Operacje czynne banku komercyjnego
Spis tre艣ci
Spis tre艣ci
1. Operacje bankowe
Ka偶dy z nas z pewno艣ci膮 mia艂 ju偶 do czynienia z operacjami bankowymi, kt贸re mo偶na okre艣li膰 jako stosunki umowne mi臋dzy bankiem i klientem, gdzie bank jest us艂ugodawc膮, a klient us艂ugobiorc膮. Operacje te s膮 po艂膮czone z okre艣lonymi 艣wiadczeniami na rzecz klienta (np. depozyt) lub na rzecz banku (np. kredyt). Operacje bankowe s膮 wykonywane przy wykorzystaniu rachunku bankowego.
1.1. Rodzaje operacji bankowych
Wszystkie operacje bankowe mo偶emy sklasyfikowa膰 wed艂ug nast臋puj膮cych kryteri贸w :
ze wzgl臋du na rodzaj podmiot贸w :
w艂asne
klient贸w
obce
ze wzgl臋du na rodzaj operacji :
bilansowe
pozabilansowe
ze wzgl臋du na form臋 rozlicze艅 :
got贸wkowe
bezgot贸wkowe
ze wzgl臋du na rodzaj walut :
w walucie polskiej
w walucie obcej
ze wzgl臋du na przedmiot dzia艂ania :
bierne (pasywne)
po艣rednicz膮ce (us艂ugowe)
czynne (aktywne)
Operacje bierne polegaj膮 miedzy innymi na gromadzeniu przez bank wk艂ad贸w oszcz臋dno艣ciowych i lokat terminowych oraz emitowaniu przez bank papier贸w warto艣ciowych i innych czynno艣ci maj膮cych na celu gromadzenie kapita艂u.
Operacje po艣rednicz膮ce to wszelkie czynno艣ci wykonywane na zlecenie klient贸w, nale偶y do nich prowadzenie rachunk贸w bankowych, dokonywanie rozlicze艅 pieni臋偶nych, przeprowadzanie transakcji kupna i sprzeda偶y walut, prowadzenie us艂ug maklerskich czy 艣wiadczenie us艂ug depozytowych np. depozyty rzeczowe.
1.2. Operacje czynne
Operacje czynne maj膮 na celu wykorzystanie 艣rodk贸w zgromadzonych w wyniku operacji biernych oraz kapita艂贸w w艂asnych dla osi膮gni臋cia dochodu.
Operacji czynne mo偶emy podzieli膰 na sze艣膰 grup, o r贸偶nym znaczeniu, s膮 to:
operacje zwi臋kszaj膮ce maj膮tek trwa艂y banku oraz warto艣ci niematerialne i prawne (do maj膮tku trwa艂ego banku nale偶膮 mi臋dzy innymi budynki bankowe, wyposa偶enie centrali i oddzia艂贸w, 艣rodki transportu, a tak偶e rozmaite nieruchomo艣ci przej臋te przez bank jako zabezpieczenie kredyt贸w i nie sprzedane);
przechowywanie 艣rodk贸w pieni臋偶nych - s膮 to g艂贸wnie 艣rodki znajduj膮ce si臋 w formie got贸wki w skarbcach bankowych (do operacji tych zaliczane s膮 tak偶e operacje zwi膮zane z kszta艂towaniem rezerwy obowi膮zkowej w Narodowym Banku Polskim);
dzia艂alno艣膰 kredytowa;
operacje lokat mi臋dzybankowych czynnych (dokonywanie lokat w innych bankach);
inwestycje w papiery warto艣ciowe;
inne operacje czynne (mi臋dzy innymi rozliczenia mi臋dzyokresowe).
Wymienione operacje przeprowadzone przy u偶yciu aktyw贸w maj膮 za zadanie przynoszenie zysku wi臋c podstaw膮 oceny tych operacji jest ich dochodowo艣膰. Najwi臋ksze dochody przynosz膮 dwa typy operacji czynnych : akcja kredytowa i inwestycje w papiery warto艣ciowe, istotnym 藕r贸d艂em dochod贸w mog膮 by膰 te偶 lokaty mi臋dzybankowe.
Pozosta艂e operacje czynne najcz臋艣ciej dochod贸w nie przynosz膮. W przypadku rzeczowego maj膮tku trwa艂ego, jako doch贸d mo偶na przyj膮膰 wzrost warto艣ci, z drugiej jednak strony nast臋puje zu偶ycie cz臋艣ci tego maj膮tku (np. komputer贸w, mebli, skarbca, urz膮dze艅 bankowych, 艣rodk贸w transportu). 艢rodki pieni臋偶ne w kasie i na rezerwie obowi膮zkowej tylko trac膮 na warto艣ci w wyniku inflacji.
2. Kredyty bankowe
Zgodnie z Prawem bankowym, banki s膮 jedynymi czynnikami 偶ycia gospodarczego maj膮cymi prawo udziela膰 kredyt贸w.
Kredyt jest stosunkiem ekonomicznym pomi臋dzy wierzycielem a d艂u偶nikiem. Mo偶e on wyst臋powa膰 w formie towarowej lub pieni臋偶nej.
Najstarsz膮 form膮 kredytu jest kredyt towarowy, polegaj膮cy na regulowaniu zap艂aty przez d艂u偶nika za dostarczone mu przez wierzyciela towary z op贸藕nieniem w stosunku do terminu dostawy. D艂u偶nik przez ten czas dysponuje towarem i nale偶no艣ci膮.
Kredyt pieni臋偶ny polega na odst膮pieniu okre艣lonej ilo艣ci pieni臋dzy przez osob臋 fizyczn膮 lub prawn膮 drugiej osobie, pod warunkiem ich zwrotu w ustalonym terminie oraz zap艂aty procentu, to jest ceny za korzystanie z聽kredytu.
Dzia艂alno艣膰 kredytow膮 normuje Prawo bankowe, zarz膮dzenia nadzoru bankowego oraz og贸lne normy dotycz膮ce po偶yczek, zawarte w Kodeksie Cywilnym i innych ustawach.
2.1. Rodzaje kredyt贸w
W polskim systemie stosuje si臋 wiele r贸偶nych rodzaj贸w kredyt贸w. Systematyka kredyt贸w mo偶e by膰 oparta na r贸偶nych kryteriach. Nale偶膮 do nich :
przedmiot kredytu,
okres kredytowania,
forma kredytu,
spos贸b jego zabezpieczenia,
waluta kredytu.
Wed艂ug przedmiotu kredytowania rozr贸偶nia si臋 trzy typy kredyt贸w :
obrotowe - przeznaczone s膮 na bie偶膮ce potrzeby zwi膮zane z prowadzon膮 dzia艂alno艣ci膮 gospodarcz膮. Mog膮 mie膰 charakter kr贸tkoterminowy i 艣rednioterminowy;
inwestycyjne - s艂u偶膮 finansowaniu nak艂ad贸w gospodarczych na stworzenie nowych lub powi臋kszenie istniej膮cych 艣rodk贸w trwa艂ych.
Kredyty te mog膮 finansowa膰 inwestycje:
materialne, np. zakup sprz臋tu, aparatury, maszyn, nieruchomo艣ci, 艣rodk贸w transportu;
niematerialne, np. zakup papier贸w warto艣ciowych, patent贸w, know - how, finansowanie dzia艂alno艣ci naukowo - badawczej;
finansowe, np. zakup udzia艂贸w lub akcji w sp贸艂ce.
Kredyty inwestycyjne mo偶na te偶 podzieli膰 ze wzgl臋du na ich przeznaczenie na:
kredyty na nabycie maszyn i urz膮dze艅;
kredyty na zakup lub budow臋 ca艂ych obiekt贸w;
kredyty na restrukturyzacje przeznaczone na budow臋 struktury gospodarczej kredytobiorcy w celu odzyskania r贸wnowagi finansowej.
konsumpcyjne - przeznaczone s膮 na ratalny zakup towar贸w i us艂ug konsumpcyjnych przez ludno艣膰, a tak偶e na sfinansowanie potrzeb zwi膮zanych z budownictwem mieszkaniowym. Kredyty udzielane s膮 w formie got贸wkowej i bezgot贸wkowej. Kredytobiorcami mog膮 by膰 tylko osoby fizyczne.
Bior膮c za podstaw臋 podzia艂u okres kredytowania wyr贸偶nia si臋 kredyty :
kr贸tkoterminowe - udzielane na okres jednego roku;
艣rednioterminowe - udzielane na okres do 3 lub 5 lat;
d艂ugoterminowe - udzielane na okres powy偶ej 3 lub 5 lat.
Przyjmuj膮 za kryterium form臋 udzielania kredytu mo偶na je podzieli膰 na kredyty udzielane:
w rachunku bie偶膮cym - mog膮 by膰 udzielane kredyty kr贸tkoterminowe na dzia艂alno艣膰 eksploatacyjn膮 i tylko w贸wczas, gdy osoba ubiegaj膮ca si臋 o kredyt ma rachunek bie偶膮cy w danym banku. Kredyt ten umo偶liwia kredytobiorcy zad艂u偶enie si臋 w rachunku bie偶膮cym do wysoko艣ci przyznanego kredytu, dzi臋ki czemu posiadacz rachunku bie偶膮cego mo偶e dysponowa膰 nie tylko 艣rodkami zgromadzonymi na tym rachunku, ale r贸wnie偶 mo偶e wystawia膰 zlecenie p艂atnicze przekraczaj膮ce stan posiadanych 艣rodk贸w do wysoko艣ci przyznanego limitu kredytowego. Kredyt w rachunku bie偶膮cym charakteryzuje si臋 du偶ym ryzykiem, dlatego banki udzielaj膮 go jedynie d艂ugoletnim, solidnym i wiarygodnym w ich opinii klientom.
