Funkcje Sejmu i Senatu
Sejm i Senat sprawują w Polsce władzę ustawodawczą. Parlament wybierany jest na 4 lata. Sejm składa się z 460 posłów, wybierany jest w powszechnym, równym, bezpośrednim, proporcjonalnym oraz tajnym głosowaniu. Senat natomiast składa się ze 100 senatorów wybranych w tajnym, powszechnym i bezpośrednim głosowaniu przeprowadzonym wg. systemu większościowego (system większości względnej). Jego kadencja rozpoczyna się z dniem zebranie Sejmu na pierwsze posiedzenie i trwa do dnia poprzedzającego dzień zebrania się Sejmu następnej kadencji. Mamy tu do czynienia z faktycznym brakiem przerwy międzykadencjalnej. Kadencja parlamentu może ulec przedłużeniu z mocy prawa z powodu trwania stanu nadzwyczajnego. Konstytucja przewiduje również skrócenie kadencji parlamentu w trzech sytuacjach:
gdy Sejm podejmie uchwale o skróceniu swojej kadencji, większością 2/3 głosów konstytucyjnej liczby posłów, bez szczególnego umotywowania, wraz ze skróceniem kadencji Senatu
wskutek zarządzenia przez Prezydenta RP skrócenia kadencji, gdy Sejm nie był zdolny powołać rządu lub udzielić powołanej Radzie Ministrów wotum zaufania
Prezydent może skrócić kadencje, gdy nie została przedłożona do podpisu ustawa budżetowa w ciągu 4 miesięcy od dnia złożenia projektu budżetu w Sejmie
Podstawowe funkcje (zadania) parlamentu:
Zasadniczą funkcją parlamentu jest reprezentacja Narodu. W jego imieniu Parlament tworzy prawo. Ma on również monopol na reprezentację suwerena.
Funkcję ustrojodawczą Sejm i Senat wykonują przez dokonanie zmiany w konstytucji. Projekt ustawy o zmianie ustawy zasadniczej, może przedłożyć co najmniej 1/5 ogólnej liczby posłów, Senat i Prezydent RP. Ustawę uchwala Sejm większością co najmniej 2/3 głosów (w obecności minimum połowy ogólnej liczby posłów) oraz Senat bezwzględną większością głosów na tych samych warunkach. Do zmiany konstytucji niezbędna jest wysoka większość kwalifikowana.
Funkcja ustawodawcza to władza stanowienia ustaw, jako podstawowych aktów prawnych powszechnie obowiązujących. Jest to zasadnicze zadanie parlamentu. Proces ustawodawczy jest skomplikowany i przebiega wieloetapowo.
Pierwszym etapem jest wykonanie inicjatywy ustawodawczej. Uprawnionymi do wniesienia projektu ustawy są: posłowie (co najmniej 15 posłów lub komisja sejmowa), Senat, Prezydent RP i Rada Ministrów. Możliwa jest również tzw. inicjatywa ludowa - projekt ustawy może wnieść grupa co najmniej 100 tys. obywateli mających prawo wyborcze do Sejmu.
Drugi etap, to rozpatrzenie projektu ustawy przez Sejm. Sejm rozpatruje projekty w trzech czytaniach.
Pierwsze czytanie odbywa się z reguły na forum komisji, chyba że chodzi o materię znacznej wagi ( np. projekt budżetu czy ustaw podatkowych) wtedy pierwsze czytanie ma miejsce na posiedzeniu plenarnym Sejmu. Dotyczy ono ogólnych zasad projektu. W tym stadium projekt jest odrzucany w całości lub kierowany do dalszych prac w odpowiedniej komisji ( jeżeli był prezentowany na plenum Sejmu).
Drugie czytanie ma miejsce zawsze na posiedzeniu plenarnym Sejmu. Obejmuje przedstawienie sprawozdania komisji o projekcie ustawy, przeprowadzenia nad nim szczegółowej debaty oraz ewentualne zgłoszenie wniosków i poprawek. Jeżeli zostały zgłoszone-na ogół projekt kierowany jest znów do prac komisji. Po przedstawieniu przez komisję dodatkowego sprawozdania lub zaraz po drugim czytaniu odbywa się trzecie czytanie. W trzecim czytaniu następuje uchwalenie ustawy lub odrzucenie w całości jej projektu.
Ustawę uchwaloną prze Sejm Marszałek Sejmu przekazuje do Senatu. Senat może postąpić w trojaki sposób: przyjąć ustawę bez zmian, wprowadzić do tekstu poprawki lub odrzucić w całości. Senat ma na to 30 dni - jeżeli nie skorzysta w tym czasie ze swoich uprawnień, ustawę uznaje się za uchwaloną w formie przyjętej przez Sejm. Przepis ten ma za zadanie zapobiec przedłużaniu się prac legislacyjnych. W przypadku, gdy senat odrzuci ustawę w całości lub wprowadzi poprawki - akt wraca do Sejmu. Uchwałę Senatu odrzucającą lub wprowadzająco poprawki uważa się za przyjętą, jeśli izba poselska nie odrzuciła jej bezwzględną większością głosów.
Uchwaloną przez parlament ustawę, Marszałek Sejmu przesyła do podpisu Prezydentowi RP. Prezydent w ciągu 21 dni podpisuje ustawę i zarządza jej publikację w Dzienniku Ustaw RP. Prezydent może jednak odmówić podpisania ustawy i odesłać ja do sejmu z umotywowanym wnioskiem, do ponownego rozpatrzenia. Jest to tzw. weto ustawodawcze. Weto prezydenta uważa się za oddalone, jeżeli Sejmu uchwalił ponownie ustawę kwalifikowaną większością 3/5 głosów. W takiej Sytuacji Prezydent podpisuje w ciągu 7 dni i zarządza jej publikację w Dzienniku Ustaw RP. Prezydent może również wystąpić do Trybunału Konstytucyjnego z wnioskiem w sprawie zgodności ustawy z Konstytucją. Jeżeli Trybunał uzna ze ustawa jest zgodna z przepisami Konstytucji - Prezydent zmuszony jest do jej podpisania. Prezydent musi jednak rozważyć, którego środka użyje - weta czy skierowania ustawy do Trybunału - Konstytucja nie zezwala bowiem na stosowanie obydwu możliwości wobec tej samej ustawy.
