nieskończonym horyzoncie czasu (by dać następnym pokoleniom takie same możliwości rozwoju).

Rozwój samopodtrzymujący się - każdy system funkcjonujący musi liczyć się z różnymi zakłóceniami i wykorzystywać swoje rezerwy, by się utrzymywać. My także musimy mieć pewne rezerwy w użytkowaniu zasobów środowiskowych.

2. Zbiór zasad - Agenda 21 zawiera zbiory liczące po kilkaset zasad. Najważniejsze są trzy zasady Daly'ego, który ustalił trendy rozwojowe dla minimum ryzyka dla Banku Światowego dotyczące zasobów naturalnych:

1. zasada dotycząca fizycznych nakładów w gospodarce i jej produktów - przyjmuje ona, iż poprzez świadome ograniczanie ogólnej skali użycia zasobów należy wymusić zmianę charakteru postępu technicznego; z obecnego wzorca maksymalizacji przepływu w kierunku maksymalizacji efektywności wyrażonej wynikiem gospodarczym uzyskiwanym z danego przepływu; Faktor 4 to wymóg ograniczenia zużycia zasobów i energii - do wytworzenia 1 jednostki PKB powinniśmy wykorzystać 25% dotychczasowych zasobów i energii; obecnie występuje wyraźna tendencja do odmaterializowania produkcji i konsumpcji; w tej chwili w kręgach wysokorozwiniętych mówi się o Faktorze 10^- co oznacza wykorzystanie tylko 10% dotychczasowych zasobów; do 2007 musimy ograniczyć się z zużyciem energii i zasobów

2. zasada dotycząca zasobów odnawialnych - przyjmuje, że poprzez gospodarowanie nimi na poziomie zapewniającym maksymalizację przychodu należy zapobiegać ich wyczerpywaniu się co sprowadza się do dwóch wskazówek:

• stopa pozyskiwania zasobów służących jako surowce do produkcji nie powinna przekraczać stopy przyrostu naturalnego, np. połów ryb w Bałtyku jest ustalony przez kontyngenty

• emisja odpadów nie powinna przekroczyć odnawialnej pojemności asymilacyjnej zasobów naturalnych służących jako odbiorniki tych odpadów(do rzek ma wpływać tylko tyle zanieczyszczeń ile środowisko jest w stanie zasymilować)

3. zasada dotycząca surowców wyczerpywalnych - przyjmuje ona, iż należy utrzymać zasób kapitału przyrodniczego na stałym poziomie przez pozyskiwanie jego składników nieodnawialnych w tempie odpowiadającym stopie tworzenia odnawialnych substytutów. W przypadku tej zasady ekorozwoju proponuje się rozwiązanie polegające na podziale dochodów z wykorzystaniem surowców wyczerpywalnych na dwie części, z których jedna byłaby konsumowana jako bieżący przychód, a druga zapewniać powinna alokacje kapitału służącego do inwestowania w tworzeniu substytutów odnawialnych. By znaleźć takie substytuty odnawialne należy zrezygnować z części konsumpcji i przeznaczyć ją na inwestowanie w szukanie. Ekorozwój lokalny i regionalny jest bardzo ważny.

WYKŁAD 24-05

Dotychczasowe doświadczenia wskazują, iż może wystąpić zjawisko nierówności regionalnej wynikające z tego, iż korzyści uzyskiwane w drodze wykorzystania zasobów naturalnych i pojemność asymilacyjna danego regionu mogą być i zazwyczaj są transmitowane na zewnątrz poza region, a nawet do otoczenia poza krajowego, a niekorzyści kumulowane są w tym regionie - ekodumping, ekokolonializm. By wykluczyć możliwość dalszego generowania długu ekologicznego należy dokonać zmiany w decyzjach co do ekorozwoju.

Dn max (maksymalizacja dochodu regionalnego)

Wyróżniamy dwie grupy kosztów:

1. koszty zniszczeń - straty z degradacji powierzchni ziemi, zanieczyszczenie środowiska

WYKRES - którego brak jak widać i miejmy nadzieję, że nie będzie go na egzaminie

2. koszty sterowania jakością środowiska - nakłady w zakresie zmian technologicznych, funkcjonowanie zarządzania środowiskiem, zmiany maszyn

Musimy postulować modyfikacje rozwoju, który uwzględnia koszty minimalne. Należy przyjąć następującą funkcję celu - maksymalizować różnice między wytworzonym dochodem maksymalnym a sumą kosztów

Dn-(Ks+Kz) max

W naszym regionie występuje mnóstwo barier czym zajmuje się ekonomika ochrony środowiska. Rozwój należy tak ukierunkować , by eliminować stopniowo bariery, a tym samym dług ekologiczny.

Musimy zapewnić bieżącą efektywność przedsiębiorstw nie zaprzepaszczając jego wartości ekologicznej.

Do funkcji celu należy dodać warunek: Kz_t > Kz_t+1

Z roku na rok koszty zniszczeń powinny maleć. Uzyskujemy to, gdy podejmujemy działanie ekologiczne, kiedy mamy określony program itd. Związane jest to z nakładami.

Dn_t<Dn_t+1

Modernizowany rozwój eliminuje dług ekologiczny i powinien charakteryzować się stałym wzrostem gospodarczym - mamy szansę kumulowania środków do działań proekologicznych.

Zbiór cech ekorozwoju oparty o kryteria moralno-etyczne:

1. dobrobyt społeczny i materialny,

2. sprawiedliwość wewnątrz i między generacjami,

3. bezpieczeństwo w szerokim znaczeniu (ekologiczna, ekonomiczna, społeczna.

Szczególna rolę w zapewnieniu celów odgrywa utrzymanie funkcji ekologicznej środowiska przyrodniczego. Zapewnienie stałości zasobu określa stałość kapitału przyrodniczego - stałość tego kapitału jest podstawowym wyznacznikiem określającym czy występują cech ekorozwoju.

Wg Kozłowskiego istnieje jeszcze jedna grupa celów:

1. bezpieczne dla zdrowia ludzkiego środowisko,

2. równowaga ekologiczna w podstawowych ekosystemach,

3. niezbędne warunki odnowy biologicznych sił człowieka,

4. możliwości dalszego rozwoju gospodarczego.

Ekorozwój to także inaczej zbiór ładów - to dążenie do równowagi. Powinien także uwzględniać ład ekologiczny, społeczny, ekonomiczny, przestrzenny, instytucjonalno-polityczny. Aby zapewnić prawidłowy kierunek rozwoju gospodarczego opracowano strategie zrównoważona, która powinna wejść w życie do 2005 roku.

Strategia ta dąży do zapewnienia ładu zintegrowanego i przyjmuje się w niej równoważenie i harmonizację przemian strukturalnych prowadzących do stopniowego zmniejszania ukształtowanych dotychczas dysproporcji i deformacji generujących konflikty funkcjonalne, społeczne i ekologiczne. Dopiero wówczas można przyjąć, iż tworzony jest układ zapewniający co raz wyższą jakość życia oraz efektywność gospodarowania. By te założenia były konkretyzowane w procesach rozwoju muszą znaleźć odzwierciedlenie w polityce ekologicznej.

Polityka ekologiczna - to wyrażenie stanowiska władzy publicznej co do zagadnienia ekologii (to akt planistyczny poprzedzający inne dokumenty planistyczne, wyprzedzający inne kierunki rozwoju). Użyty w 1972 roku w konferencji w Sztokholmie.

Polityka ekologiczna to świadoma i celowa działalność państwa, władz samorządowych i podmiotów gospodarczych w zakresie gospodarowania środowiskiem czyli użytkowanie jego zasobów i walorów, ochrony i kształtowanie ekosystemów lub wybranych elementów biosfery.

Przedmiotem polityki ekologicznej jest środowisko przyrodnicze, a szczególnie jego jakość oceniana z punktu widzenia potrzeb biologicznych, społecznych i gospodarczych. W kreowaniu polityki ekologicznej podstawowym wyznacznikiem jest jakość życia społecznego. Mamy tu wskaźniki: długości życia i jakości życia. Przede wszystkim uwzględnia bezpieczeństwo życia człowieka. Przedmiotem zainteresowania polityki ekologicznej są także potrzeby społeczne i gospodarcze.

Polityka ekologiczna spełnia funkcje w procesach rozwoju, do których zaliczamy:

1. wskazanie celów działań proekologicznych,

2. określenie zasad funkcjonowania,

3. ustalenie zboru zadań zapewniających realizację ustalonych celów,

4. wskazanie najkorzystniejszych narzędzi i instrumentów służących do osiągania wytyczonych celów.

Polityka ekologiczna zmienia się w czasie i możemy wyróżnić:

1. politykę bierną

2. politykę aktywną.

Polityka aktywna wskazuje cele, ale także zadania w stosunku do których określa środki, ale także priorytety, które wyrażają wolę państwa do ukierunkowania środków. Polityka aktywna oznacza:

1. działalność z wyprzedzeniem i niedopuszczanie do zdarzeń niekorzystnych dla środowiska,

2. działalność ponadsektorową,

3. działalność mającą na celu integrowanie ochrony środowiska z rozwojem gospodarczym i społecznym.

W ramach tej polityki wyróżniamy:

1. politykę reaktywną - polega na minimalizacji emisji zanieczyszczeń i odpadów generowanych w procesach produkcji (stosuje się oczyszczanie ścieków, filtry),

2. politykę prewencyjną - zmierza do nie wytwarzania zanieczyszczeń i polega na takim stymulowaniu gospodarki, które umożliwi przechodzenie od technologii brudnych do technologii czystych lub niskoemisyjnych. Realizacja tej polityki może nastąpić jedynie droga przemian strukturalnych w gospodarce, które ograniczają udział surowcowo- i energochłonnych dziedzin wytwarzania. Są one zarazem dziedzinami polutogennymi (przemysł górniczy, hutniczy i inne).

Obecnie stosowana jest polityka prewencyjna. W roku 2002 uchwalono druga politykę ekologiczną i powoduje to, że polityka ekologiczna jest postawiona powyżej polityki gospodarczej i społecznej, gdyż wynikają tu szczególne implikacje.

Polityka ekologiczna - powstała po zintegrowaniu polityki ochrony środowiska, polityki ochrony przyrody i polityki przestrzennej. Ta uchwalona druga polityka zmierza do dostosowania nas do UE.

Program działań środowiskowych UE:

1. do roku 1975 - przewidywał zbudowanie strategii kontroli zanieczyszczeń i sformułował podstawy wspólnej polityki ochrony środowiska w UE; zasady: zapobiegania, sprawca zanieczyszczeń płaci

2. program działań środowiskowych, którego realizacja skończyła się około 1981 roku przewidywał wstępne określenie priorytetów dla poszczególnych obszarów polityki ekologicznej oraz sformułował zmiany strukturalne i technologiczne w gospodarce uznając, że są to najlepsze metody realizacji celów ekologicznych.