W ramach kredyt贸w w rachunku bie偶膮cym rozr贸偶nia si臋 :
kredyt otwarty (in blanco) - jest udzielany na okres od 1 - 1,5 roku, a bank uruchamiaj膮c go zobowi膮zuje si臋 do zap艂aty w formie got贸wki, czek贸w got贸wkowych zwyk艂ych, potwierdzonych, polece艅 przelewu lub akredytyw, w kt贸rych bank jest wskazany jako domicyliat, czyli osoba u kt贸rej dokument ma by膰 p艂atny. W ramach kredytu otwartego, je偶eli jest to okre艣lone w umowie, banki mog膮 wykupywa膰 r贸wnie偶 weksle trasowane, je偶eli bank jest wskazany na nich jako domicyliat. Za wszystkie wymienione dokumenty bank p艂aci do wysoko艣ci udzielonego w umowie limitu, pobieraj膮c w zamian odsetki za okres obowi膮zywania umowy. Kredyt otwarty jest kredytem odnawialnym, to znaczy po sp艂acie mo偶e by膰 udzielony ponownie.
kredyt kasowy (p艂atniczy) - upowa偶nia kredytobiorc臋 do pobrania z rachunku bie偶膮cego kwoty przekraczaj膮cej pokrycie na tym rachunku. Kredyt jest udzielany w razie chwilowego braku got贸wki w kasie, na okres od kilku do kilkunastu dni, i sp艂acany z najbli偶szych wp艂yw贸w na rachunek bie偶膮cy kredytobiorcy. Kredyt p艂atniczy jest nie odnawialny, gdy偶 jego sp艂ata nie powoduje mo偶liwo艣ci ponownego wykorzystania.
w rachunku po偶yczkowym - uruchamiany jest przez otwarcie dla kredytobiorcy specjalnego rachunku, na kt贸rym bank ewidencjonuje ka偶d膮 wyp艂at臋 i sp艂at臋 kredytu. Kredytobiorca mo偶e mie膰 kilka rachunk贸w kredytowych w zale偶no艣ci od liczby kredyt贸w, z kt贸rych korzysta, poniewa偶 ka偶dy z nich jest ewidencjonowany na oddzielnym rachunku.
Kredyty w rachunku kredytowym s膮 kr贸tkoterminowe lub 艣rednioterminowe i mog膮 zosta膰 udzielone jako:
kredyt docelowy - przeznaczony na sfinansowanie jednej okre艣lonej transakcji, b臋d膮cy kredytem nieodnawialnym;
kredyt na pokrycie wymaganych zobowi膮za艅 - udzielany na okres kilku miesi臋cy w razie kr贸tkotrwa艂ych trudno艣ci p艂atniczych wywo艂anych przej艣ciowym wzrostem stanu zobowi膮za艅, i zak艂贸ceniami w sprzeda偶y, nie powinien by膰 kredytem odnawialnym;
kredyt kasowy - udzielany w zwi膮zku z chwilowym brakiem got贸wki w kasie;
kredyt sezonowy - na finansowanie potrzeb w zwi膮zku z przesuni臋ciem wp艂yw贸w i nak艂ad贸w eksploatacyjnych spowodowanych specyfik膮 produkcji lub 艣wiadczonych us艂ug, np. kredy na skup p艂od贸w rolnych, udzielany na okres do 2 lat i nieodnawialny;
linie kredytowe - stanowi膮ce kredyt finansuj膮cy wiele transakcji, kt贸rych przedmiotem s膮 sukcesywne i powtarzalne dostawy towar贸w czy 艣wiadczone na rzecz kredytobiorcy us艂ugi, do wysoko艣ci okre艣lonego w umowie limitu kredytowego, linia kredytowa jest udzielana bez okre艣lenia w umowie obowi膮zuj膮cych termin贸w i kwot wykorzystania kredytu w postaci transz i mo偶e mie膰 on charakter kredytu odnawialnego i nieodnawialnego.
Kredyty wekslowe - w艣r贸d nich mo偶emy wyr贸偶ni膰 :
kredyty dyskontowe - s膮 udzielane w formie wykupu (dyskonta) weksli przez bank przed terminem ich p艂atno艣ci. Bank przyjmuje weksel do dyskonta udziela kredytobiorcy kredytu, kt贸ry jest sp艂acany nie przez kredytobiorc臋, ale przez g艂贸wnego d艂u偶nika wekslowego. Dopiero je偶eli g艂贸wny d艂u偶nik wekslowy weksli nie wykupi, bank domaga si臋 sp艂aty kredytu przez osob臋, kt贸ra z艂o偶y艂a weksel do dyskonta (kredytobiorc臋). Zgodnie z umow膮 bank mo偶e udzieli膰 kredytu dyskontowego w odniesieniu do ka偶dego z艂o偶onego do dyskonta weksla lub w postaci linii dyskontowej, okre艣laj膮c g贸rn膮 granic臋 limitu dyskontowego, do wysoko艣ci kt贸rego b臋d膮 przyjmowane w okre艣lonym w umowie okresie weksla do dyskonta.
kredyty akceptacyjne - udzielenie tego kredytu wi膮偶臋 si臋 z operacjami kredytowymi. Banki odp艂atnie akceptuj膮 ci膮gnione na nie traty i zobowi膮zuje si臋 do udzielenia kredytu na ich wykupienie. Jest to rodzaj kredytu, jaki banki proponuj膮 niezbyt znanym podmiotom gospodarczym. Ta forma kredytu zapewnia bowiem obu stronom terminowo艣膰 zap艂aty.
Jest on przyznawany na podstawie umowy, w kt贸rej klient zleca bankowi akceptowanie weksli, a bank przyjmuj膮c zlecenie zobowi膮zuje si臋, 偶e w przypadku, gdy klient nie dostarczy 艣rodk贸w na wykup weksla, udzieli mu kredytu akceptacyjnego. Na mocy tej umowy banki akceptuj膮 weksle z艂o偶one przez wystawc臋, b臋d膮cego sta艂ym klientem banku, kt贸rych termin p艂atno艣ci nie przekracza 6 miesi臋cy, a kwota nie przewy偶sza sumy wymienionej w umowie o kredyt akceptacyjny.
Kredyt akceptacyjny mo偶e wyst臋powa膰 jako :
- kredyt dora藕ny - przyznany w celu sfinansowania danej transakcji;
- linia kredytowa - forma ta stanowi limit kredytowy przyznany kredytobiorcy. W贸wczas mo偶e by膰 udzielony jako kredyt odnawialny, gdy偶 po ka偶dym wykupie kredyt odnawia si臋 do pierwotnej wysoko艣ci, albo jako nieodnawialny, w贸wczas ka偶dy wykupiony weksel pomniejsza wysoko艣膰 przyznawanego kredytu.
Wed艂ug prawnej formy zabezpieczenia kredyty dzieli si臋 na :
kredyty lombardowe - banki udzielaj膮 go pod zastaw lub zabezpieczenie papier贸w, towar贸w i przedmiot贸w warto艣ciowych. Cech膮 tego kredytu jest posiadanie przez bank przedmiotu zastawu, cho膰 w艂a艣cicielem jego jest nadal kredytobiorca. Maksymalna wielko艣膰 tego kredytu nie przekracza warto艣ci zastawu.
kredyty hipoteczne - s膮 kredytami 艣rednioterminowymi lub d艂ugoterminowymi przeznaczone na cele inwestycyjne. Hipoteczne zabezpieczenie zwrotno艣ci kredytu wi膮偶e granic臋 jego sp艂aty z okre艣lon膮 nieruchomo艣ci膮. S膮 to formy kredytu wygodne dla banku, gdy偶 pozwalaj膮 mu na zaspokojenie roszcze艅 z tej nieruchomo艣ci mimo zmiany w艂a艣ciciela i zapewnia bankowi pierwsze艅stwo przed wierzycielami kolejnych w艂a艣cicieli nieruchomo艣ci.
Ustanowienie hipoteki nast臋puje przez wpis do ksi臋gi wieczystej nieruchomo艣ci w s膮dzie rejonowym. Przeszkod膮 w udzielaniu kredytu zabezpieczonego hipotecznie jest wysoka odp艂atno艣膰 za wpisanie kwoty zobowi膮zania hipotecznego (3,2% kwoty zobowi膮zania). Banki nie mog膮 udziela膰 kredytu hipotecznego przedsi臋biorstwom pa艅stwowym i innym pa艅stwowym osobom prawnym oraz sp贸艂kom z udzia艂em skarbu pa艅stwa przewy偶szaj膮cego 50% kapita艂u za艂o偶ycielskiego, nie mo偶na bowiem obci膮偶y膰 nieruchomo艣ci stanowi膮cych w艂asno艣膰 skarbu pa艅stwa.
Zale偶nie od waluty wyr贸偶nia si臋 kredyty :
z艂otowe i walutowe - banki przewa偶nie uzale偶niaj膮 walut臋 kredytu od kraju, w kt贸rym maj膮 by膰 dokonywane p艂atno艣ci ze 艣rodk贸w zaanga偶owanych przez banki.
kredyty dewizowe s膮 to kredyty udzielane w walutach obcych. Kredyty te mog膮 by膰 udzielane przez polskie banki, kt贸re maj膮 zezwolenia dewizowe oraz przez banki zagraniczne i inne zagraniczne instytucje finansowe. Atrakcyjno艣膰 kredyt贸w dewizowych polega na relatywnie ni偶szej stopie oprocentowania. Sp艂ata kredytu i odsetek nast臋puje w z艂otych lub dewizach, wed艂ug kursu obowi膮zuj膮cego w dniu sp艂aty rat i odsetek, co oznacza, 偶e kredytobiorca ponosi ryzyko r贸偶nic kursowych.
Specyficznym rodzajem kredyt贸w bankowych s膮 kredyty udzielane w ramach konsorcjum bankowego, w kt贸re anga偶uje swoje 艣rodki wiele bank贸w. Takie umowy kredytowe zawierane s膮 wtedy, gdy kredytobiorca stara si臋 o du偶y kredyt.
Konieczno艣膰 anga偶owania si臋 wi臋kszej liczby bank贸w w udzielanie kredyt贸w wynika z :
niemo偶no艣膰 udzielania kredytu przez bank na podstawie przepis贸w przeciwdzia艂aj膮cych nadmiernej koncentracji kredyt贸w dla jednego klienta lub grupy powi膮zanych ze sob膮 organizacyjnie lub kapita艂owo podmiot贸w (najwy偶ej 10% funduszy w艂asnych mo偶e by膰 zaanga偶owanych w jedn膮 umow臋 kredytow膮);
ch臋膰 zmniejszenia ryzyka kredytowego przez roz艂o偶enie go na kilka bank贸w;
restrukturyzacji kredyt贸w udzielanych temu samemu kredytobiorcy przez uczestnik贸w konsorcjum (wszystkie udzielone wcze艣niej kredyty przez banki wchodz膮ce w sk艂ad konsorcjum traktowane s膮 jako jeden kredyt udzielony przez konsorcjum).
Cech膮 umowy kredytowej konsorcjalnej jest wyst臋powanie w niej wielu stron :
kredytobiorcy;
gwaranta - banku, kt贸ry zabezpiecza sp艂at臋 kredytu, czyli zobowi膮zuje si臋 do zap艂aty nale偶nych kwot w wypadku niewywi膮zywania si臋 kredytobiorcy z zobowi膮za艅;
bank贸w samofinansuj膮cych, kt贸re anga偶uj膮 swoje 艣rodki finansowe;
banku aran偶uj膮cego - jednego z bank贸w finansuj膮cych, kt贸re organizuje konsorcjum, negocjuje warunki umowy oraz formalnie j膮 przygotowuje:
agenta - jednego z bank贸w finansuj膮cych wyznaczonego do obowi膮zk贸w techniczno - administracyjnych, czyli zbierania i przekazywania dokument贸w, wyp艂at, wp艂at, informowania pozosta艂ych uczestnik贸w umowy o przebiegu transakcji.
