PODEJMOWANIE DECYZJI W WARUNKACH RYZYKA I NIEPEWNOÅšCI

1. Ogólne zasady podejmowania decyzji

Podejmowanie decyzji - proces, w którym decydent:

• analizuje uwarunkowania,

• formuÅ‚uje problemy decyzyjne lub ocenowe,

• poszukuje ich rozwiÄ…zania

• podejmuje decyzje dotyczÄ…ce wyboru dziaÅ‚aÅ„ lub rozwiÄ…zaÅ„ pożądanych w danej sytuacji decyzyjnej

Sytuacja decyzyjna - system tworzony przez:

• podejmujÄ…cego decyzjÄ™

• zewnÄ™trzne w stosunku do niego stany rzeczy lub zmiany w tych stanach, które:

• wywoÅ‚ujÄ… potrzebÄ™ podjÄ™cia decyzji,

• okreÅ›lajÄ… warunki i ograniczenia decyzyjne

• towarzyszÄ… procesowi podejmowania decyzji

Analiza sytuacji decyzyjnej:

1. Analiza identyfikacyjna.

2. Analiza problemowa.

3. Analiza ocenowa.

4. Analiza projektowo-planistyczna.

5. Analiza decyzyjna.

Analiza identyfikacyjna

• Zbieranie, porzÄ…dkowanie, weryfikowanie, gromadzenie, przechowywanie danych i informacji o sytuacji decyzyjnej.

• Ocena wiarygodnoÅ›ci danych i informacji oraz ich klasyfikacja

• Analiza danych i informacji opisujÄ…cych uwarunkowania wewnÄ™trzne i zewnÄ™trzne

• Opis sytuacji decyzyjnej

Analiza problemowa:

Problem decyzyjny - odchylenie (dodatnie lub ujemne) między stanem pożądanym (tj. tym, co powinno lub mogłoby być), a stanem rzeczywistym (tym, co jest w rzeczywistości), uświadomione przez podejmujących decyzję zadanie, które jest następnie rozwiązywane w procesie podejmowania decyzji (ujęcie podmiotowe)

Problem ocenowy - pytanie dotyczące zgodności stanu rzeczywistego i stanu pożądanego oraz uznania ex ante bądź ex post rozwiązania jako:

• sprawne lub niesprawne,

• efektywne lub nieefektywne,

• korzystne lub niekorzystne itp.

Analiza problemowa to:

• analiza diagnostyczna

• analiza prognostyczna

• formuÅ‚owanie problemów decyzyjnych lub ocenowych

Analiza diagnostyczna

• parametrów i charakterystyk sytuacji decyzyjnej oraz jej otoczenia, które opisujÄ…:

• aktualny stan i dynamikÄ™ sytuacji decyzyjnej;

• istniejÄ…ce zwiÄ…zki z otoczeniem;

• poszukiwanie i ocena przyczyn zaistniaÅ‚ej sytuacji.

• diagnoza stanu sytuacji decyzyjnej, w tym:

• okreÅ›lenie istniejÄ…cych szans i zagrożeÅ„;

• wytypowanie ważnych zagadnienia do rozwiÄ…zania;

• sformuÅ‚owanie potrzeb decyzyjnych i ocenowych ze wzglÄ™du na aktualnÄ… sytuacjÄ™ decyzyjnÄ….

Analiza prognostyczna

• stanów wewnÄ™trznych i otoczenia

• kierunków, szybkoÅ›ci, wielkoÅ›ci itp. zmian

• przyszÅ‚ych, potencjalnych uwarunkowaÅ„ i ograniczeÅ„ wewnÄ™trznych i zewnÄ™trznych

Formułowanie problemów

• badanie istniejÄ…cych szans i zagrożeÅ„

• analiza potencjalnego ryzyka dziaÅ‚ania

• okreÅ›lenie zagadnieÅ„ do rozwiÄ…zania

• sformuÅ‚owanie:

• problemów decyzyjnych projektowo-planistycznych;

• problemów decyzyjnych operatywnych;

• problemów ocenowych.

