1. Armia Grecka i Macedońska.

 Grecja zwana Helladą, obejmowała południową część Półwyspu Bałkańskie-go, zamkniętą od północy pasmem gór Olimp. Jej obszar podzielony był na czę-ści: północną, środkową i południową. Grecja północna obejmowała Epir i Te-salię. Grecja środkowa dzieliła się na wiele krain, z których największą rolę odegrały Attyka i Beocja. Południowa obejmowała Peloponez, a w jej skład wchodziły następujące krainy: Achaja, Elida, Arkadia, Argolida, Mesenia oraz Lakonia. Górzysty charakter Półwyspu Bałkańskiego wpłynął na odizolowanie się różnych plemion. Klimat Grecji był łagodny. Ludność zajmowała się rol-nictwem oraz hodowlą zwierząt. Uprawiano przeważnie pszenicę oraz jęczmień, a hodowano owce i kozy. Rzemiosło stało na dość dobrym poziomie z uwagi na to, iż Grecja obfitowała w różnorodne kopalnie. Wydobywano marmur, srebro złoto, miedź i żelazo. Świetnie rozwinięta linia brzegowa sprzyjała rybołówstwu oraz żeglarstwu. Kupcy greccy prowadzili handel morski. W historii Hellady można wyodrębnić następujące okresy:

- okres homerowy XII - VIII w. p.n.e., który poprzedzała epoka kreteńsko-my-keńska;

- okres archaiczny VII - VI w. p.n.e. - okres wielkiej kolonizacji;

- okres klasyczny VI - IV w. p.n.e.;

- okres hellenistyczny IV - II w. p.n.e.

Największe znaczenie dla historii wojen i wojskowości starożytnej Grecji i Ma-cedonii miał okres klasyczny i hellenistyczny. W klasycznym okresie historii greckiej głównymi ośrodkami politycznymi stały się dwa największe polis: Sparta i Ateny.

Sparta położona była w południowej części Półwyspu Peloponeskiego. Organizacja wojskowa miała tu szczególne znaczenie. Pełnoprawnymi obywa-telami państwa byli Spartianie. Oprócz nich Spartę zamieszkiwali periojkowie - ludność mieszkająca obok, wolna osobiście, lecz bez praw politycznych, i heloci - ludność terenów podbitych, nie mająca żadnych praw. Na czele państwa stało 2 królów i 5 eforów. Podstawowym zajęciem Spartanina była służba wojskowa trwająca od 20 do 60 roku życia. W IV w. p.n.e. najmniejszym pododdziałem była enomotia licząca 32 ludzi. Dwie enomotie tworzyły pentekostię (64 osoby), cztery pentekostie loch - 256 żołnierzy. Mora, czyli pułk liczyła 512 żołnierzy (2 lochy). W całej armii spartańskiej było 6 mor, tak więc liczyła 3072 żołnie-rzy. W późniejszym okresie posiadała 5000 - 6000 żołnierzy ponieważ wcze-śniej nie było mor, lecz lochy odpowiadające liczebnie późniejszym morom. Wszystkie te pododdziały w bitwie walczyły razem w szyku bojowym zwanym falangą. Był to zwarty, linearny szyk ciężkozbrojnej piechoty - hoplitów. Falan-ga ustawiona była na głębokość kilku szeregów. Przy około 8000 wojowników jej szerokość wynosiła 1km. Jeżeli armia była liczniejsza żołnierzy ustawiano nawet w 12 szeregów. Zazwyczaj było ich 8. Jej siłą było przełamujące uderze-nie czołowe. Hoplici walczący w falandze posiadali uzbrojenie zaczepne: włócznie, krótkie miecze oraz ochronne: hełmy, tarcze i pancerze. Dla Spartan wojna była radosnym wydarzeniem, a bitwa uroczystością. Najwięcej uwagi po-święcano wyrobieniu siły fizycznej, wytrzymałości, męstwa i poczucia solidar-ności. Elementy dyscypliny wpajano od wczesnej młodości. Obywatel w wieku 7 lat stawał się własnością państwa i do 30 roku życia uczył się służby wojsko-wej. Wojsko spartańskie z ateńskim łączyły wspólne cechy tj. uzbrojenie, czy szyk bojowy. Lecz różniły się charakterem. W Sparcie istniała armia zawodowa, a w Atenach miała charakter milicyjny. Obowiązkiem służby wojskowej w Ate-nach objęci byli tylko wolni obywatele. Po ukończeniu 18 lat służyli 2 lata po czym odchodzili do rezerwy, w której pozostawali do 60 roku życia. Po refor-mach Solona w 594 r. p.n.e., ludność została podzielona na cztery grupy mająt-kowe. Na tym podziale opierała się armia. Z pierwszej i drugiej grupy (najbo-gatsi obywatele) organizowano konnicę, liczącą początkowo 300, a później 1200 koni. Trzecia grupa tworzyła hoplitów, których było 13000. Ostatnia, skła-dająca się z najuboższych obywateli grupa, liczyła również 13000 żołnierzy po-woływanych w lekkozbrojnej piechocie lub we flocie wojennej. W V w. p.n.e. cała polowa armia liczyła 28000 żołnierzy, a flota 18000 marynarzy na 300 okrętach. Uzbrojenie wojowników ateńskich i spartańskich niewiele się różniło. Ateńczycy posiadali ponadto łuczników, a ich konnica była uzbrojona we włócznie i lekkie tarcze. W Atenach tworzono specjalne szkoły publiczne, zwa-ne palestrami, w których szkolono i wychowywano żołnierzy. Uczęszczali do niej chłopcy w wieku 12 do 14 lat, gdzie uczono ich pływać, rzucać oszczepem i dyskiem, szybko biegać. Po ukończeniu palestry dalsza nauka odbywała się w gimnazjum, które było ogólnokształcące. Duże znaczenie w szkoleniu żołnierzy miały igrzyska olimpijskie, organizowane co 4 lata. W Atenach, podobnie jak w Sparcie, istniała falanga, lecz była ona bardziej rozwinięta. Lekkozbrojni łuczni-cy oraz procarze zabezpieczali ją od czoła, nawiązywali walkę, a gdy falanga ruszała do natarcia, odchodzili na jej skrzydła. Z uwagi na to, iż manewrowanie było dość ograniczone, o wyniku walki decydowała siła fizyczna, męstwo i wy-szkolenie. Na przykładzie armii Sparty i Aten można zauważyć dyscyplinę woj-skową i ściśle określoną organizację.