Banki partycypuj膮ce w umowie kredytowej okre艣laj膮, opr贸cz og贸lnej kwoty kredytu, tak偶e maksymalne kwoty, w jakich anga偶uj膮 si臋 poszczeg贸lne banki w finansowaniu umowy. Ka偶da sp艂ata zasila banki proporcjonalnie do ich udzia艂贸w w og贸lnej kwocie kredytu. Wszystkie banki uczestnicz膮ce w umowie maj膮 jednakowe prawa i obowi膮zki.
Ponadto w umowie kredytowej zawartej w ramach konsorcjum wyst臋puj膮 elementy charakterystyczne dla zwyk艂ej umowy kredytowej.
LP. |
KRYTERIA KLASYFIKACJI KREDYT脫W |
RODZAJE KREDYT脫W |
1. |
Wed艂ug podmiot贸w Kredytowania |
|
2. |
Wed艂ug okresu Kredytowania |
|
3. |
Wed艂ug formy kredytu |
zobowi膮za艅
|
4. |
Wed艂ug prawnej formy Zabezpieczenia |
|
5. |
Wed艂ug rodzaju waluty |
|
2.2. „Z艂e kredyty”
Za „z艂e kredyty” uwa偶a si臋 g艂贸wnie takie, przy kt贸rych op贸藕nienie w sp艂acie kapita艂u lub odsetek przekracza jeden miesi膮c.
Nale偶no艣ci nieregularne dzielimy na trzy grupy:
nale偶no艣ci poni偶ej standardu - takie, przy kt贸rych op贸藕nienie w sp艂acie wynosi od 1 do 3 miesi臋cy oraz takie, przy kt贸rych sytuacja ekonomiczno-finansowa kredytobiorcy ulega wyra藕nemu pogorszeniu w聽spos贸b zagra偶aj膮cy sp艂atom; bank musi wtedy tworzy膰 rezerw臋 w聽wysoko艣ci 20% ca艂ej nale偶no艣ci;
nale偶no艣ci w膮tpliwe - takie, przy kt贸rych op贸藕nienie w sp艂atach wynosi od 3 do 6 miesi臋cy lub wtedy, gdy straty kredytobiorcy naruszaj膮 jego kapita艂 podstawowy; rezerwa bankowa musi wynosi膰 50% ca艂ej nale偶no艣ci;
nale偶no艣ci stracone - przy op贸藕nieniu w sp艂atach wynosz膮cym ponad 6 miesi臋cy lub nale偶no艣ci, kt贸re z innych powod贸w mo偶na uzna膰 za nie do odzyskania; rezerwa musi wtedy wynosi膰 100% ca艂ej nale偶no艣ci.
Jednym z najbardziej k艂opotliwych obowi膮zk贸w bank贸w jest tworzenie rezerw na „z艂e kredyty” (tzw. rezerwy na nale偶no艣ci w sytuacji nieregularnej, stanowi膮ce cz臋艣膰 rezerwy celowej na aktywa obarczone ryzykiem); ryzykiem tym zakresie s膮 one kontrolowane przez nadz贸r bankowy.
Konieczno艣膰 tworzenia rezerw na „z艂e kredyty” jest powa偶nym obci膮偶eniem finansowym. Pieni膮dze utrzymywane jako rezerwa mog膮 by膰 inwestowane tylko w p艂ynne papiery warto艣ciowe, o charakterze okre艣lonym przez NBP. Rezerwa jest utrzymywana do chwili ostatecznego wyja艣nienia sytuacji kredytu. Bank ponosi wi臋c podw贸jny koszt zwi膮zany ze „z艂ym kredytem”:
Koszt nie sp艂aconej cz臋艣ci kredytu,
Koszt utrzymania rezerw na „z艂e kredyty”.
W obu przypadkach bank wydaje pieni膮dze, kt贸re w istocie do niego nie nale偶膮 - musi wi臋c ca艂y czas p艂aci膰 za nie deponentom.
W momencie ujawnienia si臋 nale偶no艣ci w sytuacji nieregularnej, czyli „z艂ego kredytu”, bank staje przed trudnym wyborem. Ma w praktyce dwa wyj艣cia:
Windykacj臋 kredytu,
Restrukturyzacj臋 kredytu.
Je艣li bank ma nadziej臋, 偶e w przysz艂o艣ci sytuacja kredytobiorcy ulegnie poprawie, cz臋sto wybiera on jedn膮 z form restrukturyzacji. Podpisywany jest aneks do umowy kredytowej (lub umowa restrukturyzacyjna), zgodnie z kt贸r膮 sp艂aty kredytu zostaj膮 prze艂o偶one na p贸藕niej i roz艂o偶one w inny spos贸b; cz臋sto bank godzi si臋 na realn膮 obni偶k臋 oprocentowania. Interesuj膮cym wariantem umowy restrukturyzacyjnej jest przejmowanie przez bank, w zamian za rezygnacj臋 z cz臋艣ci sp艂at - udzia艂贸w w kapitale zad艂u偶onego przedsi臋biorstwa. Banki wcale nie maj膮 nadziei, 偶e przyniesie im to realne zyski, my艣l膮 tylko o聽ograniczaniu strat.
Mo偶na si臋 spodziewa膰, 偶e restrukturyzacja zmniejszy straty banku wtedy, gdy zad艂u偶one przedsi臋biorstwo zacznie przynosi膰 odpowiednie zyski - a praktyka bankowa dowodzi, 偶e nie jest to zbyt cz臋ste. Z tego powodu bank najcz臋艣ciej wybiera inne wyj艣cie i po pewnym czasie przyst臋puje do windykacji kredytu, co si臋 zwykle sprowadza do przejmowania zabezpiecze艅. Przy kredytach straconych okazuje si臋, 偶e znaczna cz臋艣膰 zabezpiecze艅 ma w praktyce du偶o mniejsz膮 warto艣膰 dla banku ni偶 wynosi ich warto艣膰 formalna.
Praktyka pokazuje, 偶e warto艣膰 zabezpiecze艅 maleje z czasem. Je艣li bank przejmie je natychmiast po ujawnieniu si臋 „z艂ego kredytu”, zwykle mo偶na osi膮gn膮膰 znacznie wi臋cej jego sprzeda偶y. Dok艂adna obserwacja kredytobiorcy (tzw. monitoring) przez inspektor贸w kredytowych pozwala zmniejszy膰 ewentualne straty banku. Istotne znaczenie ma te偶 dobra wsp贸艂praca banku z聽s膮dem i komornikiem. Procedura egzekucji z nieruchomo艣ci trwa cz臋sto ponad rok, a w tym czasie zwykle ro艣nie zad艂u偶enie kredytobiorcy wobec Skarbu Pa艅stwa, przez co maleje cz臋艣膰 przypadaj膮ca bankowi, pojawiaj膮 si臋 te偶 rozmaite inne obci膮偶enia. Przy dobrej wsp贸艂pracy banku z s膮dem i komornikiem mo偶na okres egzekucji znakomicie skr贸ci膰.
Po odzyskaniu zabezpiecze艅 bank ustala wysoko艣膰 poniesionej straty i聽przeznacza na pokrycie tej straty cz臋艣膰 rezerw na „z艂e kredyty”. Nadwy偶ka rezerw jest przeznaczana na zasilenie kapita艂贸w w艂asnych netto. Niestety bardzo cz臋sto r贸wnocze艣nie trzeba utworzy膰 nowe rezerwy na kolejne „z艂e kredyty”.
2.3. Warunki udzielania kredyt贸w.
Podstaw膮 do uzyskania kredytu jest wniosek o jego udzielenie. Je偶eli kredytobiorca ubiega si臋 o przyznanie kredytu 艣rednio- lub d艂ugoterminowego, z艂o偶enie wniosku poprzedzone jest negocjacjami z bankami. Uzgadnia si臋 w nich og贸ln膮 tre艣膰 umowy kredytowej.
Ka偶dy wniosek kredytowy powinien zawiera膰:
charakterystyk臋 kredytobiorcy,
okre艣lenie rodzaju i kwoty kredytu,
okre艣lenie przeznaczenia kredytu,
okre艣lenie 藕r贸de艂 i proponowanych termin贸w sp艂aty,
proponowane formy i 藕r贸d艂a zabezpieczenia zaci膮gni臋tego kredytu.
W zale偶no艣ci od rodzaju kredytu oraz podmiotu gospodarczego do wniosku powinny by膰 do艂膮czone dodatkowe dokumenty i informacje, np. bilans roczny z聽rachunkiem wynik贸w, sprawozdania finansowe, informacje o przewidywanej sprzeda偶y, kosztach, wyniku finansowym.
Bank ocenia wniosek pod wzgl臋dem formalnym i merytorycznym, tzn. sprawdza, czy zawiera on niezb臋dne elementy oraz czy do艂膮czono do niego wymagane dokumenty i informacje. Jedynie wniosek spe艂niaj膮cy wymagane warunki podlega ewidencji, a potem analizie i ocenie.
Wniosek kredytowy musi by膰 podpisany przez kredytobiorc臋 lub osoby upowa偶nione do zaci膮gania zobowi膮za艅 maj膮tkowych w jego imieniu i na jego rzecz. Z kredyt贸w mog膮 korzysta膰 osoby prawne, fizyczne oraz podmioty gospodarcze nie maj膮ce osobowo艣ci prawnej.
Niekt贸re z organ贸w os贸b prawnych s膮 upowa偶nione do zaci膮gania w ich imieniu kredyt贸w. Uprawnionym do zaci膮gania kredytu w imieniu przedsi臋biorstwa pa艅stwowego jest dyrektor, w imieniu sp贸艂ki z o.o. i akcyjnej - zarz膮d.
Kredytobiorc膮 mo偶e by膰 te偶 osoba fizyczna posiadaj膮ca zdolno艣膰 prawn膮 i聽zdolno艣膰 do czynno艣ci prawnych, tj. pe艂noletnia i nie ubezw艂asnowolniona. Dla podmiot贸w gospodarczych, b臋d膮cych osob膮 fizyczn膮 lub sp贸艂k膮 cywiln膮, kredytobiorc膮 jest osoba fizyczna lub wsp贸lnicy (w sp贸艂ce cywilnej), a nie firma, pod nazw膮 kt贸rej prowadzona jest dzia艂alno艣膰 gospodarcza. Podmioty gospodarcze nie maj膮ce osobowo艣ci prawnej mog膮 by膰 kredytobiorcami, je偶eli maj膮 zdolno艣膰 prawn膮 i zdolno艣膰 do czynno艣ci prawnych, np. sp贸艂ka jawna lub komandytowa. Reprezentuj膮 je osoby wymienione w rejestrze handlowym w spos贸b w nim wskazany.