3. 1983-1987 - dokładne sprecyzowanie priorytetów i metody ich realizacji; ustanowienie zasady trwałości kapitału naturalnego, zaostrzenie wymogów dotyczących standardów ekologicznych

4. 1987-1993 - podjęto działania dotyczące integracji polityki środowiska z polityką gospodarczą i społeczna oraz sprecyzował zasady ekologizacji polityk sektorowych; zakładał także opracowania bardzo restrykcyjnych standardów emisji zanieczyszczeń oraz zakładał dostęp do informacji ekologicznej,

5. 1993-2001 - przyjmuje jako główny cel pogodzenie rozwoju cywilizacyjnego z koniecznością zapewnienia stałości kapitału przyrodniczego (traktat z Maastricht); przyjęto założenie zintegrowanego zwalczania zanieczyszczeń i zapobiegania powstawaniu odpadów - dyrektywa IPPC do 2005 w UE a w Polsce do 2007 roku ma być przyjęta; zmniejszenie zużycia energii.

6. 2001 do nadal - zapewnienie bioróżnorodności i dąży do minimalizacji użytkowania zasobów wyczerpywanych do ograniczania niebezpieczeństw wynikających z rozszerzania stosowania substancji toksycznych oraz genetycznie zmodyfikowanych organizmów.

Pierwsza polityka ekologiczna przyjęła w 1992 roku jako zasadę, iż celem rozwojowym jest dojście do ekorozwoju. Przy czym nastąpiły pewne zmiany w międzyczasie - poprawiła się jakość środowiska (zastój gospodarczy, inwestycje proekologiczne). Do 2001 roku około 300 mld dolarów będziemy rocznie przeznaczać na ochronę środowiska.

Druga polityka ekologiczna z 2002 roku za zadanie postawiła sobie wyeliminowanie opóźnień, uzyskanie dobrych wskaźników w zakresie racjonalnego gospodarowania zasobami naturalnymi. Zapewnia to nauce uzyskanie większych korzyści gospodarczych i społecznych.

Głównym celem nowej polityki społecznej jest zapewnienie bezpieczeństwa ekologicznego społeczeństwa polskiego w XXI wieku oraz stworzenie podstaw do realizacji strategii rozwoju zrównoważonego (ekorozwoju).

W przypadku polityki ekologicznej mamy do czynienia z hierarchizacją celów. Dla realizacji celów polityki ekologicznej ustalono zbiór zasad.

Zasady II polityki ekologicznej przedstawiają określenie priorytetów, co do gospodarowania i wskazują ukierunkowanie działań ekologicznych oraz określenie kryteriów oceny poszczególnych polityk i strategii rozwoju.

Zasady II polityki ekologicznej:

1. zasada zrównoważonego rozwoju - równorzędne traktowanie wszystkich instrumentów, celów i strategii , które musza być zgodne z pojęciem ekorozwoju,

2. zasada przezorności - przewiduje, iż należy rozwiązywać problemy po tzw. bezpiecznej stronie, tzn. podejmowanie konkretnych działań, gdy pojawia się uzasadnione prawdopodobieństw zdarzenia tych działań, które mogą zaszkodzić środowisku

3. zasada integracji polityki ekologicznej z politykami sektorowymi - oznacza uwzględnienie w poszczególnych politykach sektorowych (p. transportu, p. energetyczna, p. leśna) celów ekologicznych na równi z celami gospodarczymi w ostateczności znajduje to wyraz w strategii rozwoju poszczególnych sektorów,

4. zasada równego dostępu do środowiska przyrodniczego - znajduje swój wyraz w trzech kategoriach:

1. sprawiedliwości międzypokoleniowej - zaspokajamy swoje potrzeby materialne z uwzględnieniem warunków do zaspokajania potrzeb przyszłych pokoleń

2. sprawiedliwości międzyregionalnej i międzygrupowej - każdy obywatel powinien mieć prawo dostępu do czystego środowiska, nie tylko bogaci

3. równoważenie szans między człowiekiem a przyrodą - żeby człowiek nie degradował środowiska, a środowisko ma stwarzać warunki do niedegradcji człowieka

5. zasada regionalizacji - oznacza:

1. rozszerzenie uprawnień samorządu terytorialnego do ustalania regionalnych opłat i wymogów ekologicznych wobec jednostek gospodarczych

2. regionalizowanie ogólnokrajowych narzędzi polityki ekologicznej w odniesieniu do trzech rodzajów obszarów: a) obszarów silnie przekształconych i zdegradowanych, b) obszarów o wysokich walorach przyrodniczych z przewagą funkcji ochronnych, rekreacyjnych, c) obszarów pośrednich z przewagą intensywnego rolnictwa i umiarkowanie rozwiniętego przemysłu przetwórczego,

6. zasada uspołeczniania - realizowana jest poprzez stworzenie instytucji prawnych i materialnych warunków do udziału obywateli i organizacji pozarządowych w procesach decyzyjnych dotyczących użytkowania środowiska oraz w procesie kształtowania modelu zrównoważonego rozwoju,

7. zasada „zanieczyszczający płaci” - oznacza założenie pełnej odpowiedzialności materialnej za skutki zanieczyszczenia na sprawcę. Zasada ta odnosi się także do uciążliwości powodowanych procesami konsumpcji w szczególności, gdy konsument ma możliwość wyboru mniej zagrażających środowisku dóbr konsumpcyjnych.

8. Zasada prewencji - zakłada, że przeciwdziałanie negatywnym skutkom dla środowiska powinno być podejmowane na etapie planowania i realizacji przedsięwzięć w oparciu o posiadaną wiedzę, wdrożone procedury ocen oddziaływania na środowisko oraz monitorowanie prowadzonych przedsięwzięć

Przyjmuje się tu hierarchiczny układ działań proekologicznych: najwcześniej stawia się zapobieganie powstaniu zanieczyszczeń, co oznacza działanie na rzecz przebudowy modelu życia produktu i konsumpcji, która powinna prowadzić do zmniejszania presji oddziaływania na środowisko. W modelu produkcji zaleca się stosowanie najlepszych dostępnych technik (BAT). Poniżej stawimy recycling oznaczający zamykanie obiegu materiałów i surowców z odpadów, np. opakowaniowych. Kolejne działanie to zintegrowane podejście do ograniczenia zanieczyszczeń zgodnie z zaleceniami dyrektywy IPPC. Ostanie zalecenie to wprowadzenie pro środowiskowych systemów zarządzania procesami produkcji zapewniającym system identyfikacji, a następnie konsekwentną realizacje celów środowiskowych danej organizacji gospodarczej.

9. zasada stosowania najlepszych dostępnych technik - wdrożenie tej zasady powinno następować w drodze dobrowolnych porozumień między władzą publiczną a przedsiębiorstwem oraz w drodze rozwoju systemów zarządzania środowiskowego (EMAS, ISO 14001, program czystszej produkcji).

10. zasada subsydiarności - oznacza stopniowe przekazywanie kompetencji i uprawnień decyzyjnych dotyczących ochrony środowiska na właściwy szczebel terytorialny tak by dany problem ekologiczny był rozwiązany w najniższym szczeblu, na którym może być skutecznie rozwiązany,

11. zasada klauzul zabezpieczających - umożliwia państwom członkowskim UE stosowanie w uzasadnionych przypadkach wymogów środowiskowych odmiennych od wymogów obowiązujących w prawie unijnym.

Polityka ekologiczna określiła trzy podstawowe grupy celów:

1. cele o charterze ogólnym, które zmierzają do stworzenia podstaw sprawnego zarządzania środowiskiem

2. cele dotyczące racjonalnego użytkowania zasobów naturalnych

3. cele dotyczące jakości środowiska przyrodniczego.

Narzędzia polityki ekologicznej, które wykorzystywane będą przez politykę ekologiczną w drodze do osiągnięcia swoich celów:

1. zmiany w regulacji prawnej,

2. mechanizmy rynkowe i ekonomiczne,

3. mechanizmy finansowe,

4. wzmocnienie instytucjonalne zarządzania środowiskiem,

5. planowanie przestrzenne tak by eliminować konflikty w przestrzeni

6. dostęp społeczeństwa do informacji ekologicznej i udział społeczeństwa w realizowaniu celów ekologicznych

7. badanie i postęp społeczny

8. kontrola i monitoring.

Wykład 25-05

Struktury organizacyjne - mają zapewnić odpowiednie zachowanie użytkujących środowisko (podmiotów) aby były zgodne z wizją, która zapisana jest w Konstytucji , czego wyrazem jest opracowana przez władze państwowe strategia rozwoju zrównoważonego do 2025r. Struktury podmiotowe odpowiedzialne są bowiem za opracowanie co 4 lata nowej polityki ekologicznej. I z tych konkretnych etapów wynikają priorytety do których dostosowane są strumienie zasileń rzeczowych, finansowych przy czym podstawową kwestią jest ciągła weryfikacja zachowań użytkowników środowiska. Dotyczy to wszystkich organów państwa.

Możliwość administracji prawnej ochrony środowiska związana jest z istnieniem odpowiednich struktur organizacyjnych wyróżnianych w administracji państwowej . I te podmioty tworzą organizację ochrony środowiska. Ta organizacja podlega ewolucji. Obecny obraz organizacji powstawał od 01.01.1999 od tego dnia obowiązują nowe zasady ustrojowe, które wyróżniają trzy segmenty władzy publicznej.

1. Segment interesu ogólnego - odpowiedzialny jest za bezpieczeństwo zbiorowe i przestrzeganie prawa tego kraju - tworzony jest przez centralną administrację rządową, (takie województwa).

2. Segment regionalny - reprezentowany przez samorząd województwa. Odpowiedzialny jest za sprawy publiczne o charakterze regionalnym. Kształtuje liczne uwarunkowania w zakresie polityki regionu.

3. Segment lokalny - reprezentuje samorząd gminy regionalny odpowiedzialny za zadania publiczne o charakterze lokalnym ale także wykonują zadani zlecone przez władzę centralną. Podmioty tej władzy występują trzech segmentach.

1. segment

nowe prawo ochrony środowiska w ogólnej organizacji wyróżnia 2 rodzaje jednostek:

Pierwsza z jednej strony wyróżnia organy ds. ochrony środowiska, z drugiej strony instytucje ochrony środowiska.

Do organów ochrony środowiska zalicza się:

• Ministra Środowiska,

• Wojewodę,

• Starostę,

• Wójt, burmistrz lub prezydent miasta.

Do instytucji ochrony środowiska w zakresie prawnym

• Państwową Radę Ochrony Środowiska,

• Komisję ds. ocen oddziaływania na środowisko,

• Fundusze Ochrony środowiska i Gospodarki Wodą.

