Katastrofizm

Katastrofizm - Pesymistyczne przeko­nanie o grożącej katastrofie, nieuchron­nej zagładzie współczesnego świata i cywilizacji, przede wszystkim kultury europejskiej. Katastrofizm szczególnie silnie był obecny w okresach z jakiegoś powodu schyłkowych - koniec wieku, koniec tysiąclecia. Nastroje katastrofi­czne bardzo wyraziście wystąpiły na przełomie XIX i XX wieku, a także w latach trzydziestych.

Modernizm - Nastroje schyłkowe wy­nikające z postawy dekadenckiej pod koniec wieku XIX przybrały formę kata­strofizmu. Przekonanie, że ludzkość do­szła już do kresu swoich możliwości, że wszystko zostało odkryte i zbadane, skłaniało do twierdzenia, iż rychło na­stąpi koniec świata. Niejako potwier­dzeniem tych idei była teoria katastrofi­zmu geologicznego, która głosiła, że wszelkie zmiany ziemskiego globu za­chodziły w wyniku katastrof wynisz­czających wszystkie żywe organizmy.

J. Kasprowicz „Dres irae" - Nadszedł dzień sądu ostatecznego. Pochód zmart­wychwstałych zmierza do doliny Joza­fata, gdzie oczekuje Sędzia-Bóg. Lu­dzie idą przerażeni, bo Bóg, który skazał ich na grzech, stwarzając ich skłonnymi do zła, będzie teraz dokonywał surowe­go osądu uczynków, nie intencji. Grozę potęgują apokaliptyczne obrazy zagłady świata: góry walą się z łoskotem w prze­paści, ziemia pokryła się miliardem krzyży, a nad wszystkim góruje wielka głowa w cierniowej koronie.

J. Kasprowicz „Święty Boże, Święty Mocny" - Przez świat kroczy wielki kondukt pogrzebowy. Na jego czele idzie Śmierć, za nią postępują ludzie, zwierzęta, nawet rośliny. Kondukt zmierza do grobu samotnego człowieka. Świat natomiast znalazł się pod panowa­niem Szatana-zło zawładnęło ludzkimi sercami i najbardziej elementarne zasa­dy etyczne przestały obowiązywać. Zrozpaczony człowiek zwraca się do Boga, by wyzwał Szatana na pojedynek. A gdy Stwórca milczy, nie pozostaje nic innego, jak zwrócić się do jedynego władcy ziemi - Szatana. Patrz: apokalip­sa, Szatan.

Okres międzywojenny - Katastrofizm pojawia się jako następstwo pierwszej wojny światowej i szoku, który spowo­dowała. W literaturze objawia się zapo­wiedziami wielkiej zagłady, która nie­uchronnie nadciąga. Artyści widzieli ją jako apokaliptyczną wojnę światów.

K.K. Baczyński „Pokolenie" (1943) (Wiatr drzewa spienia. Ziemia dojrzała) - Zapowiedź apokalipsy wypełniła się. Ziemia nasiąknięta krwią przeżywa czas straszliwych żniw. Ogromne nieba sunę z warkotem, a ze świerków na polu zwisa głowa obcięta. Pokolenie Baczyńskiego jest świadkiem apokalipsy spełnionej.

Współczesność-Koniec wieku i jedno­czesny koniec tysiąclecia wzmogły na­stroje katastroficzne w kulturze. Mnożą się teksty na temat przepowiedni Nos­tradamusa, który na schyłek naszego wieku zapowiedział trzecią wojnę świa­tową i straszliwą bitwę pod Armagedo­nem, decydującą o losach świata. Litera­tura fantastyczno-naukowa tworzy wi­zje ziemskiego globu po totalnej wojnie nuklearnej albo katastrofie ekologicz­nej, która przyniosła zagładę rodzaju ludzkiego.

* „Biada!... Pierś światów, przed chwilą tak żywa, kona pod strasznym ciężarem..."

(J. Kasprowicz)

* „Na wszystko mrok nicości nieprzebyty spłynął..."

(J. Kasprowicz)

* „A jako widna ta ziemia, wspaniała wielką godziną konania, niepogrzebione wokół leżą ciała..." (J. Kasprowicz)

* „Dzień straszny rodzi się z nocy. Będzie głód, pożoga i mór". (W. Broniewski)

* „Zniża się wieczór świata tego nozdrza wietrzą czerwony udój". (J. Czechowicz)

---