Ustrój mieszany: Połączenie trzech form rządów: monarchii, arystokracji i demokracji, gdzie celem zachowania społeczno-gospodarczej równowagi władza państwowa zostaje podzielona pomiędzy monarchę, szlachtę i lud, a poszczególne organy państwowe uczestniczą w wykonywaniu swoich funkcji.
Źródła ustroju mieszanego: Instytucjonalne - Ateny czasów Solona, starożytna Sparta, republikański Rzym
Intelektualne - wyodrębnienie form rządów(Herodot), ustalenie które są dobre a które złe(Sokrates), połączenie niektórych form rządu ze sobą(Platon); Herodot wyodrębniał: monarchię, arystokrację, demokrację, tyranię, oligarchię, ochlokrację; Sokrates: formy dobre: monarchia i arystokracja; formy złe: tyrania, oligarchia, demokracja
Ustrój równowagi: To kombinacja teorii podziału władzy i ustroju mieszanego, sprowadzająca się do połączenia trzech form rządów: monarchii, arystokracji i demokracji, gdzie celem zachowania społeczno-politycznej równowagi, władza państwowa zostaje podzielona między monarchę, szlachtę i lud przy jednoczesnym częściowym urzeczywistnieniu rozdziału władzy i wprowadzeniu systemu hamulców.
Teoria podziału władzy: To funkcjonalne wyodrębnienie poszczególnych sfer aparatu państwowego i odpowiadający im rozdział tegoż aparatu na poszczególne grupy organów, grupy te powinny być względnie równe i niezależne oraz posiadać raczej niewielkie możliwości ingerencji w działalność pozostałych.
Doktryna hamulców: Polega na częściowym rozdzieleniu funkcji w obrębie podzielonej władzy, umożliwiającym każdemu organowi państwowemu bezpośrednie sprawowanie kontroli nad pozostałymi za pomocą odpowiednich instrumentów prawnych a wynikające z stąd hamowanie się organów implikuje ich relatywną równowagę.
Platońska teoria ustroju mieszanego: Podwójna triada: dobre: monarchia, arystokracja, demokracja praworządna; złe: tyrania, oligarchia, demokracja niepraworządna. Ustroje podstawowe- monarchia i demokracja praworządna. Zasady ustroju mieszanego: zmieszanie monarchii i demokracji, władza nieograniczona deprawuje rządzących dlatego trzeba ją podzielić.
Platońskie „państwo drugiego rzędu”: Stworzył je pod koniec życia. Wszyscy obywatele powinni dzielić się na 4 klasy podatkowe. Państwem rządziła by Rada(Bulle), której członkowie byli by losowani spośród kandydatów przedstawionych w równe liczbie przez wszystkie 4 klasy. Faktyczna władza w państwie należała by do Zebrań Nocnych - czyli narady mędrców. Państwo drugiego rzędu platona było więc połączeniem demokracji i arystokracji.
Arystotelesowska teoria ustroju mieszanego: Podwójna triada: dobre: monarchia, arystokracja, politea; złe: tyrania, oligarchia, demokracja. Podstawowe formy rządów: demokracja i oligarchia. Za najlepszą formę rządów uważał monarchię, ale twierdził że forma rządów zależy od państwa i epoki. Dlatego najbardziej realnym i użytecznym ustrojem jest politea czyli zmieszanie demokracji i oligarchii.
Arystotelesowska koncepcja politei: Podstawą politei miał być liczny stan średni i społeczny podział władzy. Politea to demokracja tylko o węższej podstawie społecznej. Władza miała być podzielona pomiędzy: czynnik obradujący(zgromadzenie ludowe), czynnik rządzący(urzędy kierownicze), czynnik sądzący(8 rodzajów sądów).
Polibiuszowska teoria ustroju mieszanego: Podwójna triada: dobre: królestwo, arystokracja, demokracja; złe: tyrania, oligarchia, ochlokracja. Anakyklosis: cykl rozwoju ustrojów. królestwo→ tyrania→ arystokracja→ oligarchia→ demokracja→ ochlokracja→ z powrotem królestwo(i tak w kółka). Nie można było przeskoczyć do innego ustroju niż sąsiedni.