Wojny grecko-perskie toczące się w V w. p.n.e. są pierwszymi działania-mi na przykładzie których możemy się zapoznać ze sposobami wojowania Gre-ków. Ekspansja perska w kierunku Morza Egejskiego i Półwyspu Bałkańskiego, stanowiąca zagrożenie dla posiadłości greckich w Azji Mniejszej, była przyczy-na wybuchu wojny. W 500 r. p.n.e. doszło do powstania Greków małoazjatyc-kich skierowanego przeciw Persji. Początkowo powstańcom udawało się sku-tecznie odpierać Persów, lecz z czasem z braku posiłków z Grecji właściwej za-częli ponosić klęski. W 494 r. p.n.e. w pobliżu Miletu liczna flota perska poko-nała Greków i tym samym stłumiła powstanie.. W trakcie dalszej ekspedycji Persowie opanowali wyspy Chios, Lesbos i Tenedos. W dwa lata później wódz perski Mardoniusz ruszył przeciwko Grecji z silną armią lądową wspierana przez flotę. Lecz u przylądka Athos szalejąca burza zniszczyła jego flotę. Stracił on połowę floty i 20000 ludzi. Nie zniechęciło to jednak dostatecznie Persów. W 490r. p.n.e. rozpoczęła się druga wojna. W czasie tej wojny odbyła się słynna bitwa pod Maratonem, będąca znakomitym przykładem taktyki armii greckiej w tym okresie. Persowie mieli 20000 żołnierzy, w tym konnicę i łuczników, a Grecy 10000 ateńskich hoplitów i 1000 hoplitów z Platej i Beocji. Wojskami greckimi dowodziło kolejno 10 strategów. W dniu bitwy dowództwo objął Mil-tiades. Kiedy Persowie rozpoczęli atak, Miltiades dopuścił ich na odległość 70m od czoła falangi, po czym dał rozkaz do natarcia. W ataku centrum falangi zo-stało nieco w tyle, a do przodu wysunęły się skrzydła. Persowie nie wytrzymali uderzenia i rzucili się ku swym okrętom. Straty greckie wynosiły około 200 za-bitych i 1000 rannych, a perskie 6400 zabitych. Bitwa ta jest przykładem zasto-sowania po raz pierwszy w praktyce szyku bojowego - falangi - przez wojsko liczebnie słabsze w starciu z przeważającymi siłami nieprzyjaciela. W 480 r. p.n.e. wybuchła następna , trzecia wojna grecko-perska. Kserkses - syn Dariu-sza zebrał ogromna armię i ruszył z nią przez Hellespont do Grecji. Układ sił kształtował się na korzyść Persów. Grecy początkowo zamierzali bronić Tesalii. Lecz zrezygnowano z tego planu, postanawiając wydać Persom jednocześnie bitwę lądowa i morską. Wojska lądowe miały się skoncentrować w Wąwozie Termopilskim, a flota miała stać u przylądka Artemisjon na Eubei. Plan ten jed-nak się nie powiódł, ponieważ Spartanie przysłali jedynie 300 żołnierzy pod dowództwem króla Leonidasa. Armia perska wkroczyła na tyły oddziału spar-tańskiego. Leonidas walcząc do końca poległ wraz ze Spartanami. Flota grecka walcząca jednocześnie u przylądka Artemisjon odpłynęła ku Salaminie. Pod Salaminą odbyła się jedna z pierwszych znanych nam bitew morskich. Ta bitwa, tocząca się w 480 r. p.n.e., miała duże znaczenie strategiczne. Zadecydowała ona o ostatecznym wyniku całej trzeciej wojny grecko-perskiej. Miejscem walki była cieśnina morska koło niewielkiej wyspy Salaminy, położonej o 4 mile mor-skie od portu wojennego Aten, znajdującego się w Pireusie. Stosunek sił przed bitwą kształtował się na korzyść Persów. Ich flota liczyła 350 trójrzędowych galer podzielonych na cztery eskadry. Flota grecka składała się z 310 galer. Wieczorem 27 września 480 r. p.n.e. flota perska wypłynęła z Zatoki Faleroń-skiej kierując się ku Cieśninie Salamińskiej. Persowie w nocy po kryjomu zajęli całą cieśninę. Kiedy przed świtem flota grecka została o tym zawiadomiona, jej galery ustawiły się w dwie równoległe linie do wybrzeża, mając oba skrzydła oparte o wybrzeże. Ugrupowanie floty greckiej było płytsze i rzadsze, dzięki czemu mogła wykorzystać dość dużą zdolność manewrowania. Nad ranem lewe skrzydło greckie ruszyło całą siłą na płynące z naprzeciwka okręty perskie. Ude-rzenie to było tak gwałtowne, że pierwsza linia okrętów perskich zachwiała się od razu. Okręty greckie taranowały łamiąc wiosła perskim galerom, które za-wracały ku centrum i lewego skrzydła swego szyku bojowego. W tym czasie lewe skrzydło Persów walczyło z prawym skrzydłem Greków. W wyniku wcze-śniejszego uderzenia Greków, u Persów zapanował popłoch. W czasie najgoręt-szej walki zerwał się silny wiatr zachodni, utrudniając walkę okrętom Persów, które posiadały wysokie burty. Wreszcie około południa Persowie zaczęli się cofać, aż ku zatoce Faleron. Bitwa zakończyła się zwycięstwem Greków. Stra-cili oni tylko 40 okrętów, podczas gdy Persowie stracili ich aż 200 wraz z zało-gami. Część greckich marynarzy zdołała się ocalić. W starożytności za najbar-dziej dogodne miejsca walki morskiej uznawano cieśniny, zatoki, rejony wód przybrzeżnych. W tym okresie nie odbywały się bitwy na pełnym morzu, z uwagi na ograniczenia techniczne. Stawiano również zdecydowane cele. Nie tylko chciano zmusić wroga do ucieczki, lecz zniszczyć go na polu bitwy. Na uwagę zasługuje również maskowanie w okresie przygotowawczym do bitwy. Okręty perskie zajmowały stanowiska w nocy, niepostrzeżenie i w zupełnej ci-szy. Walka ta jest przykładem starcia czołowego, ale nie jednoczesnego na ca-łym froncie, lecz na poszczególnych odcinkach. Ważne były cechy okrętów. Te niższe i lżejsze były bardziej ruchliwe i posiadały większą zdolność manewro-wania od tych dużych. Duże zaś mogły taranować przeciwnika. Jednak w tej bitwie bardziej przydatne okazały się lżejsze okręty greckie.

Po odparciu Persów, na przełomie V i IV w. p.n.e. w Grecji nastąpiły du-że zmiany ekonomiczno-społeczne. Warstwa chłopska i wolnych rzemieślników znaczne zubożała, w wyniku walk z Persami. Bogaci mając niewolników uchy-lali się od służby wojskowej, a zubożali chłopi nie mieli środków na zakup broni i ekwipunku. Trzeba było uzupełnić armię najemnikami. Z czasem dotychcza-sowe wojsko milicyjne przekształcało się w wojsko złożone z najemników - żołnierzy zawodowych. Wtedy to wzrosło znaczenie peltastów - średniozbrojnej piechoty. Ponieważ brakowało środków na zakup broni i wyposażenia ciężko-zbrojnego, zaczęto wprowadzać lżejszą broń. Metalowy pancerz zastąpiono ka-ftanem z grubego płótna. Zmiana uzbrojenia wpłynęła na zmianę taktyki wojska greckiego. Największą rolę w reorganizacji wojska odegrał Ifikrates, poświęca-jąc wiele uwagi organizacji, uzbrojeniu i wyszkoleniu bojowemu peltastów. Uczył wojska najemne walki w szyku falangi. Wprowadził lżejsze uzbrojenie hoplitów i dłuższe włócznie. Peltaści byli uzbrojeni we włócznie, oszczepy i miecze. W skład ich uzbrojenia ochronnego wchodził hełm, kaftan z grubego lnianego płótna i ochraniaczy na nogi oraz okrągłych tarcz. W tym czasie wzro-sło znaczenie konnicy. Konnica była uzbrojona w długie dzidy, miecze lub krót-kie szable. Zamiast tarcz jeźdźcy mieli pancerze. Kolejną bardzo ważną zasługą Ifikratesa było wprowadzenie żołdu, czyli wynagrodzenia za pełnioną służbę wojskową. Dzięki tym reformą Ateny odniosły wiele sukcesów.