Je偶eli wniosek kredytowy spe艂nia wymogi formalne, podlega ocenie i analizie. Przedmiotem analizy banku jest okre艣lenie zdolno艣ci kredytowej przysz艂ego kredytobiorcy, tj. bie偶膮cej i przewidywanej wyp艂acalno艣ci zapewniaj膮cej zwrot kredytu wraz z odsetkami w terminie.
Zdolno艣膰 kredytowa oraz poziom ryzyka kredytowego s膮 podstawowymi elementami branymi pod uwag臋 przy udzielaniu kredytu przez bank. Wysoko艣膰 ryzyka ma wp艂yw na formu艂owanie warunk贸w umowy kredytowej, poziom oprocentowania oraz wielko艣膰 i form臋 zabezpieczenia. Badanie zdolno艣ci kredytowej nie jest czynno艣ci膮 jednorazow膮 przed udzieleniem kredytu, ale procesem ci膮g艂ym, realizowanym w trakcie trwania umowy kredytowej.
Mo偶na wyr贸偶ni膰 trzy rodzaje zdolno艣ci kredytowej:
bie偶膮c膮 - w danej chwili,
艣rednioterminow膮 dotycz膮c膮 okresu przysz艂ych 2 - 3 lat,
perspektywiczn膮 czyli d艂ugoterminow膮 - dotycz膮c膮 bardziej odleg艂ej przysz艂o艣ci.
Okres badanej zdolno艣ci kredytowej zale偶y od rodzaju i charakteru kredytu.
Istotne w tej analizie s膮 dane o wysoko艣ci kapita艂u za艂o偶ycielskiego oraz roku za艂o偶enia firmy, poniewa偶 im d艂u偶ej dzia艂a firma, tym wi臋ksz膮 ma wiarygodno艣膰. Ponadto uwzgl臋dnia si臋 rodzaj, wielko艣膰, tempo i kierunek zmian produkcji lub 艣wiadczonych us艂ug, zr贸偶nicowanie oferty rynkowej, wielko艣膰 sprzeda偶y oraz pozycj臋 rynkow膮 kredytobiorcy w bran偶y.
Przy udzielaniu kredyt贸w inwestycyjnych bank okre艣la projekt przedsi臋wzi臋cia, w kt贸re ma zaanga偶owa膰 艣rodki, szans臋 powodzenia, poziom ryzyka oraz rentowno艣膰 projektu.
Zale偶nie od wynik贸w analizy kredytobiorcy bank r贸偶nicuje warunki kredyt贸w.
Dla pomiot贸w, kt贸rych zdolno艣膰 kredytowa nie budzi w膮tpliwo艣ci, udzielanie kredytu 艂膮czy si臋 z niewielkim ryzykiem banku. Kredyty s膮 w takim wypadku w聽pe艂ni dost臋pne, udzielane r贸wnie偶 na d艂u偶sze okresy i oprocentowane ni偶sz膮 stawk膮.
Dla kredytobiorc贸w, w wypadku kt贸rych s膮 obawy o ich zdolno艣膰 kredytow膮, stosuje si臋 gorsze warunki kredytowania, poniewa偶 wzrasta ryzyko zwi膮zane ze sp艂at膮 kredytu. Tym kredytobiorcom udziela si臋 jedynie kredyt贸w kr贸tkoterminowych, a oprocentowanie ich jest wy偶sze. Ponadto wymagane jest odpowiednie zabezpieczenie kredytu.
W razie zagro偶enia lub utraty zdolno艣ci kredytowej kredytobiorcy ryzyko banku jest du偶e i wypowiada on udzielone kredyty. Dalsze kredytowanie mo偶liwe jest w okresie 2miesi臋cy, je偶eli z przedstawionych dokument贸w wynika, i偶 kredytobiorca prze偶ywa jedynie chwilowe trudno艣ci finansowe. Kredyty dla tych kredytobiorc贸w s膮 udzielane na gorszych warunkach, wysokie jest ich oprocentowanie, a samo ich udzielenie zale偶y od zabezpieczenia sp艂aty.
Przy utraconej zdolno艣ci kredytowej, je偶eli nie ma nadziei na jej odzyskanie, bank zaprzestaje kredytowania, wypowiada uruchomione kredyty i nie udziela nowych.
Reasumuj膮c, bank uzale偶nia przyznanie kredytu, jego wysoko艣膰 i pozosta艂e warunki umowy od zdolno艣ci kredytowej kredytobiorcy. Dlatego podmioty ubiegaj膮ce si臋 o kredyt s膮 zobowi膮zane do przedstawienia na 偶膮danie banku dokument贸w i informacji niezb臋dnych do oceny ich zdolno艣ci kredytowej. Z聽obowi膮zku tego zwolnione s膮 jedynie nowo utworzone osoby prawne oraz osoby fizyczne lub podmioty gospodarcze nie maj膮ce osobowo艣ci prawnej, kt贸re rozpocz臋艂y po raz pierwszy dzia艂alno艣膰 gospodarcz膮, jednak pod warunkiem przedstawienia przez nie odpowiedniego zabezpieczenia.
Bank mo偶e udzieli膰 kredytu r贸wnie偶 osobie prawnej nie posiadaj膮cej zdolno艣ci kredytowej, pod warunkiem przedstawienia programu uzdrowienia gospodarki, kt贸rego realizacja, wed艂ug oceny banku, zapewni uzyskanie zdolno艣ci kredytowej w okre艣lonym terminie.
Przepisy prawa bankowego nie zabraniaj膮 r贸wnie偶 udzielania kredyt贸w podmiotom postawionym w stan likwidacji, je偶eli posiadaj膮 one zdolno艣膰 kredytow膮 i je偶eli zaci膮gni臋cie nowego zobowi膮zania jest niezb臋dne do zako艅czenia dzia艂alno艣ci.
W Polsce, przy obecnym stanie rozwoju instytucji rynku finansowego, stopa procentowa ustanawiana przez bank centralny wp艂ywa na rynek pieni臋偶ny i聽kapita艂owy, gdy偶:
przedsi臋biorstwa nie maj膮 w艂asnych 艣rodk贸w na sfinansowanie potrzeb rozwojowych,
dost臋p do alternatywnych (poza bankami kapita艂owymi) 藕r贸de艂 kapita艂u jest ograniczony.
Podstawowe stopy procentowe NBP maj膮 zastosowanie do oprocentowania kredyt贸w udzielanych przez NBP bankom komercyjnym. Stopy te maj膮 wp艂yw na oprocentowanie kredyt贸w udzielanych przez banki komercyjne.
Polityka dodatniej stopy procentowej w latach dziewi臋膰dziesi膮tych mia艂a na celu pobudzanie, a w ostatnim okresie stabilizowanie, sk艂onno艣ci do oszcz臋dzania w walucie krajowej. Warunkiem obni偶enia nominalnej stopy procentowej jest spadek tempa inflacji. Wysoka stopa procentowa jest ustalana na podstawie wysokiej stopy podstawowej NBP.
Podstawowe stopy oprocentowania kredyt贸w dla ludno艣ci w PKO BP w 1998 r. wynosi艂y:
3 -, 6 - i 12 - miesi臋cznych 27%,
24 - miesi臋cznych 27,5%,
36 - miesi臋cznych 28%.
Przy ustalaniu stopy procentowej musi by膰 uwzgl臋dniona stopa inflacji. Ujemna realna stopa procentowa zach臋ca kredytobiorc贸w do maksymalizacji popytu na kredyt.
Zr贸偶nicowanie stopy procentowej powinno wynika膰 tylko ze stopnia p艂ynno艣ci kredyt贸w i聽wk艂ad贸w oraz ryzyka ponoszonego przez banki przy udzielaniu kredytu. Najni偶ej powinny by膰 oprocentowane wk艂ady a vista, najwy偶ej - kredyty dla przedsi臋biorstw o zagro偶onej zdolno艣ci kredytowej. Ustalaj膮c wysoko艣膰 stopy procentowej powinno si臋 uwzgl臋dnia膰, 偶e procent powinien sk艂ania膰 do racjonalnego wykorzystania 艣rodk贸w. Cena ta jednak powinna kszta艂towa膰 si臋 na rynku, w przeciwnym wypadku wysokie odsetki b臋d膮 przenoszone na ceny.
W naszej sytuacji przyjmuje si臋, 偶e wysokie odsetki od wk艂ad贸w, przy przyj臋ciu zasady samofinansowania bank贸w, powoduj膮 podwy偶szenie oprocentowania kredyt贸w.
2.4. Zabezpieczenia zwrotno艣ci kredyt贸w.
Dzia艂alno艣ci kredytowej bank贸w towarzyszy ryzyko terminowego zwrotu udzielanych kredyt贸w. Dlatego te偶 prawne zabezpieczenie zwrotno艣ci kredytu staje si臋 wa偶nym elementem omowy kredytowej. Negocjacje mi臋dzy bankiem a kredytobiorc膮, dotycz膮 warunk贸w, na jakich mo偶e by膰 udzielony kredyt, obejmuje tak偶e rodzaj i warto艣膰 prawnego zabezpieczenia jego sp艂aty. Banki przejawiaj膮 sk艂onno艣膰 do domagania si臋 od kredytobiorc贸w pe艂nego, a nawet nadwy偶kowego zabezpieczania kredytu i nale偶nych odsetek. Zwi臋ksza to koszty kredytu, a wi臋c z kolei kredytobiorcy domagaj膮 si臋 od bank贸w podejmowania pewnego ryzyka kredytowego, czemu sprzyja konkurencja mi臋dzy bankami.
W Polsce banki, w celu zapewnienia zwrotu udzielonych kredyt贸w, 偶膮daj膮 od kredytobiorc贸w zabezpieczenia przewidzianego prawem cywilnym i wekslowym. Form臋 zabezpieczenia kredytu ustala bank w negocjacjach z kredytobiorc膮, bior膮c pod uwag臋 rodzaj, wysoko艣膰 oraz okres sp艂aty kredytu, a tak偶e stan maj膮tkowy oraz status prawny kredytobiorcy. Zabezpieczenie kredytu jest z regu艂y wymagane w przypadku udzielania kredytu przedsi臋biorstwom nowo utworzonym, osobom fizycznym oraz jednostkom o zagro偶onej zdolno艣ci kredytowej. Przy podejmowaniu decyzji o przyznaniu kredytu sp贸艂ce z ograniczon膮 odpowiedzialno艣ci膮 banki na og贸艂 zaostrzaj膮 wymogi odno艣nie do zabezpieczenia kredytu.