Polibuszowska doktryna hamulców: Opierał się na ustroju Republikańskiego Rzymu. W Rzymie władza była podzielona pomiędzy konsulów, senat i comitia, które nawzajem się hamowały: Ograniczenia władzy konsulów: senat mógł wstrzymać wypłatę żołdu żołnierzom, senat określał jak długo konsul był wodzem wojskowym, senat wyrażał zgodę na marsz tryumfalny, konsulowie musieli składać sprawozdania przed comitiami, comitia wyrażały zgodę na ratyfikację traktatów. Ograniczenia władzy senatu: comitia mogły ograniczać majątek senatorów, trybuni ludowi mogli zawetować dekrety senatu. Ograniczenia władzy comiti: nie miały prawa inicjatywy ustawodawczej,
Koncepcja ustroju mieszanego Cycerona: Przejął formy rządów od Polibiusza(dobre: królestwo, arystokracja, demokracja; złe: tyrania, oligarchia, ochlokracja) Przejął też od Polibiusza cykl ustrojowy(anakyklosis), z tym że u niego można było przechodzić do ustrojów nie sąsiadujących ze sobą. Głównymi zasadami cycerona były praworządność i sprawiedliwość(sprawiedliwość rozumiał jako przestrzeganie praw natury).
Podstawowe refleksje wypływające z antycznej doktryny ustroju mieszanego: Ustrój mieszany był dla starożytnych złotym środkiem, stał się podstawą do rozwoju w późniejszych epokach teorii podziału władzy.
Średniowieczna doktryna podziału władzy w XVIIw.: Średniowiecze było niechętne do doktryny ustroju mieszanego. Tomasz z Akwinu- ograniczył się do twierdzenia że najlepszy ustrój to ustrój powstały z połączenia monarchii, arystokracji i demokracji. Marsyliusz z Padwy- uważał że władzę prawodawczą należy powierzyć ludowi, a król miał spełniać jedynie instrumentalne funkcje wykonawcze.
Angielska doktryna podziału władzy: Przeważnie wyróżniano tylko dwie władze, a nie trzy(prawodawczą i wykonawczą) oraz nie widziano potrzeby wprowadzenia systemu hamulców. James Harrington- dzielił funkcje państwa na: proponowanie praw, ich stanowienie i wykonywanie. Clement Walker- wyodrębniał władze: rządzenia, prawodawczą i sądowniczą, sprawowane odpowiednio przez króla, parlament i sądy. Oliwer Cromwell stworzył pierwszą ustawę konstytucyjną(„Instrument rządzenia”) która zawierała podział władzy.
Teoria ustroju równowagi: Było to połączenie ustroju mieszanego i podziału władzy. Uważano, że społeczeństwo dzieli się na 3 stany, i każdy z nich dąży do innego ustroju: król do monarchii, szlachta do arystokracji, lud do demokracji. Dlatego obok podziały funkcji państwa pomiędzy różne organy, władza prawodawcza powinna być podzielona pomiędzy króla, szlachtę i lud.
Doktryna podziału władzy Lock`a: Lock wyróżniał 3 funkcje państwa: prawodawczą, wykonawczą i federacyjną(czyli obrona kraju i polityka zagraniczna). Jednakże chciał powierzyć ich wykonywanie tylko 2 organom: legislatywie władzę prawodawczą; egzekutywie- władzę wykonawczą i federacyjną. Główną zasadą było aby nie łączyć władzy prawodawczej z wykonawczą w jednym organie.
Doktryna podziału władzy Monteskiusza: 4 kanony podziału władzy: w każdym państwie można wyodrębnić 3 władze: prawodawczą, wykonawczą i sądowniczą; każda władza musi być sprawowana przez inną grupę niezależnych od siebie organów; musi istnieć system hamulców( władza wykonawcza powinna mieć prawo zwoływania parlamentu i veto ustawodawcze; władza prawodawcza: możliwość kontroli rządu i pociągania go do odpowiedzialności konstytucyjnej); społeczny podział władzy(reminiscencje ustroju mieszanego)
Doktryna podziału władzy Benjamina Constant`a: Wyróżniał 5 władz; władzę: monarszą, wykonawczą, reprezentacji( stałą- izba wyższa i opinii- izba niższa), sądową i municipalną. Władza królewska nie była powiązana z wykonawczą, a spełniała jedynie funkcje arbitrażowe.