Ważnym elementem w greckiej technice wojskowej były machiny wojen-ne. Z czasem zaczęły odgrywać coraz większą rolę w działaniach wojennych zarówno na lądzie, jak i na morzu. Zaczęły pojawiać się w Grecji na przełomie V i IV w. p.n.e. Najszersze zastosowanie zdobyło pięć podstawowych typów konstrukcyjnych: gastrafetes, onager, katapulta, polybolon i aerotonon. Gastra-fetes był rodzajem łuku. Resor łuku przymocowany był do łoża szynowego, na którym znajdował się metalowy suwak. Przy napinaniu cięciwy gastrafetes opie-rano suwakiem o ziemię, naciskając całym ciałem kolbę wpartą na brzuchu strzelca. Po napięciu łuku wojownik wkładał strzałę w wydrążony podłużny ro-wek na suwaku przed cięciwą. Wystrzał następował po wyjęciu bezpiecznika i naciśnięciu palcem dźwigni przyrządu spustowego. Drugi typ machiny miotają-cej - onager - był o wiele większy. W środku podwozia między dwiema belka-mi napięta była elastyczna cięciwa, w której tkwił drążek pochylony ku przodo-wi. Na końcu drążka zawieszano pociski - kamienną kulę i napinano go w od-wrotnym kierunku za pomocą podwójnego sznura na odpowiedni pazur. Po na-głym zwolnieniu sznura drążek wyprostowywał się gwałtownie, uderzając o uchwyt oporowy, który spełniał rolę amortyzatora, i pocisk wylatywał. Katapulta miała dwie wiązki specjalnie spreparowanych strun, umieszczonych pionowo z dwu stron u wylotu łoża umocowanego pochyło na podstawie. W wiązkach tych tkwiły dwa drążki z drzewa, których końce spinał rzemień cięciwy, naciągany za pomocą sznura nawijanego na znajdujący się u dołu walec z korbą. Po napięciu cięciwy wkładano przed nią kule kamienną lub strzałę, która po na-ciśnięciu dźwigni, spełniającej rolę przyrządu spustowego, wylatywała po łożysku ku przodowi. Polybolon został skonstruowany dopiero w okresie hellenistycznym. Machina ta posiadała automatyczne podawanie strzał. Po każdym wystrzale nakręcano korbą łańcuch, który napinał cięciwę i podawał strzały na łoże wyrzutni. W aerotononie zamiast wiązek elastycznych strun zastosowano sprężone powietrze. Machina ta jednak nie znalazła szerszego zastosowania ze względu na skomplikowany proces wytwarzania dostatecznego ciśnienia w cylindrach. Oprócz opisanych wyżej machin miotających były w użyciu machiny oblężnicze takie jak tarany, czy wieże oblężnicze z ruchomymi pomostami.

Rozwój wojskowości w starożytnej Grecji był nowym etapem w procesie rozwoju wojska i sztuki wojennej w świecie starożytnym. W dziedzinie organizacji i uzupełniania wojska daje się zauważyć rozwój milicyjnego systemu, któ-ry przekształcony został później w system najemny (zawodowy). Przemiany te były zależne od przemian społeczno-gospodarczych. W taktyce dużym osiągnięciem było stworzenie falangi. Wszystkie zdobycze Greków w dziedzinie wojskowości przejęli wkrótce Macedończycy, którzy rozwijając się dalej wnie-śli wiele nowych twórczych osiągnięć.

Macedonia położona w środkowej części Półwyspu Bałkańskiego, na pół-noc od Grecji. Ludność zajmowała się uprawą roli i hodowlą bydła. Rozwój Macedonii szedł w kierunku niewolnictwa, które zaczęło się rozwijać na po-czątku IV w. p.n.e. Zjednoczenie Macedonii nastąpiło ostatecznie za panowania króla Filipa II - ojca Aleksandra Wielkiego, który później miał odegrać znaczącą rolę w rozwoju państwa. Wojsko macedońskie za czasów Filipa II było stałą armią regularną. Liczyła 15000 piechoty i 3000 konnicy. W piechocie służyli z reguły chłopi, a w konnicy arystokracja. Kraj podzielony był na 6 okręgów w celu uzupełniania piechoty, a na 16 jazdy. Każdy okręg wystawiał jedną jed-nostkę piechoty - małą falangę i konnicy - ilę. Piechota macedońska dzieliła się na ciężką (pezetairoi) i lekką (hypaspistai). Ciężka piechota składała się z 6 od-działów - takseis - po 1500 ludzi, a lekka z 4 takseis po 1000 ludzi. Lekka piechota była odpowiednikiem peltastów Ifikratesa, z tym że nie posiadała włóczni. Konnica dzieliła się również na lekką - sarissophoroi (16 il) i ciężką - hetairoi (8 il po 300 koni). Taki podział armii miał bardzo duże znaczenie, ponieważ zwiększał jej możliwości manewrowe. Uzbrojenie wojska macedońskiego zo-stało udoskonalone. Ciężka piechota miała 6 metrowe włócznie - sarissy. Dwa pierwsze szeregi były uzbrojone w krótkie włócznie, a dalsze w sarissy. W ten sposób żołnierze z dalszych szeregów mogli brać udział w walce, wysuwając swe długie włócznie przed front bojowy. Poza tym żołnierze mieli miecze, a ja-ko uzbrojenie ochronne - prostokątne tarcze i hełmy. Lekka piechota uzbrojona była w łuki, proce i dziryty, a lekka konnica w łuki i krótkie włócznie. Podstawą szyku bojowego była falanga, licząca 16000 - 18000 żołnierzy. Jej głębokość wahała się w granicach 8 - 12 szeregów. Każdy szereg liczył od 1000 do 2000 ludzi. Istniała w także w tym czasie flota wojenna, licząca 160 okrętów trójrzędowych (trier). Z taką armią Filip II wyruszył na podbój Grecji. W 338 r. p.n.e. doszło do decydującego starcia w bitwie pod Cheroneą. Spotkały się armie macedońskie i greckie, obie o jednakowej sile. O wyniku bitwy rozstrzygnęło uderzenie falangi macedońskiej z jednoczesnym oskrzydleniem prawego skrzydła szyku bojowego Greków. Kiedy Macedończycy zwyciężyli, zorganizowali związek wszystkich państw greckich, którego wodzem został Filip II, a później jego syn. Te państwa zawarły "wieczny" zaczepno-odporny sojusz z Macedonią przeciw Persji. W 336 r. p.n.e. Filip II rozpoczął wojnę z Persją. Po jego śmierci dowództwo przejął Aleksander Wielki. Wyprawił się na podbój Persji. Na przy-kładzie tej wyprawy można przestawić taktykę armii macedońskiej w tym okresie.

