WYKŁAD I - PROCESY POZNAWCZE (PERCEPCJA, UWAGA, WYOBRAŹNIA)

Bodziec - takie zdarzenie w środowisku fizycznym organizmu, na które organizm potrafi zareagować w sposób specyficzny.

Próg bodźca (absolutny, wrażliwości) - najmniejsza fizyczna wielkość bodźca wywołująca jego spostrzeganie w 50% prób. Próg czułości (różnicy) - najmniejsza fizyczna wielkość różnicy między bodźcami wywołująca reakcję jej spostrzegania w 50% prób.

Adaptacja zmysłowa -czasowa reakcja fizjologiczna na odczuwaną zmianę w otoczeniu

Habituacja - tendencja do tego, by przyzwyczajać się do bodźca i stopniowo coraz mniej go zauważać

Receptor -typ komórki wyspecjalizowanej w odbiorze bodźców fizycznych lub chemicznych i w przekształcaniu ich energii na impulsy nerwowe (transdukcja)
Receptory:

• Wzrok - czopki i pręciki

• Słuch - komórki rzęskowe błony podstawnej w uchu wewnętrznym

• Węch - komórki dwubiegunowe nabłonka węchowego

• Smak - kubki smakowe na powierzchni języka.

• Czucie skórne i ból -receptory czuciowe w skórze

• Zmysł równowagi - aparat przedsionkowy i przewody półkoliste

• Kinestezja -receptory stawowe, mięśniowe i ścięgnowe

Wrażenie - prosty proces psychiczny o charakterze poznawczym powstający pod wpływem działania elementarnych bodźców na receptory jednego rodzaju, odzwierciedla pojedyncze cechy bodźca (jasność, kolor, głośność, siła dotyku).

Spostrzeganie - proces poznawczy polegający na odzwierciedleniu złożonych bodźców (przedmiotów i zjawisk) oddziałujących na narządy zmysłów.

Spostrzeżenie - umysłowa reprezentacja spostrzeganego bodźca.

Wzrok

Receptory - komórki siatkówki odbierają fale świetlne o długości 350-750 nm, ich światłoczułe barwniki ulegają wybieleniu pod wpływem światła.
Dwa rodzaje komórek:

• pręciki (receptory szarości, widzenie skotopowe)

• czopki (receptory barw, widzenie fotopiczne).

3 typy czopków:
alfa - najbardziej wrażliwe na fale krótkie (niebieski);
beta - fale średniej długości (zielony);
gamma - fale długie (czerwony).

Na poziomie neuronalnym - detektory barw przeciwstawnych pobudzane lub hamowane przez sygnały z danego rodzaju czopków - tzw. komórki zielono-czerwone, niebiesko-żółte i biało-czarne.
Słuch

Receptory - komórki rzęskowe błony podstawnej w uchu wewnętrznym (narząd Cortiego) reagujące na bodźce o częstotliwości 20-20000 Hz następująco:

• do 300-400 Hz - zasada częstotliwości (częstotliwość dźwięku jest kodowana na częstotliwość impulsu nerwowego);

• 500 - 5000 Hz - reagują zespoły komórek, ich częstotliwości sumują się;

• powyżej 5000 Hz - zasada miejsca (błona podstawna drga tylko w określonym miejscu).

Percepcja - twórczy proces polegający na aktywnym odbiorze, analizie i interpretacji zjawisk zmysłowych. Zestaw procesów psychicznych, za pomocą których ludzie rozpoznają, organizują syntetyzują i nadają znaczenie wrażeniom otrzymywanym od bodźców z otoczenia.

Wrażenia i spostrzeżenia w sporcie

W działalności sportowej oprócz percepcji wzrokowej istotną rolę odgrywają:

• Wrażenia kinestetyczne

• Wrażenia równowagi

• Wrażenia dotykowe

• Wrażenia organiczne.

Spostrzeżenia specyficzne dla sportu:

• Czucie środowiska

• Czucie przedmiotów

• Czucie przestrzeni

• Czucie czasu.

Poszczególne dyscypliny stawiają przed zawodnikiem zróżnicowane wymagania w sferze percepcji.

Uwaga - funkcja psychiczna polegająca na selektywnym dysponowaniu energią psychiczną. Mechanizm redukcji nadmiaru informacji. Pole uwagi jest szersze od pola świadomości. Uwaga obejmuje wszystkie informacje, które są przetwarzane, świadomość zaś zawiera tylko niewielką liczbę informacji, którymi jednostka manipuluje świadomie. Możliwe jest aktywne przetwarzanie informacji na poziomie przedświadomym bez świadomości dokonywania tego.

Funkcje uwagi:

• selektywność- zdolność do wyboru jednego bodźca, źródła stymulacji lub ciągu myśli, kosztem innych.

• czujność - zdolność do długotrwałego oczekiwania na pojawienie się ściśle określonego bodźca (sygnału) a ignorowania pozostałych bodźców (szumu).

• przeszukiwanie - aktywne, systematyczne badanie pola percepcyjnego w celu wykrycia obiektów spełniających kryterium

• kontrola czynności jednoczesnych - jednoczesne wykonywanie czynności prostych lub zautomatyzowanych nie przeciąża zasobów uwagi.

Uwaga w sporcie

Model uwagi R. Nideffera:

• Szeroka zewnętrzna - gry sportowe

• Szeroka wewnętrzna - planowanie, analizowanie

• Wąska zewnętrzna - koncentracja na celu zewnętrznym

• Wąska wewnętrzna - skupienie się na jednej myśli lub idei.

Wyobrażenie - wywołany w świadomości obraz przedmiotu lub sytuacji, które w danej chwili nie oddziałują na narządy zmysłów, opierający się na uprzednio poczynionych spostrzeżeniach i fantazji:

• wyobrażenie odtwórcze - obraz przedmiotu spostrzeganego wcześniej, ma charakter wspomnieniowy.

• wyobrażenie twórcze - obraz obiektu wcześniej niespostrzeganego, efekt intencjonalnych działań podmiotu.

Wyobraźnia - zdolność do tworzenia wyobrażeń, proces psychiczny umożliwiający przetwarzanie wyobrażeń.

Cechy wyobrażeń:

1. duże podobieństwo między realnym obiektem i obrazem konstruowanym w wyobraźni;

2. świadomość, że obiektu nie ma w zasięgu zmysłów;

3. mniejsza wyrazistość obrazu, niestabilność, mała szczegółowość, cząstkowość;

4. konieczność wykorzystania dodatkowych zasobów uwagi.

Wyobraźnia w sporcie

Funkcje wyobrażeń ruchowych:

• Programująca

• Trenująca

• Regulująca

Trening ideomotoryczny - sensoryczne wyobrażanie ruchu jest przydatny w procesie utrwalania ruchu, gdy niemożliwe są ćwiczenia w rzeczywistości, zwłaszcza w dyscyplinach złożonych technicznie.

Trening mentalny - całość ruchu, taktyka.

Wykorzystanie wyobraźni w procesie motywowania zawodnika i relaksacji.

WYKŁAD II - MYŚLENIE I ROZWIĄZYWANIE PROBLEMÓW

Myślenie - uwewnętrzniona czynność operowania informacjami, w szczególności ich selekcja i wytwarzanie, dzięki którym dochodzi do pośredniego i uogólnionego poznania rzeczywistości.

