Polityka gospodarcza opracowanie materiaĹ'u do kolokwium


  1. Definicja polityki gospodarczej

Przez politykę gospodarczą będziemy rozumieć świadome oddziaływanie władz państwowych oraz instytucji i organizacji międzynarodowych na gospodarkę - jej dynamikę, strukturę, funkcjonowanie oraz stosunki ekonomiczne.

Jest to dyscyplina naukowa zajmująca się badanie celów, narzędzi i sposobów oddziaływania państwa na społeczny proces społeczny

  1. Podmioty polityki gospodarczej

- władza państwowa (w której imieniu konkretne działania prowadzą jej organy). Władza i jej oddziaływanie na politykę gospodarczą może koncentrować się w centralnych organach władzy lub w organach samorządu terytorialnego (co może pomóc w specyfice regionu, a także uwzględnić jego potrzeby). Im większa ingerencja państwa w procesy gospodarcze tym większa odpowiedzialność przedstawicieli władzy przed obywatelami w kwestii wykorzystania zasobów kraju i stanu gospodarki.

- organy ponadnarodowe

Z innego punktu widzenia w procesie decyzyjnym mogą występować:

- dominacja aparatu urzędniczego

- organy typu przedstawicielskiego

- organy ponadnarodowe

  1. Uwarunkowania polityki ekonomicznej

Uwarunkowania polityki ekonomicznej dzielimy na ustrojowo - systemowe, zewnętrzne i wewnętrzne. Do ustrojowo - systemowych zaliczamy ustrój danego państwa, rozwiązania systemowe w gospodarce, do zewnętrznych zaliczamy sytuację międzynarodową danego kraju oraz jego możliwości eksportowe \ importowe, a do wewnętrznych uwarunkowania ustrojowo-systemowe, geograficzno-przyrodnicze, społeczne oraz wyznaczane przez poziom rozwoju społeczno - gospodarczego.

UWARUNKOWANIA

- ustrój społeczno - gospodarczy

- struktury państwowo - administracyjne i społeczne

- rozwiązania systemowe w gospodarce

- międzynarodowa sytuacja polityczna

- przynależność do międzynarodowych ugrupowań i organizacji politycznych, gospodarczych i wojskowych, a także wspólnot politycznych

- koniunktura międzynarodowa

- stan i struktura zasobów narodowych: przyrodniczych, majątkowych, ludzkich

- zagospodarowanie przestrzenne kraju

- stosunki narodowościowe

- wewnętrzna sytuacja polityczna, układ sił politycznych, stosunek społeczeństwa do władzy

  1. Mieszany charakter gospodarki

Współczesne systemy gospodarcze mają mieszany charakter: część przedsięwzięć gospodarczych jest realizowana przez sektor prywatny, a część przez sektor publiczny. Podstawą wyodrębnienia w gospodarce tych sektorów jest m. in. Mechanizm i kryteria dokonywania wyborów ekonomicznych. W różnych krajach gospodarka mieszana różni się przede wszystkim proporcją udziału sektora prywatnego i publicznego oraz skalą interwencji rządku, co pozwala umieścić ją pomiędzy modelem gospodarki rynkowej, a modelem gospodarki centralnie kierowanej. W rzeczywistości wszystkie gospodarki są systemami mieszanymi, które różnią się rolą i zakresem działania sektora publicznego i prywatnego.

Sektor prywatny - cechy:

- własność: kapitalistyczna; drobnotowarowa; pracownicza

- wybór ekonomiczny: prywatny

- kryteria wyboru: rynkowe: transakcje ekonomiczne podejmowane dobrowolnie przez osoby indywidualne lub w stowarzyszeniu z innymi osobami

Sektor publiczny - cechy:

- własność: państwowa; samorządowa

- wybór ekonomiczny: publiczny

- kryteria wyboru: polityczne: nierynkowe decyzje motywowane głównie chęcią poprawy niedoskonałości rynku i chęcią osiągania celów politycznych.

  1. Tradycyjne funkcje państwa

Zapewnienie przestrzegania ustrojowych i systemowych zasad porządku społeczno - gospodarczego, a zwłaszcza zasady wolności gospodarczej, poszanowania własności prywatnej i swobody przedsiębiorczości. Zapewnienie bezpieczeństwa zewnętrznego (obrona narodowa, wojsko), bezpieczeństwa wewnętrznego (siły porządkowe), utrzymywanie instytucji wymiaru sprawiedliwości (sądownictwo), szkolnictwa oraz kształtowanie systemu pieniężnego.

Współcześnie są to także: korygowanie niedostatków mechanizmów rynku (podnoszenie efektywności gospodarki w skali ogólnospołecznej, ograniczanie nadmiernych nierówności w podziale produktu społecznego, stabilizowanie gospodarki).

  1. Funkcje państwa w mieszanej gospodarce rynkowej

    1. Polityka ekonomiczna musi oddziaływać na gospodarkę pod kątem zapewnienia stałego dopływu środków niezbędnych do wykonywania przez państwo funkcji zewnętrznych i wewnętrznych, w tym wspieranie rozwoju gospodarki krajowej,

    2. Polityka ekonomiczna w niektórych krajach wspomaga funkcjonowanie i rozwój sektorów gospodarki nie cieszących się dostatecznym zainteresowaniem prywatnych przedsiębiorców (, upaństwowione przedsiębiorstwa produkcyjne i obiekty/zakłady użyteczności publicznej takie jak: koleje, poczta, oświata, ochrona zdrowia etc.)