Falanga ciężkiej piechoty Aleksandra Wielkiego składała się z 16384 ludzi, umieszczonych na głębokość 16 szeregów. Falanga była podzielona na pod-oddziały. Na czele każdego z nich stał dowódca. Najmniejszym pododdziałem był lochos liczący 16 żołnierzy stojących jeden za drugim. 16 takich rzędów tworzyło pododdział zwany sintagmą. 16 sintagm tworzyło małą falangę, a 4 małe falangi stanowiły dużą falangę. Podstawą ugrupowania bojowego armii Aleksandra była falanga ciężkozbrojnej piechoty. Prawe skrzydło szyku bojo-wego składało się ze średniej piechoty i ciężkiej konnicy, lewe skrzydło - z lek-kiej piechoty i konnicy sprzymierzeńców. Lekkie wojska miały za zadanie na-wiązywać walkę, a następnie zwalczać słonie i wozy bojowe przeciwnika. Na-tarcie armii macedońskiej rozpoczynało prawe skrzydło. Ciężkozbrojna konnica tego skrzydła wykonywała główne uderzenie. W miejsce przełamania frontu nieprzyjacielskiego uderzała następnie średnia piechota, rozwijając powodzenie konnicy. Pogromu przeciwnika dokonywała ciężkozbrojna piechota. Lekka konnica prowadziła rozpoznanie. W tak zorganizowanej armii, każdy rodzaj wojsk miał swoje zadanie. Kiedy Aleksander Wielki wyruszał na podbój Persji miał on armia liczącą 32000 piechoty, 5000 konnicy i 160 okrętów wojennych. Jego plan polegał na uzyskaniu powodzenia na lądzie, ponieważ na morzu Per-sowie mieli przewagę. Wiosną 334 r. p.n.e. armia Macedońska przekroczyła przesmyk Hellespont i wtargnęła do Azji Przedniej. Pierwsza bitwa rozegrała się nad rzeką Granik. Bitwa ta jest ciekawym przykładem forsowania przeszkody wodnej oraz użycia jazdy. Przed bitwą wojsko perskie składające się wyłącznie z konnicy, zajęło pozycję na prawym, wysokim i urwistym brzegu rzeki. Na szczycie wzgórza ustawili się łucznicy. W centrum armii macedońskiej stanęła ciężka piechota, natomiast na skrzydłach piechota. Bitwa zaczęła się uderzeniem jazdy prawego skrzydła, która sforsowała rzekę i zmusiła do ucieczki konnicę perską lewego skrzydła. Po jego rozbiciu Macedończycy zaatakowali centrum oraz prawe skrzydło ugrupowania Persów. W centrum uderzyła ciężka piechota macedońska, później zaś jazda, która rozbiła i zmusiła do ucieczki prawe skrzydło Persów. Następnie weszła na ich tyły. Ostatecznie zwycięstwo odnieśli Macedończycy. Zasady taktyki Aleksandra Wielkiego posiadały następujące założenia:

1. Atakowanie piechoty nieprzyjaciela w marszu albo w czasie jej przegrupowywania;

2. Atakowanie konnicy nieprzyjaciela przede wszystkim od skrzydeł;

3. Wykorzystanie miejsca przełamania ugrupowania nieprzyjaciela w celu obejścia skrzydeł i uderzenia na tyły;

4. Dopełnienie zwycięstwa szybkim pościgiem za rozbitym przeciwnikiem.

Aleksander jako jeden z pierwszych wodzów starożytności realizował w praktyce współdziałanie różnych rodzajów wojsk. Dzięki takiej organizacji i taktyce armia macedońska odnosiła znaczące sukcesy.

2. CESARSTWO OTTONÓW

 Tereny monarchii Karola Wielkiego były najeżdżane przez Wikingów i Madziarów. Dotyczyło to również i monarchii wschodniofrankijskiej.(państwo wschodniofrankijskie, które na mocy układu w Verdun otrzymał Ludwik Niemiecki, przeżywało za jego następców okres upadku i wewnętrznego rozbicia ) Władza centralna nie była w stanie zorganizować obrony i bezpieczeństwa, a więc poszczególne części musiały radzić sobie same. W Niemczech doszło do odtworzenia księstw szczepowych. Na ich czele stały wpływowe rody możnowładcze i tak powstały księstwa Bawarii, Saksonii, Frankonii, Szwabii.

W 911 r. wymarła wschodnio- frankijska linia Karolingów. Wtedy książęta wybrali Konrada - księcia Szwabii na króla Niemiec. Nie wszyscy jednak uznali ten wybór. Toczyły się zażarte walki, król umierając na swego następcę wyznaczył Henryka I- księcia saskiego, który panował w latach 919- 936 (był on z dynastii saskiej, która panowała nieprzerwanie do poł. XI w.). Henryk zerwał z zasadą dzielenia królestwa i na następcę wyznaczył drugiego ze swoich synów- Ottona I. Udało mu się także przeprowadzić jego wybór w 929 r. Henryk prowadził aktywną politykę zewnętrzną, przyłączył Lotaryngię, głównym jego osiągnięciem było jadnak pobicie Węgrów nad rzeką Unstrutą w 933 r. Podjął również ekspansię przeciw Słowianom Połabskim, którym narzucił swoje zwierzchnictwo. Jego następca Otton I (936- 973 ) również prowadził politykę centralizacji. Oparł się przy tym na kościele. Wyglądało to w ten sposób, że dobra, które były dotąd nieużytkowane włączył do domeny królewskiej i uczynił z nich nadania dla opactw i biskupstw, oczywiście mając wpływ na wybór tych dostojników. Dzięki temu mógł w jakiś sposób uniezależnić się od świeckich feudałów. Dużym sukcesem Ottona I było powtórne odparcie Węgrów w bitwie na Lechowym Polu w 955 r., a także w tym samym roku stłumił powstanie Słowian Połabskich. Do jego sukcesów należy także to, że władca czeski uznał się jego lennikiem i to, że w roku 951 uzyskał koronę króla Longobardów. Tak więc mógł tytułować królem Franków i Longobardów. Ukoronowaniem jego polityki była ponowna wyprawa do Włoch na wezwanie papieża.( papież miał kłopoty w polityce zew. i wew. ), gdzie 2.II. 962 r. w bazylice św. Piotra władca Franków i Longobardów został ukoronowany na cesarza.

Było to epokowe wydarzenie w dziejach Europy, głownie Italii i Niemiec , albowiem odtąd godność cesarska połączona została z godnością króla Niemiec. Godność cesarska tworzyła pewien imperialny program polityczny, a mianowicie taki, że cesarz rzymski jest zwierzchnikiem wszystkich ludów chrześcijańskich i kościoła, z tym, że o ile dla władców Europy zach. było to pierszeństwo czysto tytularne, o tyle dla władców Europy wsch . (Polski, Czech, Węgier ) wiązało się z roszczeniami do zwierzchnictwa i trybutu. Co więcej cesarz uważał się również za suwerena wobec państwa kościelnego, oraz uważał, że Niemcy i Italia stanowią jedną całość.