• mapa problemów

Problemy decyzyjne projektowo-planistyczne

• majÄ… duże i bardzo duże znaczenie w danej sytuacji decyzyjnej

• zwiÄ…zane sÄ… z przewidywanymi uwarunkowaniami realizacyjnymi, potrzebami, szansami lub zagrożeniami w dÅ‚uższym czasie

• rozwiÄ…zanie wymaga wszechstronnej analizy sytuacji decyzyjnej i jej otoczenia

• niezbÄ™dna jest dÅ‚ugookresowa ocena efektywnoÅ›ci i czasu podejmowanych dziaÅ‚aÅ„

Problemy decyzyjne operatywne

• problemy, które dotyczÄ… bezpoÅ›redniego dziaÅ‚ania

• zwiÄ…zane z:

• rozwiÄ…zywaniem problemów projektowo-planistycznych lub

• szybkÄ… reakcjÄ… na nieprzewidywane zmiany sytuacji decyzyjnej.

Problemy ocenowe

• problemy, które dotyczÄ… oceny wybranych aspektów sytuacji decyzyjnej

• sformuÅ‚owanie przedmiotu, zakresu i zasad oceny

• opracowywane w ramach analizy ocenowej

Analiza ocenowa

• sformuÅ‚owanie celu, przedmiotu i zakresu oceny

• ustalenie miar i kryteriów oceny

• podstawowych uwarunkowaÅ„ oceny

• pomiar bieżącej efektywnoÅ›ci i porównanie jej z oczekiwanÄ…

• zaprojektowanie dziaÅ‚aÅ„ korygujÄ…cych, gdy efektywność pomierzona nie odpowiada oczekiwanym wartoÅ›ciom mierników

Analiza decyzyjna

• systematyczny przeglÄ…d wypracowywanych wariantów decyzyjnych

• wybór do wykonania wariantu najlepszego, np. najskuteczniejszego lub najefektywniejszego

• podjÄ™cie decyzji o realizacji

• przekazanie wypracowanych decyzji bezpoÅ›rednio do wykonania

• kontrola realizacji decyzji i jej skutków

Rodzaje sytuacji decyzyjnych

• sytuacja pewnoÅ›ci - stan, w którym podejmujÄ…cy decyzjÄ™ zna z rozsÄ…dnÄ… pewnoÅ›ciÄ… dostÄ™pne warianty oraz warunki realizacji;

• sytuacja ryzyka - stan, w którym poszczególne możliwoÅ›ci i zwiÄ…zane z każdÄ… decyzjÄ… korzyÅ›ci sÄ… znane z pewnym szacunkowym prawdopodobieÅ„stwem - podmiot podejmujÄ…cy decyzjÄ™ zna prawdopodobieÅ„stwa możliwych stanów Å›wiata zewnÄ™trznego

• sytuacja niepewnoÅ›ci - stan, w którym podejmujÄ…cy decyzjÄ™ nie zna wszystkich możliwoÅ›ci wyboru i ryzyka zwiÄ…zanego z każdÄ… z nich - prawdopodobieÅ„stwa możliwych stanów Å›wiata zewnÄ™trznego sÄ… nieznane, a nawet nie mogÄ… być okreÅ›lone

Decyzja

• wybór jednego rozwiÄ…zania z pewnej iloÅ›ci rozwiÄ…zaÅ„, które wydajÄ… nam siÄ™ możliwe w danym momencie lub Å›wiadome powstrzymanie siÄ™ od wyboru

Problem wyboru

• istnieje, gdy możliwe sÄ… co najmniej dwa różne sposoby rozwiÄ…zania danego problemu decyzyjnego