Purytańska doktryna stroju mieszanego: Dzielili władzę na prawodawczą, sądową i konsultacyjną; prawodawcza powinna należeć do obywateli, gubernatora i Rady, władzę sądową sprawują magistratury. Ustrój ten był więc połączeniem arystokracji i demokracji.
Doktryna purytańskiej teokracji: Główni przedstawiciele: John Cotton i John Winthrop. Uważali że władza najwyższa należy do Boga, dlatego ustanowił on teokrację; kapłani jako jego pełnomocnicy sprawują rządy w jego imieniu- co uzasadnia oligarchię.
Krytyka Instytucji kościoła państwowego(religius establishment): John Adams- największymi tyraniami są prawo kanoniczne i feudalne; najbardziaj dotkliwe jest jednak ich połączenie. James Madison- ustanowienie kościoła państwowego nażuca poddanym jakieś wyznanie, a przecież wyznanie to rzecz prywatna i powodowałoby to dyskryminację tych wszystkich którzy się nie podporządkują. Thomas Jefferson- na kościół państwowy są pobierane podatki, a nie można nikogo zmuszać do finansowania czegoś w co nie wieży.
Thomas Peine- instytucja kościoła państwowego niesie też ujemne skutki dla samego kościoła oraz wzrost nietolerancji.
Zasada wolności religijnej: 3 nurty: krytyka kościoła państwowego, żądanie wprowadzenia wolności sumienia i wyznania, problematyka gwarancji wolności sumienia i wyznania.
Gwarancje wolności religijnej: 1.zniesienie kościoła państwowego(równe prawa polityczne niezależnie od wyznania, zniesienie opodatkowania na kościół, zniesienie obowiązku uczestniczenia w nabożeństwach, zaprzestanie dyskryminacji ze względów religijnych, zapewnienie wolności wyznania). 2.Konstytucjonalizacja zasady wolności religijnej. 3.Gwarancje pozaprawne tzn.zrównanie wszystkich związków wyznaniowych.
Ewangeliczny nurt doktryny wolności religijnej: Roger Williams- kościół państwowy jest instytucją antychrześcijańską, kościół powinien spełniać wyłącznie funkcje duchowe(rozdział kościoła od państwa), a państwo świecki; uważał że nikogo nie można zmuszać do uprawiania kultu bez jego zgody.(pełna wolność religijna). Isaac Backus- religia jest wyłączną sprawą relacji Bóg-człowiek; uważał jednak że kościół spełnia pewną funkcję w państwie- umacnia zasady moralne w społeczeństwie.
+++++++++++++++++++++++++++
1. Geneza teorii podziału władzy:
Pierwszy etapem była teoria ustroju mieszanego wymyślona jeszcze w starożytności.
Następnie w czasie Wielkiej Rebelii w Anglii powstała teoria rozdziału(podział na władzę ustawodawczą i wykonawczą).
Kolejnym etapem była teoria równowagi.
W końcu Lock przedstawił swoje poglądy które były podstawą dla Monteskiusza do sformułowania dojrzałej teorii podziału władzy.