Na szczeblu centralnym za sprawowanie i realizację ochrony środowiska odpowiada Minister Środowiska. Kieruje on dwoma działami administracji rządowe:

• środowisko,

• gospodarka wodna.

Dział ochrony środowiska obejmuje sprawy:

• Ochrony i kształtowania środowiska oraz racjonalnego wykorzystywania jego zasobów.

• Ochrony przyrody w tym w parkach krajobrazowych, zwierzęta,

• Spraw geologii,

• Spraw gospodarki zasobami naturalnymi

• Spraw kontroli przestrzegania wymogów ochrony środowiska i badaniem stanu środowiska,

• Sprawami leśnictwa,

• Sprawami ochrony gruntów leśnych i ochrony lasów.

W tym dziale szczególną rolę odgrywa główny inspektor ds. ochrony środowiska. Minister sprawuje nadzór nad lasami.

Gospodarka wodna obejmuje:

• gospodarkę wodną,

• ochronę przeciwpowodziową, hydrologię, meteorologię.

Ministrowi podporządkowane są regionalne zarządy gospodarki wodnej. Mają one inny podział niż szczebel centralny, wg zlewni rzek.

Minister Środowiska sprawuje funkcję kontroli i zarządu oraz wykonuje ją poprzez Inspekcję Ochrony Środowiska. Inspekcja ta spełnia 3 podstawowe kierunki działań:

1. Kontrola przestrzegania przepisów o ochronie środowiska i racjonalnym użytkowaniu zasobów naturalnych.

2. Organizowanie i koordynowanie państwowych monitoringów środowiska, system pomiaru i stanu środowiska.

3. Inicjowanie działań tworzących warunki zapobiegania nadzwyczajnym zagrożeniom środowiska oraz usuwaniu ich skutków, przywracanie.

Kontrola przestrzegania przepisów:

3 organy:

1. Główny inspektor ochrony środowiska.

2. Wojewoda,

3. Wojewódzki inspektorat ochrony środowiska.

Inspekcja Ochrony Środowiska współdziała z samorządem terytorialnym, ustalone że inspektor przynajmniej jeden raz w roku przedłoży do rozpatrzenia radzie powiatu i sejmikowi informację o stanie środowiska. Taką informację mogą żądać w każdej chwili. W przypadku bezpośredniego zagrożenia środowiska starosta, wójt, burmistrz lub prezydent miasta może wydać inspekcji ochrony środowiska polecenie podjęcia działań interwencyjnych dla usunięcia zagrożenia. Te organy mogą zażądać kontroli jakiegoś zakładu.

Kontrola ma duże uprawnienia:

• ma uprawnienia wstępu na teren zakładu w każdym momencie czasu,

• uprawniona do pobierania próbek i przeprowadzania niezbędnych badań,

• ocena technologii przez dany zakład,

• może zażądać dostępu do wszelkich informacji i pisemnych.

Na postawie kontroli inspektor może wydać:

1. zarządzenie pokontrolne,

2. decyzję administracyjną,

3. może wszcząć egzekucję.

W decyzji administracyjnej - inspektor może

1. nałożyć obowiązek działań do usunięcia w określonym terminie zagrożeń środowiska,

2. może wymierzyć karę pieniężną,

3. wstrzymać działalność zakładu (coraz częściej podejmowane).

Koszty inspekcji pokrywa kontrolowany.

Na szczeblu centralnym istotne znaczenie posiada Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska, którego środki wydatkowane są zgodnie z projektami określonymi przez Ministra.

Szczebel wojewódzki.

• wojewoda,

• samorząd terytorialny.

Przed restrukturyzacją ustrojową wojewoda był najważniejszym w polityce ochrony środowiska.

Do zadań wojewody należą sprawy związane z przedsięwzięciami mogącymi znacząco oddziaływać na środowisko, dla których bezwzględnie wymagany jest raport oddziaływania przedsiębiorstw na środowisko.

Wojewoda orzeka w sprawie tych podmiotów w sprawie pozwoleń dotyczących:

1. Emisji zanieczyszczających powietrze,

2. Ustalenia dopuszczalnych poziomów hałasu,

3. Pozwoleń dotyczących odprowadzenia ścieków do wód i ziemi.

4. Decyzji zobowiązujących do dokonania przeglądu ekologicznego,

5. Ustalenia programu postępowania z odpadami niebezpiecznymi.

Do zadań wojewody należą także sprawy:

• oceny jakości poziomu substancji zanieczyszczających w powietrzu (dla stref i aglomeracji),

• ustalenia lokalizacji autostrad,

• ustalenia rodzajów oraz jakości paliw dopuszczonych do stosowania na obszarze województwa,

• sprawy alarmowych poziomów stężeń substancji zanieczyszczających powietrze - alarmy smogowe.

Samorząd wojewódzki:

• sejmik,

• zarząd,

• marszałek,

Sejmik:

1. uchwala strategię rozwoju województwa oraz plan zagospodarowania przestrzennego,

2. uzgadnia warunki korzystania z wód dorzecza,

3. uchwala wojewódzki program ochrony środowiska - sporządzony przez zarząd województwa.

Marszałek

1. opiniuje projekt polityki ekologicznej państwa,

2. orzeka w sprawach opłat za emisję zanieczyszczeń,

3. odpowiedzialny za gromadzenie określonego zbioru odpowiednich informacji ekologicznej i udostępniania ich społeczeństwu.

Szczebel powiatu:

• samorząd,

• rada powiatu.

Rada powiatu:

1. uchwala powiatowy program ochrony środowiska,

2. ogranicza użytkowanie jednostek, które produkują nadmierny hałas,

3. tworzy obszar ograniczonego użytkowania.

Starosta i jego uprawnienia zostały stworzone z części uprawnień wojewody.

Starosta:

1. dokonuje regulacji użytkowania środowiska w stosunku do podmiotów mogących znacząco oddziaływać na środowisko,

2. orzeka - w sprawach rekultywacji gruntów,

3. orzeka - o obowiązku sporządzenia i przedłożenia przeglądu ekologicznego,

4. sprawuje kontrolę przestrzegania przepisów o ochronie środowiska.

Szczebel gminy:

• rada

• wójt , burmistrz

Rada gminy:

1. podejmuje uchwały w sprawach miejskiego zagospodarowania przestrzennego,

2. uchwala w sprawach czystości i porządku w gminie (oczyszczalnie ścieków, gospodarowanie odpadami)

3. podejmuje uchwałę o programie ochrony środowiska.

Organy wójt, burmistrz lub prezydent może:

• podejmować decyzję w sprawie zezwoleń na transport, zbiórkę odpadów komunalnych,

• ustala warunki zabudowy i zagospodarowania terenu,

• może nałożyć na daną instytucję obowiązek ograniczenia hałasu a w skrajnych wypadkach może wstrzymać działalność takich instancji.

W zakresie ochrony środowiska organy gminne mają uprawnienia dotyczące ochrony przyrody. Rada gminu może podjąć uchwałę dotyczącą tworzenia:

1. obszaru chronionego krajobrazu,

2. ochrony gatunkowej,

3. tworzenia użytków ekologicznych

Ochrona gatunkowa - zabezpieczenie gatunków rzadkich zagrożonych wyginięciem,

Użytki ekologiczne - zasługujące na ochronę pozostałości ekosystemu mające zasadnicze znaczenie dla zachowania unikatowych zasobów genowych.

Instytucje ochrony środowiska

Krajowa Komisja ds. środowiska ocenia oddziaływanie na środowisko, określa procedury przy przeprowadzaniu ocen, dotyczy zarówno inwestycji jak i polityk i strategii rozwojowych.

Instrumenty zarządzania środowiskiem

Podmioty gospodarcze postępują zgodnie z zasadą racjonalnego działania, która odnosi się do:

• administracji wydajnościowej - maksymalizacja efektów przy określonych nakładach,

• administracji oszczędnościowej - minimalizacja kosztów

Zapewnienie relacji między efektami a nakładami - władza musi pamiętać, by przy odpowiednim wykorzystaniu narzędzi władzy publicznej doprowadzić do internalizacji:

• może być wywołana w drodze przymusu lub postępowanie może być prawnie określone - instrumenty prawne (oddziaływanie bezpośrednie), instrumenty ekonomiczne (oddziaływanie pośrednie)

Sposób doboru instrumentów zależy od ustroju gospodarczego. Obecnie w gospodarce maja znaczenie instrumenty ekonomiczne, jednakże nie można stosować tylko instrumentów ekonomicznych lecz trzeba także stosować nieznany instrumentów i zmierzamy do tego by władza publiczna stosując instrumenty zarządzania musiała uwzględniać występowanie efektów zewnętrznych związanych z użytkowaniem środowiska. Przyjmuje się, że efekty zewnętrzne występują wówczas, gdy decyzje podejmowane przez jeden lub więcej podmiotów gospodarczych oddziałują bezpośrednio na możliwości produkcyjne lub konsumpcyjne innych podmiotów gospodarczych, a tym samym oddziałują na funkcje kosztów lub użyteczności odbiorców efektów zewnętrznych.

Zasadnicza przesłanką poprawnej struktury instrumentów zarządzania środowiskiem jest możliwość podporządkowania ekologicznie negatywnych efektów zewnętrznych ich sprawcom, gdyż stwarza to podstawę stosowania zasady „zanieczyszczający płaci”. Za pomocą tych instrumentów dokonano internalizacji.

Instrumenty bezpośrednie to środki o charakterze administracyjno-prawnym, które w sposób bezpośredni wpływają na postawę podmiotów użytkujących środowisko. Zalicza się tu:

1. standardy jakości określone dla konkretnego elementu środowiska - występują w postaci wskaźników określających dopuszczalne stężenie danego zanieczyszczenia w danym komponencie środowiska. Przyjmuje się, iż dotrzymanie tych norm imisji winno gwarantować odpowiednia jakość danego komponentu środowiska.

W przypadku powietrza atmosferycznego standard to dopuszczalne stężenie zanieczyszczeń (w zależności od terytorium, jednostki czasu) - bierze się pod uwagę również różne wskaźniki. Obecnie bada się siedem rodzajów zanieczyszczeń: benzen, dwutlenek azotu, tlenki azotu, dwutlenek siarki, ołów, ozon, pył zawieszony, tlenek węgła.

Dla wody standardy jakości ustala się w zależności od klasy jej czystości (zanieczyszczenia organiczne, chemiczne)

Dla ziemi - standardy od 2002roku to jakość gleb - pomiar ciężkich związków azotowych - czy odpowiednia głębokość i zgodna ilość ich z przeznaczeniem gleby.