W艣r贸d prawnych form zabezpieczenia kredytu mo偶na wyr贸偶ni膰 zabezpieczenia osobiste oraz rzeczowe.
W艣r贸d zabezpiecze艅 osobistych mo偶na np. wskaza膰 weksel w艂asny in blanco czy por臋czenie wekslowe. Udzielaj膮cy zabezpieczenia osobistego odpowiada ca艂ym swoim maj膮tkiem.
W艣r贸d zabezpiecze艅 rzeczowych mo偶na jako typowe wymieni膰 : blokad臋 na rachunku bankowym, zastaw oraz coraz cz臋艣ciej stosowane zabezpieczenie hipoteczne. Przy zabezpieczeniu rzeczowym wierzyciel egzekwuje swoje roszczenia z zastawionej rzeczy lub praw maj膮tkowych. Nale偶y podkre艣li膰, 偶e banki mog膮 偶膮da膰 od kredytobiorcy jednej lub kilku form zabezpieczenia.
Form膮 zabezpieczenia si臋 przed ryzykiem jest ubezpieczenie przez bank terminowej sp艂aty kredytu. Ubezpieczaj膮cy mo偶e by膰 zar贸wno kredytobiorc膮, jak i bank, ale ubezpieczonym jest zawsze bank. W Polsce praktyka ubezpieczenia sp艂aty kredyt贸w nie jest jeszcze popularna, ale niekt贸re towarzystwa ubezpieczeniowe ubezpieczaj膮 od r贸偶nych rodzaj贸w ryzyka kredytowego. Ubezpieczenie kredytu najcz臋艣ciej znajduje zastosowanie w przypadku braku mo偶liwo艣ci zastosowania innych form zabezpieczania wierzytelno艣ci banku.
2.5. Podstawowe formy zabezpieczania kredyt贸w.
W umowie por臋czenia sp艂aty kredytu wg prawa cywilnego por臋czyciel zobowi膮zuje si臋 wobec banku do sp艂aty udzielonego kredytu, gdyby kredytobiorca nie wykona艂 zobowi膮zania. Por臋czenie mo偶e by膰 udzielone przez jedn膮 lub kilka os贸b fizycznych lub prawnych, w tym r贸wnie偶 przez inny bank lub instytucj臋 ubezpieczeniow膮. Zobowi膮zanie por臋czyciela musi mie膰 form臋 pisemn膮 i powinno w swej tre艣ci wskaza膰 osob臋, za kt贸r膮 jest udzielane oraz wyra藕nie okre艣li膰 por臋czany kredyt. Por臋czenie mo偶e by膰 bezterminowe lub terminowe. W przypadku por臋czenia bezterminowego por臋czyciel nie ustala w swym o艣wiadczeniu okresu, w ci膮gu kt贸rego przyjmuje odpowiedzialno艣膰. W por臋czeniu terminowym por臋czyciel oznacza termin, do kt贸rego odpowiada za sp艂at臋 kredytu.
Bank przyjmuj膮cy por臋czenie bada odpowiedzialno艣膰 maj膮tkow膮 por臋czyciela w stosunku do wysoko艣ci por臋czonego kredytu. Odpowiedzialno艣膰 por臋czyciela lub kilku por臋czycieli i kredytobiorcy jest solidarna.
Por臋czenie wekslowe sp艂aty kredytu mo偶e by膰 z艂o偶one w postaci weksla gwarancyjnego lub weksla por臋czonego. Jako gwarancyjny mo偶e by膰 wykorzystany tzw. weksel in blanco, zaopatrzony jedynie w podpis wystawcy, bez wype艂nienia tre艣ci formularza wekslowego. Posiadacz weksla mo偶e uzupe艂ni膰 jego tre艣膰, gdy zgodnie z zawart膮 wcze艣niej umow膮 powstanie wynikaj膮ce z niej roszczenie. Wskazane jest jednak zamieszczenie na wekslu in blanco daty wystawienia, co umo偶liwia ewentualn膮 weryfikacj臋 zdolno艣ci do zaci膮gania zobowi膮za艅 przez jego wystawc臋. Mo偶e by膰 te偶 wskazany remitent, czyli bank udzielaj膮cy kredytu.
Banki najcz臋艣ciej domagaj膮 si臋 od wystawcy weksla in blanco r贸wnoczesnego z艂o偶enia odpowiedniej deklaracji.
Deklaracja do weksla in blanco powinna zawiera膰 bli偶sze sprecyzowanie sposobu wype艂nienia weksla przez bank.
Blokada 艣rodk贸w w walucie krajowej lub obcej na oprocentowanych rachunkach lokat jest wygodn膮 i cz臋sto stosowan膮 form膮 zabezpieczenia kredyt贸w lub gwarancji bankowych. Jest ona dokonywana na pisemny wniosek posiadacza rachunku. Kredytobiorca, proponuj膮c zabezpieczenie sp艂aty kredytu w formie blokady 艣rodk贸w, przedstawia w kredytuj膮cym go banku pisemne potwierdzenie (okre艣lenie kwoty i terminu) dokonania nieodwo艂alnej blokady na rachunki lokat. Ponadto do艂膮cza upowa偶nienie uprawniaj膮ce bank do pobrania z zablokowanego rachunku jego wymagalnej wierzytelno艣ci. Przedmiotem blokady mog膮 by膰 艣rodki pieni臋偶ne kredytobiorcy lub os贸b trzecich por臋czaj膮cych za kredytobiorc臋. W przypadku blokady 艣rodk贸w pieni臋偶nych os贸b trzecich konieczna jest pisemna zgoda posiadacza rachunku na dokonanie blokady.
Podobn膮 form膮 zabezpieczenia sp艂aty kredytu jest przyj臋cie przez bank kaucji w postaci got贸wki w walucie krajowej lub obcej, a tak偶e bon贸w oszcz臋dno艣ciowych. W tej sytuacji niezb臋dne jest zawarcie pisemnej umowy i z艂o偶enie przedmiotu kaucji w banku, r贸wnocze艣nie kredytobiorca pisemnie upowa偶nia bank do wykorzystania z艂o偶onej kaucji na pokrycie nie sp艂aconego kredytu z nale偶nymi odsetkami i prowizj膮.
Zastaw jest ograniczonym prawe rzeczowym i ma na celu zabezpieczenie okre艣lonej wierzytelno艣ci, a wierzyciel mo偶e dochodzi膰 swoich roszcze艅 i obci膮偶onej zastawem rzeczy ruchomej. Zastaw og贸lny wymaga wydania zastawionej ruchomo艣ci bankowi. Wobec braku warunk贸w do przechowywania przedmiot贸w zastawu stosowano w praktyce bankowej form臋 bankowego zastawu rejestrowego, kt贸ry pozwala na pozostawienie rzeczy zastawnej u kredytobiorcy. Do ustanowienia zastawu bankowego niezb臋dne jest pod rygorem niewa偶no艣ci spisanie umowy mi臋dzy bankiem, a kredytobiorc膮. Ka偶da umowa powinna by膰 wpisana do rejestru zastaw贸w danego banku, gdy偶 zastaw powstaje z chwil膮 wpisania umowy do rejestru. Umowa powinna okre艣la膰 przedmiot zastawu w spos贸b umo偶liwiaj膮cy jego identyfikacj臋, np. przez podanie marki, nazwy itp. W czasie trwania umowy rzeczy zastawione mog膮 by膰 zast膮pione rzeczami innymi pod wzgl臋dem rodzaju i gatunku, lecz o zbli偶onej warto艣ci. Przedmioty obj臋te zastawem powinny by膰 oznaczone w spos贸b widoczny i trwa艂y, aby nie mog艂y by膰 nabyte w dobrej wierze przez osoby trzecie.
Od 1996 r. wprowadzono ustawowo zastaw rejestrowy, kt贸ry mo偶e zast膮pi膰 stosowany dotychczas bankowy zastaw rejestrowy. Mo偶e by膰 on ustanowiony nie tylko w celu zabezpieczenia zwrotu kredytu, ale tak偶e innych wierzytelno艣ci. Ustanowienie zastawu rejestrowego wymaga pisemnej umowy mi臋dzy osob膮 uprawnion膮 do rozporz膮dzania przedmiotem zastawu (zastawc膮) a bankiem (zastawnikiem) oraz wpisu do rejestru zastawc贸w. Rzeczy obci膮偶one zastawem rejestrowym mog膮 by膰 pozostawione w posiadaniu zastawcy, kt贸ry mo偶e korzysta膰 z przedmiotu zastawu, dbaj膮c o zachowanie go w dobrym stanie. W razie zbycia przedmiotu zastawu bank mo偶e 偶膮da膰 natychmiastowego zaspokojenia wierzytelno艣ci zabezpieczonych tym zastawem, a wierzytelno艣膰 korzysta z pierwsze艅stwa przed innym wierzytelno艣ciami. Ustawa zobowi膮za艂a rejonowe s膮dy gospodarcze do prowadzenia rejestru zastaw贸w. Rejestr jest jawny, a odpisy stanowi膮ce dow贸d wpisu do rejestru mog膮 by膰 wydawane ka偶demu, kto tego za偶膮da. Odpisy maja moc dokument贸w wydanych przez s膮d.
R贸wnie wygodn膮 dla banku form膮 prawnego zabezpieczenia zwrotno艣ci kredytu jest przelew wierzytelno艣ci, nazywany tak偶e cesj膮 nale偶no艣ci od odbiorc贸w. Na mocy umowy mi臋dzy kredytobiorc膮 a kredytuj膮cym go bankiem kredytobiorca ceduje na bank swoj膮 wierzytelno艣膰 wobec osoby trzeciej. W praktyce stosuje si臋 dwa rodzaje cesji. W cesji globalnej kredytobiorca ceduje na bank wszystkie istniej膮ce lub przysz艂e wierzytelno艣ci wynikaj膮ce z dzia艂alno艣ci gospodarczej. Cesja mo偶e tak偶e dotyczy膰 konkretnej wierzytelno艣ci, powinna by膰 dokonana w formie pisemnej, przy pisemnym powiadomieniu d艂u偶nika przez kredytobiorc臋 o dokonanej cesji jego wierzytelno艣ci z okre艣lonego tytu艂u na rzecz banku. Wskazane jest, aby d艂u偶nik potwierdzi艂 przeniesienie wierzytelno艣ci kredytobiorcy na rzecz banku, a bank mo偶e uzale偶ni膰 udzielenie kredytu od otrzymania takiego potwierdzenia.
