FORMY AKTYWNOŚCI REKREACYJNEJ OSÓB NIEPEŁNOSPRAWNYCH
Z PORAŻENIEM MÓZGOWYM

DEFINICJA

• Upośledzenie umysłowe oznacza ogólne funkcjonowanie intelektu na poziomie niższym od przeciętnego, który to stan bierze początek w okresie rozwoju i jest związany z upośledzeniem jednej (lub więcej) z następujących dziedzin- dojrzewanie, uczenie się, społeczne przystosowanie. (Kirejczyk, 1981)

Przeprowadzone w 1997r. badania potwierdziły istnienie wpływu treningów oraz zawodów sportowych nie tylko na rozwój i sprawność motoryczną dzieci z upośledzeniem umysłowym, ale również na ich rozwój intelektualny i dojrzałość społeczną.

CELE REKREACJI FIZYCZNEJ OSÓB UPOŚLEDZONYCH UMYSŁOWO

(podstawowe):

• Wspomagają rozwój intelektualny,

• Podnoszą poziom dojrzałości społecznej,

• Uczą kontroli stanów emocjonalnych.

(złożone):

• Aspekt fizjologiczny,

• Aspekt psychiczny,

• Aspekt społeczno-wychowawczy.

KRYTERIA UPOŚLEDZENIA UMYSŁOWEGO

• Niedojrzałość społeczna

• Niska sprawność umysłowa

• Opóźnienie rozwoju

• Zahamowanie nieprzemijające

• Pochodzenie konstytucjonalne

• Nieodwracalność procesu

KLASYFIKACJA UPOŚLEDZENIA UMYSŁOWEGO OPARTA NA ILORAZIE INTELIGENCJI:

• Ociężałość umysłowa

• Opóźnienie umysłowe

• Otępienie umysłowe

KLASYFIKACJA WEDŁUG ŚWIATOWEJ ORGANIZACJI ZDROWIA WHO

• Upośledzenie umysłowe rzekome,

• Upośledzenie umysłowe w stopniu lekkim,

• Upośledzenie umysłowe w stopniu umiarkowanym,

• Upośledzenie umysłowe w stopniu znacznym.

REKREACJA OSÓB Z PORAŻENIEM MUZGOWYM

• Jazda konna

• Ujeżdżanie

• Skoki przez przeszkody

• Jazda w terenie

• Woltyżerka

• Powożenie

REKREACJA OSÓB Z PORAŻENIEM MUZGOWYM c.d

• Gry i zabawy

• Gimnastyka

• Ćwiczenia muzyczno - ruchowe

• Gry zespołowe

• Lekka atletyka

• Pływanie

GRY I ZABAWY RUCHOWE

• Orientacyjno- porządkowe

• Bieżne

• Skoczne

• Rzutne

• Z mocowaniem

• Na czworakach

• Tory przeszkód

• Dydaktyczno- ruchowe

GIMNASTYKA

• Podstawowe formy gimnastyczne:

• Ćwiczenia kształtujące, ćwiczenia kształtujące bez przyboru, z przyborem i ze współćwiczącym,

• Ćwiczenia zwinnościowe -

np. Przewrót w przód i w tył,

• Ćwiczenia na przyrządach - ławeczka, drabinka, skrzynia itp.

• Gimnastyka artystyczna- proste układy ruchowe z przyborem lub bez przyboru

• Gimnastyka korekcyjno- kompensacyjna

GRY ZESPOŁOWE

• Siatkówka

• Koszykówka

• Piłka ręczna

• Piłka nożna

LEKKA ATLETYKA

Treści programowe obejmują:

• Biegi krótkie i średnie,

• Start niski,

• Start z bloków,

• Skok w dal z rozbiegu techniką naturalna,

• Skok wzwyż techniką naturalną,

• Marszobiegi,

• Rzut piłeczką palantową.

PŁYWANIE

Etapy nauczania pływania:

• Zanurzenie głowy w wodzie

• Położenie ciała w wodzie

• Koordynacja pracy rąk i nóg w nauczanym stylu pływackim

OLIMPIADY SPECJALNE

Misją Olimpiad Specjalnych jest organizowanie całorocznych treningów i zawodów sportowych w różnych olimpijskich dyscyplinach sportu dla dzieci, młodzieży i dorosłych z upośledzeniem umysłowym, w celu zapewnienia im możliwości lepszego rozwoju fizycznego, wykazania się odwagą, odczuwania radości, dzielenia się talentami, umiejętnościami i przyjaźnią ze swoimi rodzinami, zawodnikami Olimpiad Specjalnych, a także społecznością lokalną.