Czynność myślenia - łańcuch operacji umysłowych, za pomocą których przetwarzamy informacje.
Struktura myślenia:

• informacje (materiał myślenia);

• operacje (elementarne transformacje umysłowe);

• reguły (sterujące łańcuchem operacji).

Informacje

• wrażenia i spostrzeżenia (myślenie sensoryczno-motoryczne);

• wyobrażenia (myślenie konkretno-wyobrażeniowe);

• pojęcia (myślenie słowno-logiczne, abstrakcyjne).

Pojęcia

reprezentacja umysłowa, która zawiera opis istotnych właściwości pewnej klasy obiektów, symbol odnoszący się do klasy obiektów

• Pojęcia ogólne - reprezentacje całych klas przedmiotów lub procesów.

• Pojęcia jednostkowe - „mają jeden egzemplarz.

• Pojęcia naturalne -reprezentacja umysłowa odzwierciedlająca zespół cech wspólnych, które w różnym stopniu przysługują desygnatom

• Pojęcia matrycowe -poznawcza reprezentacja skończonej liczby wspólnych cech, które w jednakowym stopniu przysługują wszystkim desygnatom.

Funkcje pojęć i ich istota

• zapewnienie ekonomii - redukcja różnorodności informacji;

• rozumienie i wyjaśnianie -wykorzystanie do analizy i interpretacji danych;

• umożliwienie wykonywania operacji na materiale symbolicznym;

• komunikowanie się.

Operacje umysłowe

Elementarne transformacje psychiczne, za pomocą których przetwarzamy informacje:

• Analiza - myślowy podział całości na części;

• Synteza - myślowe łączenie części w całości;

• Porównywanie - zestawianie przedmiotów i zjawisk w celu wykrycia podobieństw i różnic;

• Abstrahowanie - wyróżnienie jednej właściwości obiektu przy pominięciu innych;

• Uogólnianie - łączenie cech wspólnych dla klasy obiektów.

Rozumowanie

• Dedukcyjne - od ogólnych przesłanek do wniosków szczegółowych

• Indukcyjne - od szczegółowych przypadków do ogólnego wniosku

Reguły - decydują o uporządkowaniu łańcucha operacji:

• Algorytm - niezawodny przepis określający, jaki skończony ciąg operacji należy wykonać, aby rozwiązać wszystkie zadania danej klasy;

• Heurystyka - zawodna zasada, reguła, taktyka, która nie gwarantuje rozwiązania zadania, ale może w nim pomóc.

Rodzaje myślenia

• reproduktywne - zastosowanie uprzednio zdobytej wiedzy w nowych zadaniach (S);

• produktywne - tworzenie nowych informacji (R).

• realistyczne - myśli odpowiadają cechom i wymogom sytuacji obiektywnej, ukierunkowanie na działanie.

• autystyczne - bodźcem jest rzeczywistość wewnętrzna.

Rozwiązywanie problemów

Problem - rodzaj zadania, którego podmiot nie może rozwiązać za pomocą posiadanej wiedzy i umiejętności, wymaga myślenia produktywnego, ma charakter podmiotowy
Rodzaje problemów:

• Otwarte - bardzo niski poziom informacji, brak danych o możliwych rozwiązaniach;

• Zamknięte - dany pełen zbiór możliwych rozwiązań.

• Konwergencyjne -jedno poprawne rozwiązanie

• Dywergencyjne - wiele poprawnych rozwiązań

Fazy w rozwiązywaniu problemów

• dostrzeganie problemu

• analiza sytuacji problemowej

• wytwarzanie pomysłów (zjawisko olśnienia)

• weryfikacja pomysłów

Przeszkody

• błędne nastawienie

• fiksacja funkcjonalna

Myślenie twórcze

• Występowanie niepospolitych, niezwykłych, ale właściwych reakcji (oryginalność i stosowność),

• Proces sterowany przez skuteczne metody heurystyczne, częściej występuje w nim zjawisko olśnienia,

• Proces długotrwały, rozciągnięty w czasie,

• Dotyczy problemów: obiektywnie nowych, uznanych za społecznie ważne, otwartych,
  w sytuacjach dywergencyjnych.

Poznawcze składniki procesu twórczego

• wyobrażenia wzrokowe - operacje w kodzie obrazowym, wizualizacja

• kategoryzowanie - szerokie i pojemne kategorie pojęciowe

• pamięć - nietypowe kodowanie, selektywne zapominanie, globalne przeszukiwanie pamięci

• myślenie - heurystyczne, dywergencyjne, używanie analogii, zdolność dostrzeżenia problemu i jego redefinicji.

Emocjonalno-motywacyjne składniki procesu twórczego

• emocje filokreatywne - zaciekawienie, radość, sympatia interpersonalna

• reakcja hedoniczna - pozytywny afekt przy zbliżaniu się do rozwiązania problemu

• motywacja immanentna - czerpanie satysfakcji z samej czynności tworzenia,

• stan „flow” - swoisty stan natchnienia

• ciekawość poznawcza - upodobanie do bodźców nowych.

Cechy umysłowości i osobowości osób twórczych

• wysoka inteligencja ogólna

• zdolności twórcze

• wrażliwość na problemy

• giętkość myślenia - szybka zmiana kierunku poszukiwań

• oryginalność myślenia - wytwarzanie niezwykłych pomysłów

• ciekawość poznawcza

• silna motywacja, wytrwałość i upór

• niezależność w postawach i zachowaniach

• mała potrzeba aprobaty społecznej

• psychotyczność - nonkonformizm, skłonność do łamania reguł

• zaburzenia zachowania.

Style poznawcze
Preferowany sposób funkcjonowania poznawczego odpowiadający indywidualnym potrzebom jednostki

• refleksyjność - impulsywność (tendencja do szybkiego udzielania odpowiedzi i popełniania wielu błędów - do długiego namyślania się i popełniania niewielu błędów).

• zależność - niezależność od pola (tendencja do spostrzegania całościowego- skłonność do wyodrębniania części)

abstrakcyjność - konkretność (jakim kategoriami jednostka częściej i chętniej posługuje się w procesie kategoryzacji).

Myślenie w sporcie ma charakter:

• konkretno-wyobrażeniowy

• reproduktywny

• dywergencyjny

• antycypacyjny

ponadto

• dotyczy problemów zamkniętych

• jest ściśle związane z działaniem

• cechuje się dużą szybkością oraz plastycznością

• jest związane z procesami emocjonalno-wolicjonalnymi.

Myślenie taktyczne

Myślenie taktyczne koncentruje się na:

• Analizie sytuacji w danym momencie i właściwej jej ocenie

• Znajdowaniu środków do skutecznej realizacji planu walki

• Wyborze najbardziej celowych sposobów działania w poszczególnych momentach walki.

Wymaga:

• Wykorzystania w praktyce z góry opracowanych schematów (zautomatyzowanych rozwiązań)

• Rozwijania umiejętności podejmowania najbardziej trafnych decyzji dotyczących ich wykorzystania.

WYKŁAD III. PAMIĘĆ I UCZENIE SIĘ

Pamięć - właściwość psychiczna polegająca na gromadzeniu i przechowywaniu ubiegłego doświadczenia oraz odtworzeniu (wykorzystaniu) go.