    3. Polityka ekonomiczna pełni funkcję osłony działalności gospodarczej obywateli własnego kraju przed zagraniczna konkurencją

    4. Polityka ekonomiczna ma na celu ochronę konkurencji przed monopolizacją danego rynku

    5. Przeciwdziałanie czynnikom kryzysogennym i stagnacyjnym oraz pobudzanie koniunktury i kształtowanie warunków sprzyjających procesowi wzrostu

    6. Ochrona środowiska naturalnego i zapewnienia przestrzennego ładu

    7. Utrzymanie ładu społecznego oddziałując na procesy dystrybucji, zapewniając osłonę gospodarczo słabszych warstw i grup ludności (polityka pracy, płace, ubezpieczenia społeczne)

funkcja stabilizacyjna - zapobieganie inflacji, bezrobociu, zjawiskom kryzysowym

funkcja alokacyjna - przeciwdziałanie monopolom, wzmacnianie konkurencji

funkcja redystrybucyjna - korekta podziału dochodu dokonywanego przez rynek

funkcja adaptacyjna - dostosowywanie gospodarki do zmieniających się uwarunkowań

funkcja zarządcza - kontrola, administrowanie i planowanie

funkcja społeczna - wspieranie przez państwo pożądanych zjawisk społecznych, zwalczanie niepożądanych

Cele:

- wzrost gospodarczy/zahamowanie spadku

„magiczny kwadrat” (magisches Viereck):

- stabilny i stały wzrost

- wysoki poziom zatrudnienia

- stabilny poziom cen (niska inflacja, ale nie deflacja!)

- równowaga w stosunkach gospodarczych z zagranicą

  1. Uzasadnienie interwencji państwa w gospodarce

Potrzeba ingerencji państwa w sprawy gospodarcze za pomocą narzędzi polityki ekonomicznej wypływa w dużej mierze z ograniczoności zastosowań mechanizmów rynkowych przy rozwiązywaniu problemów o charakterze ogólnospołecznym. Sam mechanizm rynkowy zawodzi, gdzie pojawia się potrzeba dobra wspólnego kosztem pewnych interesów jednostkowych. Polityka ekonomiczna wspiera mechanizm rynkowy w kwestii rozwoju przedsiębiorczości, ochrony konkurencji dostarczając przedsiębiorcom tzw. Korzyści zewnętrznych w postaci dostępu do wody, zapewnienia bezpieczeństwa, wykwalifikowanej kadry, korzystania z infrastruktury drogowej etc. Proces podejmowania decyzji co do ingerencji państwa w gospodarkę jest regulowany przez mechanizm wyboru publicznego. Wpływ na ten mechanizm ma układ realnych sił politycznych w danym kraju (gra prowadzona przez różne podmioty życia politycznego w ramach układu określonego przez ustrój państwa).

  1. Zawodność państwa

Zawodnośc państwa- Decydowanie większością głosów nie zapewnia bezproblemowej zmiany preferencji głosujących w odpowiednie działania, więc państwo również może się okazać zawodne. Społeczeństwo i jego reprezentanci stoją w obliczu problemu pana i sługi. Przyczyną tego może być m.in. paradoks głosowania, wynik środkowego wyborcy i ukryte porozumienie.

W działaniach instytucji publicznych występuje element przymusu. Rząd nie tylko zabiera, stosując przymus, ale i daje, korzystając z tej formy nacisku - dobra publiczne są dostarczane odbiorcom bez względu na wartość, jaka dla nich przedstawiają. Dlatego w przypadku decyzji politycznych (dyktatura większości) rzadko występuje optimum w sensie Pareto, czyli ktoś zyskuje, a nikt nie traci.

Niesprawności państwa, (ang. government failures), nowa kategoria oceny skuteczności działania państwa. Nieefektywność i niesprawiedliwość działań państwa głosi teoria wyboru publicznego, która stosuje metodologię ekonomii do analizy procesów politycznych. Niesprawność państwa przejawia się w tych samych sferach co niedoskonałość rynku, tj. w sferze alokacji, stabilizacji i podziału.

  1. Podstawowe różnice pomiędzy sektorem publicznym, a prywatnym

Sektor prywatny:

Sektor publiczny:

We współczesnych gospodarkach wysoko rozwiniętych wyodrębnia się także sektor społeczny obejmujący m. in. Spółdzielnie i podmioty o działalności typu non profit.

W wypadku własności prywatnej prawo własności poszczególnych jednostek jest wyłączne i dobrowolnie przekazywane, a w przypadku własności publicznej - nie jest ani wyłączne, ani dobrowolnie przekazywane.

  1. Dobra publiczne, a zawodność rynku (do wyjaśnienia z punktem „ produkcja dóbr prywatnych przez państwo”)

Występowanie sektora publicznego ma uzasadnienie w związku z funkcją stabilizacyjną, alokacyjna i redystrybucyjną państwa.

Wyróżnia się następujące źródła niedoskonałości rynku, które uzasadniają ingerencję władz publicznych:

Dobra publiczne to dobra, które z przyczyn naturalnych mogą służyć zbiorowości lokalnej lub całemu społeczeństwu - są konsumowane egalitarnie przez członków danej zbiorowości. Tak rozumiane dobra publiczne noszą nazwę czystych dóbr publicznych czyli właściwych, klasycznych, niekwestionowanych. Korzyści z używania czystego dobra publicznego są niepodzielne - nie można wyodrębnić jego części i przypisać ich jednostce.

Cechy: są niepodzielne, podlegają zasadzie niewyłączności (nie możemy jednostce odebrać prawa do korzystania z nich), nie możemy uzależnić dostępu do nich od zapłaty za korzystanie z nich, koszt krańcowy jest równy

Szczególną kategorią dóbr publicznych są dobra społeczne, które zaspokajają indywidualne potrzeby obywateli (np. edukacja, ochrona zdrowia). Mogą być finansowane ze środków prywatnych, ale na skutek polityki społecznej są dostępne dla każdego obywatela i finansowane ze środków publicznych.