ŚLUBOWANIE OLIMPIAD SPECJALNYCH

„Pragnę zwyciężyć, lecz jeżeli nie będę mógł zwyciężyć niech będę dzielny w swym wysiłku”

RYS HISTORYCZNY

• NA ŚWIECIE:

Koncepcja Olimpiady Specjalnej zrodziła się na początku lat 60 - tych, kiedy pani Eunice Kennedy Shriver, siostra tragicznie zmarłego prezydenta USA, Johna F. Kennedy, zaczeła organizować półkolonie dla dzieci upośledzonych umysłowo.

W 1968 roku pani E. Kennedy Shriver zorganizowała I Międzynarodowe Letnie Igrzyska Olimpiad Specjalnych na Soldier Fields w Chicago, w których uczestniczyło 1000 zawodników z USA, Kanady i Francji.

• W POLSCE:

Kontakt ze Special Olympics International datuje się od 1983 roku - od zaproszenia delegacji polskiej przez Panią Eunice Kennedy Shriver na Letnie Igrzyska Specjalne w Baton Rouge, Louisiana, w USA.

Oficjalną działalność organizacyjną Olimpiad Specjalnych w Polsce datuje się od lutego 1985, kiedy to zawiązał się Ogólnopolski Komitet Olimpiad Specjalnych przy Komitecie Pomocy Osobom z Upośledzeniem Umysłowym ZG TPD.

W marcu 1987 roku w hali Akademii Wychowania Fizycznego w Warszawie odbyła się I Ogólnopolska Olimpiada Specjalna.

W lutym 1988 roku odbyła się po raz pierwszy w Polsce I Ogólnopolska Zimowa Olimpiada Specjalna w Nowym Targu.

STRUKTURA ORGANIZACYJNA OLIMPIAD SPECJALNYCH

Nad całością organizacji czuwa Międzynarodowy Zarząd Olimpiad Specjalnych (Special Olimpics International) z siedzibą w Waszyngtonie oraz dziewięć Biur Rozwoju w poszczególnych częściach świata: Azja-Pacyfik, Karaiby, Ameryka Łacińska, Afryka i Bliski Wschód, Ameryka Północna, Europa.

Zarząd Olimpiad Specjalnych Polska znajduje się przy ulicy Wilczej 38a w Warszawie.

KLASYFIKACJA SPORTOWA

• Dyscypliny oficjalne - stanowią podstawę działalności sportowej Olimpiad Specjalnych.

Dyscypliny oficjalne - dzielą się na letnie i zimowe.

• Dyscypliny pokazowe - stanowią uzupełnienie, są to sporty mniej popularne w Olimpiadach Specjalnych.

• Lokalnie popularne sporty - sporty uprawiane lokalnie w niektórych krajach.

• Sporty zunifikowane - gry zespołowe, w których w jednej drużynie znajdują się w równych proporcjach zawodnicy upośledzeni i w normie.

GRUPY WIEKOWE

• W sportach indywidualnych

8-11 lat I grupa

12-15 lat II grupa

16-21 lat III grupa

22-29 lat IV grupa

Powyżej 30 lat V grupa

GRUPY WIEKOWE c.d.

• W sportach zespołowych

15 lat i poniżej I grupa

16-21 lat II grupa

22 lata i powyżej III grupa

OFICJALNE ZASADY OLIMPIAD SPECJALNYCH

• Ruch Olimpiad Specjalnych przeznaczony jest dla osób upośledzonych umysłowo w wieku od 8 lat, bez ograniczeń górnej granicy wieku.

• Uczestnikami Olimpiad Specjalnych mogą być te osoby, które uzyskają orzeczenie psychologa o upośledzeniu umysłowym i zgodę lekarza na udział w treningach i zawodach sportowych.

• Wymagana jest również zgoda rodziców lub opiekunów osoby upośledzonej umysłowo.