Fazy pamięci:
1. spostrzeganie;
2. kodowanie - zmiana spostrzeżenia w ślad pamięciowy;
3. przechowanie śladu kodowanego;
4. rekodowanie - modyfikowanie przez nowe informacje;
5. przechowanie śladu rekodowanego;
6. poszukiwanie informacji w pamięci (wydobywanie);
7. wybór informacji odpowiadającej wskazówkom;
8. pamięć świadoma;
9. decyzja o zachowaniu (czy ujawnić zawartość pamięci).

Model pamięci Atkinsona i Shiffrina

Pamięć ultrakrótka

• trwa 0,5 s (ikoniczna), 2 s (echo),

• śladowe trwanie bodźca,

• identyfikacja bodźca,

• decyzja o dalszym przekazaniu,

• uwaga,

• duża pojemność,

• kod sensoryczny.

• oddzielne rejestry sensoryczne,

Pamięć krótkotrwała

• ograniczona pojemność (5-9, 2-20), krótkie przechowanie (dziesiątki sekund, minuty),

• miejsce świadomego przetwarzania informacji,

• zapamiętywanie szybkie, bez wysiłku,

• utrwalanie informacji przez powtarzanie,

• kod sensoryczny,

• łatwy i natychmiastowy dostęp do informacji,

• bardzo duża podatność na zapominanie (informacja znika bezpowrotnie).

Pamięć długotrwała

• nieograniczona pojemność i czas przechowania,

• informacje zorganizowane i poklasyfikowane według kategorii znaczeniowych lub sensorycznych,

• zapamiętywanie wolniejsze, wymaga zaangażowania i skupienia uwagi,

• kod semantyczny lub sensoryczny,

• dostęp do informacji powolny, wymaga wysiłku,

• mała podatność na zapominanie,

• informacje możliwe do odzyskania.

Model pamięci Andersona

Pamięć trwała

Pamięć proceduralna - gromadzi wiedzę o procedurach, sposobach wykonania,
wiedza „jak” trudna do werbalizacji, ale odporna na zapominanie;
Pamięć deklaratywna - gromadzi wiedzę o zdarzeniach, faktach, regułach, pojęciach, obiektach i ich właściwościach, wiedza „że” łatwa do werbalizacji i uświadomienia, ale bardziej podatna na zapominanie.
Pamięć operacyjna - centralny procesor, miejsce dokonywania operacji umysłowych, przetwarzania informacji, procesy kodowania i deponowania wiedzy o świecie oraz procesy wykonawcze.

Pamięć semantyczna - „wiem” -
rejestruje znaczenie zdarzeń i faktów, zorganizowana według systemu pojęć, pozaosobista i pozaczasowa wiedza o świecie, przedmiot nauczania i przekazu kulturowego, „Co to jest X?”
Pamięć epizodyczna - „pamiętam”- rejestruje bezpośrednie doświadczenia, subiektywne przeżycia, zorganizowana czasowo, jest podstawa indywidualnej tożsamości, „Co robiłeś w czasie T i miejscu P?”

Uczenie się

Nieobserwowalny proces prowadzący do modyfikacji zachowania jednostki na bazie indywidualnego doświadczenia dzięki zdolności do przechowywania śladów osobistych doświadczeń.

Zmiany zachowania:

• muszą być względnie trwałe;

• nie mogą być związane z dojrzewaniem organizmu ani z procesami zachodzącymi w receptorach i efektorach

Warunkowanie klasyczne

Podstawa - odruch bezwarunkowy - wrodzona reakcja organizmu na bodziec biologicznie nieobojętny

BB→RB

BB - bodziec bezwarunkowy, wywołujący określoną reakcję bez uczenia się, w sposób wrodzony.

RB - reakcja bezwarunkowa - reakcja odruchowa wywołana przez bodziec bez uczenia się.

Istota - kojarzenie bodźców

BW+BB

BW - bodziec pierwotnie obojętny, który zaczyna wywoływać reakcję po skojarzeniu z BB

Efekt - warunkowanie sygnału

BW→RW

RW - reakcja warunkowa wywołana przez bodziec warunkowy w efekcie procesu warunkowania

Wytwarzanie lub utrwalanie związku między bodźcem warunkowym i reakcją przez wielokrotne podawanie bodźca warunkowego w powiązaniu z bodźcem bezwarunkowym, który pierwotnie wywoływał tę reakcję.

Warunkowanie instrumentalne

Proces, w którym reakcja sprawcza staje się mniej lub bardziej prawdopodobna w zależności od

konsekwencji.

Zachowania sprawcze - bardziej złożone, spontanicznie emitowane przez organizm, ich

następstwa mogą:

• być obojętne;

• nasilać reakcję lub zwiększać jej prawdopodobieństwo;

• osłabiać reakcję lub zmniejszać jej prawdopodobieństwo.

Uczenie się przez wgląd

Wgląd - zrozumienie istoty problemu, zazwyczaj nagłe i związane ze zmianą jego struktury.

• Osiągnięcie wglądu zależy od sytuacji problemowej.

• Rozwiązanie problemu osiągnięte przez wgląd może być z łatwością powtarzane.

• Można je zastosować w innych, podobnych sytuacjach.

• Wgląd zależy od doświadczenia, nie jest zdolnością wrodzoną.

Krzywe uczenia się
ilustrują przebieg nabywania nawyków i umiejętności psychomotorycznych oraz mechanicznego zapamiętywania

Esowata (klasyczna) krzywa uczenia się

Krzywa malejących przyrostów

Krzywa schodkowa

Etapy nabywania umiejętności motorycznych

• Etap poznawczy - powstanie stereotypu dynamicznego

• Etap skojarzeniowy - praktykowanie nowej umiejętności, poprawa szybkości, dokładności i harmonii ruchu

• Etap autonomiczny - wykonywanie ruchu bez udziału świadomości.

Cechy nawyków ruchowych

• Świadomy charakter

• Dokładność

• Trwałość

• Plastyczność

Przebieg procesu uczenia się zależy od:

• Rodzaju nawyku

• Uzdolnień ruchowych

• Motywacji

• Warunków ćwiczenia

• Indywidualizacji procesu uczenia się.

WYKŁAD IV. EMOCJE, MOTYWACJA

EMOCJE

Emocja powstaje w wyniku zaburzenia równowagi organizmu i jest odzwierciedleniem stosunku jednostki do przedmiotów i zjawisk otaczającego świata oraz zjawisk zachodzących w nim samym, który jest uwarunkowany ich zgodnością z potrzebami człowieka.

Trzy komponenty procesu emocjonalnego:

• Pobudzenie

• Znak

• Treść

Emocje to system trójskładnikowy obejmujący:

• składnik fizjologiczny

• składnik behawioralny

• składnik poznawczy.

Emocja	Składnik poznawczy	Składnik fizjologiczny	Składnik behawioralny
Strach	Przekonanie, że jest się w niebezpieczeństwie	Pobudzenie współczulne	Unikanie
Gniew	Frustracja lub poczucie krzywdy	Pobudzenie współczulne i przywspółczulne	Atak
Depresja	Przekonanie o bezradności, beznadziejności, braku wartości	Pobudzenie przywspółczulne	Bierność, skłonność do autodestrukcji

Właściwości wspólne dla emocji (Frijda):

• Istotą emocji jest uruchomienie gotowości do realizacji programu działania;

• Emocja jest doświadczana jako szczególny rodzaj stanu psychicznego;

• Emocja jest często wynikiem oceny zdarzenia jako istotnie wpływającego na cele lub interesy podmiotu.