Dobra godziwe (merytoryczne, pożądane, wartościowe) to dobra publiczne, które należy produkować we wspólnym interesie, ale nie narzuconym społeczności lecz przez nią pożądanym. Mogłyby być wytwarzane przez gospodarkę prywatną i rozdzielane za pomocą mechanizmu rynkowego jednak korzyści zewnętrzne związane z ich wprowadzeniem uzasadniają wytwarzanie tych dóbr w sektorze publicznym i dostarczanie użytkownikom bezpłatnie lub tylko za częściową odpłatnością. Przykładem dobra godziwego może być PKP.

Czyste dobra publiczne (sensu stricto) są zawsze finansowane z funduszy publicznych, a społeczne i godziwe (sensu largo) w całości lub części z funduszy publicznych.

Efekty zewnętrzne to dodatnie (korzystne) lub ujemne (szkodliwe) skutki wywierane przez transakcje rynkowe na ludzi, którzy nie uczestniczą w nich bezpośrednio. Występują one wtedy, gdy postępowanie jednostki ma wpływ na poziom dobrobytu innych jednostek, a nie znajduje odbicia w transakcjach pieniężnych na rynku.

Dodatnie efekty zewnętrzne to korzyści zewnętrzne (oświata, ochrona zdrowia)

Ujemne efekty zewnętrzne to koszty zewnętrzne (skutki hałasu, zanieczyszczenie powietrza, wód, gleb).

Występowanie efektów zewnętrznych deformuje rynkowy proces alokacji dlatego państwo podejmuje działania w postaci upaństwowienia (szkolnictwo, opieka zdrowotna, hutnictwo), subwencjonowanie działalności, w której występują korzyści zewnętrzne, oraz wprowadzenie obciążeń fiskalnych w działalności o kosztach zewnętrznych (np. podatki, kary, wpłaty na określony cel).

  1. Wydatki publiczne

Nie da się określić uniwersalnej wielkości wydatków publicznych, decydują o niej bowiem konkretne czynniki i warunki historyczne, społeczne, gospodarcze i kulturalne. Rozmiary i struktura wydatków podlegają zmianom w czasie i zależą od aktywności władz publicznych. Wielkość i struktura wydatków jest przejawem mieszanego charakteru gospodarki i socjalnej aktywności państwa.

Wyodrębnia się siedem kategorii wydatków publicznych:

- finansowanie rozwoju kraju i rozwoju lokalnego (inwestycje infrastrukturalne; inwestycje strukturalne - przebudowa struktury gospodarczej kraju - „restrukturyzacja”; inwestycje produkcyjne)

- pokrywanie strat i dofinansowywanie przedsiębiorstw publicznych (wynikają z niskiej efektywność przedsiębiorstw publicznych lub przedmiotu ich działalności. Przyjmują one formę: dotacji przedmiotowych - dopłaty do cen określonych produktów i usług w celu utrzymania ich niskiego poziomu na rynku np. dotowanie przewozów pasażerskich; dotacji podmiotowych - wsparcie udzielnie wyjątkowo na rzecz określonego podmiotu)

- subsydiowanie gospodarstw domowych (w tym dopłaty do cen artykułów konsumpcyjnych i transfery socjalne np. zasiłki, renty)

- pokrywanie kosztów świadczenia usług społecznych/publicznych (bezpłatnie lub za częściową odpłatnością np. usług socjalno - kulturalnych. Wynika to z ich niepodzielności i z pozytywnych efektów zewnętrznych ich dostarczenia)

- zapewnienie bezpieczeństwa wewnętrznego i zewnętrznego (wydatki na utrzymanie sił zbrojnych, aparatu dyplomatycznego, służb zagranicznych, paramilitarnych na podstawie założeń politycznych, sojuszy międzynarodowych, doktryny obronnej)

- utrzymanie aparatu państwowego i samorządowego, wymiaru sprawiedliwości i więziennictwa

- obsługa wewnętrznego i zewnętrznego zadłużenia (obejmujące wydatki ponoszone na spłatę pożyczek i wykup bonów skarbowych oraz obligacji)

Wydatki publiczne w krajach wysoko rozwiniętych stanowią obecnie od ~ 30% (Japonia, USA)-60% (Szwecja, Dania) PKB. W UE ~ 47%, a w krajach słabo rozwiniętych 10%-20% PKB. Ogólnie występuje tendencja wzrostowa wydatków publicznych w związku z rozwojem gospodarki i postępem cywilizacyjnym.

  1. Dochody publiczne

Wyróżnia się trzy rodzaje dochodów publicznych:

- daniny publiczne (nakładane na gospodarstwa domowe i przedsiębiorstwa, a obciążony nimi podmiot nie otrzymuje w zamian żadnego świadczenia/korzyści; typową daniną publiczną jest podatek, akcyza, cło)

- dochody publiczne z majątku i praw majątkowych (są rezultatem zaangażowania majątku Skarbu Państwa lub komunalnego w procesy gospodarcze; władze publ. znajdują się wówczas w sytuacji rentiera, czerpiąc korzyści m. in. w formie czynszu, dywidend, wpływów ze sprzedaży praw własności)

- pozostałe dochody (stanowią niejednorodną grupę i obejmują opłaty oraz składki na fundusze publiczne, a różnią się od danin przede wszystkim tym, że z reguły towarzyszy im jakieś świadczenie ze strony władz jak np. czynności urzędowe, usługi konsularne, kulturalne, notarialne, sądowe.

Przejmowanie przez państwo dochodów gospodarstw domowych i przedsiębiorstw rodzi konflikt interesów niosący skutki polityczne i ekonomiczne(szara strefa, lokowanie kapitału za granicą, oszustwa podatkowe). Dlatego polityka gromadzenia dochodów musi spełniać arunki m.in.. jawności, stabilności, sprawiedliwości, oszczędności.

  1. Decyzje w sektorze publicznym

Głównym zadaniem władz publicznych jest rozwiązywanie problemów, które - ze względu na swój charakter - nie mogą by c efektywnie wyeliminowane przez transakcje rynkowe.