Każdy z królów niemieckich by uzyskać koronę cesarską musiał udawać się do Włoch, co wiązało się z kosztami jak i pewnym wysiłkiem zbrojnym, albowiem oba te kraje nic nie łączyło. I taki wysiłek będzie kontynuowany aż do XIII w.

Otton zostając cesarzem przejął również ideę misji nawracania Pogan. Na wschodnich granicach cesarstwa utworzone zostało biskupstwo misyjne w celu nawracania Słowian (metoda saska ). Została odnowiona idea uniwersalistycznego cesarstwa, które miało obejmować wszystkich chrześcijan oraz w zadaniu tej polityki prowadzić misję nawracania Pogan. Polityka tego typu jest szczególnie niebezpieczna dla państw słowiańskich.

3. DEMOKRACJA SZLACHECKA

Sejmiki - organ reprezentacji szlachty ; elekcyjne - wybierały posłów na sejm i uchwalały dla nich instrukcje , wybierały również obieralnych urzędników oraz deputatów do trybunału ( sejmiki deputackie ) ; sejmiki relacyjne - zwoływane po sejmie , by wysłuchać relacji posłów i ustosunkować się do konstytucji sejmowych . Sejmiki powiatowe ( skupiały szlachtę danego powiatu ) , ziemskie ( gromadziły szlachtę danej ziemi - na Mazowszu , Podlasiu , w woj. ruskim , w ziemi dobrzyńskiej , wieluńskiej , ostrzeszowskiej itp. ; sejmiki ziemskie miały prawa sejmików powiatowych ), wojewódzkie i generalne . Te ostatnie do końca XVl w. zwoływane dość rzadko , skupiały szlachtę całej prowincji ( Wielkopolski , Małopolski , Prus , Rusi , Litwy , Mazowsza itp. ) i obranych na sejmikach powiatowych lub wojewódzkich posłów sejmowych . Obradom sejmiku przewodniczył marszałek przy pomocy asesorów . Uchwały aż pod koniec XVll w. zapadały zwykle większością głosów . posłowie , senatorowie - reprezentanci ludu , ponieważ lud jest suwerenem .

Polska startowała jako patrymonium , ale już w dobie piastowskiej obok księcia istniała instytucja wiecu , w skład którego wchodzili urzędnicy centralni jak i terenowi , czyli na danej ziemi władca zwoływał urzędników i tam ogłaszał postanowienia . Uczestniczyli tam też przedstawiciele np. rycerstwa i możnowładztwa . K. Sprawiedliwy to władca wybrany przez możnowładców i Kościół - złamanie statusu Krzywoustego . Był to władca , który w zamian za wybór musiał dać pewne przywileje ( dla Kościoła ) .

II przywilej wydany przez Laskonogiego .

Z chwilą rozbicia dzielnicowego każda ziemia odtworzyła strukturę sprawowania władzy jaka istniała kiedyś w całym państwie - urzędy centralne i terenowe , odtworzyła się też duża liczba wieców .

W miarę słabnięcia władzy książęcej musiał się liczyć z opiniami dostojników i z interesem rycerzy . W tym czasie książęta chcąc uzyskać poparcie prowadzili politykę nadań i immunitetów , co prowadziło do rozpadu prawa książęcego i powstanie monarchii stanowej , gdzie istotnymi grupami społeczno - politycznymi było duchowieństwo , szlachta i mieszkańcy miast . Rycerze , którzy zaczęli się wtedy przekształcać w szlachtę , posiadali ziemie na tzw. prawie rycerskim , tzn. . że mogli się swobodnie rozporządzać - kupno , dziedziczenie , dzierżawa ( wszystkie formy własności ) . Jedyną ich powinnością był udział w wyprawach wojennych , przeważnie na koszt własny i właśnie ci rycerze i możnowładcy mieli możliwość artykulacji swych interesów jak i reprezentacji poprzez wiece dzielnicowe , które z czasem stawały się czymś w rodzaju samorządu terytorialnego . Co więcej wykształciła się praktyka , że tzw. urzędy ziemskie - wojewodowie , kasztelanowie mogły być obsadzane tylko przez szlachtę z danej ziemi . I w tym kierunku musiała iść polityka wszystkich władców z dynastii niepiastowskich i tak Wacław II zobowiązał się wobec szlachty małopolskiej i wielkopolskiej do przestrzegania istniejących praw . Warunkiem objęcia dziedzictwa po Kazimierzu Wielkim było dochowanie istniejących praw przez jego następcę Andegaweńskiego ( przywilej w Budzie ) , podobnie było z przywilejem w Koszycach , nawet Jagiełło musiał przed objęciem władzy zaprzysiądz istniejące prawa , w czasach Jagiełły po raz pierwszy uwidacznia się rola sejmików m. in. po pokoju w 1401 r. ( wykup ziemi dobrzyńskiej ) , sejmiki same zebrały potrzebną kwotę . Wraz z rozwojem przywilejów szlacheckich szlachta coraz bardziej stawała się narodem politycznym ( dwa ważne przywileje - nikogo bez wyroku sądowego więzić nie będziemy , cerkwicko - mierzawski gdzie król zobowiązał się do niepodejmowania działań politycznych o poważniejszym znaczeniu bez zgody sejmików ) .

Tu tkwi geneza polskiego parlamentaryzmu , ponieważ trudno było monarsze uzgadniać z każdym z sejmików z osobna swoje decyzje również i sejmiki poszczególnych ziem chciały znać swoje stanowiska , tak więc wykształcał się zwyczaj wysyłania posłów od sejmików ziemskich na zjazdy generalne prowincji - Małopolski , Wielkopolski , aby uzgodnić stanowiska , aż w wkrótce w 1493 r. wykształcił się sejm walny , złożony z Izby Poselskiej i Izby Senatorskiej W skład Izby Senatorskiej ...

O funkcji sejmu walnego zadecydowała konstytucja nihil novi sub omni mum - nic nowego bez zgody wszystkich , tzn. nic nowego bez zgody trzech sejmujących stanów , oraz nic nowego bez zgody wszystkich posłów ziemskich . Przyjęto , że posłowie reprezentują tylko i wyłącznie szlachtę danej ziemi . Następnym etapem kształtowania się parlamentu szlacheckiego były artykuły henrykowskie ( coś w rodzaju konstytucji - 1573 ) , w którym król zobowiązywał się do zwoływania sejmów oraz reformy pateriańskie . W dziedzinie sądownictwa kiedy Stefan Batory przekazał część swych uprawnień sądowniczych do trybunału Koronnego i sędziowie tego trybunału byli również wybierani na sejmikach tzw. deputackich . Tak więc na przełomie XVl / XVll w. obywatelstwo szlacheckie polegało na tym , że szlachcic miał monopol na posiadanie ziemi na tzw. prawie ziemskim , zapewnioną nietykalność osobistą , monopol na sprawowanie urzędów państwowych , a także możliwość artykulacji swych interesów jak i reprezentacji poprzez sejmiki i izbę poselską sejmu walnego , nie licząc możliwości wyboru króla ( elekcje ...)

