Everyman

Everyman, ang. „każdy" - Tytuł naj­wybitniejszego angielskiego moralitetu, powstałego w końcu XV w. (druk w 1509 r.). Po nim pojawi się w Europie fala naśladowań i zapożyczeń, np. nie­miecki Jederman. Treścią moralitetu by­ła walka upersonifikowanych (przedsta­wionych alegorycznie) mocy dobra (cnót) i zła (grzechów) o duszę człowie­ka, stojącego przed sądem bożym. Rezul­tat walki był o tyle istotny, że człowiek ów nie miał imienia i nazwiska, po­zbawiony był też wyróżniających go cech przynależności stanowej i naro­dowościowej, co umożliwiało średnio­wiecznemu człowiekowi identyfikację z nim.

„

M. Sęp Szarzyński „O wojnie naszej, którą wiedziemy z Szatanem, światem i ciałem" (sonet IV), „O nietrwałej miłości rzeczy świata tego" (sonet V) - Bohater liryczny obu utworów to człowiek, którego istotą egzystencji jest walka. Musi ją stoczyć we własnym wnętrzu, rozdarty między pokusy świata łakome marności) a pragnienie zbawie­nia (obcowanie z wieczną miłością). Przypomina on Pascalowską trzcinę, najwątlejsza w przyrodzie, ale trzcinę myślącą. Jako anonimowy grzesznik, w grzechach srogich ponurzony (tłum. psalmu 130), ma jednak nadzieję na boskie miłosierdzie, bowiem wierzy, iż Bóg jest ojcem surowym, ale sprawied­liwym i łaskawym.

A. Mickiewicz „Dziady" cz. III - Nie­które cechy everymana otrzymał Kon­rad, o którego duszę w scenie Wielkiej Improwizacji toczą walkę aniołowie (strona prawa, co jest nawiązaniem do średniowiecznej alegorezy) i diabły (strona lewa); Ostatecznie bluźnierczy Konrad nie zostanie potępiony, gdyż Bóg wysłucha modlitwy Ewy i weźmie pod uwagę wszystko to, o czym wspo­mni w swojej modlitwie ksiądz Piotr.

S. Żeromski „Przedwiośnie" - Cezary Baryka ma wiele cech średniowiecz­nego everymana. Choć urodzony w Ro­sji, nie czuje się Rosjaninem. Gdy przy­jeżdża do Polski, z którą nic go nie wiąże, uważany jest za bolszewika. Wszędzie jest obcy. Natomiast fakt po­stawienia bohatera wobec konieczności wyboru drogi życiowej (tzn. z komunis­tami czy z Gajowcem, ze zbiedzonym tłumem przeciw żołnierzom czy może jako jeden z szarego muru Żołnierzy przeciw domagającym się swoich praw robotnikom), czego najbardziej wyrazi­stym przykładem jest ostatnia scena powieści, jest nawiązaniem do motywu walki dobra ze złem o duszę człowieka.

K.K. Baczyński „Historia", „Mazow­sze", „Pokolenie", „Z głową na kara­binie", „Psalm 4", „Noc", „Drzewa", „Modlitwa do Bogarodzicy" - Bohater wierszy Baczyńskiego, reprezentant po­kolenia, którego młodość przypadła na czas pogardy, pokolenia zepchniętego do poziomu złych troglodytów, żyjącego bez miłości, litości, sumienia. Jest to człowiek poszukujący sensu w historii rozumianej jako krwi nić wąska, gdzie wyznacznikiem losu każdego pokolenia są kolejne mogiły, po których ziemia na nowo zabliźnia się („Mazowsze"). Bo­hater ów jest świadom nieuchronnej tragedii swojego pokolenia, dla którego niepodjęcie walki staje się równoznacz­ne ze zdradą, co narzuca mu apokalip­tyczną wizję historii, według której ko­lejne pokolenia ginął) jak noże w chleb pogrążone, a pochody te nie anioł, nie anioł prowadzi.

T. Różewicz „Ocalony", „Lament", „Zostawcie nas" - Bohater jego wier­szy to człowiek, który przeżył wojnę (ocalał prowadzony na rzez, był świad­kiem (widziałem) zabijania człowieka tak jak się zabija zwierzę, widział fur­gony porąbanych ludzi, którzy nie zo­staną( zbawieni, dlatego jest tym, który stracił wiarę („Lament" - trzykrotne bluźniercze nie wierzę), rozczarował się do kultury, literatury, sztuki, tworzą­cych wyłącznie mity. Jest to człowiek stojący w punkcie zerowym, poszukują­cy nauczyciela i mistrza, który powtó­rzyłby akt kosmogonii i raz jeszcze oddzielił światło od ciemności.

T. Różewicz „Kartoteka" - Na temat bohatera dramatu niełatwo powiedzieć coś konkretnego: brak mu imienia i na­zwiska, jest to po prostu Bohater; wątp­liwości budzi również jego wiek: raz występuje jako siedmioletni chłopiec, innym razem jako młodzieniec zdający maturę lub czterdziestoletni mężczyzna; niejasny jest również jego zawód - jest dyrektorem opery lub kiedy indziej dziennikarzem, piszącym reportaż z ko­palni. Sądzą go inni i on sam o sobie wyraża oceny (martwi się, że klaskał). Różewiczowski Bohater jest świadomie pozbawiony cech indywidualnych. Mo­że być każdym. Zagubionym, nie radzą­cym sobie z życiem i przeszłością czło­wiekiem współczesnym.

L. Staff „Odys" - Odyseja rozumiana jest w tym wierszu jako życie, z jego manowcami i prostymi drogami, zaś każdy człowiek nieuchronnie jest węd­rowcem (pielgrzymem), który zmierza­jąc do wyznaczonego celu, czy tego chce, czy nie - zmierza ku kresowi życia, o czym przypomina kamień z na­pisem. Po drodze ma wzloty i upadki, powinien jednak uparcie zmierzać do swej Itaki (każdy z nas jest Odysem).

* Każdemu według jego zdolności.

(Proroctwo Izajasza)

* „Każdemu, co mu się należy".

(Cyceron)

* „Każdemu według jego potrzeb, od każdego według jego sił".

(E. Cabet)

* „Każdy według swoich zdolności, każdemu według jego potrzeb".

(K. Marks)

* Każdy jest kowalem swego losu.

(przysłowie polskie)

---