SKAŻENIE PROMIENIOTWÓRCZE GRZYBÓW
-------------------------------------------------------------------------
Od lat sześćdziesiątych znana jest zdolność różnych gatunków grzybów do akumulowania promieniotwórczego cezu. Wówczas po próbnych wybuchach nuklearnych przeprowadzonych w atmosferze, odkryto w próbkach pewnych gatunków grzybów aktywności: 137Cs rzędu 100 Bq w kg świeżych grzybów. Gatunkami szczególnie akumulacyjnymi cez okazały się m.in.: krowiak podwinięty- olszówka oraz podgrzybek brunatny.
Systematyczne badania prowadzone na silnie skażonych terenach w pobliżu Czarnobyla wykazały, że maksymalny poziom skażeń grzyby osiągają po dwóch latach od opadu, po czym koncentruje promieniotwórczego cezu maleją powoli, w tempie nie odbiegającym od fizycznego czasu połowicznego zaniku. Uzupełniając informacje o akumulacji substancji promieniotwórczych w grzybach, warto dodać, że w owocnikach niektórych gatunków słabo akumulujących cez stwierdzono relatywnie duże aktywności izotopu Srebra (Ag), obecnego w obłoku promieniotwórczym z Czarnobyla w małych koncentracjach wynoszących ok. 1,5% aktywności 137Cs. Z innych długożyciowych pierwiastków promieniotwórczych znaleziono w grzybach małe koncentracje 90Sr i ślady izotopów plutonu.
W Polsce skażeniem grzybów izotopami cezu zaczęto interesować się po katastrofie czarnobylskiej. W badanych w Centralnym Laboratorium Ochrony Radiologicznej próbkach grzybów z terenu całego kraju największe skażenia izotopami cezu sięgały 5 kBq w kg świeżych grzybów (w podgrzybku brunatnym z 1988r. łącznie dla 134Cs i 137Cs lub 50 kBq/kg suchej masy 137Cs w olszówkach z 1991r. BR> W Krakowie prowadzono prace nad wstępnym rozpoznaniem skażeń w grzybach z terenu Polski. Najwyższe stwierdzone skażenia 137Cs sięgały 24 kBq/kg suchej masy w próbce podgrzybka brunatnego. Badania potwierdziły łatwo mierzalne poziomy skażeń 137Cs w próbkach grzybów z okresu przed katastrofa czarnobylską oraz zróżnicowanie poziomu aktywności w próbkach grzybów różnych gatunków.
Całkowita aktywność 137Cs w próbce składa się z 2 części: jednej pochodzącej z opadu po katastrofie czarnobylskiej oraz drugiej- z globalnego opadu po próbnych wybuchach jądrowych, przeprowadzonych w atmosferze w latach pięćdziesiątych i sześćdziesiątych. Wysokie korelacje skażeń 134Cs i 137Cs w próbkach wskazują na dominację katastrofy czarnobylskiej nad tłem wcześniejszego opadu globalnego, jednak próbki niskoaktywne wyraźnie wskazują nadmiar 137Cs co wskazuje na niezaniedbywalny poziom aktywności cezu-137 z wybuchów jądrowych.
W pracy tej szacowano także współczynniki przejścia wchłoniętej aktywności, do efektywnego równoważnika dawki. W przypadku grzybów odróżniają je od innego pokarmu dwa przeciwstawne efekty. Z jednej strony przebywają one w organiźmie dłużej niż inny pokarm, co za tym idzie- dłużej stanowią wewnętrzne źródło promieniowania oddziałujące na wrażliwe organy wewnętrzne. Z drugiej strony, związki zawierające cez mogą być nie w pełni rozpuszczalne, tak więc być może nie cała aktywność cezu może być wchłaniana do organizmu.
Spożywanie większych kilogramowych ilości podgrzybka, zwłaszcza na terenach o podwyższonym skażeniu wpływa radykalnie na wartość równoważnika dawki otrzymanego na skutek katastrofy czarnobylskiej. Spożywanie innych produktów leśnych (jagody, dziczyzna) również wpływa na otrzymywalny równoważnik dawki, lecz w dużo mniejszym stopniu niż grzyby.
Co do prognoz na najbliższe lata przypuszcza się, że ekologiczny czas półrozpadu opisujący tempo usuwania promieniotwórczego cezu z obiegu w ekosystemie leśnym jest rzędu 10 lat, co nieznacznie przewyższa najnowsze wyniki niemieckie, w których parametr ten oceniany jest dla każdego z warstw ściółki leśnej maksymalnie osiąga wartość ok. 8 lat.
Reasumując: stwierdzono znaczne zróżnicowanie geograficzne skażenia grzybów w Polsce.
Wyróżniono 2 obszary o wyższych skażeniach:
południowy ( Śląsk Opolski)
północno- wschodni (Olsztyn- Siedlce)
Pod wzg1ędem zdolności akumulacji promieniotwórczego cezu najwyższe aktywności właściwe izotopów cezu stwierdzono u podgrzybka brunatnego - przekraczają one 150 kBq/kg suchej masy dla 137Cs.
Oszacowany wzrost równoważnika dawki dla ludzi narażonych na spożywanie zakażonych produktów leśnych, wskazuje na wzrost względnych wartości przeciętnych narażenia radiacyjnego ludzi mających bliskie związki z lasem, a zwłaszcza osób zjadających znaczne ilości grzybów zbieranych na obszarze o najsilniejszych skażeniach. Jednak mało prawdopodobne jest by dawki te mogły przekroczyć 1 mSv na rok.
Wynikające stąd oszacowanie dawki łącznej dla ludności Polski wymaga prze