Teoria wyboru publicznego obejmuje ekonomiczną analizę nierynkowych procesów decyzyjnych, skupiającą się ba obszarach decyzji politycznych, kształtowaniu porządku prawnego (traktowanego jako dobro publiczne) i mechanizmach dostarczania dóbr publicznych.

Politycy traktowani są jak przedsiębiorcy, którzy dostarczają dóbr publicznych i poszukują sposobu na zapewnienie ich podaży. Podstawą decyzji ekonomicznych w sektorze publicznym jest maksymalizacja szans na wybór do instytucji publicznych (zysk) poprzez zaspokajanie określonych potrzeb społeczeństwa.

- W sektorze publicznym nie występuje związek między dostarczeniem dobra, a zapłatą za nie.

- W sektorze publicznym związek pomiędzy konsumpcją, a zapłata zostaje rozerwany na szczeblu indywidualnym i pojawia się na szczeblu ogólnospołecznym.

- W sektorze publicznym wybory polityczne odnosza się zwykle do wiązki dóbr, tworzących całościowe programy wyborcze. Głosując na daną partię głosujemy na cały jej program. Politycy konkurują ze sobą na „rynku politycznym” o głosy wyborców próbując sprzedać im swoje programy. Po wygranych wyborach zwycięski program powinien stać się podstawą działania rządu.

- W działaniach instytucji publicznych występuje element przymusu. Rząd nie tylko zabiera stosując przymus, ale i daje, korzystając z tej formy nacisku - dobra publiczne są dostarczane odbiorcom bez względu na wartość, jaką dla nich przedstawiają. Dlatego w wypadku decyzji politycznych rzadko występuje optimum w sensie Pareto (ktoś zyskuje, a nikt nie traci w zakresie satysfakcji konsumentów.

  1. Nieefektywność w sektorze publicznym (!!!!!)

  1. Monopol naturalny i jego przykłady

MONOPOL NATURALNY występuje w dziedzinach, w których warunki produkcji nie pozwalają na poważne rozszerzenie ze względu na rzadkość jednego z czynników produkcji m.in. występuje wszędzie tam gdzie jeden z czynników produkcji jest niepomnażalny, a zapotrzebowanie na dany towar duże.

Monopol naturalny tworzy się w przypadku gdy jedno przedsiębiorstwo może wytwarzać dane dobro taniej i efektywniej niż kilka konkurencyjnych przedsiębiorstw. Najczęściej wiąże się to z korzyściami skali - gdy wraz ze wzrostem produkcji spada koszt jednostkowy wytworzenia dobra. Przykładem może tu być przedsiębiorstwo dostarczające wodę do mieszkań - jeden bardzo duży dostawca jest w stanie zaoferować o wiele niższe ceny niż w przypadku kilku konkurujących ze sobą firm.

Przykłady: wodociągi, przesyłowa sieć energetyczna, wydobycie surowców, transport kolejowy etc.

  1. Strategia działania i jej rola w systemach ekonomicznych

Plan jest to opis zamierzonego działania.

Proces planowania i tworzenia decyzji nazywamy planowaniem.

Zasadami sprawnego, racjonalnego działania zajmuje się prakseologia.

Planowanie jest nieodłącznym elementem działalności ludzkiej. Bez planu nie ma żadnego rozumnego działania.

Polityka gospodarcza winna być realizowana według kompleksowo realizowanego planu i ustaleń z uwagi na mnogość współzależności występujących w otaczającym nas świecie.

Plan gospodarczy określamy jako decyzję dotyczącą działania gospodarczego, a planowanie gospodarcze jako proces tworzenia i podejmowania decyzji (decision making), a udział w nim biorą wszyscy uczestnicy procesu gospodarczego.

Jedną z najstarszych form planowania gospodarki publicznej jest konstruowanie budżetów. Planuje się także oddziaływanie państwa na gospodarkę (jego stopień i zasięg);planuje się oddziaływanie państwa na działalność instytucji publicznych. Ze względu na zachodzące w gospodarce współzależności planowanie to musi mieć charakter makroekonomiczny (krótkookresowe -roczne, średnio -kilkuletnie i długookresowe -kilkunastoletnie; indykatywne, imperatywne; scentralizowanie i zdecentralizowane)

W ustrojach demokratycznych wolność gospodarcza przejawia się w postaci m. in. wolności planowania przed podmioty gospodarcze. W realnym socjalizmie to państwo uzurpowało sobie prawo do podejmowania określonych decyzji. Planowanie makroekonomiczne służy przygotowaniu strategii oddziaływania rządu na gospodarkę, a w krajach komunistycznych polega na centralnym kierowaniu gospodarką.

Współczesne planowanie gospodarcze polega na świadomym i systematycznym przetwarzaniu informacji o charakterze ekonomicznym i technicznym oraz na konstruowaniu wewnętrznie spójnych koncepcji strategii działania pod kątem najlepszych sposobów osiągania wyznaczonych celów.

  1. Potrzeba istnienia ładu gospodarczego

Ład, czyli porządek oznacza istnienie zbioru reguł, które wyznaczają ramy dla indywidualnych zachowań ekonomicznych poszczególnych podmiotów oraz odnosi się do takiego podejścia w polityce gospodarczej, w której ustala się ogólne zasady, lecz nie dąży się do kształtowania konkretnych zdarzeń i ich następstw.

Porządek jest funkcją reguł i regulacji, określających podstawowe warunki i ramy dla całej gospodarki. W efekcie konkretnego ustalenia reguł stwarza się podstawy do podejmowania działalności gospodarczej. Właściwa polityka ładu (porządku) gwarantuje jednostce wolność, a podmiotom gospodarczym stabilne warunki działania.

Porządek jest niezbędny do zrozumienia wszystkich złożonych zjawisk politycznych, ekonomicznych i społecznych.