Emocja - subiektywny stan psychiczny uruchamiający priorytetowy dla tego stanu program działania. Odczuwaniu emocji towarzyszą zmiany somatyczne, ekspresje mimiczne i pantomimiczne oraz zachowania.

Teorie emocji

Teoria Jamesa-Langego

Obwodowa teoria emocji, źródłem emocji są działania, zmiany napięcia mięśni i zmiany w narządach wewnętrznych.

Teoria Cannona-Barda

Talamiczna teoria emocji, mózgowe przetwarzanie informacji o zdarzeniach zewnętrznych owocuje równolegle przebiegającymi reakcjami somatycznymi i psychicznymi.

Teoria dwuczynnikowa (Schachtera-Singera)

Emocja jest skutkiem poznawczego zinterpretowania przyczyn przeżywanego pobudzenia, zawiera dwa składniki: pobudzenie fizjologiczne i jego interpretację.

Teoria poznawcza (Lazarusa)

Emocje to procesy, które stanowią wynik specyficznej relacji między organizmem a środowiskiem.
Ocena pierwotna - proces determinujący to, czy emocja się pojawi i jaka będzie jej walencja;

Ocena wtórna - rozważenie, w jaki sposób można uporać się z problemem samym w sobie i emocjonalnymi konsekwencjami wystąpienia tego problemu.

Szczęście - zdarzenie oznacza osiągnięcie celu przez podmiot;

Nadzieja - szansa na osiągnięcie pozytywnego celu pod pewnymi warunkami, stwierdzenie, że posiada odpowiednie zasoby;

Smutek - nie widzi możliwości uporania się z problemem (niski stan zasobów);

Strach - nie ma potencjału, by uporać się z niesprzyjającą sytuacją;

Złość - przyczyną wystąpienia niekorzystnej sytuacji jest ktoś inny;

Poczucie winy - podmiot sam spowodował niekorzystny stan rzeczy.

Procesy emocjonalne i procesy poznawcze

• Współzależność emocji i poznania

• Wpływ emocji i nastroju na przebieg procesów poznawczych

• Wpływ nastrojów i emocji na sądy i zachowania społeczne
  

Procesy i czynności samokontroli
- unikanie lub poszukiwanie sytuacji lub zdarzeń - recepcja informacji - dążenie (unikanie) bodźców, unikanie informacji, generowanie myśli, fantazji, wspomnień;
- procesy intrapsychiczne - interpretacja sytuacji, które już mają miejsce: mechanizmy obronne, reinterpretacje poznawcze w pełni świadome, spostrzeganie zdarzeń w kategoriach wyzwania;
- ekspresja emocji i sterowanie zachowaniem - sterowanie własnymi reakcjami tak, by były zgodne ze standardami.

MOTYWACJA

Motywacja - mechanizmy odpowiedzialne za uruchomienie, ukierunkowanie, podtrzymanie i zakończenie zachowania

Proces motywacyjny - proces regulacji tak sterujący czynnościami, by doprowadziły one do osiągnięcia określonego wyniku

Motyw - stan uruchamiający aktywność osobnika ukierunkowaną na cel

Potrzeba - biologiczny lub psychiczny stan braku w organizmie, który wzbudza motywację do działania zmierzającego do jego zaspokojenia

Popęd - stan funkcjonalny ośrodkowego układu nerwowego wywołany narastającą potrzebą biologiczną, wyrażający się podniesieniem ogólnego poziomu aktywacji i zwiększającym się prawdopodobieństwem uruchomienia reakcji ruchowej.

Motywacja w systemach teoretycznych

Psychodynamiczna teoria motywacji

- źródłem energii zachowania są biologiczne stany organizmu

- zachowanie jest sterowane przez popędy (potrzeby)

- motywacja jest najczęściej nieświadoma

- mechanizm motywacyjny polega na redukcji napięcia.

Behawiorystyczne koncepcje motywacji

1. Popęd - wielkość deficytu jakiegoś ważnego dla organizmu czynnika pozytywnego lub siła oddziaływania czynnika negatywnego

2. Pobudka (przynęta) - obiekt lub stan mający zdolność redukowania popędu

3. Wzmocnienie - każdy obiekt lub stan rzeczy, który zwiększa prawdopodobieństwo powtórzenia reakcji.

Psychologia humanistyczna

A. Maslow wyróżnia klasy potrzeb o hierarchicznej organizacji. Im wyżej w hierarchii znajduje się potrzeba, tym:

• później pojawia się w rozwoju filogenetycznym i ontogenetycznym,

• mniejsze jest jej znaczenie dla biologicznego przetrwania organizmu,

• w mniejszym stopniu odczuwana jest jako nagląca.

Hierarchia potrzeb

1. potrzeby fizjologiczne

2. potrzeby bezpieczeństwa

3. potrzeby przynależności i miłości

4. potrzeby uznania

5. potrzeba samourzeczywistnienia

Poznawcze koncepcje motywacji

Teoria dysonansu poznawczego L. Festingera

Konsonans - gdy z treści jednego elementu poznawczego wynika treść drugiego, jest to stan pozytywny, jednostka stara się go utrzymać lub przywrócić.

Dysonans - gdy z treści jednego elementu poznawczego wynika psychologiczne przeciwstawienie lub zaprzeczenie drugiego, jest to stan przykry, uruchamia działania zmierzające do usunięcia sprzeczności.

Zachowanie motywowane jest charakteryzowane przez:

• kierunek dążeń

• siłę dążenia

M = f (U, P)

Motywacja do osiągnięcia określonego wyniku jest funkcją użyteczności tego wyniku i subiektywnego prawdopodobieństwa jego osiągnięcia.

Zachowanie człowieka jest polimotywacyjne:

• Motywy dominujące

• Motywy towarzyszące

• Motywy konkurencyjne

Motywacja wewnętrzna - tendencja podmiotu do podejmowania i kontynuowania działalności ze względu na samą treść tej aktywności

Motywacja zewnętrzna - działanie jest realizowane ze względu na zewnętrzne wobec niego czynniki mające być konsekwencją jego wykonywania lub efektywnego zakończenia.

EMOCJE W SPORCIE

Dla działalności sportowej charakterystyczne są emocje:

• wyraźne i silne

• różnorodne

• dużej dynamice, zwłaszcza podczas zawodów sportowych

• znacząco wpływające na działanie zawodnika

• wymagające umiejętności samokontroli.

Czynniki warunkujące siłę emocji:

• skala zawodów

• zadania do spełnienia w trakcie zawodów

• skład uczestników zawodów

• doświadczenie, staż sportowy

• wytrenowanie sportowca

• cechy indywidualne (właściwości układu nerwowego, temperament, pobudliwość emocjonalna, charakter emocjonalności, osobowość).