2. standardy emisji - to normy indywidualne określające maksymalna wielkość poszczególnych rodzajów zanieczyszczeń przekazywanych z danych źródeł do środowiska. Standardy te są istotnym środkiem prewencji. W stosunku do instalacji organ ochrony środowiska może udzielić pozwolenie na: wprowadzenie gazów i pyłów do powietrza, wprowadzenie ścieków do wód lub ziemi, wytwarzanie odpadów, emitowanie hałasu do środowiska, emitowanie pól elektromagnetycznych. Pozwolenie zintegrowane (starosta lub wojewoda) wydawane jest w stosunku do instalacji, która wielokierunkowo oddziałuje na środowisko i je znacznie zanieczyszcza. W tym pozwoleniu określa się dopuszczalne zanieczyszczenie dla poszczególnych komponentów i dopuszczalna wielkość danego zanieczyszczenia do środowiska (np. ścieki).

3. standardy produktowe i procesowe - to działania prewencyjne, które jamą na celu ograniczenie zewnętrznych zagrożeń dla środowiska na danym obszarze, np. wyznaczają dopuszczalną wielkość szkodliwych substancji sprowadzanych spoza granicy państwa.

4. przepisy użytkowe - wprowadzane są bardzo często ze względu na specyfikę danego obszaru. Mogą one np. ograniczać stosowanie węgla kamiennego w sektorze energetycznym. Są przede wszystkim wprowadzane na obszarach bardzo zanieczyszczonych - są stosowane szczególnie przez gminy uzdrowiskowe.

5. nakazowe standardy technologiczne - nakazują stosowanie w podejmowanej działalności gospodarczej określonego rodzaju technologii produkcji. Uznaje się, że stosowanie tego rodzaju instrumentu sprzyja wdrażaniu strategii prewencyjnej. Dopuszcza się tutaj stosowanie określonych technologii i powoduje to sztywność tego standardu. Wykluczając pewna technologię produkcji skłaniamy inwestorów do szukania nowych technologii. Zasady technologii BAT określa specjalna komisja w Polsce, a w UE specjalne biuro, które określiło tez specjalne rodzaje kryteriów w wyborze tych technologii (BAT - najlepsza dostępna ekonomicznie uzasadniona technologia)

Kryteria jakie stosuje się przy określaniu, która z technologii może być stosowana to:

• wykorzystanie technologii niskoodpadowych,

• wykorzystanie mniej niebezpiecznych substancji, co prowadzi do ograniczania powstawania odpadów szczególnie niebezpiecznych,

• zastosowanie odzysku i recyklingu odpadów,

• najnowsze osiągnięcia w nauce i technice

• oszczędne gospodarowanie surowcami,

• zapobieganie awariom i zmniejszenie ich skutków dla środowiska.

6. Koncesjonowanie - to wydawanie pozwoleń przez władzę publiczną na prowadzenie określonej działalności. Procedura postępowania przy udzielaniu koncesji uczestniczy przedstawiciel ekologów.

7. ograniczenia obszarowe - stosowane zazwyczaj w przypadku urządzeń stacjonarnych, którego lokalizacja może negatywnie oddziaływać na otoczenie (ograniczenia strefowe stosowane w przypadku dużych źródeł pól elektromagnetycznych).

8. przepisy bezpieczeństwa - zmierzają do zminimalizowania zagrożeń dla ludzi i pracowników określonych zawodów. Stosowane są między innymi do ograniczania negatywnych skutków hałasu i wibracji oraz w zakresie produkcji środków żywnościowych. W ramach ich funkcjonuje obowiązkowa certyfikacja wyrobów w ramach której obowiązuje specjalna Ustawa o certyfikacji - wyroby krajowe i importowane stwarzające zagrożenie dla środowiska podlegają obowiązkowej certyfikacji dla uzyskania znaku bezpieczeństwa. Istnieje lista produktów dla których certyfikacja jest wymagana a koszty jej ponosi producent lub importer.

Jeżeli producent lub importer wprowadzi do obrotu produkty podlegające obowiązkowi certyfikacji które nie uzyskały znaku bezpieczeństwa zobowiązany jest przekazać do budżetu państwa 100% sumy uzyskanej z obrotu tym produktem.

Do przepisów bezpieczeństwa zaliczamy także oceny oddziaływania na środowisko-to systematyczny całościowy sposób postępowania którego celem jest określenie przewidywanych środowiskowych konsekwencji danej działalności człowieka wraz ze wskazaniem możliwych przeciwdziałań negatywnym skutkom.

Umowy dobrowolne to uzgodnienia zawarte między rządem a daną branżą przemysłową w której to umowie zobowiązuje się do osiągnięcia określonego celu środowiskowego, w określonej perspektywie czasowej. W przypadku niedostosowania się rząd stosuje pewne instrumenty przymusu.

Miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego - jest ważny dla gminy gdyż wszelkie decyzje które są sprzeczne z tym planem są z mocy prawa nie ważne a w planie tym zapewnia się kompleksowe rozwiązywanie problemów środowiskowych.

Instrumenty ekonomiczne - to narzędzia które wpływają na rachunek kosztów i korzyści działań alternatywnych dostępnych dla podmiotów gospodarczych zapewniając wybór rozwiązania bardziej pożądanego z punktu widzenia środowiska.

Klasyfikacja instrumentów ekonomicznych:

1. opłaty ekologiczne- świadczenia pieniężne na rzecz jednostek administracji państwowej związane bezpośrednio z określoną formą negatywnego oddziaływania na środowisko: opłaty za emisje zanieczyszczeń (ścieki ,odpady i inne).Opłaty powinny spełniać dwie funkcje: motywacyjną i redystrybucyjną. Wielkość opłaty powinna być taka by skłaniać podmioty do działań proekologicznych- funkcja motywacyjna. Funkcja redystrybucyjna- opłaty przekazywane są na fundusze ekologiczne. Opłaty usługowe- pokrywają koszty zbiorowego oczyszczania i unieszkodliwiania zanieczyszczeń. W ramach tych opłat pojawiły się opłaty produktowe- podwyższają ceny tych produktów które przyczyniają się do wzrostu zanieczyszczeń w fazie produkcji lub konsumpcji i zazwyczaj związane są z konkretną cechą tego produktu. Opłata produktowa- związana jest z recyklingiem i odzyskiem odpowiednich odpadów. Jeżeli poziom tego odzysku nie zostanie osiągnięty to płacimy pewne opłaty (od opakowań ,starych lodówek, opon samochodowych i innych).

2. Subwencja - określa pomoc finansowa (dotacje, kredyty preferencyjne, ulgi podatkowe, i inne). Zwracamy uwagę na funkcjonowanie funduszy ekologicznych które mogą nam udzielić preferencyjnych pożyczek na działanie ekologiczne mogą też umorzyć część takiej pożyczki i wówczas przedsiębiorstwo musi przeznaczyć kwotę umorzenia na inne inwestycje ekologiczne.

3. Kary - bodźce finansowe dla egzekucji prawnej. Kary pieniężne z tytułu nieprzestrzegania przepisów ekologicznych- za zanieczyszczenie kara 10xopłata którą mieliśmy zapłacić.

4. Systemy depozytowe - odpowiednia dopłata obciążająca ceny produktów potencjalnie szkodliwych dla środowiska ,jeżeli jednak uniknie się degradacji środowiska w wyniku podstawienia produktu lub jego pozostałości do właściwego miejsca utylizacji następuje zwrot tej dopłaty (mechanizm kaucji).

5. Rynki emisji zanieczyszczeń - rynkowa optymalizacja procesów kształtowania emisji jest najtańszą społecznie formą osiągnięcia celów ekologicznych. Obowiązują typowe standardy emisji , jeżeli jednak ilość emitowanych zanieczyszczeń jest mniejsza od uprawnienia do emisji to jednostka gospodarcza może sprzedać tę różnicę. Uznaje się bowiem że udzielone prawo do emisji jest takim samym zasobem jak inne zasoby przedsiębiorstwa. Wyróżniamy trzy typy wykorzystania rynków emisji zanieczyszczeń:

1. Powłoki- to związki emitentów tego samego rodzaju zanieczyszczeń na danym obszarze

2. Kompensaty- występują gdy władze publiczne rozdysponowały pozwolenie w takim stopniu gdzie nie ma możliwości wprowadzenia nowej działalności gospodarczej ze względu na obowiązujące standardy jakości

3. Banki emisji- skupują rezerwy od przedsiębiorstw i odsprzedają nowym inwestorom.

6. Ubezpieczenia ekologiczne - następuje przeniesienie ryzyka ekologicznego z jednostki gospodarczej na wyspecjalizowane firmy ubezpieczeniowe przy czym elementem motywacyjnym w tym instrumencie jest wysokość składki ubezpieczeniowej.

7. Zastawy ekologiczne.

8. Podatki ekologiczne.

9. Porozumienie dobrowolne (dostosowawcze).

WYKŁAD 4

Instrumenty zarządzania środowiskiem:

Zastawy ekologiczne - pobierane są przez władzę publiczną w celu wymuszenia dostosowania się jednostki gospodarczej do określonych przepisów narzucających m.in.: obowiązek rekultywacji powierzchni ziemi. Zastaw pobierany w momencie eksploatacji. Pieniądze te leżą na rachunku bankowym i czekają na zakończenie eksploatacji.

Aktualnie w Polsce regulacja prawna stwarza możliwość stosowania zastawów ekologicznych.

Podatki ekologiczne

Tzw. ekologiczna reforma podatkowa - władze publiczne krajów UE (głównie skandynawskich) zauważyły, że występują 2 niebezpieczeństwa dotyczące środowiska:

• proces degradacji środowiska,

• bezrobocie,

również nierównomierność obciążania podatkowego, dotycząca też przedmiotów.

Zmniejszyć obciążenia podatkowe zasobów pracy a tym samym zwiększyć podatki produktów, które przyczyniają się do degradacji środowiska.

Miało to stworzyć konkurencję zasobami pracy w stosunku do innych produkcji przyczyniając się do kształtowania proekologicznych zachowań konsumentów. W UE podatki dotyczące m.in. energii, nawozów sztucznych, związków chemicznych (w tym środki ochrony roślin), baterii i te podatki oceniane są pozytywnie.

Takie rozwiązanie może być wprowadzone, gdy występuje stabilny system podatkowy.

Programy dostosowawcze

Ma na celu ten instrument zapewnienie możliwości starym przedsiębiorstwom dostosowania się do rosnących rygorów ekologicznych.

Programy dostosowawcze są szczegółowym harmonogramem rzeczowo - finansowym realizacji obowiązków związanych z ochroną środowiska wynegocjonowanych indywidualnie z danym przedsiębiorstwem.