Decyzje celowe

• decyzje, które zapewniajÄ… osiÄ…gniÄ™cie odpowiedniego celu

Decyzje dopuszczalne

• decyzje wykonalne w istniejÄ…cych warunkach realizacji

Decyzje optymalne

• decyzje, które spoÅ›ród decyzji dopuszczalnych zapewniajÄ… ze wzglÄ™du na przyjÄ™te kryterium lub kryteria jakoÅ›ci najlepszÄ… realizacjÄ™ zaÅ‚ożonego celu

Decyzje racjonalne

• decyzje przemyÅ›lane (wyrozumowane) oparte na:

• doÅ›wiadczeniu

• wiedzy i nowoczesnych, naukowych metodach

które

• w danej sytuacji decyzyjnej mogÄ… zapewnić najlepszÄ… z okreÅ›lonego punktu widzenia realizacjÄ™ zaÅ‚ożonego celu

• Podejmowanie decyzji w warunkach ryzyka

Warunki podejmowania decyzji w sytuacji ryzyka

1. Podmiot podejmujÄ…cy decyzjÄ™ i jego preferencje sÄ… ustalone.

2. Istnieje skończony zbiór stanów otaczającej rzeczywistości, czyli zbiór stanów natury
   .

3. Istnieje skończony zbiór decyzji dopuszczalnych
   .

4. Losowe stany natury oddziałują na otrzymany wynik, lecz w momencie podejmowania decyzji decydent nie ma na to żadnego wpływu.

5. Znane są prawdopodobieństwa zaistnienia przyszłych stanów natury
   .

6. Decydent potrafi przewidzieć, jakie korzyści (lub straty)
   , wynikajÄ… z kolejnych decyzji
   ,
   , przy zaistnieniu poszczególnych stanów natury
   ,
   .

7. Spodziewane korzyści
   dla każdej decyzji
   i stanów świata zewnętrznego
   ,
   , zależą od:

• oczekiwanych korzyÅ›ci
  

• prawdopodobieÅ„stwa
  zaistnienia poszczególnych stanów natury, czyli
  .

• Ze zbioru decyzji dopuszczalnych
  , dla zbioru stanów świata zewnętrznego
  , do realizacji rekomendowana jest decyzja
  , dla której spodziewane korzyści są największe, czyli
  .

• W przypadku niejednoznacznoÅ›ci rekomendowane sÄ… decyzje, dla których speÅ‚niony jest powyższy warunek.

warunki podejmowania decyzji z funkcją korzyści

Funkcje użyteczności

• decydent z awersjÄ… do ryzyka


,
;




• decydent ze skÅ‚onnoÅ›ciÄ… do ryzyka


,
.




• warunki podejmowania decyzji

• dendryt decyzyjny
  

Przykład

• inżynier ma dane z badaÅ„ podÅ‚oża podpór palowych

• zamierza okreÅ›lić dÅ‚ugość pali

• możliwymi stanami natury sÄ… gruboÅ›ci warstwy do podÅ‚oża skalnego, które wynoszÄ… 12 lub 15 metrów

• możliwymi decyzjami jest wybór dÅ‚ugoÅ›ci pali dÅ‚ugoÅ›ci 12 lub 15 metrów

• sytuacja decyzyjna - wybór dÅ‚ugoÅ›ci pala

Prawdopodobieństwo
Decyzje	Warstwa do skały 12 m	Warstwa do skały 15 m
Pal o długości 12 m	Decyzja poprawna bez strat	Odcinek 3 m. należy uciąć i przeznaczyć na złom, 100 jednostek straty
Pal o długości 15 m	Przestój załogi i sprzętu, zaopatrzenie i spawanie, 400 jednostek straty	Decyzja poprawna bez strat

• warunki decyzyjne wyboru dÅ‚ugoÅ›ci pala - maksymalizacja spodziewanych korzyÅ›ci

	0	-100	-23
	-400	0	-308

• dendryt decyzyjny wyboru dÅ‚ugoÅ›ci pala




Strona 1 z 7

---