Emocje przedstartowe

• Stan gotowości startowej
  Skoncentrowanie uwagi na zawodach, wyostrzenie procesów spostrzegania i myślenia, napięte oczekiwanie, wzrastająca niecierpliwość, lekkie pobudzenie - tzw. gniew sportowy

• Stan gorączki startowej
  Silne wzburzenie dezorganizujące działanie, zdenerwowanie, nerwowe reakcje, niestałość emocjonalna, zmienność nastrojów, rozproszenie uwagi, brak zdolności skupienia się, roztargnienie, zapominanie, osłabienie pamięci

• Stan apatii startowej
  Symptomy psychologiczne: obniżona pobudliwość, osłabienie wszystkich procesów psychicznych, zniechęcenie, niechęć do udziału w zawodach, złe samopoczucie, apatia, senność, spadek sił, niezdolność do efektywnego spostrzegania i uwagi

MOTYWACJA W SPORCIE

Motywy uczestnictwa w sporcie

- radości i przyjemności wewnętrznej

- zdrowia

- afiliacji

- osiągnięć

- współzawodnictwa

- kompensacji

- rozładowania napięć

- zapewnienia odpowiedniego poziomu pobudzenia
Zmienność motywów w czasie

1. stadium początkowe: dominuje pozytywna ogólna motywacja, motywy mają bezpośredni (wewnętrzny) charakter (zaspokojenie naturalnej potrzeby ruchu);

2. stadium specjalizacji w wybranej dyscyplinie: przeżycie sukcesu i tendencja do jego utrwalenia, potrzeba rozwijania własnych umiejętności, ważny staje się wynik sportowy (nie sama aktywność), motywacja staje się bardziej pośrednia;

3. stadium mistrzostwa sportowego: motywy osobiste - dążenie do wysokiego poziomu mistrzostwa, osiągania coraz większych sukcesów (motywacja osiągnięć), współzawodnictwo sportowe, poczucie wyższości, motywy społeczne - potrzeba prestiżu i społecznego uznania, potrzeba przekazywania własnych doświadczeń, gratyfikacja materialna, motywacja wąska, pośrednia;

4. stadium schyłkowe kariery sportowej: motywacja specyficzna, stopniowo nabierająca bezpośredniego charakteru, pozytywna - utrzymanie sprawności fizycznej, zadowolenie z aktywności ruchowej, radość z rywalizacji.

Wpływ ćwiczeń fizycznych na stany emocjonalne

Efekt ostry

• spadek poziomu lęku-stanu po jednorazowych ćwiczeniach utrzymujący się do 4-6 godzin
  -lęk somatyczny; -komponent napięcia

• poprawa nastroju (spadek poziomu stanów negatywnych, wzrost wigoru).

Efekty chroniczne

• Obniżenie poziomu lęku i depresji oraz poprawa nastroju wyrażająca się obniżeniem poziomu nastrojów negatywnych i podwyższeniem poziomu wigoru po kilku tygodniach systematycznych ćwiczeń

• Efekty psychologiczne pojawiają się wcześniej
  niż poprawa parametrów fizjologicznych

• Są obserwowane u osób zdrowych i w populacjach klinicznych.

Najbardziej pozytywne efekty

• ćwiczenia rytmiczne

• angażujące duże grupy mięśni

• o charakterze tlenowym

• o umiarkowanej i małej intensywności

• realizowane co najmniej przez 20 minut

• nie rzadziej niż 3 razy w tygodniu

• pozbawione elementów współzawodnictwa.

WYKŁAD V - ZDOLNOŚCI I INTELIGENCJA, TEMPERAMENT

Zdolności

Takie różnice indywidualne, które sprawiają, że przy jednakowej motywacji i uprzednim przygotowaniu poszczególni ludzie uzyskują w porównywalnych warunkach niejednakowe rezultaty w uczeniu się i działaniu:

• możliwości potencjalne (capacities) - do czego człowiek byłby zdolny, gdyby zostały spełnione optymalne warunki jego rozwoju;

• możliwości rzeczywiste (abilities) - do czego człowiek jest rzeczywiście zdolny w optymalnych warunkach działania;

• rzeczywisty poziom wykonania (sprawność) - aktualnie prezentowany poziom umiejętności w konkretnej sytuacji

Triadowa teoria struktury zdolności Cattella

• zdolności centralne (możliwości) - zdeterminowane biologicznie, zależne od pracy mózgu jako całości, ujawniają się we wszystkich czynnościach umysłowych (szybkość i płynność przebiegu procesów umysłowych, pamięć mechaniczna);

• zdolności lokalne - zdeterminowane właściwościami pól sensorycznych i motorycznych (sprawność ruchowa, szybkość spostrzegania wzrokowego, słuch muzyczny);

• zdolności pośredniczące (instrumentalne) - narzędzia, za pomocą których wyraża się umysł ludzki, wynik wpływów środowiska i własnej aktywności jednostki.

Inteligencja

• zdolność uczenia się na podstawie własnych doświadczeń;

• zdolność przystosowania się do otaczającego środowiska;

• zdolność metapoznawcza.

Zdolność przystosowania się do okoliczności dzięki dostrzeganiu abstrakcyjnych relacji, korzystaniu z uprzednich doświadczeń i skutecznej kontroli nad własnymi procesami poznawczymi.

Inteligencja A, B, C

• Inteligencja A - potencjał intelektualny zdeterminowany wyposażeniem genetycznym;

• Inteligencja B - zdolności intelektualne przejawiające się w zachowaniu, wynik interakcji między inteligencją A i środowiskiem.

• Inteligencja C (psychometryczna) - to, co mierzą testy inteligencji.





Czynnikowe teorie inteligencji
Modele hierarchiczne

Teoria dwóch czynników Spearmana:

• inteligencja ogólna (czynnik g) - ogólna zdolność umysłowa ujawniająca się we wszystkich działaniach, specyficzna dla jednostki i względnie stała zdolność rozumowania i wnioskowania;

• zdolności specyficzne (czynniki s) - ich konfiguracja i nasycenie są różne dla różnych czynności i specyficzne dla poszczególnych osób.

















Teoria Vernona

• Czynnik I rzędu - inteligencja ogólna;

• Czynniki II rzędu - werbalno-szkolny i praktyczny (przestrzenno-manualny);

• Czynniki III rzędu
  - słowny, liczbowy, szkolny
  - sprawności mechanicznej, przestrzenny i manualny;

• Czynniki IV rzędu;

• Czynniki V rzędu - czynniki specyficzne.





Koncepcja Cattella

• inteligencja płynna (gf) - zdolność dostrzegania złożonych relacji między symbolami i wykonywania manipulacji na symbolach, niezależnie od doświadczenia osobniczego i znaczenia symboli;

• inteligencja skrystalizowana (gc) - dysponowanie wiedzą i umiejętnościami ważnymi w danym kontekście kulturowym;

• czynniki drugiego rzędu
  - ogólna zdolność wyobrażeniowa;
  - ogólna płynność;
  - ogólna szybkość.

Modele czynników równorzędnych
Teoria Thurstona

• szybkość spostrzegania i rozpoznawania obiektów,

• wizualizacja przestrzenna,

• zdolności numeryczne,

• rozumienie słów,

• płynność słowna,

• pamięć kojarzeniowa,

• rozumowanie indukcyjne.

Teoria Guilforda

Każdą zdolność człowieka należy opisać na trzech wymiarach:

• treść - materiał (figuralny, symboliczny, semantyczny, behawioralny),

• operacja - wymaga uruchomienia określonego procesu (poznawanie, pamięć, wytwarzanie konwergencyjne, wytwarzanie dywergencyjne, ocenianie),

• wytwór (jednostki, klasy, relacje, systemy, przekształcenia, implikacje).

Biologiczne koncepcje inteligencji

• szybkość przewodzenia impulsów nerwowych

• sprawność organu
  - niezawodność systemu
  - wydajność energetyczna mózgu.