Celem programu dostowawczego jest doprowadzenie do najszybszego zrealizowania obowiązujących wymogów środowiskowych, które ze względów technicznych, bądź ekonomicznych nie mogą być dotrzymane przez przedsiębiorstwo w wymaganych terminach, przy czym za utrzymaniem danej instalacji przemawia interes publiczny (interes publiczny - komisja).

Program składa się z 2 części:

• harmonogram rzeczowy

• część finansowa.

Władza publiczna zapewnia wspomożenie finansowe. Władza publiczna ma bezpośredni wpływ na rachunek bankowy danego przedsiębiorstwa. Program ten stosowany może być tylko do 2009 roku i tylko do tych inwestycji, które były przed 2001 rokiem.

Instrumenty mają za zasadę zapewnienie polityki ekologicznej państwa.

W polityce ekologicznej podstawowym instrumentem są programy ochrony środowiska

Wymóg polityki narzucany jest przez (daty obowiązku ustalenia programów ochrony środowiska):

• województw - 30.06.2003

• powiat - 31.12.2003

• gmina - 30.06.2004

W programach uwzględnia się odpowiednie wymogi. Treści programu nie zawsze mogą być zgodne z polityką państwa ale rada opracowała wytyczne.

Wytyczne opracowane przez Radę Ministrów zobowiązują rady terytorialne do zapisania w programach ochrony środowiska konkretnych limitów m.in.:

• zmniejszenia wodochłonności o 50% do 2010,

• ograniczenia materiałochłonności o 50%,

• dwukrotne zwiększenie udziału odzysku odpadów przemysłowych,

• odzysk i powtórne wykorzystanie conajmniej 50% papieru i szkła z odpadów komunalnych,

• pełna likwidacja zrzutu ścieków nieoczyszczonych,

• ograniczenie emisji pyłów o 75%,

• dwutlenku siarki o 56%,

• tlenków azotu o 31%.

Prawo ochrony środowiska określają:

Programy naprawcze - mają już postać aktu prawa miejscowego, wprowadzają obowiązek zapewnienia obowiązujących standardów jakości środowiska.

Programy dotyczą:

• stref ( powiat),

• aglomeracji - tworzą sąsiednie powiaty, gdy łączna powierzchnia obejmuje 250 tys. km

Charakteryzują się tym, że są określone zadania do wykonania.

Programy naprawcze w Polsce muszą być opracowane do 2004 roku. Programy naprawcze będą przekazywane do Brukseli. W przypadku źle opracowanych przepisów, a które zostały zatwierdzone, osoby zatwierdzające będą zwolnione z funkcji urzędników UE.

Programy krótkookresowe - opracowywane przez wojewodę i dotyczą sytuacji występowania smogu (tzw. alarmy smogowe). Regulacja prawna staje się coraz bardziej precyzyjna.

Podstawą egzekucji wymogów środowiskowych jest stworzenie operacyjnego zarządzania środowiskiem w układach terytorialnych. Chodzi o efektywne zarządzanie operacyjne.

Elementem zarządzania operacyjnego jest odpowiednio skonstruowany system dozoru środowiska, stwarzający takie relacje między administracją publiczną a organizacjami gospodarczymi, które sprzyjają przestrzeganiu ustalonych norm ekologicznych.

Każde państwo ma takie elementy zarządzania operacyjnego.

Przez dozór środowiska należy rozumieć zbiór działań i inne czynniki w celu osiągnięcia przestrzegania przepisów przez podmioty, których dotyczą.

W systemach dozoru środowiskowego wyróżnia się następujące kierunki działań:

• inspekcje,

• negocjacje prowadzone z podmiotami naruszającymi przepisy w celu osiągnięcia zadawalającego dla obu stron metod osiągania przepisów,

• działania prawne - zmierzające do wymuszania przestrzegania przepisów. Przewidują zastosowanie sankcji karnych w momencie nie przestrzegania przepisów,

• promocja przestrzegania stwarzająca zachęty do dobrowolnego przestrzegania przepisów.

Odstraszanie - oznacza fakt, że ludzie zmieniają postępowanie aby uniknąć sankcji. O skuteczności odstraszania decyduje:

1. istnienie znacznej szansy wykrycia nie przestrzegania wymogów,

2. szybka i wiadoma reakcja na wykroczenie,

3. współmierność sankcji do wykroczeń,

4. przekonanie podmiotów, których dotyczą wymogi środowiskowe, iż trzy powyższe warunki są spełnione.

Władza publiczna tworząc system dozoru musi zapewnić wiarygodność instytucjonalną dozoru w stosunku do regulowanej populacji.

Konstrukcja wymogów środowiskowych

Stopień przestrzegania zależny jest od odpowiedniego równoważenia określonych rygorów z możliwościami podmiotów które poddawane są rygorom.

Promocja przestrzegania oznacza - wszelkie działania, które zachęcają do dobrowolnego przestrzegania wymogów środowiskowych.

Wyróżnia się metody promocji:

1. pomoc oświatowa dla podmiotów gospodarczych,

2. wsparcie techniczne,

3. propaganda osiągnięć,

4. nietypowe sposoby finansowania,

5. budowanie w regulowanej populacji - zbiór podmiotów, które dotyczą danych populacji - umiejętności gospodarowania danym środowiskiem.

System dozoru środowiska przyczynia się do poprawy umiejętności gospodarowania środowiskiem lansując ekologiczne przeglądy rewizyjne.

Ekologiczny przegląd rewizyjny - stanowi kompleksową ocenę systemów i praktyk zarządzania w przedsiębiorstwie mających wpływ na przestrzeganie wymogów środowiskowych. Wynikiem przeglądów rewizyjnych są konkretne zalecenia zmian w systemie zarządzania przedsiębiorstwa jak m.in.:

1. opracowanie formalnego planu przestrzegania wymogów obejmującego cel ekologiczny,

2. programy oświatowe i szkoleniowe dla pracowników,

3. stworzenie odpowiednich komórek organizacyjnych (służb ochrony środowiska),

4. opracowanie wewnętrznego układu komunikacji i drogi służbowej,

5. ocena niebezpieczeństw i ryzyka środowiskowego wynikającego z działalności przedsiębiorstwa.

Aktualnie wojewoda może narzucić na przedsiębiorstwo obowiązek sporządzenia raportu ekologicznego. Metoda ekologicznych przeglądów rewizyjnych promowana jest przez programy dozoru jako element dobrych obyczajów handlowych.

Szczególnie ważnym elementem jest monitorowanie przestrzeganie, które oznacza zbiór i analizowanie informacji, dotyczących stanu przestrzegania wymogów środowiskowych w regulowanie populacji podmiotów gospodarczych.

4 źródła informacji w ramach dozoru środowiskowego:

1. kontrole wykonywane przez inspektorów,

2. sporządzanie sprawozdania i rejestry prowadzone przez podmioty gospodarcze,

3. skargi mieszkańców,

4. monitoring środowiska prowadzony w pobliżu podmiotów gospodarczych.

Inspekcje uważane są za podstawę dozoru środowiskowego.

Wyróżnia się cele inspekcji:

1. rozpoznanie specyficznych problemów środowiska,

2. upewnienie się, że dany podmiot świadomy jest swoich problemów ekologicznych,

3. zebranie informacji określających stan przestrzegania,

4. okazanie woli władzy publicznej w zakresie egzekwowania wymogów.

Ochrona środowiska musi być działalnością skutecznie efektywną.

Monitoring środowiska - oznacza system pomiarów ocen i prognoz stanu środowiska zmierzający do ujawnienia i wyjaśnienia zmian zachodzących w biosferze pod wpływem działalności człowieka.

Jako narzędzie monitoring powinien się przyczynić do poprawy skuteczności systemów zarządzania środowiskiem. Informacje w monitoringu powinny stanowić podstawę określania strategii proekologicznych zarówno układów terytorialnych jak i podmiotów gospodarczych.

Państwowy monitoring środowiska obejmuje następujące bloki:

1. emisje,

2. imisje - stężenie w środowisku,

3. zasoby naturalne i struktury przyrodnicze,

4. nauki hydrologiczne i klimatyczne,

5. prognozy.

W strukturze monitoringu wyróżnia się sieć:

1. krajową,

2. regionalną - zadaniem jest analizowanie zmian zachodzących w regionie,

3. lokalną - bada się zagrożenia wynikające z poszczególnych zakładów.

W ramach państwowego monitoringu środowiska tworzy się:

1. monitoring zanieczyszczeń środowiska,

2. monitoring wód powierzchniowych,

3. monitoring wód podziemnych,

4. monitoring powierzchni ziemi, lasów, skażeń promieniotwórczych a także żywności i zdrowia.

W otoczeniu rynkowym w coraz większym stopniu pojawiają się zjawiska i procesy, które skłaniają podmioty gospodarcze do formułowania proekologicznej strategii rozwoju w dłuższym horyzoncie czasu. Te zjawiska i procesy coraz silniej determinują konieczność wprowadzania polityki środowiskowej i zarządzania ekologicznego środowiska.

Rozwój zjawiska proekologicznego konsumenta, od którego zależy popyt na produkt ekologiczny jest zjawiskiem długofalowym, ewolucyjnym, jest możliwy jedynie w przypadku funkcjonowania rynku nabywcy, gdy konsument ma swobodę wyboru.

W sytuacji rynku nabywcy dynamizowane są procesy konkurencyjne w zakresie dóbr i usług proekologicznych, a także procesy konkurencyjne w sektorach wrażliwych ekologicznie np. przemysł chemiczny.

Proekologiczny konsument, charakteryzuje się:

1. niewątpliwie wysokim poziomem świadomości ekologicznej,

2. zapotrzebowaniem na ekoprodukt

3. proekologicznym modelem konsumpcji, który jest związany ze znaczna oszczędnością korzystania z zasobów.

Rozwój świadomości ekologicznej społeczeństwa i rosnący popyt proekologicznego konsumenta są najbardziej efektywną formą oddziaływania na proekologiczne zachowania się producentów.

W procesach oddziaływania konkurencji w danym sektorze gospodarczym aspekty ekologiczne odgrywają pierwszorzędną rolę. Preferencje ekologiczne potencjalnych klientów dynamizują procesu konkurencyjne oraz inspirują powstawanie nowych ekologicznych bądź proekologicznych dziedzin działań gospodarczych.

Ekologiczne wyróżnienie produktu dotyczyć może trzech cech:

1. jakości produktu:

• nieszkodliwe dla zdrowia komponenty produktu,

• zasobooszczędność,

• trwałość użytkowania,

2. odpowiednie opakowanie:

• nadające się do powtórnego przerobu,

• ulegające biodegradacji,

• pochodzące z odzysku,

3. wygląd:

• miniaturyzacja,

• estetyka danego produktu.