Szlachta aczkolwiek bardzo ceniła swe przywileje i było z nich dumna , to jednak przy podejmowaniu decyzji kierowała się nie tylko interesem publicznym , ale też własnym prywatnym interesem majątkowym i zarobkowym . Dotąd dokąd była jeszcze prawie rodzinna dynastia , która kierowała się interesem Rz. P. , i dotąd dokąd jeszcze szlachta średniozamożna , posiadająca przeważała , dotąd interesy publiczne nie kolidowały z interesami prywatnymi . Istniała też wysoka ... polit. Wśród elit rozumienie wagi spraw wspólnych , ta równowaga zaczęła się chwiać w I poł . XVll w.

- interes monarchy ( Wazowie ) nie był tożsamy z interesami Rz. P.

- duża liczba szlachty bezrolnej i małorolnej została uzależniona od swych patronów jakimi byli magnaci . W ten sposób powstał bardzo niebezpieczny związek : patron którym magnat dawał ochronę i protekcję poszczególnych szlachciców w postaci dzierżawy , zatrudnienia w swym majątku , przez poparcie na określone godności ziemskie , natomiast szlachcic winien udzielić poparcia dla swego dobrodzieja szczególnie na sejmikach i w sejmie walnym . W ten sposób magnateria krok po kroku przejmowała kontrolę nad sejmikami ziemskimi .

Przełomem było liberum veto 1652 r. kiedy okazało się , że mocą konstytucji nihil novi głosem jednego posła można zerwać sejm walny .W ten sposób przy paraliżu s

4. Dokonania i porażki Jana III Sobieskiego. Wojny z Turcją w II poł. XVII w.

 Jan Sobieski należał do partii francuskiej, a to z tego powodu, że ożenił się z dwórką Ludwiki Marii- Marysieńką -wdową po ordynacie Zamojskim. Karierę publiczną zawdzięcza obaleniu Jerzego Lubomirskiego, po nim przejął zarówno buławę Hetmana polnego i Marszałka Wielkiego Koronnego. Jako hetman polny z niewielką armią został skierowany na płd.-wsch. rubieże Rzeczpospolitej ponieważ tam gotowała się nowa wojna, a mianowicie Hetman kozacki Piotr Doroszenko w 1667r. poddał się Turcji co stało się przyczyną wojny miedzy Rzeczpospolitą a Turkami gł. tatarami. Hetman rozporządzał niewielką armią, ale mimo to udało mu się odnieść zwycięstwo w bitwie pod Podhajcami 1667 r., ale w roku następnym abdykował Jan Kazimierz - wrzesień 1668r. zaś szlachta na króla Polski wybrała Michała Korybuta Wiśniowieckiego ( 1669 - 1673 ) Korybut był władcą nieudolnym, bez autorytetu, a tymczasem na Rzeczpospolitą ruszyła nawała Turecka 1672r. Turkom udało się zdobyć Kamieniec Podolski. 16 X 1672r. Rzeczpospolita musiała podpisać traktat w Buczaczu . Mocą tego traktatu Polska , Ukraina została odstąpiona Doroszence pod zwierzchnictwem tureckim, natomiast Podole z Kamieńcem Turcji, co więcej Rzeczpospolita zobowiązała się płacić Turcji roczna daninę w wysokości 22 tyś. dukatów rocznie. Polska została w ten sposób wciągnięta na listę krajów wasalnych Turcji. Postanowienia traktatu w Buczaczu wywołały powszechne oburzenie, szlachta uchwaliła zwiększone podatki na armię , co umożliwiło hetmanowi Janowi Sobieskiemu zwycięstwo nad Turkami w bitwie pod Chocimiem 11. XI. 1673r. Dosłownie w przededniu tej bitwy - 10. XI zmarł król Michał. Szlachta powierzyła koronę Janowi III Sobieskiemu -1674-1696. I tu następuje pewne rozdwojenie polityki Jana III Sobieskiego , albowiem Jan III był uważany za zwolennika partii francuskiej natomiast okoliczności zmuszały go do walki z Turcją. W 1675r. Jan III zawarł z Francją tajny traktat w Jaworowie. Mocą tego Polska miała poprzeć Francję przeciw Branderburgii, a potem przeciw Austrii, w zamian za co miała otrzymać poparcie Francji w sprawie Prus Wschodnich i Śląska. Co więcej Francja zgodziła się pośredniczyć w rokowaniach między Polską a Turcją o zwrot zajętych przez Turcję terytoriów. To pośrednictwo nic nie dało i trzeba było ten problem rozstrzygnąć zbrojnie w 1675r. Jan III Sobieski odniósł zwycięstwo pod Lwowem, rezultatem czego i następnej bitwy pod Żórawnem(1676.24.IX) było podpisanie traktatu żórawińskiego, mocą którego 2/3 Ukrainy miało powrócić do Polski a reszta pozostać przy Kozakach pod zwierzchnictwem Turcji, zaś sprawa Podola miała być ujęta na drodze dalszych rokowań . Po rozwiązaniu kwestii Tureckiej Sobieski powrócił do swych planów antyhabsburskich i w 1677r. podpisał ze Szwecją układ w Gdańsku przeciw elektorowi brandenburskiemu. Układ przewidywał wspólne wystąpienie obu państw przeciw Brandenburgii za pieniądze francuskie. Jednak ten kierunek polityki nie zyskał poparcia narodu szlacheckiego bo powszechnie domagano się odzyskania Podola, to z kolei implikowało w sojusz z Austrią , która wówczas była zagrożona przez Turcję Kiedy w 1683r. Turcja zaatakowała Austrię a wojska tureckie obległy Wiedeń Sobieski pośpieszył z pomocą i miała miejsce słynna odsiecz wiedeńska 12. IX. 1683r. W październiku Sobieski odniósł kolejne zwycięstwo nad Turkami w bitwie pod Parkanami. W roku 1684 zawiązała się koalicja Polski, Austrii, Wenecji i papieża przeciw Turcji tzw. Święta Liga, dalsze jednak wyprawy przeciw Turkom nie przyniosły sukcesów, wojna Polsko-Turecka w ramach Św. ligi trwała do 1699r. Pokój z Turcją zawarł już następca Sobieskiego - tzw. pokój w Karłowicach 1699 r. mocą którego Polska odzyskała utracone terytoria (Podole z Kamieńcem).

5. Droga Władysława Łokietka do korony.

 Po śmierci Wacława III w Czechach do roku 1310 zapanowało bezkrólewie. Bardzo ułatwiło to sytuację Łokietkowi. Co prawda próbował stawiać mu opor biskup krakowski Muskata, ale został obłożony przez papieża karą kościelną i musiał opuścić dzielnicę.