Teoria Gardnera

Siedem różnych inteligencji:

• językowa;

• logiczno-matematyczna;

• przestrzenna;

• muzyczna;

• cielesno-kinestetyczna;

• interpersonalna;

• intrapersonalna.

Inteligencja w sporcie
Zawodnik bardziej inteligentny będzie sobie lepiej radził z zadaniami wymagającymi:

• zaangażowania procesów umysłowych

• świadomego wysiłku i zaangażowania woli

• szybkości myślenia i podejmowania decyzji

• złożonymi i o wyraźnej strukturze.

Zawodnik bardziej inteligentny:

• Szybciej i łatwiej przyswaja elementy techniki i taktyki

• Czyni szybsze postępy w uczeniu się

• Stanowi większe wyzwanie dla trenera

• Chce znać uzasadnienie podejmowanych przez trenera decyzji

• Oczekuje udziału w planowaniu treningu i tworzeniu planów taktycznych

• Jest bardziej samodzielny w działaniu, refleksyjny i dociekliwy.

TEMPERAMENT

Temperament

• dotyczy cech zachowania - stanowi składową osobowości rozumianej jako zespół cech;

• cechuje się względną stałością w ciągu życia;

• ma podłoże biologiczne, cechy są częściowo zdeterminowane genetycznie;

• ujawnia się od wczesnego niemowlęctwa;

• występuje także u zwierząt.

Temperament odnosi się do względnie stałych cech osobowości, występujących u człowieka od wczesnego dzieciństwa i mających swoje odpowiedniki u zwierząt.
Będąc pierwotnie zdeterminowany przez wrodzone mechanizmy neurobiochemiczne, podlega powolnym zmianom spowodowanym procesem dojrzewania oraz indywidualnie specyficznym oddziaływaniem między genotypem a środowiskiem (Strelau).

Typologia Pawłowa

Cztery podstawowe właściwości ośrodkowego układu nerwowego:

• siła procesu pobudzenia - zdolność komórki nerwowej do pracy przejawiająca się w wydolności funkcjonalnej (zdolność znoszenia długotrwałego lub silnego pobudzenia);

• siła procesu hamowania - łatwość, z jaką układ nerwowy tworzy warunkowe reakcje hamulcowe;

• równowaga procesów nerwowych - stosunek siły pobudzenia do siły hamowania (cecha wtórna);

• ruchliwość procesów nerwowych - zdolność układu nerwowego do szybkiej zmiany procesu pobudzenia w proces hamowania.


Typ układu nerwowego




Silny Słaby (melancholik)



Niezrównoważony (choleryk) Zrównoważony

Ruchliwy (sangwinik) Powolny (flegmatyk)

Teoria temperamentu Bussa i Plomina

Temperament to obecne od wczesnego dzieciństwa odziedziczone cechy osobowości, w 30-40% uwarunkowane genetycznie.

3 podstawowe temperamenty:

• emocjonalność - skłonność do reagowania silnym pobudzeniem;

• aktywność - wigor (poziom energetyczny zachowania) oraz tempo (szybkość reakcji);

• towarzyskość - dążenie do lub unikanie kontaktu z ludźmi.

Regulacyjna teoria temperamentu Strelaua

Zespół formalnych i względnie stałych pierwotnie biologicznie zdeterminowanych cech zachowania przejawiających się w poziomie energetycznym i czasowych parametrach reakcji.

Poziom energetyczny zachowania:

• reaktywność - cecha determinująca charakterystyczną dla jednostki wielkość (intensywność) reakcji, opisana przez wrażliwość i wydolność;

• aktywność - cecha przejawiająca się w ilości i zakresie podejmowanych działań o określonej wartości stymulacyjnej.

Charakterystyka czasowa zachowania:

• szybkość reakcji - czas utajenia

• tempo przebiegu reakcji - maksymalna częstość występowania reakcji jednorodnych w czasie

• trwałość - czas utrzymywania się reakcji po zaprzestaniu działania bodźca

• rytmiczność - regularność odstępów czasowych między reakcjami jednorodnymi

• ruchliwość - zdolność przestawienia się z jednej reakcji na drugą odpowiednio do zmian otoczenia.

Cechy temperamentu wg RTT

• żwawość - tendencja do szybkiego reagowania, utrzymywania wysokiego tempa aktywności i do łatwej zmiany jednego zachowania na inne, odpowiednio do zmian w otoczeniu;

• perseweratywność - tendencja do powtarzania i kontynuowania zachowań po zaprzestaniu działania bodźca, który to zachowanie wywołał;

• wrażliwość sensoryczna - zdolność reagowania na bodźce o małej wartości stymulacyjnej;

• reaktywność emocjonalna - tendencja do intensywnego reagowania na bodźce wywołujące emocje, wyrażająca się w dużej wrażliwości i małej odporności emocjonalnej;

• wytrzymałość - zdolność do adekwatnego reagowania w sytuacjach wymagających długotrwałej lub silnie stymulującej aktywności oraz w warunkach silnej stymulacji zewnętrznej;

• aktywność - tendencja do podejmowania zachowań o dużej wartości stymulacyjnej.

	Nisko reaktywni	Wysoko reaktywni
Wrażliwość na bodźce	mała	duża
Wydolność	duża	mała
Zapotrzebowanie na stymulację	duże	małe
Mechanizm fizjologiczny	tłumienia stymulacji	wzmacniania stymulacji
Odporność na stres	duża	mała
Aktywność	duża	mała
Spadek efektywności działania	nuda, monotonia	przeciążenie
Preferencja sytuacji	silnie stymulujące	słabo stymulujące
Duże koszty psychofizjologiczne	sytuacje ubogie w stymulację, wymóg czujności	sytuacje bogate w stymulację, wymóg mobilizacji
Styl działania	prostolinijny	wspomagający
Preferencja czynności	ciągłe, jednorodne	przerywane, różnorodne

WYKŁAD VI. FRUSTRACJA I STRES

FRUSTRACJA

Warunki wzbudzenia frustracji:

1. jednostka znajduje się w sytuacji nierozwiązywalnego problemu;

2. nie ma możliwości ucieczki lub wycofania się;

3. jest silnie motywowana do reagowania.

Przyczyny frustracji:

• czynniki wewnętrzne - wynikają z właściwości fizycznych i psychicznych jednostki

• czynniki zewnętrzne - właściwości obiektywnej sytuacji.

• przeszkody bierne - blokują działania, uniemożliwiają realizację dążeń

• przeszkody czynne - dodatkowo mogą wzbudzać zagrożenie.

Konflikty motywacyjne:

Powstają wówczas, gdy istnieją dwa (lub więcej) wzajemnie się wykluczające motywy o podobnym nasileniu:

• Dążenie - dążenie

• Unikanie - unikanie

• Dążenie - unikanie.

Struktura osobowości jako źródło frustracji

• Konfliktowa struktura

• Obecność społecznie nieakceptowanych motywów

• Ukształtowanie się niepoprawnych technik zaspokajania potrzeb.

Następstwa frustracji

Nastawienie zadaniowe - przeszkoda traktowana jest jako problem do rozwiązania;

Nastawienie obronne - celem staje się zredukowanie przykrego napięcia emocjonalnego:

• Pobudzenie i napięcie

• Agresja - działanie, którego celem jest wyrządzenie szkody osobie lub przedmiotowi, na który zostanie skierowane.