Bank jest zainteresowany tym, aby cedowane wierzytelno艣ci by艂y realne i 艂atwo 艣ci膮galne. Kredytobiorca dokonuj膮cy cesji nie ponosi bowiem odpowiedzialno艣ci za wyp艂acalno艣膰 d艂u偶nika, a jedynie za faktyczne wyst臋powanie cedowanej wierzytelno艣ci. Dlatego banki przed przyj臋ciem cesji zasi臋gaj膮 informacji o sytuacji maj膮tkowej d艂u偶nik贸w i kredytobiorcy oraz ich zdolno艣ci p艂atniczej.
2.6. Gwarancje bankowe.
Szczeg贸lnym rodzajem operacji czynnych, nie b臋d膮cych form膮 kredytowania, lecz zapewniaj膮cych zap艂at臋 lub wywi膮zanie si臋 z zobowi膮za艅, s膮 gwarancje bankowe. Znajduj膮 one zastosowanie zar贸wno w obrotach krajowych, jak i zagranicznych. Do gwarancji bankowych stosuje si臋 odpowiednie przepisy kodeksu cywilnego, a zobowi膮zanie banku ma zawsze charakter pieni臋偶ny. Udzielenie gwarancji bankowej ma z regu艂y form臋 pisemn膮.
Gwarancja bankowa jest samodzielnym zobowi膮zaniem banku, podejmowanym na zlecenie klienta. Bank o艣wiadcza, 偶e zgodnie z jej tre艣ci膮 zaspokoi przyjmuj膮cego gwarancj臋 beneficjenta, je偶eli zleceniodawca nie wywi膮偶e si臋 wobec niego z umownych zobowi膮za艅. Gwarancja ma wi臋c na celu dodatkowe zapewnienie jej beneficjentowi wykonania umowy przez kontrahenta. Je偶eli umowa nie zostanie wykonana, to bank wyp艂aca beneficjentom okre艣lon膮 kwot臋 pieni臋dzy. Gwarancja jest niezale偶nym zobowi膮zaniem banku i nie mo偶e by膰 odwo艂ana, chyba 偶e przewidziano to w jej tre艣ci.
Stronami w gwarancji bankowej s膮 :
zleceniodawca, na kt贸rego polecenie bank gwarantuj膮cy wystawia gwarancj臋;
beneficjent gwarancji, na kt贸rego rzecz wystawiana jest gwarancja;
bank udzielaj膮cy gwarancji.
Tre艣膰 gwarancji powinna zawiera膰 nazw臋 zleceniodawcy i jego banku oraz beneficjenta gwarancji, wysoko艣膰 kwoty gwarancyjnej, termin obowi膮zywania gwarancji oraz inne uprawnienia wynikaj膮ce z danej gwarancji. Ponadto do zlecenia udzielenia gwarancji nale偶y do艂膮czy膰 : umow臋 okre艣laj膮ca wierzytelno艣膰 podlegaj膮ca zabezpieczeniu gwarancja, a tak偶e informacje niezb臋dne dla oceny zdolno艣ci kredytowej zleceniodawcy oraz proponowane formy zabezpieczenia ewentualnych wierzytelno艣ci banku w przypadku zrealizowanych gwarancji przez jego beneficjenta. Gwarancja ma form臋 o艣wiadczenia banku kierowanego do beneficjenta gwarancji, kt贸re zawiera zobowi膮zanie banku do okre艣lonego 艣wiadczenia na wypadek nie wykonania przez zleceniodawc臋 wyszczeg贸lnionych w niej warunk贸w. Banki s膮 obowi膮zane do prowadzenia ewidencji otrzymanych zlece艅 gwarancji i udzielonych gwarancji, a tak偶e wydanych klientom zapewnie艅 udzielenia gwarancji. Wymienione dokumenty powinny by膰 podpisywane przez osoby upowa偶nione do sk艂adania w imieniu banku o艣wiadcze艅 maj膮tkowych.
Tre艣膰 gwarancji powinna tak偶e zawiera膰 informacje o transakcji, w zwi膮zku z kt贸r膮 udziela si臋 gwarancji oraz dok艂adne okre艣lenie przedmiotu gwarancji, wysoko艣ci zobowi膮zania banku gwarantuj膮cego, a tak偶e terminu wa偶no艣ci gwarancji. Po up艂ywie terminu gwarancji bank nie uwzgl臋dnia roszcze艅 zg艂aszanych przez jej beneficjenta. Zobowi膮zanie banku staje si臋 wymagalne, gdy zleceniodawca nie wywi膮偶e si臋 z zobowi膮zania obj臋tego gwarancj膮, np. nie sp艂aci zaci膮gni臋tego kredytu. Beneficjent gwarancji, chc膮c j膮 zrealizowa膰 i otrzyma膰 zap艂at臋 powinien zwr贸ci膰 si臋 do banku gwarantuj膮cego, stwierdzaj膮c pisemnie, 偶e zleceniodawca gwarancji nie wywi膮za艂 si臋 obj臋tej gwarancj膮. Banki mog膮 udziela膰 gwarancji z tytu艂u r贸偶nego rodzaju zobowi膮za艅. W obrotach krajowych najcz臋艣ciej znajduj膮 zastosowanie bankowe gwarancje sp艂aty kredytu lub zap艂aty za zakupione towary, gwarancje przetargowe, a ostatnio gwarancje zap艂aty c艂a.
Gwarancja zabezpieczaj膮ca sp艂at臋 kredytu jest pisemnym zobowi膮zaniem banku do sp艂acenia kredytu oraz przypadaj膮cych odsetek, gdyby zleceniodawca, na kt贸rego zlecenie wystawiono gwarancj臋, nie wywi膮za艂 si臋 wobec innego banku z umowy kredytowej. Gwarancja, b臋d膮c zobowi膮zaniem abstrakcyjnym, jest niezale偶na od umowy kredytowej zawieranej przez zleceniodawc臋 gwarancji z innym bankiem. Jednak post臋powania umowne mog膮 obowi膮zywa膰 podmioty stosunku gwarancji bankowej, je艣li zosta艂y uj臋te w jej tre艣ci. Gwarancje sp艂aty kredytu s膮 p艂atne na pierwsze 偶膮danie banku - kredytodawcy (beneficjenta) stwierdzaj膮ce, 偶e kredytobiorca nie sp艂aci艂 kredytu.
W gwarancji zabezpieczaj膮cej zap艂at臋 za zakupione towary (us艂ugi) bank zobowi膮zuje si臋 bezwarunkowo i niezale偶nie od danej umowy kupna - sprzeda偶y do zap艂acenia okre艣lonej kwoty, gdyby nabywca nie wywi膮za艂 si臋 z umowy. Dokument, kt贸rym banki udzielaj膮 gwarancji, nazywa si臋 listem gwarancyjnym. Jest on wysy艂any przez bank do beneficjenta gwarancji.
Gwarancje przetargowe, czyli wadialne, zast臋puj膮 w przetargach wadium (czyli kaucj臋), kt贸rego 偶膮da otwieraj膮cy przetarg. Oferent, nie chc膮c zamrozi膰 w wadium 艣rodk贸w pieni臋偶nych, mo偶e w zamian proponowa膰 z艂o偶enie gwarancji bankowej.
Gwarancja zap艂aty c艂a ma podobny charakter. Polskie przepisy celne dopuszczaj膮 odroczenie zap艂aty c艂a i przyj臋cie do zobowi膮zanego bankowej gwarancji zap艂aty c艂a. Gwarancja bankowa jest w贸wczas zobowi膮zaniem banku do uregulowania c艂a, gdyby importer nie wp艂aci艂 terminowo nale偶no艣ci celnych. Beneficjentem gwarancji jest urz膮d celny, kt贸ry dokona艂 warunkowej lub ostatecznej odprawy celnej.
Bank udzielaj膮cy gwarancji pobiera od zleceniodawcy prowizj臋, kt贸rej wysoko艣膰 zale偶y od stopnia ponoszonego ryzyka. Cz臋sto 偶膮da on od zleceniodawcy dodatkowego zabezpieczenia udzielonej gwarancji. Przy wysokich kwotach gwarancji lub w transakcjach powi膮zanych z bankami zagranicznymi beneficjent mo偶e domaga膰 si臋 regwarancji, kt贸ra polega na potwierdzeniu (czyli regwarantowaniu przez inny bank) gwarancji udzielonej przez bank zleceniodawcy.
W operacjach zagranicznych, wi膮偶膮cych si臋 na og贸艂 z wi臋kszym ryzykiem, kontrahenci, chc膮c si臋 zabezpieczy膰, cz臋sto 偶膮daj膮 gwarancji bankowych.
Ze wzgl臋du na przedmiot gwarancji, w obrotach z zagranic膮 najcz臋艣ciej wyst臋puj膮 gwarancje :
przetargowe;
nale偶ytego wykonania kontraktu;
zwrotu zap艂aty (np. zwrotu zaliczki);
otwarcia akredytywy;
zap艂aty za dostaw臋 towaru, wykonanie us艂ugi;
udzielenia awalu na wekslu;
zap艂aty z innych tytu艂贸w.
W odniesieniu do pierwszych trzech rodzaj贸w gwarancji, zwanych gwarancjami kontraktowymi, zosta艂y wydane przez Mi臋dzynarodow膮 Izb臋 Handlow膮 w Pary偶u "Jednolite regu艂y dotycz膮ce gwarancji kontraktowych". Znajduj膮 one zastosowanie w przypadkach, gdy tre艣ci wystawionej gwarancji stwierdza si臋, 偶e gwarancja jest im poddana. Nie wyklucza to jednak mo偶liwo艣ci unormowania w gwarancji spraw w spos贸b odmienny.
Gwarancje otwarcia akredytywy zabezpieczaj膮 otwarcie na rzecz eksportera akredytywy, zapewniaj膮cej mu terminow膮 zap艂at臋 za okre艣lon膮 dostaw臋 towaru. Podobnie gwarancje mog膮 zabezpiecza膰 zap艂at臋 dokument贸w towarowych przes艂anych do inkasa lub awalizowanie weksli przez bank gwarantuj膮cy por臋k臋 wekslow膮 na tratach ci膮gnionych przez eksportera lub na wekslach w艂asnych importera. Poza tym w obrotach zagranicznych mo偶na spotka膰 wiele innych gwarancji, maj膮cych na celu zabezpieczenie interes贸w stron.