ZASADY PROWADZENIA ĆWICZEŃ REHABILITACYJNYCH

KINEZYTERAPIA

• Ruchowe ćwiczenia lecznicze

• Integralna składowa rehabilitacji leczniczej

REHABILITACJA LECZNICZA

• Proces leczenia umożliwiający przyspieszenie naturalnej regeneracji oraz zmniejszający następstwa ustrojowe i psychiczne spowodowane przez chorobę

Poprzez ściśle kontrolowane oddziaływanie na procesy regeneracyjne ustroju uzyskuje się zmniejszenie niepożądanych następstw fizycznych wywołanych przez chorobę.

Stała, systematyczna stymulacja funkcji organizmu nie dopuszcza do powstania niekorzystnych zmian, które hamują możliwość pełnej regeneracji oraz utrudniają restytucję czynności uszkodzonych organów.

Rehabilitacja lecznicza jest ściśle związana z podstawową opieką zdrowotną i powinna znajdować się w centrum zainteresowania każdego lekarza praktyka.

Ostateczna ocena rezultatów leczenia nie może być wyłącznie sprawą utrzymania pacjenta przy życiu, ale również oceną jego szeroko rozumianej sytuacji biologiczno- środowiskowej, a więc jego sposobu dalszego życia w społeczeństwie.

Lekarz planujący leczenie pacjenta, nie może ograniczyć się jedynie do etapu ratowania życia, ale musi wprowadzać już od samego początku te wszystkie działania usprawniania leczniczego, które w konsekwencji umożliwią pacjentowi powrót do czynnego, twórczego, samodzielnego życia.

Podstawowym zadaniem ruchowych ćwiczeń leczniczo- rehabilitacyjnych jest:

• doprowadzenie do etapu wyleczenia, który charakteryzuje się nie tylko dobrą oceną kliniczną, ale pozwala również na pełny powrót zdolności do pracy zawodowej i samodzielności w życiu.

Kiedy mamy do czynienia ze schorzenia, które nie pozwalają na pełny powrót do czynnego życia, ponieważ doszło do znacznych uszkodzeń ustrojowych np.: ze strony narządu krążenia czy uszkodzeń narządu ruchu

• ćwiczenia lecznicze odgrywają dużą rolę w procesie tzw.: rehabilitacji kompensacyjnej lub adaptacyjnej

• REHABILITACJA KOMPENSACYJNA - polega na maksymalnym usprawnieniu naturalnych czynności zastępczych w organach, które nie zostały uszkodzone przez chorobę, a mogą w pewnym stopniu przejąć funkcję uszkodzonego narządu.

• Np. kończyna zdrowa może przejąć częściowo funkcje kończyny chorej

• Końcowy efekt jest zróżnicowany, indywidualnie zależy nie tylko od stopnia dysfunkcji, ale również od osobowości pacjenta, jego motywacji, warunków bytowych, socjalnych i innych.

• Przy najcięższych uszkodzeniach ustrojowych nie mam możliwości uzyskania właściwego wyniku procesu usprawnienia leczniczego;

• W tych przypadkach ćw. ruchowe odgrywają rolę pomocniczą w procesie rehabilitacji adaptacyjnej, której zadaniem jest dostosowanie człowieka z trwała dysfunkcją do jego warunków socjalnych i możliwości wykonywania określonych form pracy zawodowej.

• Warunkiem zrozumienia i właściwego prowadzenia procesu rehabilitacji leczniczej jest świadomość zmian, które powstają w poszczególnych układach, narządach i tkankach ustroju w przypadku długotrwałego unieruchomienia lub stosowania konwencjonalnego, biernego leczenia.

PODSTAWY FIZJOLOGICZNE PROWADZENIA REKREACJI U PACJENTÓW ZE SCHORZENIAMI UKŁADU

NERWOWEGO

Cele kinezyterapii:

1. Przyspieszenie procesów kompensacji. Cel ren realizuje się poprzez wykorzystanie naturalnych mechanizmów zapewniających zastąpienie utraconych funkcji ruchowych.

2. Zabezpieczenie przed wykształceniem wadliwych stereotypów ruchowych, związanych ze spaczonymi funkcjami uszkodzonej tkanki mózgowej

3. Przeciwdziałanie powstawaniu wtórnych zmian ze strony układu mięśniowo-kostnego, jakimi są przykurcze, zniekształcenia czy odwapnienia.