Tymczasem skomplikowała się sytuacja na płn. Polski , albowiem zgodnie z przekazem Wacława III Brandenburczycy sięgnęli po Pomorze Gdańskie. Mieli w tym poparcie zarówno niemieckich mieszczan jak i możnego rodu Święców. W takiej sytuacji Łokietek poprosił o pomoc Krzyżaków. Krzyżacy odparli Brandenburczyków , ale sami zagarnęli Pomorze i przedstawili Łokietkowi dość słony rachunek do zapłaty. Jednocześnie zaproponowali , że gdyby Łokietek chciał odstąpić im Pomorze to oni sami bardzo chętnie zapłacą pewną sumę( 1308 - 1309 )

Tymczasem sytuacja Łokietka trochę się pogorszyła, ponieważ w Czechach skończyło się bezkrólewie i władcą Czech został Jan Luksemburski. Jan Luksemburski tytułował się królem Polski , przejął również pretensję dynastii Przemyślidów. Odebrał hołd od niektórych książąt śląskich , wszedł również w porozumienie z Krzyżakami. W 1311 r. Wójt Krakowski -- Albert podniósł bunt przeciw Łokietkowi mając poparcie miast :Sandomierza , Wieliczki i Miechowa. Bunt został stłumiony , zaś na uczestników spadły surowe represje.

Innym wydarzeniem sprzyjającym Łokietkowi była śmierć Henryka Głogowskiego , który po 1306 r. objął w swoje władanie całą Wielkopolskę. Kiedy umarł , władzę obięło jego 5 synów z tym , że rządzili tak nieudolnie , że rycerstwo i duchowieństwo wypowiedziało im posłuszeństwo. Książęta zostali obłożeni klątwą , natomiast opór stawiło mieszczaństwo Poznania pod wodzą wójta Przemka. Bunt ten został stłumiony.

W 1314 r. Łokietek zawarł również sojusz z królem Węgier Karolem Robertem , za którego wydał swoją córkę Elżbietę. W latach 1315 - 1317 prowadził wojny z Brandenburgią dzięki czemu udało mu się zawrzeć sojusz z książętami Pomorza Szczecińskiego , a nawet z Królestwem Danii.

W 1318 r. możni , jak i rycerstwo Małopolski i Wielkopolski na zjeździe w Sulejowie wystosowali petycję do papierza z prośbą o przywrócenie korony polskiej. Motywowali to tym , że Królestwo Polskie broni chrześcijaństwa przed poganami i heretykami. Papież dał wymijającą odpowiedź , ale poufnie wyraził zgodę z zastrzeżeniem żeby nie naruszyć niczyich praw. Miało to takie konsekwencje, że sporządzono nowe insygnia koronacyjne, a miejsce koronacji przeniesiono z Gniezna do Krakowa. Insygnia koronacyjne przetrwały do 1795 r. natomiast miecz koronacyjny - szczerbiec jest do dziś w Katedrze na Wawelu. Przenosząc miejsce koronacji z Gniezna do Krakowa Łokietek pozornie nie naruszył uprawnień Królów Czeskich.

20.I.1320 r. - koronacja Łokietka w Krakowie na króla Polski.

Problemy Łokietka po koronacji :

1) odzyskać Pomorze

2) oddalić bądź uspokoić pretensje króla Czech ( Czesi mają sojusz z Krzyżakami , Łokietek ma sojusz z Węgrami )

Łokietek nie czuł się na siłach , by odzyskać Pomorze w sposób zbrojny , a więc pozwał Krzyżaków przed sąd papieski i odbył się proces w Inowrocławiu ( 1320/1321 r.) Łokietek proces wygrał, Krzyżacy zostali skazani na zwrot zagarniętych ziem i na zapłacenie odszkodowania, ale wnieśli oni apelację do Rzymu i tam z przyczyn formalnych wykonanie wyroku zawieszono. Nie mogąc wygrać drogą prawną , Łokietek postanowił odzyskać Pomorze drogą militarną.

W 1325 r. zawarł przymierze z Litwą potwierdzone ślubem jego syna Kazimierza z Aldoną córką Giedymina.

(Sojusz militarny był niewiele wart , natomiast dał Krzyżakom broń propagandową-chrześcijański władca w przymierzu z poganinem niszczy chrześcijańskie kraje.

W tej sytuacji ani papież , ani zięć ( Karol Robert Węgierski ) nie mogli przyjść mu z pomocą , zaś na Polskę spadło podwójne uderzenie : krzyżackie i Jana Luksemburskiego) W tym czasie Jan Luksemburski jako dziedzic korony Czeskiej rościł sobie pretensje do tronu Polskiego. Prowadził on politykę , której celem było bądź to odzyskanie korony polskiej, bądź zabór ziem polskich wspólnie z Krzyżakami. Wstępem polityki było zhołdowanie księstw śląskich(1327-1329).Od tego czasu Śląsk wchodził w skład Królestwa Czeskiego.

W latach 1327-1332 trwa wojna między Łokietkiem , Janem Luksemburskim i Zakonem Krzyżackim. Na początku tej wojny Łokietek popełnia kilka niezręczności dyplomatycznych , a mianowicie kiedy Krzyżacy są na wyprawie przeciw pogańskiej Litwie korzystając z posiłków Litewskich uderza na ziemie zakonu (1326). Jest to poważny błąd ponieważ w sojuszu z poganami uderzył na ziemie rycerzy będących na wyprawie krzyżowej. Łokietek nic tą wyprawą nie zyskał, co więcej ludność zakonu była po stronie swojej władzy (Pomorze, Prusy).

Reperkusje tego niezręcznego kroku były takie , że papież chcąc nie chcąc musiał odstąpić od sprawy Łokietka , jednocześnie Jan Luksemburski jak i Krzyżacy uzyskali świetne uzasadnienie ideologiczne dla prowadzenia działań przeciw Polsce, dla której wojna była niezwykle ciężka. Polacy nie mogli sprostać połączonym siłom i tylko brak koordynacji działań między sojusznikami sprawił , że Królestwo Polskie tego okresu nie poniosło zupełnej klęski. W tym też roku doszło do bitwy pod Płowcami (27.IX.1331) , z tym, że bitwa miała bardziej znaczenie propagandowe niż militarne. Militarnie była nie roztrzygnięta. W 1332 r. Krzyżakom udało się opanować całe Kujawy i w tak niekorzystnej sytuacji zawarto rozejm.

2.III.1333 r. Władysław Łokietek zmarł.

Następcą korony został syn Łokietka Kazimierz zwany Wielkim.