• Fiksacja - stereotypizacja zachowania

• Regresja - pojawienie się bardziej prymitywnych form zachowania

• Apatia i wycofanie się

• Redukcja napięcia bez prób zmiany jego źródła

• Zaburzenia psychosomatyczne

Mechanizmy obronne osobowości:

• Wszelkie zabiegi pozwalające na redukcję przykrego napięcia emocjonalnego bez zmiany obiektywnej sytuacji;

• Wyłącznie wewnętrzne manipulacje poznawcze zapewniające redukcję poziomu lęku

Wyparcie - usuwanie i/lub niedopuszczanie do świadomości treści zagrażających

Izolacja - oddzielenie myśli od uczuć, odrzucenie ładunku emocjonalnego towarzyszącego sytuacjom

Zaprzeczanie - negowanie istnienia zagrażających treści

Reakcja upozorowana - zastąpienie ekspresji nieakceptowanych treści przez manifestowanie treści przeciwstawnych

Projekcja - przypisywanie innym własnych nieakceptowanych cech, motywów, emocji, myśli

Racjonalizacja - uzasadnianie i usprawiedliwianie nieakceptowanych treści tak, by mogły być tolerowane

Identyfikacja - uznanie pożądanych cech innych za własne

Substytucja - zastępowanie celów (działań) nieaprobowanych aprobowanymi

STRES

▲bodziec:
- klasa czynników zakłócających działanie, zagrażających lub uniemożliwiających zaspokojenie potrzeb (Reykowski)
▲ reakcja:
- nieswoista reakcja organizmu na wszelkie stawiane mu żądania (Selye)


1. ogólnie wszelka siła, która, zastosowana wobec organizmu, wywołuje istotną modyfikację jego postaci, zazwyczaj z konotacją, że jest to zniekształcenie lub wypaczenie - przyczyna;

2. stan napięcia psychicznego, wywołany przez siły i naciski, o których mowa w znaczeniu 1. - skutek. (Reber, Słownik psychologii).

Ujęcie relacyjne (Lazarus, Folkman)
Stresem jest określona relacja między osobą a otoczeniem, oceniana przez jednostkę jako obciążająca lub przekraczająca jej zasoby i zagrażająca jej dobrostanowi.

Stres psychologiczny (Strelau)
Proces, którego przyczyną jest relacja między osobą a otoczeniem, oceniana przez nią jako obciążająca lub przekraczająca jej zasoby i zagrażająca dobrostanowi. Następstwem tej relacji i takiej oceny jest stan stresu, obejmujący silne emocje, przeważnie negatywne (strach, lęk, złość, wrogość) oraz sprzężone z nimi zmiany fizjologiczne i biochemiczne, przekraczające ewidentnie podstawowy poziom aktywacji.

Stres

• jest stanem organizmu, bardziej ekstremalnym niż stany normalne,

• zakłada interakcję organizmu i jego otoczenia,

• wymaga obecności zagrożenia, spostrzeganego i ocenianego poznawczo przez jednostkę,

• powoduje uruchomienie regulacyjnych funkcji psychiki, gdyż normalne reakcje przystosowawcze są niewystarczające (Terelak).

Stresor

- wszystko to, co stawia przed organizmem (jednostką) jakieś wymagania (Selye)

Sytuacje trudne (Tomaszewski):

• zakłócenia (przeszkoda, zwłoka, brak, zaskoczenie, zawód, wymagania),

• zagrożenia (fizyczne, pozycji społecznej, wartości),

• deprywacja (niedociążenie, monotonia, izolacja, uwięzienie)

• przeciążenia (wysiłkiem fizycznym lub umysłowym)

Czynniki stresu (Terelak):

• psychologiczne (j.w.),

• fizyczne (klimat, hałas, wibracje, oświetlenie, promieniowanie),

• chronobiologiczne (zaburzenia rytmów biologicznych),

• socjologiczne (związanych ze strukturą grupy i organizacji).

Źródła stresu (Lazarus i Cohen)

• kataklizmy -nieprzewidywalne wypadki zdarzające się jednocześnie całym społecznościom lub grupom osób, wywierające silny wpływ negatywny na jednostkę;

• stresory osobiste - zdarzenia dotyczące jednostki, niekiedy nieprzewidywalne, silnie wpływające na jej funkcjonowanie, angażujące wiele wysiłku w procesy radzenia sobie;

• stresory drugoplanowe - codzienne kłopoty życiowe, stosunkowo drobne zdarzenia życia codziennego.

H. Selye wyróżnił:

• zmiany specyficzne (lokalny zespół adaptacyjny - LAS) zależne od rodzaju działającego stresora i pojawiające się w miejscu jego zadziałania;

• zmiany niespecyficzne (ogólny zespół adaptacyjny - GAS) związane z ogólną mobilizacją organizmu, niezależne od rodzaju czynnika szkodliwego, które zostały nazwane stresem.

Trzy stadia ogólnego zespołu adaptacyjnego:

• stadium reakcji alarmowej - mobilizacja sił obronnych organizmu, po fazie szoku pojawia się faza przeciwdziałania szokowi;

• stadium odporności - cechuje się względną adaptacją, organizm przystosowuje się do działania w warunkach bardziej ekstremalnych;

• stadium wyczerpania - następuje utrata zdolności obronnych, zakłócenie czy zablokowanie mechanizmów przystosowawczych.

Radzenie sobie - stale zmieniające się wysiłki mające na celu opanowanie określonych zewnętrznych i wewnętrznych wymagań, ocenianych przez jednostkę jako obciążające lub przekraczające jej zasoby (także mechanizmy obronne).

Pełni dwie funkcje:

• instrumentalną (zadaniową) - zorientowaną na problem (poprawę relacji podmiotu z otoczeniem)

• samoregulacji emocji - obniżanie przykrego napięcia i łagodzenie innych negatywnych stanów emocjonalnych.

Styl radzenia sobie - posiadany przez jednostkę, charakterystyczny dla niej repertuar strategii radzenia sobie z sytuacjami stresowymi.

• Zadaniowy - ukierunkowany na zmianę obiektywnej sytuacji;

• Emocjonalny - ukierunkowany na redukcję napięcia emocjonalnego

• Unikowy - ukierunkowany na odwrócenie uwagi od stresora.

Stres w sporcie





WYKŁAD VII. OSOBOWOŚĆ

Osobowość:

• zespół względnie stałych cech (właściwości, czynników) psychicznych jednostki kształtujący się w toku interakcji między jednostką a jej społecznym otoczeniem, decydujący o stałości i międzysytuacyjnej spójności zachowań;

• wewnętrzna organizacja mechanizmów poznawczych, emocjonalnych i motywacyjnych decydująca o poczuciu własnej tożsamości, kontroli własnych impulsów, wyborze celów i programów działań oraz o ustosunkowaniu się do świata.

Składniki osobowości według E. Hilgarda:

• cechy fizyczne i temperament,

• uzdolnienia intelektualne,

• zainteresowania i wartości,

• postawy społeczne,

• dyspozycje motywacyjne,

• sposób wyrażania się i styl bycia,

• skłonności patologiczne.

Składniki osobowości według J.P. Guilforda:

• cechy morfologiczne i cechy fizjologiczne,

• temperament,

• zdolności,

• potrzeby,

• zainteresowania,

• postawy.