2. Motywacje konstytucjonalizacji zasad podziału władzy w poglądach „ojców konstytucji”:
widmo tyranii (demokracja- wtedy tyrania większości, dyktatura i oligarchia- wtedy tyrania mniejszości)
despotyzm legislatywy (legislatywa jest zawsze silniejsza od innych władz dlatego podział władzy ma zapewnić powstrzymywanie jej zapędów do przejęcia całej władzy)
hydra fakcji (podział władzy nie pozwala na realizację partykularnych interesów)
anarchia nieograniczonej demokracji (podział władzy miał być tamą dla nadmiernie rozbujałych zapędów motłochu)
sprawność działania machiny państwowej
natura ludzka (człowiek jest zły, a więc trzeba silnego państwa żeby go hamowało)
natura władzy państwowej (każda władza deprawuje- dlatego należy wprowadzić podział władzy i system hamulców)
3. Sfery działania i kompetencje organów:
Sfery działania państwa: legislatywa, egzekutywa, sądownictwo
Kompetencje organów nie do końca odpowiadają temu podziałowi. Są w pewnym stopniu wymieszane:
egzekutywa: prawo łaski, veto ustawodawcze
legislatywa: zatwierdzanie nominacji, impeachment, amnestia
Sąd Najwyższy- kontrola konstytutywności ustaw
4. Struktura organów:
Legislatywa- powinna być bikameralna(dwuizbowa):
powoduje to hamowanie władzy ustawodawczej
jedna izba ma reprezentować lud, a druga mądrych i możnych
wydłużenie procesu ustawodawczego
hamowanie izby niższej przez wyższą
Egzekutywa- powinna być monokratyczna(jednoosobowa):
szybkość pracy
wieloosobowa powoduje konflikty
wieloosobowa rozmywa odpowiedzialność
5. Tryb powoływania organów:
Poszczególne organy powinny być powoływane niezależnie od siebie, przez różne podmioty, w różnym trybie i na różnej długości kadencje.
Izba niższa- wybory bezpośrednie przez naród, z każdego stanu proporcjonalnie do liczby ludności
Senat- wybierany przez parlamenty stanowe, po 2 z każdego stanu
Egzekutywa(prezydent)- przez kolegium elektorów wybierane przez naród (naród nie był wystarczająco przygotowany do wyboru prezydenta)
Sąd Najwyższy- wyznacza Prezydent, zatwierdza Senat
6. Kadencja organów:
Izba Niższa- 2 lata
Senat 6 lat, co 2 lata zmiana 1/3 składu (musi mieć dłuższą kadencję do Izby Niższej ponieważ ma reprezentować prestiż i długofalową politykę)
Prezydent- 4 lata (wybory nie mogą być zbyt często, żeby miał szansę zrealizowania swojej polityki)
Sąd Najwyższy- dożywotnio (ze względu na niezawisłość sędziowską)
7.Sołeczny podział władzy ojców konstytucji:
Izba Reprezentantów miała być obsadzana przez lud. Senat miał należeć do zamożnych i wykształconych i kontrolować zapędy i zbyt reformatorskie poglądy Izby Niższej.
8. Doktryna podziału władzy Kanta:
a) triada logiczna:
przesłanka większa- władza ustawodawcza
przesłanka mniejsza- władza wykonawcza
wniosek- władza sądownicza
b)władze te powinny być rozdzielone i skoordynowane, żeby żadna nie mogła uzurpować sobie uprawnień innej.
Nie rozdzielał organów, zajmował się tylko podziałem funkcji. Monarcha mógł sprawować władzę ustawodawczą i wykonawczą, samodzielnie rozdzielając sfery swojego działania.
9. Doktryna podziału władzy Hegla:
Wyodrębniał 3 władze, które nazywał „substancjonalnymi różnicami”:
-władza prawodawcza
-władza rządowa
-władza książęca
Władza książęca składa się z 3 elementów: ogólności, szczególności i jednostkowości.
Władza prawodawcza i rządowa są jej podporządkowane, nie ma więc równości organów.
Władza prawodawcza składa się z przedstawicieli ludzi wykształconych i zamożnych.
10. Doktryna podziału władzy Jelinka:
Uważał, że władza jest jedna i nie podlega podziałowi, dzieli się jedynie kompetencje.
Dzielił on sfery działania państwa na formalne i materialne, a te dopiero na prawodawstwo, sądownictwo i administrację.
Prawodawstwo: formalne- jest to proces stanowienia prawa; materialne- stanowienie norm prawnych
Sądownictwo: formalne- wszystkie akty pochodzące od sądów; materialne- rozstrzyganie spraw
Administracja: formalna- działalność organów państwowych; materialna- treść tej działalności