Ossowska „Moralność mieszczańska”
Moralność Franklina:
- wartość wszystkich rzeczy najsłuszniej jest oceniać pracą
- człowiek ma sam sobie wszystko zawdzięczać
- doczesność aspiracji i trzeźwość
- cnotę człowieka powinno się mierzyć użytecznością (żadnej ascezy) - cnota się opłaca; kredyt można u Franklina uważać za wskaźnik cnoty - człowiek godny kredytu to ideał; dobry płatnik jest panem cudzej kieszeni - trzy cnoty zapewniają człowiekowi kredyt - pracowitość, rzetelność w wypełnianiu zobowiązań płatniczych i oszczędność;
- oszczędność - łączy się z kultem zrównoważonego budżetu
Trzynaście cnót codziennego samodoskonalenia się (każda cnota na jeden tydzień):
- wstrzemięźliwość
- umiejętność milczenia i unikania rozmów o głupstwach
- porządek
- mocna decyzja niechybiania postanowieniom
- oszczędność
- pracowitość
- szczerość, nieposługiwanie się podstępem
- sprawiedliwość
- umiarkowanie
- schludność ciała
- spokój - niedopuszczanie aby człowieka wytrącały z równowagi drobiazgi, wydarzenia godzące w równej mierze we wszystkich, wydarzenia nieuknione
- czystość płciowa
- pokora
- stosunek do pieniądza - czas to pieniądz, kredyt to pieniądz, pieniądz rodzi pieniądz (nie rentierskie ciułactwo ale obracanie kapitałem) - od robienia pieniędzy uzależniona jest jego cnota;
- ograniczony zasięg działania kobiet
- sztuka - ubóstwo, uprawianie poezji i przypieranie tytułów ośmieszają człowieka
=> nauki Franklina były skierowane do drobnomieszczaństwa i służyły jego interesom;
Badania Lyndów 1920 - Middletown;
Klasa bussiness clas i working class; robotnicy słabo wyrobieni społecznie; swoje niepowodzenia odczytywali jako powdzenia indywidualne; nie uważali się za cos różnego od businessmanów - akceptowali w pełni ich wzory osobowe; => jednolity duch miasta (middletown spirit); Katechizm prawd oczywistych:
- bogacenie się jest obowiązkiem obywatela
- każdy ma sobie dawać radę sam
- brak walki klas
- zadowolenie z życia i kraju (sprzeciw wobec zmian)
- ciężka praca stanowi klucz do powodzenia
- charakter jest ważniejszy niż intelekt (nazbyt wiele kontaktu człowieka z książkami czyni człowieka niezdolnym do życia praktycznego)
- trzeba być przeciętnym
- trzeba być uczciwym w kontaktach z innymi - dobrym sąsiadem, mieć ducha zespołu
- obowiązuje solidarność
- rodzina jest instytucją świętą i podstawową (miejscem kobiety jest dom)
Businessman radzi sobie z konfliktami za pomocą życia w dwóch różnych systemach moralnych; w sferze bussinessu rządzą inne reguły;
- wobec religii człowiek nie wykazuje specjalnej gorliwości; religijność redukuje się do rzeczy wygodnych i przyjemnych;
W czasach kryzysu - zmniejszenie poczucia bezpieczeństwa; przygasiło także optymizm;
Przykłady franklinizmu w Polsce
XIX w - zainteresowanie Franklinem; XX - tez;
- oszczędność, pracowitość, unikanie długów; cnota tez jest związana z pieniądzem; Jest warunkiem wystarczającym zamożności i na odwrót;
- nieufność, złoty środek, lubiący dom w którym jest dobra i gospodarna żona;
- w stosunku do dzieci - stanowczy, ale w miarę surowy
Różnice pomiędzy polskim franklinizmem (Spurgeon) a franklinizmem
nie mamy jednak do czynienia z człowiekiem oświecenia, który wierzy w naukę
zalecane sobkowstwo (u Franklina - obywatelstwo)
religia ważnym elementem;
Franklinizm rzemieślnika - Berkan
- Wzorem człowieka jest człowiek godny kredytu;
- Praca podstawą kredytu;
- Oszczędność - powodem do chluby i podstawą trzymania więzi rodzinnych na wodzy;
- ale nie żałować na ubranie
- małżeństwo z rozsądku
- powaga dla pracy kobiet - ale kobiece zajęcia;
- pobłażliwość dla sfer artystycznych (to jego klienci - jest krawcem)
Franklinizm na użytek szlachty (urbanowska)
- córka zubożałej szlachty przyjeżdża do Warszawy i budzi się jej dusza w duchu franklinizmu;
- człowiek jest kowalem swojego losu
- ale trzeba mieć charakter - umieć liczyć, pracować, oszczędzać;
- brak rozrzutności
- porządek
- szacunek dla nauki i kultury
U R. Baxtera - ideologa purytanizmu klimat jest inny:
- misja religijna na pierwszym planie (bogacenie się jest jedna z postaci służby bożej)
- potrzeba podniesienia dobrobytu kraju
Franklinizm amerykański był adresowany do sklepikarza, rzemieślnika, drobnego rolnika;
Franklinizm cytowanych polskich autorów - dwa fronty - aktywizowanie drobnomieszczaństwa (Berkan), przeciwstawienie wzorom szlacheckim swoje wzory (Urbanowska);