Teorie cech

Teoria G. Allporta

cechy wspólne dyspozycje indywidualne

(cechy nomotetyczne) (cechy idiograficzne)

wspólne dla wszystkich ludzi specyficzne dla jednostki

• Cechy (dyspozycje) dominujące

• Cechy (dyspozycje) zasadnicze (centralne)

• Cechy (dyspozycje) wtórne

Cecha zapewnia spójność zachowania - określone sytuacje lub bodźce wywołują określone zachowania.

Teoria R. B. Cattella

Trzy podstawowe źródła informacji o osobowości człowieka:

• dane L -obserwacja zachowania w codziennych sytuacjach lub dokumentacja

• dane Q - informacje otrzymane drogą samoopisu (kwestionariusze)

• dane T - pochodzące z eksperymentów i specjalnych testów.

4,5 tys. słów opisujących osobowość

z listy Allporta

↓

171 par dwubiegunowych przymiotników
wyodrębnionych drogą analiz teoretycznych i empirycznych

↓

35 cech powierzchniowych
wydzielonych poprzez analizę wiązek korelacji,
bezpośrednio obserwowane w zachowaniu, zrozumiałe,
proste do wyjaśnienia
↓

16 cech źródłowych

uzyskanych na drodze analizy czynnikowej,
bezpośrednio nieobserwowanych, mniej oczywistych,
warunkujących cechy powierzchniowe.

Podział cech w zależności od treści:

• cechy zdolnościowe;

• cechy temperamentalne;

• cechy dynamiczne.

Model „Wielkiej Piątki” P.Costy i R. McCrae'a

• neurotyczność (lęk, agresywna wrogość, depresja, impulsywność, nadwrażliwość, nieśmiałość);

• ekstrawersja (towarzyskość, serdeczność, asertywność, aktywność, poszukiwanie doznań, emocjonalność pozytywna);

• otwartość na doświadczenie (wyobraźnia, estetyka, uczucia, działanie, idee, wartości);

• ugodowość (zaufanie, prostolinijność, altruizm, ustępliwość, skromność, skłonność do rozczulania się);

• sumienność (kompetencje, skłonność do porządku, obowiązkowość, dążenie do osiągnięć, samodyscyplina, rozwaga).

Cechują się:

1. realnością (ujawniają się w badaniach metodą samoopisu i szacowania, wykazują dużą stałość w badaniach podłużnych, odgrywają rolę w procesie adaptacji do środowiska

2. niezmienniczością (wyodrębniono je w badaniach leksykalnych i kwestionariuszowych);

3. uniwersalnością (ujawniają się niezależnie od płci, wieku, rasy, kultury);

4. podłożem biologicznym (współczynnik odziedziczalności 30-40%).

Teorie psychodynamiczne

Teoria S. Freuda

Model strukturalny

Id to najbardziej pierwotna, prymitywna część struktury psychicznej, siedlisko popędów - seksualnego i agresywnego, zajmuje się ich zaspokajaniem. Kieruje się zasadą przyjemności.

Ego rozwija się w miarę napotykania ograniczeń świata zewnętrznego, zorientowane jest na rzeczywistość, ocenianie i wykonanie. Jego podstawową funkcją jest radzenie sobie z rzeczywistością, ucywilizowanie potrzeb id. Kieruje się zasadą rzeczywistości (realizmu).

Superego rozwija się z części ego. Dziecko uczy się od rodziców ich wartości, ocenia swoje postępowanie według standardów moralnych. Kieruje się zasadą moralności. Zawiera sumienie i ego idealne.

Id szuka przyjemności, ego sprawdza rzeczywistość,
superego poszukuje perfekcji.
Model rozwojowy

Stadium oralne (0-2 lata),
1. strefa erogenna: usta,
2. prototypowa aktywność: ssanie, gryzienie, połykanie,
3. konflikt: między pragnieniami libidio i sadystycznymi,
4. cel: relacja ufnej zależności,
5. cechy osobowości: łatwowierność, zależność, hojność, bierność, zachłanność, niecierpliwość, ciekawość, ambicja, zawiść.

Stadium analne (2-3 lata),
1. strefa erogenna: zwieracz odbytu,
2. aktywność prototypowa: potrzeba wydalania, trening czystości (toaletowy),
3. konflikt: między kontrolą i jej brakiem,
4. cel: niezależność,
5. cechy osobowości: systematyczność, upór, nieustępliwość, oszczędność, porywczość, destrukcyjność, okrucieństwo.

Stadium falliczne (4-5 lat),

1. strefa erogenna: narządy płciowe,
2. aktywność prototypowa: aktywność autoerotyczna,
3. konflikt: lęk kastracyjny, zazdrość o penis, kompleks Edypa i Elektry,
4. cel: powstanie superego,
5. cechy osobowości: zainteresowanie bez zakłopotania, inicjatywa bez poczucia winy, agresywność, zuchwałość.

Kompleks Edypa (Elektry) - pragnienie zbliżenia z rodzicem płci przeciwnej, który spostrzegany jest jako atrakcyjny seksualnie; rodzic tej samej płci odbierany jest jako rywal.

Okres latencji (6-12 lat)
brak aktywność schematów rozwojowych, względny spokój, słaba dynamika popędu seksualnego, skierowanie aktywności na świat zewnętrzny - uczenie się, zabawa, eksploracja otoczenia, kontakty z rówieśnikami własnej płci.

Stadium genitalne (od wieku adolescencji)
zainteresowania narcystyczne zastąpione związkami z obiektami realnymi, nawiązywanie kontaktów heteroseksualnych, wybór zawodu, przygotowanie do małżeństwa, planowanie rodziny.

Ostateczna organizacja osobowości wykorzystuje pozostałości każdego z wcześniejszych stadiów rozwojowych.

Poznawcze koncepcje osobowości

Podstawowe funkcje osobowości:

• konstruowanie poznawcze,

• dostarczanie podstaw do oceny,

• programowanie działań,

• sterowanie przebiegiem działania.

Dwa nadrzędnie zadania osobowości jako systemu:

• adaptacja psychologiczna,

• zapewnienie i podtrzymanie integracji psychicznej.

Zapewniają ją:

• pojęcie własnej osoby (względnie stały wizerunek siebie),

• samoświadomość (zdolność do monitorowania myśli, uczuć, pragnień),

• proces samoregulacji (korygowanie i dopasowywanie działania).

Wiedza osobista jest:

• naturalna (potoczna, intuicyjna)

• gorąca (silnie związana z emocjami i ocenami)

• słabo uświadamiana (przedświadoma)

• ma charakter pragmatyczny (służy uruchamianiu działania).

Ja

• Realne

• Idealne

• Powinnościowe

• Prywatne

• Publiczne

• Kolektywne

Samoocena - ocena własnych możliwości, samoocena globalna jest sumą samoocen cząstkowych.

• Adekwatna

• Nieadekwatna
  - zaniżona
  - zawyżona

24

Pamięć

długotrwała

LTM

Rejestr

sensoryczny

Pamięć krótkotrwała

STM

Pamięć deklaratywna

Pamięć

proceduralna

Pamięć

operacyjna

C

A

B

s

s

g

s

s

s

g

NIECHCIANE

B. Żądania przewyższają możliwości - stres przeciążenia

NISKIE

CHCIANE

WYSOKIE

A. Żądania dorównują możliwościom

C. Możliwości przewyższają żądania z wyboru

D. Możliwości przewyższają żądania - stres deprywacji

---