List gwarancyjny (letter of guarantee) precyzuje warunki, od kt贸rych uzale偶niona jest wyp艂ata gwarancji, jej wysoko艣膰 oraz okres wa偶no艣ci. Gwarancje mog膮 by膰 odwo艂alne lub nieodwo艂alne. W obrotach zagranicznych gwarancje odwo艂alne spotyka si臋 rzadko. Mo偶liwo艣膰 anulowania lub zmiany warunk贸w gwarancji zmniejsza bowiem jej warto艣膰 dla zabezpieczenia wykonania zobowi膮za艅. Rozr贸偶nia si臋 gwarancje bezwarunkowe lub warunkowe spe艂nieniem warunk贸w wymienionych w li艣cie gwarancyjnym. Roszczenia zabezpieczone gwarancj膮 bezwarunkow膮 s膮 p艂atne na pierwsze 偶膮danie beneficjenta, bez badania przez bank gwarantuj膮cy zasadno艣ci roszczenia, a przy gwarancji uwarunkowanej ewentualna p艂atno艣膰 mo偶e nast膮pi膰 po udokumentowaniu przez beneficjenta, 偶e zaistnia艂y warunki obj臋te listem gwarancyjnym. O zakresie zobowi膮za艅 gwaranta decyduj膮 przepisy prawa wskazanego w tre艣ci gwarancji, a je偶eli gwarancja nie zawiera postanowie艅, ma zastosowanie prawo kraju gwaranta. Po up艂ywie terminu wa偶no艣ci gwarancji bank nie uwzgl臋dnia zg艂oszonych roszcze艅. Operacja udzielenia gwarancji nie wymaga od banku zaanga偶owania w艂asnych 艣rodk贸w, lecz polega na przyj臋ciu ryzyka. Znajduje to odbicie w ksi臋gowo艣ci bankowej, gdzie udzielane gwarancje rejestruje si臋 na kontach pozabilansowych. Banki udzielaj膮ce wielu gwarancji na wysokie kwoty musz膮 si臋 liczy膰 z ewentualno艣ci膮 wyp艂at na rzecz niekt贸rych beneficjent贸w. Dlatego powinny one zabezpieczy膰 odpowiednie rezerwy p艂ynne, co ogranicza ich swobod臋 w udzielaniu kredyt贸w.
W polskiej praktyce bankowej gwarancje wyst臋powa艂y dotychczas cz臋艣ciej w obrotach zagranicznych ni偶 w krajowych. Wydaje si臋, 偶e szersze wykorzystanie gwarancji mi臋dzy krajowymi podmiotami gospodarczymi mo偶e si臋 przyczyni膰 do roz艂adowania zator贸w w rozliczeniach pieni臋偶nych, a tak偶e u艂atwi膰 stosunki gospodarcze miedzy nie znaj膮cymi si臋 kontrahentami.
3. Operacje lokacyjne.
3.1. Lokaty mi臋dzybankowe.
Banki maj膮 obowi膮zek utrzymania p艂ynno艣ci, polegaj膮cej na zapewnieniu terminowego regulaminu zobowi膮za艅, w tym zlece艅 p艂atniczych klient贸w. Wymaga to utrzymania takiej struktury aktyw贸w i pasyw贸w banku (czyli udzielanych kredyt贸w i przejmowanych wk艂ad贸w), aby m贸g艂 on w ka偶dej chwili dysponowa膰 p艂ynnymi 艣rodkami. W tym celu banki utrzymuj膮 pewne rezerwy 艣rodk贸w p艂ynnych, mi臋dzy innymi w postaci lokat w bankach wsp贸艂pracuj膮cych oraz w banku centralnym. Banki lokuj膮 艣rodki w banku centralnym (NBP) rezerwy obowi膮zkowe i na rachunku bie偶膮cym. Opr贸cz rachunku bie偶膮cego banki mog膮 otwiera膰 w NBP rachunki walutowe inne.
Mi臋dzy rachunkami bie偶膮cymi bank贸w komercyjnych w NBP stale przep艂ywaj膮 strumienie pieni膮dza. Obroty te wynikaj膮 z rozlicze艅 miedzy klientami r贸偶nych bank贸w i w konsekwencji zmieniaj膮 stany zasob贸w poszczeg贸lnych bank贸w w NBP. Obroty mog膮 wynika膰 z wzajemnego lokowania nadwy偶ek p艂ynnych 艣rodkami mi臋dzy bankami. Podobnie odst膮pienie nadwy偶ki rezerw walutowych wywo艂a odpowiednie zmiany na rachunkach walutowych.
W gospodarce rynkowej banki s膮 zobowi膮zane do utrzymania okre艣lonych rezerw w banku emisyjnym. NBP, podobnie jak inne banki emisyjne, ma uprawnienia statutowo do wymagania takiej rezerwy do bank贸w i wyznaczania jej wysoko艣ci. Zmiany wysoko艣ci obowi膮zkowej stopy rezerw, a tak偶e jej zr贸偶nicowanie w stosunku do r贸偶nych rodzaj贸w wk艂ad贸w, mog膮 by膰 wykorzystywane jako instrument po艣redniego oddzia艂ywania banku centralnego na poda偶 pieni膮dza. W ten spos贸b banki centralne ograniczaj膮 wt贸rn膮 kreacj臋 pieni膮dza przez banki komercyjne.
W polskiej praktyce operacje obliczenia wysoko艣ci obowi膮zkowych rezerw i odpowiedniego ich rozliczenia z rachunkami rezerw obowi膮zkowych w NBP banki przeprowadzaj膮 co miesi膮c. Rezerw臋 obowi膮zkow膮 stanowi wyra偶ona w procentach cz臋艣膰 艣rodk贸w pieni臋偶nych zgromadzonych przez poszczeg贸lne banki na rachunkach a vista i terminowych. Np. stopa rezerw obowi膮zkowych w ko艅cu 1999 r. wynosi艂a od ca艂o艣ci wk艂ad贸w 5%. Utrzymanie rezerwy obowi膮zkowej i dokonywanie odpowiednich operacji nale偶y do podstawowych obowi膮zk贸w bank贸w. W razie zaniedbania bank musi zap艂aci膰 karne odsetki na rzecz NBP. O ekonomicznym znaczeniu rezerw obowi膮zkowych 艣wiadczy ich wp艂yw na poda偶 i cen臋 kredytu. NBP operuje wielko艣ci膮 stopy rezerw. Jej obni偶enie zwi臋ksza poda偶 pieni膮dza, gdy偶 banki mog膮 wi臋ksz膮 cz臋艣膰 zgromadzonych 艣rodk贸w (depozyt贸w) przeznaczy膰 na akcj臋 kredytow膮, a przy podwy偶szeniu tej stopy pozostaje im mniej 艣rodk贸w na w艂asn膮 akcj臋 kredytow膮. Zmiany stopy rezerwy obowi膮zkowej nie tylko oddzia艂uj膮 na poda偶 pieni膮dza w skali krajowej i w poszczeg贸lnych bankach, ale tak偶e na wysoko艣膰 stopy procentowej stosowanej przez banki.
Utrzymywanie w NBP lokat dobrowolnych zale偶y od poziomu stopy procentowej p艂aconej przez NBP i inne banki. Ten rodzaj operacji lokacyjnych wi膮偶e si臋 z funkcjonowaniem mi臋dzybankowego rynku pieni臋偶nego, kt贸rego zal膮偶ki pojawi艂y si臋 wkr贸tce po zreformowaniu systemu bankowego. Niskie wyposa偶enie bank贸w w fundusze w艂asne i ograniczony dost臋p do kredytu refinansowego uruchomi艂y wzajemne przep艂ywy nadwy偶ek pieni臋偶nych mi臋dzy bankami. W latach 1990 - 1999 depozyty mi臋dzybankowe uleg艂y do艣膰 znacznym wahaniom, a 艣redni okres utrzymywania lokat przez poszczeg贸lne banki by艂 bardzo zr贸偶nicowany. Zar贸wno wahania stan贸w, jak i okres ich utrzymania si臋, 艣wiadcz膮 o reguluj膮cym dzia艂aniu mi臋dzybankowego rynku pieni臋偶nego. Bowiem w wyniku ruchu strumieni pieni臋偶nych nast臋powa艂o elastyczne dostosowywanie p艂ynno艣ci finansowej bank贸w do popytu na pieni膮dz. Zmiany stan贸w i okres utrzymywania lokat odzwierciedlaj膮 reakcj臋 bank贸w na sytuacj臋 na rynku kredytowym i op艂acalno艣膰 rozszerzenia dzia艂alno艣ci kredytowej na podstawie wzajemnego zasilania w 艣rodki pieni臋偶ne.
Od po艂owy 1990 r. nast膮pi艂 zanik dobrowolnych lokat bankowych w NBP. By艂o to spowodowane :
ni偶szym oprocentowaniem w stosunku do uzyskiwanego z wzajemnych lokat mi臋dzy bankami:
rozwojem aukcji bon贸w pieni臋偶nych emitowanych przez NBP przy relatywnie korzystnej stopie dyskonta.
Emitowane przez NBP bony pieni臋偶ne sta艂y si臋 przedmiotem swobodnego obrotu na cotygodniowych aukcjach. Do uczestnictwa w nich dopuszczono poza bankami tak偶e inne jednostki gospodarcze i osoby fizyczne. Jednak g艂贸wnymi nabywcami banki, wykorzystuj膮ce bony do lokowania wolnych 艣rodk贸w. Nast臋pnie bony pieni臋偶ne zast膮piono bonami skarbowymi (zobowi膮zanie bud偶etu pa艅stwa), kt贸re r贸wnie偶 rozprowadza艂 NBP.
Do tradycyjnych lokat mi臋dzybankowych mo偶na zaliczy膰 lokaty kr贸tkoterminowe na rachunkach terminowych. Jako przyk艂ad mo偶na przytoczy膰 stosowane na rynkach zagranicznych operacje kredytowo - depozytowe overnight (na 24 godziny). Tego rodzaju operacje dotycz膮 bardzo du偶ych kwot i zawierane s膮 z najpowa偶niejszymi klientami - mi臋dzy bankami i instytucjami finansowymi - przy czym stawki oprocentowania s膮 negocjowane indywidualnie z zainteresowanymi bankami.
W Polsce w 1990 roku powsta艂 rynek lokat mi臋dzybankowych, a w ich strukturze przewa偶a艂y lokaty 3- i 6- miesi臋czne, wyst臋powa艂y tak偶e lokaty 1- miesi臋czne. Ju偶 w 1992 roku prasa informowa艂a o kszta艂towaniu si臋 stawek procentowych dla lokat overnight, 7- i 14- dniowych oraz d艂u偶szych, co 艣wiadczy艂o o dalszym o偶ywieni rynku kr贸tkoterminowych lokat mi臋dzybankowych i elastycznym przystosowaniu si臋 polskich bank贸w do zmian popytu na pieni膮dz i jego poda偶y.