Proekologiczne wyróżnienie nowego produktu może być weryfikowane w procedurze przyznawania ekoznaku.

Istnieje cały system ekoznakowania.

Ekologiczny znak towarowy - jest sposobem informowania społeczeństwa o proekologicznych cechach wyrobu. Sygnalizuje on konsumentowi, że dany wyrób określonej grupie towarów jest bardziej niż inne przyjazny środowisku. Jest oczywiste że na podstawowym warunkiem znakowania jest wysoka świadomość ekologiczna (występowanie proekologicznego konsumenta)

Znaki ekologiczne spełniają funkcje:

• ekologiczne,

• informacyjne - polegają na informowaniu konsumentów o ekologicznych cechach przedmiotu

• stymulacyjne - znak ekologiczny zachęca producenta do podejmowania działań proekologicznych

• marketingowe - polega na na wykorzystaniu znaku jako konkurencji

• znaki pozytywne

• znaki negatywne - stosowane w przypadku opakowań dla środków ochrony roślin - informują o zagrożeniach związanych np. z ich spożyciem

• znaki informacyjne

Podział na:

• znaki oficjalne - wystawiane w akcie prawnym władzy publicznej,

• znaki nieoficjalne - wprowadzone prywatnie, jak i również przez producentów.

Pierwszy znak oficjalny został wprowadzony RFN w 1977 r tzw. błękitny anioł.

Procedura wprowadzania znaków:

1. określenie grupy produktów - grupę produktów definiuje się jako grupę wyrobów o takim samym przeznaczeniu konkurującym ze sobą na rynku,

2. przeprowadzenie analizy środowiskowej dla grupy produktów, to tzw. analiza cyklu życia produktu, której zadaniem jest ustalenie najbardziej znaczących oddziaływań na środowisko w całym cyklu jego życia,

3. opracowanie kryteriów środowiskowych dla wyrobów,

4. ocena wyrobów względem kryteriów środowiskowych.

Ekoznakowanie - jest to działalność, która charakteryzuje się cechami:

1. wiarygodność - chodzi o to aby obiektywnie oceniać wszystkie wyroby,

2. dobrowolność - nie ma obowiązku ubiegania się o ekoznak ale jeśli się ubiega to musi poddać się wszelkim procedurom,

3. samofinansowanie - samo opłaca (zanieczyszczający płaci),

4. weryfikacja kryteriów środowiskowych - kryteria te są weryfikowane co najmniej raz na 3 lata aby wprowadzać nowe kryteria.

Procesy proekologicznego kształtowania rynku wspomagane są przez charakterystyczne dla gospodarki rynkowej instytucje rynkowe, które oddziaływają dwukierunkowo - z jednej strony przyczyniają się do wzrostu świadomości ekologicznej i proekologicznego popytu a z drugiej strony przyczyniają się do proekologicznego zachowania się przedsiębiorstw.

Preskryptorzy - przedstawiciele władzy społecznej na rynku.

Zadaniem preskryptora jest:

1. rozpowszechnianie informacji o produkcji i producencie, co w krajach wysokorozwiniętych ma podstawowe znaczenie dla pozycji przedsiębiorstwa na rynku.

Do instytucji rynkowych zaliczamy dystrybutorów, a więc firmy handlowe, które dbają o swoją markę, nie dopuszczają do swojej sieci dystrybucyjnej produktu szkodliwego dla środowiska i swoich klientów. Dystrybutorzy coraz częściej spełniają funkcje promocyjne, dlatego też dystrybutorzy podejmują konkretne działania dotyczące między innymi:

1. zapewnienie wysokich parametrów jakościowych produktów,

2. utworzenie odpowiedniego systemu sprzedaży uwzględniającego m.in. logistykę powtórnego zagospodarowania,

3. konkretne działania dotyczące serwisu związanego ze sprzedawanymi produktami.

Instytucje rynkowe

Międzynarodowe i krajowe instytucje normalizacyjne - dokonują certyfikacji wyrobów, stymulują wdrażanie konkretnych norm określających systemy zarządzania środowiskowego.

Handel międzynarodowy stymuluje działania proekologiczne, a z drugiej strony ze względu na konkurencję przyczynia się do pojawienia się negatywnych zjawisk tj. ekokolonializm, ekodumping,, ekoprotekcjonizm, dlatego też międzynarodowe organizacje dążą do wykluczenia negatywnych zjawisk przez np. konwencje.

Pozytywna strona handlu międzynarodowego to przyczynienie się do przyspieszenia procesu wdrażania zintegrowanej strategii przedsiębiorstwa.

Zakres wprowadzanych inicjatyw i przedsięwzięć ekologicznych można rozpatrywać w aspekcie czterech podstawowych strategii rynkowych:

1. strategia obojętna

2. strategia defensywna

3. strategia innowacyjna

4. strategia ofensywna.

Strategia obojętna (pasywna) - jest to strategia, która stosowna jest przez organizacje słabo powiązane ze środowiskiem np. duże firmy consultingowe, banki (np. poprzez niewłaściwe gospodarowanie odpadami papier - makulatura)

Strategia defensywna - typowa dla tradycyjnego przemysłu np. hutniczy, chemiczny - jest ona stosunkowo agresywna wobec środowiska i może przyjmować następujące kierunki działań:

• stopniowe wycofywanie z rynku wyrobów nie spełniających wymogów ekologicznych

• częściowa rezygnacja z technologii agresywnej w stosunku do środowiska

• modyfikacja procesów produkcyjnych

Strategia innowacyjna - często stosowana w przypadku przemysłu maszynowego. Strategia ta zorientowana jest na ekologizację procesów produkcyjnych i wyrobów, w tym:

1. poszukiwanie i wdrażanie nowych, czystych technologii,

2. tworzenie zamkniętych obiegów produkcyjnych,

3. wytwarzanie bezpiecznych ekologicznie produktów,

4. wykorzystywanie odpadów jako surowców wtórnych.

Strategia ofensywna - strategia, która ze swojej specyfiki uwzględniać musi bezpieczeństwo społeczeństwa i środowiska

Strategia ofensywna ukierunkowana jest na:

1. czystą produkcję,

2. rozwój ekoproduktów,

3. proekologiczną strukturę i styl zarządzania,

4. proekologiczny marketing, a także na kulturę proekologiczną człowieka.

Wybór konkretnej strategii rynkowej zależny jest od dwóch zmiennych:

1. specyfiki branżowej danego przedsiębiorstwa,

2. predyspozycji jaką chce zająć przedsiębiorstwo na rynku konkurencyjnym.

Proekologiczny wizerunek przedsiębiorstwa możliwy jest do uzyskania w drodze weryfikacji jego działalności poprzez:

• publikowanie wiarygodnych raportów ekologicznych,

• coraz szerszy społeczny dostęp do informacji o oddziaływaniu przedsiębiorstwa i jego wyrobów na środowisko.

Dążąc do realizacji konkretnej strategii musimy dokonać dekompozycji celów strategicznych na działania operacyjne przedsiębiorstwa, które dotyczą formułowania i wdrażania polityki środowiskowej. Tego typu działania stanowią treść zarządzania ekologicznego w przedsiębiorstwie.

Zarządzanie ekologiczne w przedsiębiorstwie - definiowane jest jako zasób wiedzy, umiejętności i technik zarządzania, które umożliwiają włączenie problemów ochrony środowiska do zakresu obowiązków każdego pracownika tak, aby uzyskać wysoką efektywność ekonomiczną produkcji, zminimalizować obciążenie środowiska i zapewnić komfort i bezpieczeństwo pracy załogi.

Trzy wymiary występujące w procesie zarządzania ekologicznego stanowią wyraz dekompozycji koncepcji ekorozwoju na szczebel mikroekonomiczny , a to jest jedyna droga zapewnienia realizacji tej koncepcji.

Proces zarządzania ekologicznego wymaga włączenia ochrony środowiska do całokształtu działań przedsiębiorstwa i w ostateczności należy uznać, iż zarządzanie ekologiczne jest procesem proekologicznego kształtowania zasobów przedsiębiorstwa:

• zasobów rzeczowych (np. rozwój czystych technologii),

• zasobów ludzkich (kompetencje pracowników, kultura ekologiczna),

• zasobów finansowych (analiza kosztów korzyści),

• zasobów ludzkich

• zasobów informacyjnych (systemy informacji ekonomicznych).

Presja otoczenia rynkowego przyczynia się do reorientacji strategii przedsiębiorstwa.

WYKŁAD OSTATNI

Celem strategii jest podnoszenie wartości przedsiębiorstwa, które musi analizować szanse i zagrożenia. Konieczność dostosowania zasobów przedsiębiorstwa do wymogów strategii proekologicznej oznacza m.in.:

1. ukierunkowanie prac badawczo-rozwojowych zapewniających analizę ekologicznych aspektów produktów i procesów,

2. uwzględnienie wymagań ekologicznych za zaopatrzeniem materiałowo-surowcowym

3. uwzględnienie ochrony środowiska w procesie produkcyjnym czego efektem jest ich ekologizacja prowadząca do stałej minimalizacji odpadów

4. uwzględnienie aspektów ochrony środowiska w marketingu i sprzedaży, a więc proekologiczna promocja, bezpieczny transport, pełny zakres usług związanych z dystrybucją oraz opakowania ekologiczne

5. minimalizacja ryzyka ekologicznego konsumpcji wyrobów

Ewolucja strategii ochrony środowiska (USA):

1. Strategia rozcieńczania

2. Strategia filtrowania

3. Strategia recyrkulacji

4. Strategia zapobiegania

5. Strategia ekoproduktu

W procesie proekologicznym zarządzania przedsiębiorstwem kluczowym pojęciem są technologie wytwarzania, bowiem technologie instalacji, które wykorzystuje przedsiębiorstwo produkcyjne stanowią główne źródło emisji zanieczyszczeń, a dla przedsiębiorstwa jest to główne źródło obciążeń przedsiębiorstwa kosztami ekologicznymi. Dlatego tez podstawowe znaczenie posiadają odpowiednie oddziaływania na procesy wytwarzania.

W procesach wytwarzania podejście do problematyki ochrony środowiska może mieć charakter:

1. infrastrukturalny,

2. zintegrowany technologicznie,

3. zintegrowany produktowo.

Działania infrastrukturalne w przedsiębiorstwie dotyczące ochrony środowiska koncentrują się na inwestowaniu, którego efektem jest odpowiednia struktura urządzeń ochronnych. Tego rodzaju postępowanie określa się mianem „technologii końca rury”.

Celem tych urządzeń jest redukcja emisji pyłowo-gazowych, oczyszczanie ścieków technologicznych, przemysłowe i poza przemysłowe wykorzystanie odpadów oraz unieszkodliwianie odpadów poprzez ich składowanie w miejscach do tego przeznaczonych.