Ustawa wchodzi w życie 14 dni po jej opublikowaniu w Dzienniku Ustaw RP (jeżeli przepisy ustawy nie stanowią inaczej). Okres miedzy opublikowaniem ustawy a dniem jej wejścia w życie nazywa się vacatio legis.
Postępowanie ustawodawcze może przebiegać inaczej w przypadku, gdy Rada Ministrów określi projekt jako pilny lub gdy rozpatrywana jest ustawa budżetowa.
Funkcja kreacyjna polega na powoływaniu przez Parlament innych organów państwa - wybór:
Prezesa Narodowego Banku Polskiego na wniosek Prezydenta
Prezesa Najwyższej Izby Kontroli za zgodą Senatu
Rzecznika Praw Obywatelskich za zgodą Senatu
Czterech członków Rady Polityki Pieniężnej ( na jego czele stoi prezes NBP)
Czterech członków Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji
Sędziów Trybunału Konstytucyjnego
Członków Trybunału Stanu
Do najważniejszych zadań Senatu w ramach tej funkcji zaliczyć można powołanie trzech członków RPP i dwóch KRRiT i wyrażenie zgody na powołanie przez Sejm Rzecznika Praw Obywatelskich, Rzecznika Praw Dziecka, Prezesa NIK oraz Generalnego Inspektora Ochrony Danych Osobowych.
Funkcja kontrolna ( należy wyłącznie do Sejmu)
Najważniejsze formy kontroli sejmowej
Votum nieufności wobec Rady Ministrów (konstruktywne) lub poszczególnych członków rządu. W razie nie wyrażenia wotum zaufania lub wyrażenia wotum nieufności - Rada Ministrów zmuszona jest do dymisji. Wyrażenie votum nieufności dla RM oznacza, że parlament nie zgadza się z polityką prowadzoną przez gabinet. Niezależnie Sejm może wyrazić votum nieufności poszczególnym ministrom.
Interpelacje i zapytania poselskie - to strefa indywidualnej kontroli posłów. Interpelacje składa się w ważnych sprawach na piśmie, a odpowiedz na nią powinna być udzielona w ciągu 21 dni również na piśmie (niezależnie może być ogłoszona ustnie na plenarnym posiedzeniu Sejmu). Zapytania poselskie składane są w celu uzyskania informacji o bieżących problemach polityki rządu.
Kontrola wykonania przez rząd budżetu państwa (absolutorium)
Rada Ministrów zobowiązana jest do corocznego przedstawiania Sejmowi sprawozdania z wykonania budżetu państwa. Sejm po zapoznaniu się ze sprawozdaniem i zapoznaniu się z opinią NIK podejmuje, w ciągu 90 dni od daty przedłożenia sprawozdania, uchwale o udzieleniu lub nie udzieleniu RM absolutorium. Absolutorium jest zatem parlamentarna ocena wykonania budżetu przez RM.
Kontrola wykonywana przez komisje śledcze. Komisje śledcze mają prawo do żądania wyjaśnień od przedstawicieli rządu i prawo do informacji o interesujących ich problemach pracy członków rządu, mogą też zażądać obecności właściwych ministrów i kierowników naczelnych organów administracji państwowej na posiedzeniach, w czasie których rozpatrywane są sprawy dotyczące ich działania. W ramach kontroli egzekutywy, komisje przyjmują opinie (stanowisko w danej sprawie) i dezyderaty (uchwała zawierająca postulaty komisji w danej sprawie)
Inne funkcje Sejmu
W sprawach bezpieczeństwa państwa może podjąć uchwałę o wprowadzeniu stanu wojny, wyraża zgodę - w drodze uchwały - na przedłużenie stanu wyjątkowego wprowadzonego przez Prezydenta
W sprawach zagranicznych udziela Prezydentowi, w drodze ustawy zgody na ratyfikację lub wypowiedzenie umów międzynarodowych pociągających za sobą obciążenia finansowe państwa lub konieczność zmian w ustawodawstwie
Inne funkcje Senatu
Prawo wystąpienia z wnioskiem do Trybunału Konstytucyjnego o stwierdzenie zgodności z konstytucją aktu ustawodawczego albo innego aktu prawnego z konstytucją lub aktem ustawodawczym
Wyraża zgodę na zarządzenie przez Prezydenta referendum
Bibliografia:
Jerzy Lewandowski „Encyklopedia prawa w zarysie”, Oficyna Wydawnicza Szkoły Głównej Handlowej, Warszawa 2003
Konstanty A. Wojtaszczyk, Wojciech Jakubowski „Społeczeństwo i polityka. Podstawy nauk politycznych”, Oficyna Wydawnicza ASPRA-JR, Warszawa 2002
Materiały Działu Edukacji Obywatelskiej BliDS, Warszawa 2000r.
Załączniki:
1) schemat: „Proces legislacyjny”, - źródło - Dział Edukacji Obywatelskiej BliDS, Warszawa 2000r.
3)schemat: „Sejm - struktura i kompetencje” - źródło - „Społeczeństwo i polityka. Podstawy nauk politycznych”
4) schemat: „Senat” - źródło - „Społeczeństwo i polityka. Podstawy nauk politycznych”
- 4 -