W chwili obecnej nie ma ujednoliconej metodyki postępowania kinezyterapeutycznego u chorych ze schorzeniami ośrodkowego układu nerwowego.

Istnieje szereg metod prowadzenia ćwiczeń leczniczo-ruchowych np.:

1. Met. B.Bobath

2. Met. S. Brunnstrom

3. Met. H. Kabat

4. Met. M.Rood

5. Met. Temple-Fay

PODSTAWY FIZJOLOGICZNE PROWADZENIA REKREACJI U PACJENTÓW ZE SCHORZENIAMI UKŁADU

ODDECHOWEGO

Bezczynność ruchowa powoduje szereg zmian w układzie oddechowym

• Zmniejszenie max. wentylacji płuc

• Pogorszenie wysiłkowej adaptacji czynności ukł.oddech.

• Zmniejszenie rezerw wentylacyjnych płuc

• Obniżenie pojemności dyfuzyjnej płuc

• Zmniejszenie objętości łożyska naczyniowego płuc

Układ oddech. pełni bardzo istotną rolę w procesie pokrywania zapotrzebowania tlenowego tkanek w czasie pracy fizycznej, decydując tym samym o poziomie wydolności fizycznej.

Z tego względu kinezyterapia oddechowa odgrywa istotną rolę nie tylko w przypadku chorobowych zmian w zakresie ukł.oddech., ale w każdym przypadku uruchamiania pacjenta po długotrwałej chorobie lub unieruchomieniu po urazie.

Najważniejsze ćwiczenia oddechowe, które powinny być stosowane w rehabilitacji ruchowej niezależnie od rodzaju schorzeń:

1. Ćw. przeponowe

• Przepona jest głównym mięśniem oddechowym, a jej ruchy w trakcie oddychania warunkują dostarczenie ok. 60% całkowitej objętości powietrza przedostającego się do płuc, dlatego też sprawna funkcja tego mięśnia jest nieodzownym warunkiem sprawnej wentylacji.

2. Ćw. oddychania dolnożebrowego

• Wpływa na poprawę wentylacji oddechowej poprzez zwiększenie rozszerzalności klatki piersiowej.

3. Ćw. oddychania przeponowego i dolnożebrowego skoordynowane z dynamicznymi ćwiczeniami kończyn górnych i dolnych

• Przyjętą zasadą tutaj jest wykonywanie tych ćwiczeń jako pomocniczych, rozciągających klatkę piersiową przy wdechu

4. Ćw. siły skurczu mięśni brzucha

• Mają one na celu poprawienie wydechu uwarunkowanego przede wszystkim pracą tych mięśni

5. Ćw. mięśni, które nie biorą bezpośredniego udziału w oddychaniu, ale wpływają na jego przebieg lub zaangażowanych jako mięśnie pomocnicze. Należą tu ćw. mięśni karku, szyi, obręczy barkowej oraz odcinak piersiowego mięśni grzbietu.

PODSTAWY FIZJOLOGICZNE PROWADZENIA REKREACJI U PACJENTÓW ZE SCHORZENIAMI UKŁADU

KRĄŻENIA

Długotrwałe unieruchomienie wpływa negatywnie na układ krążenia:

• Spadek pojemności wyrzutowej

• Zmniejszenie poprzecznego wymiaru serca

• Wzrost czynności serca w spoczynku jako czynnik kompensujący spadek pojemności wyrzutowej

Skutki wpływu treningu fizycznego na układ krążenia:

1. zmniejszenie częstości pracy serca, zarówno w spoczynku jak i podczas wysiłku oraz obniżenie ciśnienia tętniczego krwi

2. poprawa hemodynamicznych mechanizmów adaptacyjnych

3. wzrost aktywności enzymatycznej

Zasady w metodyce postępowania kinezyterapeutycznego u pacjentów ze schorzeniami układu krążenia:

1. Ćw. należy rozpoczynać od małych dla zapewnienia właściwej adaptacji układu sercowo-naczyniowego do wysiłku

2. Wskazane jest stosowanie dużej liczby ćwiczeń oddechowych poprawiających wentylację i poprzez to sprawność zaopatrzenia tlenowego tkanek

3. Zestaw treningowy powinien być oparty na seriach ćwiczeń dynamicznych, uwzględniających duże amplitudy zakresu ruchów w poszczególnych stawach