Porządek jest podstawą funkcjonowania każdej formy życia społecznego (rodziny, gminy, powiatu, województwa, państwa, wspólnoty, federacji, unii gospodarczej i politycznej). Te szczegółowe porządki na różnych poziomach gwarantują funkcjonowanie ładu światowego. Porządek ten jest dokładnie określony przez ponadczasowe zasady, których naruszenie prowadzi do destrukcji i chaosu.

  1. Pojęcie ładu i warunki jego funkcjonowania

Ład oznacza celowe i całościowe powiązanie samodzielnych części i elementów w określone struktury , organizacje lub jednostki instytucjonalne. To także zespól reguł, stanowiących porządek prawny, który jest realizowany przez centralne instytucje. Porządek jest rezultatem działalności człowieka w relacjach społecznych. Elementy składowe ładu to:

- porządek kulturalny

- porządek gospodarki rynkowej

- porządek polityczny i prawny.

Te 3 elementy są ze sobą powiązane i tworzą ład charakterystyczny dla danego państwa.

Warunki funkcjonowania ładu gospodarczego:

Ład jest niezbędną kategorią w społeczeństwie, w którym istnieje podział pracy i specjalizacja, i w którym skutecznie funkcjonuje system wymiany oraz wzajemna zależność podmiotów

Warunki:

- Kontrolowana konkurencja

- Podział dochodów nierównomierny, ale wyrównany progami podatkowymi

- Społeczne bezpieczeństwo

- Równe szanse zdobycia wykształcenia i dostępu do zawodu

- Sprawiedliwe stosunki pomiędzy pracodawcą i pracownikiem

  1. Przegląd wybranych teorii ładu gospodarczego

- teoria ordoliberalna - główny cel: rozwiązanie problemu alokacji zasobów oraz koordynacja działalności gospodarczej w skali całego państwa. Problem ten uważano za rozwiązany, gdy w ramach posiadanego potencjału zrobiono wszystko co było możliwe, aby zaspokoić materialne potrzeby społeczeństwa poprzez ukierunkowanie gospodarki na wytwarzanie dóbr konsumpcyjnych, czyli osiągniecie lepszego poziomu życia społeczeństwa. Nadrzędny cel to sprawne funkcjonowanie systemu cen wg zasad wolnej konkurencji. Wg Euckena rynkowa forma konkurencji doskonałej istnieje już wtedy, gdy zarówno sprzedawcy jak i kupujący konkurują między sobą. Zasady polityki gospodarczej (regulacje prawne) musza obowiązywać zarówno państwo jak i wszystkie podmioty gospodarcze. Należy ograniczyć nadawanie przywilejów osobom lub instytucjom. Państwo nie może poddawać się naciskom osób trzecich i z tego powodu musi stworzyć odpowiednie regulacje przeciwdziałające temu procederowi. Eucken podkreślał: odpowiedzialność jednostki gospodarującej za podejmowane decyzje, ochronę własności prywatnej, odchodzenie od tworzenia monopoli, subwencjonowania, protekcjonizmu etc. , system cen wolnej konkurencji będzie decydował o wyborze rodzaju produkcji, producentów i konsumentów, argumentował znaczenie stabilności polityki gospodarczej, kontrolowanie monopoli i likwidację karteli.

-teoria prymatu konsumentów Stillera - zwrócił uwagę na prymat konsumentów w teorii konkurencji. Stiller wyróżnił monopole, a także oligopole - kryterium: liczba uczestników rynku po stronie podaży i popytu/ sposób kształtowania się cen/dostęp do rynku. Idealnie wg Stillera byłoby, gdyby na rynku było wiele podmiotów gospodarczych po stronie popytu i podaży (warunki pełnej konkurencji). Monopol wskutek ingerencji państwa ogranicza wolną konkurencję. Polityka gosp. Państwa musi wspierać rozwój rynku pełnej konkurencji i uruchamiać mechanizm cenowy. Wszechpotegę rynku ograniczają przedsiębiorstwa dążące do monopolu. Duże przedsiębiorstwa stanowią zagrożenie dla wolnej konkurencji.

Schumpeter uważał bowiem, ze źródłem konkurencji SA nowe produkty, nowe technologie i nowe zasoby podażowe. Często trafiają ona na rynki wprost od monopolistycznych producentów (Pod wpływem Schumpetera Stiller zalagodzil nieco swoje stanowisko). Konkurencja ze strony dynamicznych i innowacyjnych przedsiebiorstw jest groźniejsza niż konkurencja cenowa przedsiębiorstw tradycyjnych.

- koncepcja public choice Buchanana - jest twórcą teorii wyboru publicznego, zasugerował, aby kryteria ekonomicznej efektywności stosować również w odniesieniu do działalności państwa. Indywidualne decyzje rynkowe należy przenosić na obszar działań podejmowanych przez państwo. Proces gospodarczy to wymiana wzajemnych korzyści, wynikających z usług, które świadczą sobie wzajemni uczestnicy rynku. Aktorami rynku w państwie demokratycznym są politycy i wyborcy. Politycy na rynku maksymalizują korzyści i zyski, podobnie jak sprzedający i kupujący na prywatnym rynku. Politycy w procesie rządzenia chcą maksymalizować liczbę uzyskanych głosów\osiagnąć największy zakres władzy\odnieść indywidualne korzyści. Na rynku politycznym konkurencja nie zawsze prowadzi do optymalnej alokacji zasobów. Wg Buchanana nadmierna aktywność państwa to zagrożenie dla indywidualnej wolności. Państwo ma stać na straży tylko własności prywatnej, zapewnić porządek i bezpieczeństwo.