Obecnie mo偶emy m贸wi膰 o ukszta艂towanym mi臋dzybankowym rynku pieni臋偶nym, przy czym najwi臋kszy udzia艂 maj膮 lokaty kr贸tkoterminowe - do 1 miesi膮ca. Prasa ekonomiczna publikuje 艣rednie stopy oprocentowania lokat, u偶ywaj膮c przy tym nast臋puj膮cych termin贸w :
WIBOR (Warsaw Interbank Offered Rate) - 艣rednia stopa oprocentowania kredyt贸w oferowana w Warszawie;
WIBID (Warsaw Interbank Bid Rate) - 艣rednie oprocentowanie, jakie bank got贸w jest zap艂aci膰 za pozyskiwany depozyt;
Overnight (O/N) - termin jednodniowy. Bank po偶yczaj膮c pieni膮dze otrzymuje je w dniu zawarcia transakcji, a zwraca w nast臋pnym dniu roboczym;
Tom/next (T/N) - termin jednodniowy, ale pieni膮dze docieraj膮 do banku bior膮cego depozyt dopiero nast臋pnego dnia po transakcji, a zwracane s膮 w kolejnym dniu roboczym;
Spot/next (S/N) - dotyczy tak偶e transakcji jednodniowych, ale bank daj膮cy lokat臋 przekazuje pieni膮dze dopiero w drugim dniu roboczym po zawarciu umowy, a zwrotu domaga si臋 nast臋pnego dnia roboczego.
Stawki WIBOR i WIBID wyliczane s膮 tak偶e dla 1 tygodnia (1 W), dla 2聽tygodni (2 W), 1 miesi膮ca (1 M), 2 miesi臋cy (2 M) i 3 miesi臋cy (3 M).
3.2. Lokaty na rynku finansowym.
Operacje polegaj膮ce na lokowaniu 艣rodk贸w w walorach rynku pieni臋偶nego i kapita艂owego banki przeprowadzaj膮 na w艂asny rachunek lub na zlecenie klienta (operacje po艣rednicz膮ce, komisowe). Uczestnikami rynku finansowego, obejmuj膮cego rynek pieni臋偶ny i kapita艂owy, s膮 przede wszystkim banki komercyjne. Wyst臋puj膮 one w podw贸jnej roli : jako sprzedawcy lub nabywcy walor贸w. W niekt贸rych krajach, np. w USA i Wielkiej Brytanii, wyst臋puj膮 tak偶e dealerzy i brokerzy, b臋d膮cy cz臋sto instytucjami niebankowymi, kt贸rzy po艣rednicz膮 w tych operacjach. Na krajowych rynkach finansowych inwestuj膮 tak偶e banki centralne, a Skarb Pa艅stwa wyst臋puje jako g艂贸wny kredytobiorca.
Walory rynku pieni臋偶nego zapewniaj膮 bankom elastyczno艣膰, a zr贸偶nicowanie termin贸w i warunk贸w ich p艂atno艣ci sprawia, 偶e s膮 one cenione jako przedmiot transakcji w stosunkach mi臋dzy bankami oraz mi臋dzy bankami a klientami. Do walor贸w tych mo偶na zaliczy膰 :
bony i weksle skarbowe;
r贸偶nego rodzaju certyfikaty depozytowe;
bony kasowe;
papiery handlowe, w tym akcepty bankowe.
Banki nabywaj膮 te walory, uwzgl臋dniaj膮c zr贸偶nicowanie termin贸w ich realizacji, co zapewnia posiadanym przez nie aktywom wy偶sz膮 p艂ynno艣膰. Wprawdzie mo偶na je zbywa膰 przed terminem realizacji, ale w贸wczas traci si臋 na dyskoncie. Terminy realizacji i oprocentowanie tych lokat s膮 por贸wnywane przez dany bank z oprocentowaniem lokat w innych bankach oraz oprocentowanie w艂asnej akcji kredytowej. Optymalny wyb贸r kombinacji p艂aconych i otrzymywanych odsetek, przy odpowiednim doborze termin贸w realizacji i uwzgl臋dnianiu zasady "czas to pieni膮dz", znajduje odbicie w poziomie zysku.
NBP organizuje aukcj臋 sprzeda偶y i skupu papier贸w warto艣ciowych, w kt贸rych mog膮 uczestniczy膰 banki. Przedmiotem przetarg贸w by艂y nie tylko bony pieni臋偶ne NBP, ale tak偶e bony skarbowe, kt贸re w imieniu Ministerstwa Finans贸w sprzedaje NBP, b臋d膮cy agentem emisji.
Od 1 lipca 1995 r. bony skarbowe emituj膮 si臋 wy艂膮cznie w postaci zdematerializowanej, a NBP prowadzi centralny rejestr skarbowy, w kt贸rym ewidencjonuje na kontach depozytowych stan oraz transakcje kupna - sprzeda偶y bon贸w dokonane przez ich nabywc贸w. Bon skarbowy jest wykupywany przez emitenta po cenie r贸wnej warto艣ci nominalnej po up艂ywie okresu, na jaki zosta艂 wystawiony. Doch贸d posiadacza bonu wynika wi臋c z r贸偶nicy mi臋dzy cen膮 zakupu a cen膮 nominaln膮, po kt贸rej nast臋puje jego odkupienie przez emitenta. Emitent mo偶e tak偶e odkupi膰 bony skarbowe z dyskontem przed obowi膮zuj膮cym terminem ich wykupienia.
Podobnie jak inne banki centralne NBP przeprowadza na rynku pieni臋偶nym operacje otwartego rynku.
Nale偶膮 do nich operacje :
bezwarunkowe - w operacjach tych NBP sprzedaje lub zakupuje papiery warto艣ciowe. W jej wyniku nast臋puje ostateczne wycofanie pieni臋dzy z rynku lub jego zasilenie.
warunkowe - w operacji tej zakupu NBP zakupuje od banku komercyjnego papiery warto艣ciowe, zobowi膮zuj膮c go do ich odkupienia w okre艣lonym terminie. Operacje warunkowe polegaj膮 na kr贸tkotrwa艂ym zasileniu rynku w 艣rodki pieni臋偶ne lub ich wycofaniu.
R贸wnocze艣nie NBP udziela danemu bankowi kredytu, kt贸ry jest sp艂acony w momencie odkupienia tych papier贸w. Mo偶na wi臋c por贸wna膰 operacj臋 repo do kredytu udzielonego pod zastaw papier贸w warto艣ciowych. Natomiast operacja warunkowej sprzeda偶y ( reverse repo) polega na sprzeda偶y przez NBP papier贸w warto艣ciowych pod warunkiem ich odsprzeda偶y NBP przez dany bank w okre艣lonym terminie. Dokonuj膮c zakupu, bank komercyjny lokuje 艣rodki w NBP, kt贸re wycofa przy odprzeda偶y zakupionych wcze艣niej papier贸w warto艣ciowych. Operacj臋 reverse repo mo偶na wi臋c por贸wna膰 do kr贸tkoterminowej lokaty banku komercyjnego w NBP.
Transakcje warunkowej sprzeda偶y lub zakupu NBP zawiera艂 na okres do 14 dni. Ze wzgl臋du na nadp艂ynno艣膰 polskich bank贸w operacje otwartego rynku - zar贸wno warunkowe, jak i bezwarunkowe - mia艂y dotychczas jednokierunkowy charakter i polega艂y na 艣ci膮ganiu wolnych 艣rodk贸w z mi臋dzy- bankowego rynku pieni臋偶nego.
Na rynku kapita艂owym banki europejskie zakupuj膮 inne papiery warto艣ciowe (investments), przede wszystkim akcje i obligacje. Ten rodzaj walor贸w reprezentuje ni偶sz膮 p艂ynno艣膰, ale przynosi wi臋ksze dochody. Z drugiej strony z ich posiadaniem wi膮偶e si臋 wy偶sze ryzyko. Np. w okresie hossy na gie艂dach 艣wiatowych, przypadaj膮cej na lata 1983 - 1986, zakup akcji by艂 korzystn膮 lokat膮. Ale za艂amanie w 1987 r. przypomina艂o, 偶e wysokie zyski wi膮偶膮 si臋 z podwy偶szonym ryzykiem. Dlatego wyb贸r papier贸w warto艣ciowych wymaga od bankier贸w du偶ego do艣wiadczenia i znajomo艣ci proces贸w gospodarczych w krajach emitent贸w.
W艣r贸d papier贸w warto艣ciowych mo偶na wyr贸偶ni膰 papiery emitowane przez przedsi臋biorstwa prywatne oraz papiery publiczne, b臋d膮ce zobowi膮zaniem Skarbu Pa艅stwa lub w艂adz komunalnych. Banki zakupuj膮 d艂ugoterminowe papiery warto艣ciowe zazwyczaj na rachunek i ryzyko klient贸w. Niekt贸re banki kredytu d艂ugoterminowego lub instytucje lokacyjne zakupuj膮 akcje przedsi臋biorstw o znanej i utrwalonej pozycji maj膮tkowej, a tak偶e obligacje pa艅stwowe lub komunalne. Szczeg贸lnym rodzajem operacji papierami d艂ugoterminowymi mo偶e by膰 sprzeda偶 bankowi obligacji z prawem odkupu. Mimo 偶e przedmiotem operacji s膮 obligacje d艂ugoterminowe, transakcja ma charakter tymczasowego lokowania 艣rodk贸w p艂ynnych.
Banki komercyjne mog膮 aktywnie wsp贸艂dzia艂a膰 w zak艂adaniu przedsi臋biorstw, przyjmuj膮c w nich udzia艂y, np. banki niemieckie maja wp艂yw na dzia艂alno艣膰 sp贸艂ek akcyjnych zar贸wno przez w艂asne lokaty w ich akcjach, jak i dysponowanie akcjami swych klient贸w. Przedstawiciele bank贸w mog膮 bowiem na walnych zgromadzeniach akcjonariuszy wp艂ywa膰 na decyzje strategiczne danego przedsi臋biorstwa, gdy偶 dysponuj膮 liczb膮 g艂os贸w wynikaj膮c膮 z wszystkich posiadanych akcji. We Francji banques d'affailes, finansuj膮ce procesy rozwojowe, mog膮 przyjmowa膰 udzia艂y w przedsi臋biorstwach i sprawowa膰 nad nimi piecz臋. Niekt贸re banki polskie tak偶e lokuj膮 艣rodki na w艂asny rachunek w akcjach przedsi臋biorstw.