Jest to wyrazem defensywnej strategii marketingowej i jest nieefektywne ekologicznie ponieważ:

1. następuje jedynie zmiana formy degradacji środowiska,

2. powstają odpady,

3. występują bardzo poważne trudności lokalizacyjne odpadów.

Z punktu widzenia przedsiębiorstwa jest również ta strategia nieefektywna ekonomicznie, gdyż:

1. koszty składowania odpadów są bardzo wysokie,

2. koszty tworzenia układu i infrastruktury urządzeń ochronnych są również bardzo wysokie.

Technologie infrastrukturalne są obecnie atrakcyjne dla przedsiębiorstw, dla których brak jest alternatywnych rozwiązań technologicznych, względnie występują bardzo poważne bariery finansowe lub lokalizacyjne uniemożliwiające wdrożenie innych strategii. Koszty stosowania tej strategii skłoniły do prewencyjnego podejścia do ochrony środowiska, co stało się podstawa do ukierunkowania na:

1. ekologizację procesów produkcji i rozwój czystych technologii (integracja technologiczna)

2. wytwarzanie bezpiecznych ekologicznie produktów (integracja produktowa).

Obydwa rodzaje integracji zalicza się do działań określonych mianem „koncepcji czystszej produkcji”, która preferowana jest przez różne instytucje ze względu na interesy i społeczeństwa i przedsiębiorstwa.

„Czystsza produkcja” to ciągłe stosowanie zintegrowanej zapobiegawczej strategii w odniesieniu do procesów i usług tak by zwiększać ich sprawność oraz redukować ryzyko dla ludzi i otoczenia. Ta koncepcja dąży do zintegrowanego podejścia uwzględniającego trzy wymiary - ekologiczny, społeczny i ekonomiczny.

W zakresie integracji technologicznej wyróżnia się dwie strategie:

1. strategie minimalizacji odpadów (recyrkulacja) - wysterują tu następujące kierunki działania:

1. redukcja zanieczyszczeń u źródła - to odpowiednie kształtowanie materiałów i surowców, kontrola wykorzystania surowca, a gdy powstają zbyt duże zanieczyszczenia zmiana surowca na inny; to także zmiany technologiczne, zmiany procesów produkcyjnych, to dodatkowe procesy oczyszczające zmiana wyposażenia instalacji, zmiana parametrów instalacji; to również poprawa procesów produkcyjnych czyli prawidłowa konserwacja maszyn, odpowiedni system remontowy oraz kontrola ilością zasobów , tak by wszystkie zostały prawidłowo wykorzystane

2. recyrkulacja (także zewnętrzna) - zapewnia możliwość odzysku i recyklingu, jednak pewna część odpadów nie może być wykorzystana i musi być składowana. Jest to strategia o charakterze przejściowym, a jako docelowa jest nieefektywna ekologicznie i ekonomicznie, jednak w stosunku do strategii oczyszczania zapewnia korzyści:

1. reducję koszów ekologicznych

2. przyczynia się do poprawy procesów ekologicznych i zapewnia poprawę pozycji konkurencyjnej przedsiębiorstwa

3. unieszkodliwianie odpadów

4. składowanie odpadów

Strategia recyrkulacji powinna być traktowana jako strategia przejściowa, a zmierzać powinna do strategii zapobiegania zanieczyszczeniom. W tej strategii mamy tylko dwa zakresy działania:

1. redukcja zanieczyszczeń u źródła

2. recyrkulacja wewnętrzna

Wprowadzenie tej strategii niesie poważne konsekwencje - to zamkniecie wszystkich zagrożeń generowanych przez przedsiębiorstwo w tymże przedsiębiorstwie.

Z redukcja zanieczyszczeń u źródła pojawia się zmiana wyrobów:

1. przedłużenie trwałości wyrobu,

2. zmiana składu wyrobu,

3. rezygnacja z wyrobów stwarzających zagrożenie dla środowiska

jest to podejście od zapobiegania zanieczyszczeniom do ekoproduktu.

Proekologiczna optymalizacja procesów produkcyjnych w aspekcie technicznym podlega przyspieszonej ewolucji od technicznej infrastruktury ekologicznej poprzez zintegrowaną kontrolę procesów produkcji, aż po przeprojektowanie procesów produkcji lub produktów w taki sposób by minimalizować obciążenia ekologiczne, a zarazem zapewnić wysoka wartość produktu finalnego.

W zakresie kształtowania uwarunkowań technologicznych niezbędne jest uporządkowanie procesów zmian w przedsiębiorstwie co gwarantuje nam zastosowanie odpowiednich technik zarządzania ekologicznego, którego przykładem jest program „czystszej produkcji” program ten pozwala na rankingowanie projektów i wybór rozwiązań priorytetowych, które uwzględniają możliwości realizacyjne przedsiębiorstwa i opłacalność prowadzonej działalności gospodarczej.

Program prewencyjny składa się z następujących faz:

1. faza planowania - to akceptacja programu przez kierownictwo czego efektem jest sformułowanie odpowiedniej polityki ekologicznej przedsiębiorstwa. Stwarza to podstawe do powołania zespołów specjalistów, którzy dokonają ogólnej oceny sytuacji ekologicznej przedsiębiorstwa i ustala priorytety działań. Zespoły te zajmują się kształtowaniem struktury operacyjnej i zajmują się zarządzaniem przedsiębiorstwem.

2. faza diagnozy i oceny - przeprowadzany jest szczegółowy przegląd ekologiczny przedsiębiorstwa, który umożliwia identyfikację i ocenę sytuacji ekologicznej oraz umożliwia określenie działań naprawczych jeśli takie są niezbędne. Wykorzystuje zasoby informacyjne. Szczegółowy przegląd ekologiczny stwarza przesłanki wyboru optymalnych warunków działań przedsiębiorstwa. W tym względzie przyjmuje się konkretne priorytety m.in. zgodność z wymogami prawnymi, koszty gospodarki odpadami, techniczne możliwości działań, dostęp do zewnętrznych źródeł finansowania.

3. faza analizy i oceny efektywności - szczególnie ważna, gdyż stosujemy tu wielokryterialna analizę efektywności. Przeprowadzamy w stosunku do określonych kierunków działań oceny techniczne, oceny ekonomiczne, społeczno-ekologiczne i prawne. Taka analiza daje podstawę do racjonalnego wyboru działań i prowadzi do fazy wdrażania

4. faza wdrażania - to biznes plan dla działań. Musimy określić odpowiednie warunki wdrożenia do przedsiębiorstwa jak i poza nim (fundusze, inwestorzy strategiczni). Wprowadzenie nowego rozwiązania zapewnia poprawę relacji ze środowiskiem (otrzymujemy certyfikat „czystszej produkcji”)

Program czystszej produkcji posiada następujące cechy:

1. zapobieganie zanieczyszczeniom poprzez przewidywanie,

2. ukierunkowanie na rozwój przedsiębiorstwa,

3. dobrowolność wdrażania,

4. uniwersalność (dla dowolnego środowiska)

Te cechy są zbieżne z zasadami sformalizowanego postępowania.

Wytwarzanie bezpiecznego ekologicznie produktu (ekoproduktu) to docelowe działanie przedsiębiorstwa.

Ekoprodukt wytwarzany jest w zamkniętym systemie produkcji (z wykorzystaniem czystych technologii), efektem którego są produkty trwałe przeznaczone do powtórnego przetworzenia czy też biodegradowania.

Podstawowym narzędziem wdrażania ekoproduktu jest strategia ekoproduktu, która polega na przejęciu przez przedsiębiorstwo odpowiedzialności za wytwarzany produkt w całym cyklu jego życia. Zapewnia to wzmocnienie tego produktu i jego pozycji na rynku i uzyskanie odpowiedniego wizerunku produktu. Uznaje się, że ta strategia odpowiada rynkowej strategii ofensywnej.

Strategia ekoproduktu zobowiązuje do:

1. właściwego wytwarzania, dystrybuowania, wykorzystywania i usuwania wytworzonych produktów,

2. spełnienie oczekiwań klientów, pracowników i społeczeństwa odnośnie wysokiej jakości produktu, a także odpowiedniej jakości życia

Strategia ekoproduktu w aspekcie zarządzania polega na ciągłej analizie cyklu produkcji oraz podejmowaniu działań do ograniczania ekologicznej uciążliwości.

W strategii ekoproduktu przyjmowany model cyklu życia jest procesem iteracyjnym (ciągle powtarzalnym). Prowadzi to do wprowadzania poszczególnych zmian, które analizowane są co do każdej formy produkcji.

Program analizy cyklu życia produktu:

1. koncepcja produktu,

2. projekt produktu - projektowanie zorientowane na recykling

3. proces produkcji

4. dystrybucja,

5. wykorzystanie

6. usuwanie.

Strategia ekoproduktu w globalnej skali przyczynia się do tworzenia zamkniętych obiegów gospodarczych, co zapewnia reprodukcje zasobów naturalnych i likwidację zanieczyszczeń środowiska, a w konsekwencji godząc cele ekologiczno-społeczne z celami ekonomicznymi. Strategia ta w konsekwencji zapewnia rozwój trwały, zrównoważony i samopodtrzymujący się.

W zakresie zarządzania ekologicznego pierwszorzędne znaczenie maja relacje zachodzące między kierownictwem przedsiębiorstwa a załoga. Reorientacja w przedsiębiorstwie wymaga zaangażowania kierownictwa a później wszystkich pracowników.

Kierownictwo określa główne cele, sposób koordynowania, ale później przekształca cele w konkretne działania za pomocą załogi.

Niezbędne jest określenie działań ekologicznych na każdym stanowisku pracy w przedsiębiorstwie. Istnieje konieczność modyfikacji struktur w przedsiębiorstwie. Ważne jest by struktura organizacyjna była elastyczna, zdolna do adaptacji w zmieniających się warunkach, co umożliwia efektywne zarządzanie.

Pojawia się konieczność wyselekcjonowania komórek pełniących rolę służby ochrony środowiska. Służby te funkcjonują w zakładach i powinny mieć charakter sztabowy i pełnić funkcje doradcze i kontrolne. Celem powinno być:

1. ochrona zasobów,

2. ochrona środowiska otoczenia zakładu,

3. ochrona pracy.

W dużych przedsiębiorstwach wprowadza się pełnomocnika do spraw ochrony środowiska, który powinien prócz kompetencji merytorycznych posiadać również zdolność do prowadzenia negocjacji i mieć uprawnienia decyzyjne do podejmowania decyzji finansowych, ekonomicznych i innych (zazwyczaj w takiej roli występuje członek zarządu zakładu).