- teoria ekonomiki instytucji Coase - Coase uznał, ze tradycyjna mikroekonomia nie jest doskonała, ponieważ uwzględnia tylko koszty produkcji i transportu, a lekceważy koszty związane z zawarciem i wykonaniem kontraktu tzw. Koszty transakcyjne - są nieodzowne i powstają przy wejściu na rynek, kiedy staramy się nawiązać współpracę z innym przedsiębiorstwem i określić jej warunki (zebranie informacji, koszty negocjacji, koszty realizacji kontraktu). Rynki i przedsiębiorstwa jako instytucje spełniają ważną rolę w porządku gospodarki, gdyż pozwalają minimalizować zewnętrzne i wewnętrzne koszty transakcyjne. Niedoskonałość rynku ujawnia się poprzez monopolistyczne zachowania niektórych podmiotów gospodarczych. Coase zwrócił uwagę na znaczenie kosztów transakcyjnych w kosztach funkcjonowania instytucji.

  1. Wzrost i rozwój gospodarczy.

Problemem większości krajów jest tworzenie warunków zapewniających trwały rozwój gospodarczy, to również podstawowe wyzwanie dla polityki gospodarczej.

Wzrost gospodarczy jest procesem tworzenia i powiększania rzeczywistych rozmiarów społecznego produktu. Procesowi temu towarzyszą zmiany struktury produktu narodowego, jak i całej gospodarki. Wzrost gospodarczy oraz towarzyszące mu zmian strukturalne określamy mianem rozwoju gospodarczego. Przyspieszenie lub zwolnienie tempa wzrostu prowadzi do zdynamizowania lub zahamowania przekształceń struktury. Zmiany strukturalne przynoszą wzrost wydajności pracy i znacząco wpływają na wzrost gospodarczy. Ważne jest eliminowanie nieefektywnych struktur gospodarczych, utrudniających lub hamujących procesy wzrostu gospodarczego. Pojecie rozwoju gospodarczego jest szersze niż wzrost gosp. Obejmuje również oprócz zmian strukturalnych produktu społecznego obejmuje tez zmiany stosunków ekonomicznych i instytucji ekonomicznych. Towarzyszące im zmiany układają się w cyklicznie następujące fazy wzrostu i spadku aktywności gospodarczej. Wyróżnia się trend i jego fluktuacje Np. z uwagi na sezonowość, cykliczne wahania koniunktury etc. W trakcie zmian aktywności gospodarczej zmienia się poziom stopnia wykorzystania czynników produkcji (przy wzroście wzrasta, przy spadku maleje - mniej produktów niż jest to możliwe przy danych zasobach i możliwościach technicznych). Po II WŚ tempo wzrostu produktu załagodziło swoją apmlitudę wahań (powolne spadki, powolne wzrosty), a także skrócenie okresu trwania depresji na korzyść fazy ożywienia i wzrostu. Nie występuje już pojecie boomu. Wahania tempa wzrostu maja swoje odbicie w poziomie zatrudnienia i występuje miedzy nimi ścisła zależność. Inflacja rośnie, gdy następuje wzrost, maleje, gdy gospodarka znajduje się w fazie recesji. Stopy % są największe blisko początku recesji, a w czasie jej trwania znacznie się obniżają. Najbardziej wahają się podczas recesji. Rosną zazwyczaj z inflacja, aby zrekompensować pożyczkodawcom spadającą sile nabywcza pieniądza.

Podstawowymi czynnikami wzrostu gospodarczego długookresowego są praca (L), kapitał rzeczowy wraz z infrastruktura (K), postęp techniczny (T)

Wzrost liczby ludności zdolnej pracować jest ważnym czynnikiem wzrostu produktu narodowego.

W danym roku rozmiary kapitału rzeczowego są określone przez inwestycje z lat poprzednich. Zasoby kapitału zwiększają się tak długo jak długo inwestycje brutto SA większe niż deprecjacja kapitału.

W miarę rozwoju gospodarczego postęp techniczny staje się coraz ważniejszym czynnikiem wzrostu produktu narodowego. Zwiększa zarówno wydajność pracy jak i produktywność kapitału rzeczowego.

Nadmiernie rosnące podatki w krótkim okresie nie są zachętą do podejmowania nowej aktywności gospodarczej, wyższe podatki osłabiają zdolność do akumulowania kapitału

Powszechnie uważa się, ze akumulacja kapitału jest motorem wzrostu gospodarczego.

Inwestycje wpływają długookresowo na tempo wzrostu gospodarczego.

Państwo powinno prowadzić taka politykę gospodarcza, która promuje inwestycje o silnych efektach zewnętrznych (inwestycje, rozwój oświaty, infrastruktura, nowe technologie)

Ścieżkę długookresowego rozwoju jest wyznaczana dla gospodarki poprzez wzrost podaży czynnikowo produkcji oraz zmiany efektywności ich wykorzystania.

Utrzymanie gospodarki na określonej ścieżce wzrostu w praktyce gospodarowania wymaga zróżnicowanego pod względem formy i zakresu koordynowania lub stymulowania decyzji produkcyjnych i inwestycyjnych przez rząd. W rzeczywistości prowadzi to do regulowania długookresowej stopy wzrostu gospodarczego przez politykę ekonomiczną.

Polityka prowzrostowa

Polityka prowzrostowa w gospodarce rynkowej polega głównie na stymulowaniu wzrostu środkami polityki monetarnej i fiskalnej oraz na podejmowaniu bezpośrednich działań przez rządy w postaci specjalnych programów czy tez inwestycji rządowych.

Polityka rozwojowa powinna odrzucić pozorną dychotomię między polityką stabilizacyjna, a polityką prowzrostową i precyzyjnie łączyć ze sobą elementy stabilizacji i elementy prowzrostowe.

Regulowanie długookresowej stopy wzrostu gospodarczego wiąże się z regulowaniem zdolności akumulacyjnych gospodarki oraz wpływaniem na kierunki alokacji zasobów..

Czynnikiem, który osłabia tempo spadku produkcji oraz przyspiesza ożywienie, otwierając perspektywy nowych inwestycji jest postęp techniczny. Inwestycje modernizacyjne to silniejszy impuls popytowy niż zwykła wymiana zużywającego się aparatu wytwórczego.

Bezpośrednie oddziaływania państwa na proces inwestycyjny zachodzi w obrębie sektora publicznego.