4. We wszystkich cyklach treningowych należy stopniować obciążenie wysiłkiem

5. Należy unikać ćwiczeń statycznych

Kinezyterapia w schorzeniach ukł. krążenia polega na:

• odpowiednim dobieraniu i umiejętnym przechodzeniu w trakcie poszczególnych etapów leczenia od ćwiczeń łatwych do coraz bardziej obciążających, aż do osiągnięcia optymalnej granicy sprawności fizycznej uwarunkowanej aktualnym stanem układu krążenia

PODSTAWY FIZJOLOGICZNE PROWADZENIA REKREACJI U PACJENTÓW ZE SCHORZENIAMI UKŁADU

RUCHU

Długotrwałe unieruchomienie powoduje:

• demineralizację tkanki kostnej

• zmiany wsteczne w kości i chrząstkach śródstawowych

• wpływa na zrost więzadeł z torebkami lub mięśniami

• zanik mięśni

• zaburzenia koordynacji współdziałania mięśni

Powstaje:

• zastój żylny

• zaburzenia kondensacji tkanki kostnej

Całkowity bezruch:

• Prowadzi do opóźnienia zrostu

• Może wywołać powstanie stawu rzekomego

Ćwiczenia leczniczo-ruchowe prowadzi się możliwie jak najwcześniej, nawet jeśli kończyna jest unieruchomiona. Stosuje się wtedy tzw.

1. Ćwiczenia synergistyczne kontralateralne kończyny przeciwnej do unieruchomionej. Powodują one, na zasadzie skrzyżowanego odruchu fizjologicznego, pobudzenie odruchów naczynioruchowych i skurczów izometrycznych w unieruchomionej kończynie.

2. Ćwiczenia synergistyczne ipsilateralne. Dotyczą one wolnych części kończyny, nie objętych unieruchomieniem i prowadzą poprzez synergizmy wrodzone do efektów treningowych tych części kończyny, które są unieruchomione

Doprowadzenie do pełnej sprawności kończyny po zdjęciu unieruchomienia i w innych schorzeniach narządu ruchu uzyskuje się poprzez odpowiednio przygotowany program ćw. indywidualnych:

1. Bierne

• stosuje się kiedy siła skurczu mięśnia jest zero

• ich zadaniem jest utrzymanie pełnej ruchomości i niedopuszczenie do powstania przykurczów w stawie

2. W odciążeniu

• Jeżeli siła skurczu mięśnia występuje, natomiast jest za mała, aby pokonać ciężar kończyny, stosuje się ćwiczenia z wyłączaniem grawitacji

• Podtrzymanie kończyny, podwieszenia, poślizgi, woda 80% odciążenia

3. Czynno -bierne

• Przy wzmożonym napięciu mięśniowym i bolesności

4. Oporowe

• Kiedy siła mięśniowa przekracza zdolność pokonania ciężaru własnej kończyny

5. Krótkie ćw. izometryczne

6. Samowspomagane

• Wymagają odpowiedniego podwieszenia w systemie bloczkowo- ciężarkowym, gdzie pacjent wykonuje ruch w stawie, pociągając ręką za linkę przełożoną przez system bloczków

FORMY AKTYWNOŚCI RUCHOWEJ

SPACERY

• Chodzenie jest naturalną formą aktywności ruchowej człowieka

• Wydatek energetyczny spacerów zależy od wagi ciała, ubioru, szybkości chodu, powierzchni drogi i od indywidualnych zdolności koordynacyjno- ruchowych.

• U pacjentów z dysfunkcją narządu ruchu, polegającą na zaburzeniach koordynacji ruchu, występuje znacznie większy wydatek energetyczny

• Zależność między wydatkiem energetycznym, a szybkością chodu związana jest również z wagą pacjenta. Przeciętnie wydatek energetyczny chodu u człowieka ważącego 70 kg przy szybkości 5 km/h wynosi 0,9 l/min, tzn. w przybliżeniu trzykrotnie większy niż w spoczynku.

• Wzrasta on o 25% przy chodzeniu pod górę drogi, której nachylenie wynosi 10%

• Wydatek energetyczny spaceru po powierzchni nierównej , kamienistej jest o ok.2,5 kcal/min wyższy niż po powierzchni gładkiej

• Zużycie tlenu przy szybkości chodu przekraczającej 6 km/h wzrasta nieproporcjonalnie wysoko.