Sprawne wdrożenie strategii uwarunkowane jest sprawna polityka personalną 9prawiłowy dobór kadr o kompetencjach merytorycznych, musi występować odpowiedni system motywacyjny materialny i psychologiczny).

Komunikacja - to dwustronna informacja, gdzie wymaga się przepływu informacji od pracowników do pracodawcy i odwrotnie, ale także uwzględnia się propozycje zgłaszane przez pracowników. Motywacja i komunikacja maja podstawowe znaczenie w kształtowaniu proekologicznej struktury przedsiębiorstwa, kreują bowiem pożądane postawy pracowników oraz kreują ich kulturę ekologiczną.

Kultura przedsiębiorstwa - to kształtowanie i utrwalanie przez kierownictwo wspólnych z pracownikami wzorów myślenia, poglądów podzielonych wartości i postępowanie.

Rozwijanie kultury ekologicznej pracowników wymaga cyklicznych szkoleń dla różnych grup zawodowych i stanowisk pracy. Zapewnią one poznanie i zrozumienie polityki ekologicznej przedsiębiorstw, uświadomienie obaw, a także konsekwencje nieprzestrzegania wymogów ekologicznych. Podnoszenie świadomości ekologicznej pracowników w ostateczności następuje integracja zarządzania ekologicznego z praktyka postępowania. W przedsiębiorstwie wdrożenie proekologicznej strategii wymaga rozbudowy systemu i infrastruktury przedsiębiorstwa.

Można przyjąć, że system informacyjny środowiska dotyczy pomiaru i oceny uciążliwości:

1. surowców i materiałów,

2. procesów ekologicznych

3. wyrobów przedsiębiorstwa,

4. przedsiębiorstwa jako całości.

Podstawowe źródła informacji środowiskowej:

1. monitoring środowiskowy - pozwolenia i decyzje administracyjne, procedury, standardy, założenie polityki ekologicznej przedsiębiorstwa, schematy zamówień materiałów, rejestry inwentarzowe i inne stwarzają podstawę do kształtowania bilansów finansowych i do rachunku sozologicznego,

2. dokumentacja ekologiczna,

3. wyniki specjalnych badań.

W ramach konferencji w Rio de Janeiro Międzynarodowa Izba handlu utworzyła Radę Biznesu na rzecz Ekoproduktu, która opracowała Kartę Biznesu na Rzecz Ekoproduktu. Karta ta zawiera 16 zasad:

1. ochrona środowiska - jest priorytetem działania,

2. obowiązek stałego wdrażania pro ochronnych przedsięwzięć,

3. ekologizacja produkcji i usług,

4. oddziaływanie na podwykonawców i dostawców,

5. prowadzenie dialogu ze społeczeństwem.

Norma Brytyjska 707 - pierwsza norma określająca system zarządzania środowiskiem.

1963 r. UE opracowała normy dobrowolnego uczestnictwa podmiotów gospodarczych w systemie zarządzania środowiskiem i przeglądów ekologicznych (EMAS).

Ma na celu:

1. przestrzeganie przez przedsiębiorstwa obowiązku wymogów środowiskowych,

2. stosowanie najlepszej technologii

3. dostęp społeczeństwa do informacji o podejmowanych przez przedsiębiorstwo działaniach ekologicznych.

W skali światowej wystepuje zestaw norm ISO 14000. to zestaw, który dotyczy zarzązania środowiskiem w przedsiębiorstwie i można wyróżnic tu dwa podsystemy:

1. zbiór norm, które dotyczą oceny organizacji

2. zbiór norm które dotyczą oceny produktu i procesu.

Do zboru norm dotyczących oragzniacji należą nastepujące normy:

1. określające system, zarządzania środowiskiem (ISO 14001),

2. normy oceniająe działanie w zakresie ochrony środowiska,

3. normy określające zasay przeglądów ekologicznych w zakresie produkcji i procesu.

Norma ISO 14001 - przyjmuje ona, iż zarządzania środowiskowe są to te aspekty ogólnej funkcji zarządzania organizacji, które dotyczą opracowania, wdrożeni i realizacji jej polityki i celów środowiskowych.

System zarządzania środowiskiem (wg ISO 14001) to struktura organizacyjna stawiająca na odpowiedzialność, praktykę postępowania, procedury, procesy i zasoby niezbędne do wdrożenia i realizacji zarządzania środowiskiem. To system, który musi być bardzo elastyczny.

Procedura wdrażania (wg ISO 14001) systemu zarządzania środowiskiem zawiera :

1. deklaracje kierowana przedsięwzięć o przystąpieniu do wdrożenia systemu - deklaracja jest niezbędna i jest sformułowaniem ogólnych założeń polityki środowiskowej. To przyjęcie odpowiedzialności za wdrożenie systemu. Kierownictwo musi podjąć kroki co do kwalifikacji załogi, świadectwo dozoru.

2. wstępny przegląd ekologiczny- obejmuje:

1. analiza i ocena zgodności postępowania z obowiązującymi wymogami prawnymi,

2. ocena oddziaływania przedsiębiorstwa na środowisko zarówno wewnątrz zakładu jak i poza nim,

3. obejmuje inwestycje źródeł zanieczyszczenia środowiska,

4. przegląd istniejących praktyk gospodarowania odpadami

5. ocena procesu technologicznego w aspekcie zużycia zasobów oraz energii

3. opracowanie i wdrożenie systemu zarządzania środowiskiem - polityka środowiskowa przedsiębiorstwa to oświadczenie organizacji dotyczące jej intencji i zasad odnoszących się do ogólnych efektów działalności środowiskowej, określające ramy do działania i ustalenie celów oraz zadań środowiska organizacji.

W polityce środowiskowej powinny być zawarte trzy zobowiązania będące filarami polityki środowiska:

1. zobowiązanie do ciągłego doskonalenia systemów zarządzania środowiskiem rozumiana jako zobowiązanie do ciągłej poray relacji między przedsiębiorcą a środowiskiem,

2. zobowiązanie do zapobiegania zanieczyszczeniom,

3. zobowiązanie do utrzymywania zgodności z prawem ochrony środowiska.

Polityka środowiskowa by została pozytywnie zaakceptowana przez instytucje certyfikujące musi posiadać pewne cechy

1. musi być odpowiednia do charakteru organizacji i jej oddziaływań na środowisko,

2. musi być udokumentowana i przekazana pracownikom w taki sposób by wszyscy zrozumieli co przedsiębiorstwo stara się osiągnąć,

3. polityka środowiskowa powinna być dostępna dla zainteresowanych stron

4. kontrola i weryfikacja tego systemu (przegląd systemu zarządzania , audit) - planowanie opiera się na następującym układzie logicznym:

1. należy rozpoznać i zrozumieć aspekty środowiskowe,

2. należy zrozumieć zobowiązania prawne,

3. należy opracować strategię dla ciągłego doskonalenia.

Aspekt środowiskowy to element działania organizacji, jej wyrobów i usług, którym może wzajemnie oddziaływań ze środowiskiem. Wpływ na środowisko to każda zmiana w środowisku niekorzystna lu niekorzystna, która w całości lub częściowo jest spowodowana działalnością organizacji, jej wyrobami i usługami. Cele środowiskowe o cele wynikające z polityki środowiskowej oraz z e znaczących aspektów środowiskowych, które organizacja wyznaczyła sobie do osiągnięcia, i które są określone ilościowo jeżeli jest to praktycznie możliwe.

Aby realizować cele środowiska musimy określić zbiór zadań, które są szczególnymi wymaganiami odnośnie skuteczności działania, które wynikają z celów środowiskowych, i które muszą być ustalone i zrealizowane dla osiągnięcia celów środowiskowych.

Przy opracowywaniu celów i zadań obowiązuje ustalenie wskaźników skuteczności działania wobec środowiska. Wskaźniki te powinny:

1. być miernikiem istotnych oddziaływań środowiska,

2. podlegać samoocenie i zewnętrznej weryfikacji,

3. być porównywalne w czasie i z normami środowiskowymi

program zarządzania środowiskiem opisuje sposób realizacji zadań środowiskowych włączając w to harmonogramy oraz zakres odpowiedzialności.

Sprawny system zarządzania wymaga wprowadzenia elementów:

1. struktura i odpowiedzialność,

2. szkolenie, świadomość i kompetencje,

3. dokumentacja systemu zarządzania środowiskiem

4. kontrola dokumentacji,

5. zapobieganie nagłym przypadkom.

Organizacje muszą wykształcić odpowiednia gotowość na wystąpienie awarii oraz odpowiedni sposób reagowania w sytuacji wystąpienia awarii. Obowiązkiem organizacji jest określenie odpowiedniej procedury identyfikacji miejsc awaryjnych oraz instrukcji zapobiegania awarii.

W posiadanym systemie mamy:

1. podsystem kontroli

2. podsystem informacji,

3. podsystem sterowania,

4. podsystem wykonawczy.

Podstawą kontroli i weryfikacji programu jest sporządzenie auditu zarządzania środowiskiem, który udziela odpowiedzi i winien:

1. określić czy system zarządzania jest zgodny z planowanymi działaniami,

2. ustalić czy system została prawidłowo wdrożony i realizowany,

3. dostarczyć kierownictwu informacji co do zakresu przeglądu ekologicznego.

Przegląd ten przede wszystkim powinien zwrócić uwagę na:

1. ewentualna potrzebę zmiany polityki środowiskowej oraz struktury celów środowiskowych,

2. winien wykazać stopień efektywności działania systemu

3. winien wykazać zgodność z zobowiązaniami do ciągłego doskonalenia.

Przegląd jest dokonywany przez osoby zewnętrzne.

5. opublikowany zewnętrznie raport ekologiczny - zawiera:

1. szkic polityki środowiskowej,

2. zarys systemu zarządzania środowiskiem,

3. charakterystykę działań podejmowanych w zakładach,

4. podsumowanie działań ochrony środowiska.

Raport oceniany jest przez zewnętrznych akredytatorów, którzy przyznają zakładowi lub nie certyfikat.

6. weryfikacja raportu rozpatrywana przez zewnętrznych akredytorów - dokumentacja środowiskowa występuje na wszystkich szczeblach. Szczebel strategiczny - księga zarządzania środowiskiem, szczebel taktyczny - procedury, szczebel operacyjny - instrukcje robocze. Podstawa uzyskania certyfikatu jest wprowadzenie działań korygujących i zapobiegających. Są one sercem każdego prawidłowo funkcjonującego systemu zarządzania.

Korygowanie wymaga:

1. istnienia systemu sygnalizowania niezgodności,

2. określenia i analizy przyczyn niezgodności

3. eliminacji niezgodności w możliwie krótkim czasie,

4. ciągłej analizy przebiegających w przedsiębiorstwie procesów w aspekcie punktów krytycznych ze względu na realizowanie celów środowiskowych.

59

59

---