Oddziaływania państwa na wzrost gosp. W ogromnym skrócie możemy powiedzieć, ze powinny one obejmować:

- zachęcania do oszczędzania i do przekształcania oszczędności w inwestycje kapitałowe

- ułatwianie inwestowania w najbardziej wydajnych dziedzinach gospodarki i w najbardziej efektywne przedsięwzięcia.

- sprzyjanie innowacjom, pobudzanie i ułatwianie modernizacji aparatu wytwórczego.

  1. Rozmiary interwencji państwa w rolnictwie

Polityka rolna to zespół środków, regulacji i działań państwa, które maja na celu kształtowanie rozmiarów produkcji rolnej utrzymanie jej opłacalności, inicjowanie przeobrażeń agrarnych zmierzających do koncentracji i specjalizacji w rolnictwie, przyspieszenie postępu technicznego i agrotechnicznego decydującego o efektywności rolnictwa oraz wpływanie na procesy demograficzne na wsi.

Rolnictwo wymaga interwencji państwa ze względu na strategiczny charakter bezpieczeństwa żywnościowego kraju i w związku z niedoskonałością rynku - dużą liczbą producentów, niedostosowaniem wewnętrznym w czasie i przestrzeni podstawowych elementów rynku, sprzężeniem zwrotnym z innymi działami gospodarki, brakiem elastyczności popytu i podaży, różnicami między poszczególnymi segmentami rynku.

Interwencjonizm państwowy, rozumiany jako aktywne oddziaływanie państwa na procesy gospodarcze i społeczne, może wynikać z chęci osiągnięcia celów zarówno makro- jak i mikroekonomicznych, krótko- i długookresowych, koniunkturalnych i strukturalnych, które mogą być względem siebie konkurencyjne, neutralne lub komplementarne.

Interwencjonizm agrarny obejmuje najczęściej:

Polityka rolna pełni obecnie dwie zasadnicze funkcje - ochronną (protekcjonizm na rynkach rolnych) i pobudzającą ( interwencjonizm władz państwowych).

Do podstawowych narzędzi interwencji na rynku rolnym należą:

  1. Wspólna polityka rolna

Wspólna polityka rolna - wszystkie przedsięwzięcia dotyczące sektora rolnego, podejmowane przez Wspólnotę Europejską w celu wypełnienia postanowień zapisanych w Traktatach Rzymskich. Obejmuje: rolnictwo, leśnictwo, uprawę winorośli oraz ogrodnictwo. Jest to pierwsza wspólna polityka WE.

Wspólny rynek oznacza, że zostają zniesione ograniczenia w handlu produktami gleby, lasu i morza wewnątrz WE. Obowiązuje zakaz stosowania barier taryfowych ceł i parataryfowych [np. subwencje], przy zachowaniu obowiązku spełnienia wybranych norm w zakresie bezpieczeństwa żywnościowego [bariery pozataryfowe]. Funkcjonują wspólne ceny, stałe kursy walutowe w obrotach towarami rolnymi, nastąpiła harmonizacja przepisów administracyjnych, fitosanitarnych, weterynaryjnych i ochrony zdrowia.

  1. Plan Mansholta

Plan Mansholta - plan zawierający projekt zmian wspólnej polityki rolnej, tak aby przystosować ją do nowej sytuacji ekonomicznej (szybko rosnące koszty stosowania WPR, jak i konflikty z krajami trzecimi). Plan Mansholta opierał się na dwóch głównych założeniach:

  1. niezbędne jest prowadzenie w skali EWG jednolitej i konsekwentnej polityki strukturalnej (częściowe zastępowanie mechanizmów rynkowych prowadzących do wzrostu produkcji polityką strukturalną)

  2. zmiany w dotychczas prowadzonej polityce rynkowej tj.

Miał też na celu doprowadzenie do powstania większych gospodarstw rolnych jako bardziej wydajnych, sprzyjających produkcji intensywnej, przyjaznych dla rolników oraz łatwiejszych i tym samym tańszych w obsłudze technicznej.

Szczegółowe rozwiązania strukturalne obejmowały m.in.:

Założeń Planu Mansholta nie udało się zrealizować ze względu na brak zgody członków EWG na zaproponowane działania.

Jego celem było poprawienie struktury agrarnej poprzez powiększenie wielkości gospodarstw, likwidację małych, słabo wydajnych gospodarstw oraz zmniejszenie nadwyżek produktów rolnych. Nie został w pełni zrealizowany.

    1. Plan McSharrego

1992 - Reformy McSharr'ego:

Dokument ogłoszony w 1991 roku przez komisarza ds. rolnictwa Raya MacSherry'ego poświęcony zmianom we Wspólnej Polityce Rolnej. Plan ten przewidywał m.in. stopniową redukcję wysokości cen regulowanych na podstawowe prodkuty rolne, rozłożoną pierwotnie na okres trzech lat i wynoszącą w tym czasie 15-30% oraz wprowadzenie dopłat bezpośrednich dla rolników w państwach Wspólnot Europejskich, którzy zgodzą się obniżyć produkcję zwierzęcą lub zmniejszyć powierzchnię uprawną.

    1. Agenda 2000

Agenda 2000 - Jest to poprzedzony przez tzw. Białą Księgę (7 lutego 1995), a opublikowany przez Komisję Europejską 18 lipca 1997 r. pakiet reform, który zawierał dwie podstawowe grupy zagadnień:

Część rolna Agendy 2000, przewidywała kontynuację głównych kierunków reform McSharr'ego i definiowała europejski model rolnictwa ( konkurencyjne, zróżnicowane geograficznie, dopuszczajace metody produkcji bezpieczne dla środowiska naturalnego i zdrowia konsumentów).