BIEGI

• Wydatek energetyczny biegu bezpośrednio zależy od szybkości, z jaką się biegnie

• Długotrwały trening prowadzi do polepszenia koordynacji biegania i przyczynia się do zaoszczędzania wydatku energetycznego przy danej szybkości w granicach 10-15%

• W biegu wytrzymałościowym stwierdza się względnie niewielki wzrost ciśnienia tętniczego krwi oraz niewielkie stosunkowo gromadzenie się produktów beztlenowej przemiany materii.

• Ten fakt oraz duże możliwości treningowe i adaptacyjne tej formy rekreacji powodują, że bieg wytrzymałościowy jest bardzo dobrą formą treningową w profilaktyce zdrowotnej i rehabilitacji.

• Trening biegowy, szczególnie prowadzony z treningiem kształtującym inne niż wytrzymałość cechy motoryczne, prowadzi do wzrostu wydolności fizycznej i tolerancji wysiłkowej, wzmacnia układ stawowo- więzadłowy i prowadzi do poprawy ekonomiki pokonywanego wysiłku.

• Uprawianie go w różnych warunkach atmosferycznych przyczynia się do polepszenia ogólnej odporności psychicznej oraz wzmożenia odporności nieswoistej organizmu, a tym samym do mniejszej podatności na różnego rodzaju infekcje

• Formy treningu biegowego polecane osobom niepełnosprawnym

1. Bieg w terenie

• Najłatwiejszy i najmniej obciążający środek kształtowania wydolności fizycznej i tolerancji wysiłkowej

• Od marszobiegów należy przechodzić do bardziej intensywnych zadań biegowych (przebieżki, trucht, lekki bieg, podbiegi)

• 3-6 powtórzeń biegu na odcinku 200m

2. Zabawy biegowe

• Bardziej zaawansowany środek kształtowania wydolności fiz. i tolerancji wysiłkowej

• Wielkość obciążeń wzrasta

• Najbardziej polecana zabawa:

• Część I : tzw.: wstępna

• pełni jednocześnie funkcję rozgrzewki

• rozpoczyna się od chodu i marszu przeplatanego różnymi odcinkami truchtu i lekkiego biegu

• po 7 min tych ćwiczeń i 1min odpoczynku w marszu przechodzi się do 6- minutowych ćwiczeń wykorzystujących pełny zakres amplitudy możliwie we wszystkich stawach (skłony, wypady nóg)

• część II tzw.: wytrzymałościowa

• polega na wykonywaniu przebieżek ok.50m powtarzanych od dwóch do czterech razy, skipy na odcinku 15-20m powtórzonym 3-5 razy

• swobodny bieg na odcinku 100-150m przerywany marszem (unormowanie oddechu)

• Liczba powtórzeń ćwiczenia 4-6 razy , czas 35 min

• Część III tzw. uspokajająca

• Trucht, marsz, wolny bieg, ćwiczenia uspokajające, rozluźniające, oddechowe (czas 10 min)

• W programowaniu zabaw biegowych niezbędna jest indywidualizacja szybkości i długości przerw wypoczynkowych w zależności od aktualnego stanu układu krążeniowo-oddechowego i narządu ruchu

• Niezbędnym warunkiem pełnego wykorzystania możliwości kształtowania ruchu i doskonalenia jego funkcji jest prowadzenie zabaw biegowych w urozmaiconym, najlepiej pofałdowanym terenie z wykorzystaniem przeszkód terenowych, elastycznego podłoża, kopnego śniegu itp.

• Wpływ treningu biegowego na organizm wyraża się ogólnym przestrojeniem morfologicznym i czynnościowym ustroju, zarówno na poziomie komórek, jak i narządów

• Z uwagi na rozległość wpływu biegów na organizm duże znaczenie posiada właściwa kontrola ich przebiegu i skutków oraz wykorzystanie tych danych do właściwego programowania treningu.

• Biegi są cenną formą rekreacji ruchowej dla osób niepełnosprawnych z dysfunkcją układu krążenia czy oddechowego

• Niewskazane są biegi u pacjentów z dysfunkcją narządu ruchu, szczególnie kończyn dolnych ze względu na duże przeciążenia zdrowych odcinków narządu ruchu przejmujących kompensacyjie funkcje chorej kończyny.

---