Określała strategię dążącą do wzmocnienia Unii, reform organizacji, wzrostu konkurencyjności. Zakładała m.in.: zmniejszenie liczby członków Komisji Europejskiej, zwołanie konferencji międzyrządowej, przygotowującej plany rozszerzenia UE, przeprowadzenie reformy instytucji Unii Europejskiej, reformę Wspólnej Polityki Rolnej, strukturalnej, wzrost zatrudnienia i poziomu życia.

    1. Plan Luksemburg 2003

Luksemburg 2003 - od 2005

- System Jednolitej Płatności (SJP)

- zasada wzajemnej zgodności:

-dalsza redukcja cen interwencyjnych na korzyść płatności bezpośrednich

-zmniejszanie płatności dla największych gospodarstw (modulacja) na korzyść rozwoju wsi

-mechanizm dyscypliny wydatków (dot. budżetu - €43mld - zamrożenie na lata 2007-

Polityka rolna II RP

Przed 1918 64% ludności pracowało w rolnictwie, a około 17% w górnictwie i przemyśle. Ziemianie tracili stopniowo swoją pozycję na skutek parcelacji majątków. Kwestie agrarne były istotne dla polityki państwa ze względu na zagrożenie ze strony sąsiednich państw. Premier Władysław Grabski podjął próbę wypracowania zasad takiej polityki rolnej, która służyłaby gospodarce i dobru społecznemu. Postulował następujące zmiany:

Premier docenił rolę instrumentów ekonomicznych takich jak ceny, podatki czy kredyty. Efektem prowadzonej polityki rolnej w okresie międzywojennym było m.in. uruchomienie instytucji kredytowych dla rolnictwa oraz komasacja ziemi prowadząca do likwidacji szachownicy gruntów - do wybuchu II wojny światowej objęto nią polowe zakładanego obszaru, głównie we wschodniej i południowo-wschodniej Polsce.

Polityka rolna po II wojnie światowej

Po II wojnie światowej przeprowadzono reformę rolna, której celem było pozyskanie akceptacji chłopów dla władzy komunistycznej. Na podstawie dekretu Polskiego Komitetu Wyzwolenia Narodowego z 6 września 1944 roku wywłaszczono bez odszkodowania wszystkie majątki o powierzchni przekraczającej 50 ha w środkowej Polsce i ponadstuhektarowe w innych województwach. Prowadzona przez państwo w latach 1945-1948 polityka rolna stwarzała sprzyjające warunki do rozwoju gospodarstw indywidualnych (korzystny układ cen produktów, niskie świadczenia na rzecz państwa, tani kredyt) jednak w 1948 podjęto decyzje o przeprowadzeniu kolektywizacji rolnictwaPGRy (i rolnicze spółdzielnie produkcyjne). Przystępowali do nich chłopi słabsi ekonomicznie. Od czerwca 1952 po wprowadzeniu przywilejów dla PGRów i spółdzielni oraz zaostrzono represje wobec „opornych” liczba spółdzielni zaczęła szybko wzrastać. Przymusy i obciążenia gospodarstw prywatnych spowodowały spadek produkcji i groziły ruiną rolnictwa. W latach 1955-1956 partia stopniowo rezygnowała z kolektywizacji i ograniczała obciążenia finansowe gosp. Indywidualnych.

Nowa polityka rolna - reforma rolna

Na początku 1957 roku ogłoszona tzw. Nowa polityke rolną, która zakładała wspieranie produkcji rolnej we wszystkich sektorach rolnictwa, ale dopiero w latach 1982-1989 dotychczasowe preferencje dla rolnictwa „uspołecznionego” zostały zniesione i polityka rolna stała się mniej dyskryminacyjna dla gosp. Indywidualnych (jednolity system cen, podatków, warunków kredytowania, likwidacji progresji podatkowej, preferowanie gosp. Indywidualnych w sprzedaży gruntów z Państwowego Funduszu Ziemi, korzystne zmiany w systemie zabezpieczenia społecznego rolnictwa).

Polityka rolna w latach 90. XX wieku i na początku wieku XXI

W latach 1990-1991 znacznie pogorszyły się warunki rozwoju rolnictwa, a brak zewnętrznej ochrony rolnictwa spowodował wzrost importu żywności, trudności w zbycie produktów rolnych relatywny spadek ich cen. Od połowy1991 zwiększano ochronę krajowej produkcji rolnej, podnosząc dwukrotnie cła importowe i nakładając podatki graniczne. Do najważniejszych zmian lat 1990-1993 można zaliczyć ograniczenie popytu na produkty żywnościowe o 8%, uwolnienie cen produktów żywnościowych spod kontroli administracyjnej oraz zniesienie dotacji dla tych produktów, liberalizację handlu z zagranicą, powrót chłoporobotników do rolnictwa w związku z nasilającym się bezrobociem, demonopolizację i prywatyzację, przekształcenie systemu obsługi handlowej wsi i pozostałych działów gospodarki żywnościowej, wprowadzenie innych form skupu produktów rolnych oraz zlikwidowanie systemu kontraktacji. Ważnym elementem procesu przeobrażeń było podjęcie działań legislacyjnych (np. uchwalona 11 kwietnia 2003 roku ustawa o kształtowaniu ustroju rolnego). Ze względu na obecną i przewidywaną sytuacje demograficzną w Polsce, nie należy oczekiwać istotnej zmiany w strukturze agrarnej przed rokiem 2010, będzie zaś następować jej polaryzacja, czyli utrzymywanie się dużej liczby gospodarstw (do 5 ha), zmniejszanie się liczby gosp. O średniej powierzchni (5-10 ha) i wzrost liczby gospodarstw większych (powyżej 15 ha).

Struktura agrarna- stanowi ona w Polsce poważną przeszkodę rozwojową, o czym decyduje nie tylko wielkość gospodarstw, ale także ich położenie względem rynków zbytu i profil produkcji. Porównanie z innymi krajami UE:

Zasoby ludzkie- czynnik demograficzny

Zaangażowanie kapitału

Struktura produkcji