6. Działania na Bałkanach.

 Niemcy dążyli do zagarnięcia Bałkanów,by odciąć tę część Europy od swoich przeciwników,zyskać bazy wypadowe do działań na morzu śródziemnym,oraz by zaopatrywać się z tych obszarów w naftę,żywność i siłę roboczą.Dyplomacja Hitlera zdołała pokłócić tamtejsze państwa, faworyzując Węgry i Bułgarię kosztem Rumunii i Jugosławi,dawnych sprzymierzeńców Francji.Pierwszym krokiem był arbitraż wiedeński z dnia 30 sierpnia 1940 roku,mocą którego państwa "osi" odebrały Rumunii obszary uzyskane w poprzedniej wojnie,oddając Węgrom północny Siedmiogród,a Bułgarii południową Dobrudżę.Gdy W Rumuni doszło do rozruchów na znak protestu,król Karol abdykował(3 września 1940r.). Genrał Antonescu,popierany przez jedyną dopuszczoną partię polityczną Żelazną Gwardię,ogłosił się dyktatorem,i 14 września oddziały hitlerowskie wkroczyły do Rumunii,która przyłączyła się do "osi" 23 listopada 1940 roku.Pod presją propagandy niemieckiej,reklamującej sukcesy swej armii w Polsce,Norwegi i Francji,jako dowód,co dzieję się z narodami przeciwstawiającymi się Rzeszy,do przymierza Rzym-Berlin-Tokio dołączyły Węgry razem ze Słowacją (20,24 listopada 1940 r.).Również premier Bułgarii uległ presji,i po podpisaniu paktu z "osią" 1 marca 1941 roku,wojska niemieckie wkroczyły na teren Bułgarii. Nie tylko Niemcy chcieli zagarnąć Bałkany.Mussolini chciał poszerzyć swoje imperium o Grecję,skąd mógł atakować na Egipt,cel ataków jego oddziałow w Libii.Atak na Grecję wyszedł z Albanii 27 paśdziernika 1940 r.,kierując się pięciu kolumnami poprzez pasma górskie ku głównej linii kolejowej wiodącej do Aten.W przeciągu pierwszych dwóch tygodni oddziały włoskie doszły do rzeki Acheron,na południe od miasta Janina. Tam jednak wojska greckie odparły Włochów z powrotem do Albanii.Grecką kontrofensywę przerwały dopiero ciężkie burze śnieżne,i to ocaliło wojska włoskie.Podkreślić trzeba ,że grecka piechota górska nie posiadała ani czołgów,ani ciężkich dział,a i pozostałe uzbrojenie było bardzo skromne,i głównie przestarząłe.Pomimo braku wyposażenia i osłony samolotowej,armia grecka trzymała się dzielnie,a nawet groziła Włochom, którzy zaszyli się w górach Albanii,aż do czasu,gdy Niemcy przyszli im na pomoc.Do ataku na Grecję i Jugosławię Niemcy zebrali,głównie w Bułgarii,około 30 dywizji,zaopatrzonych w lekkie czołgi,przystosowane do działań w górach oraz dwie ammie powietrzne z 3000 samolotów. Trzy armie zmotoryzowane wyruszyły z punktu wypadowego od rzeki Struma w Bułgarii na zachód poprzez przesmyki górskie dnia 9 kwietnia 1941r. Zajęcie Niszu i Skopje przez dwie armie północne podzieliło Jugosławię, odcięło ją od jej sprzymierzeńców oraz otworzyło dolinę rzeki Wardar, wiodącej ku Grecji.Dodać należy,że w Jugosławi trwały walki wewnętrzne między Serbami,Chorwatami i Słoweńcami.Poza tym niedozbrojona,słaba armia jugosłowiańska rozciągneła swe linie wzdłuż dłudiej linii granicznej,zamiast skoncentrować się w górach,czego póśniej nauczyły się oddziały partyzanckie. Niemiecka armia na południu posuwała się przez przejście Strumnicy do dolnego biegu rzeki Wardar i dalej ku Salonikom.Posunięcia te w przeciągu 72 godzin zdecydowały o losie całej kampanii.Jugosławia została podbita w 11 dni(17 kwietnia 1941r.).Belgrad,stolica Jugosławi,została zniszczona przez bombowce,a następnie zajęta manewrem oskrzydlającym 14 kwietnia 1941r. Odziały włoskie dołączyły się na zachodzie w Raguzie,by zamknąć wybrzeże Adriatyku przed możliwością interwencji wojsk sprzymierzonych. Atak niemiecki na Grecję,na linię Metaxy,chroniącą kraj od strony Bułgarii zatrzymany został tylko na dwa dni.Przedarcie sięnieprzyjaciela na zachód przez przejście koło Strumnicy zmusiło oddziały jugosłowiańskie do wycofania się,aby mogły odsłonić lewe skrzydło greckie.Niemiecka dywizja pancerna przedarła się przez dolinę Wardaru do Salonik 8 kwietnia 1941 r.,okrążając linię Metaxy oraz odcinając dywizje greckie.Obrana spoczywała obecnie na oddziałach brytyjskich,ponieważ większość armii greckiej trzymała swe stanowiska w Albani przeciwko Włochom.Brytyjska armia ekspedycyjna o sile 14000 żołnierzy gen.Maitlanda Wilsona nie była w stanie powstrzymać Niemców. Dwie niemieckie dywizje pancerne parły na południe przez przełęcz koło Monastyru w kierunku na Florynę,wdzierając się pomiędzy oddziały brytyjskie i greckie.By uniknąc oskrzydlenia,wojska brytyjskie musiały się wycofać na górskie pozycje obronne,opierając się na wschodzie o wzgórze Olimp. Wycofujące się kolumny brytyjskie były nękane przez ogień nurkujących bombowców Luftwaffe.Lotnictwo niemieckie zniszczyło port Aten,Pireus,ważny dla dostaw wojennych.RAF nie mógł nawiązać walki z Luftwaffe,gdyż Niemcy zajęli jego wysunięte bazy lotnicze.Anglicy chcąc uniknąc okrążenia wycofali się przez równiny Tessalii do Peloponezu,gdzie 2 kwietnia 1941 r. zarządono ewakuacje wojsk brytyjskich.Niemcy zaczęli okrążać Brytyjczyków,którzy korzystając z bezksiężycowych nocy pomiędzy 24-30 kwietnia 1941r. przerzucili 44000 swych wojsk z wybrzeży południowych(Raftis,Navplion i okolice) na Kretę i do Egiptu.W Grecji Brytyjczycy stracili około 30000 żołnierzy. Kolejnym sukcesem Niemców,było zajęcie Krety z powietrza, przez piechotę przewiezioną z baz greckich oddalkonych o 270 kilometrów w dniach 23-30 maja 1941 r.Mimo iż brytyjska flota na wchodnim obszarze Morza śródziemnego dwókrotnie rozproszyła konwoje niemieckie(21 i 22 maja 1941), musiała się wycofać z wód wokół Krety,gdyż była nękana przez lotnictwo niemieckie,które zadawało jej powarzne straty.Większość zrzuconych spadochroniarzy niemieckich zginęła,lecz zdobyli oni lądowiska,na których w ciągu kilku dni zostało przewiezione około 35000 wojska.Ewakuacja Krety zajęła trzy dni(27-30 maja 1941). Oddziały brytyjskie przedarły się do Skafia na południowym wybrzeżu,skąd pod osłoną nocy były przewożone do Aleksandrii pod gradem bomb nieprzyjacielskich. Ocalono połowę brytyjskiego garnizonu składającego się z 27000 żołnierzy. Niemcy stracili na Krecie 17000 wojska,ale mogli kontrolować sytuację na Morzu śródziemnym,co było ogromnym sukcesem taktycznym.

7. DZIAŁANIA WOJENNE W EUROPIE W LATACH 1939-1941.

 Dziwna wojna na Zachodzie.

Dziwną wojną na Zachodzie nazwano czas, jaki upłynął od wypowiedzenia przez Francję i Wielką Brytanię wojny Niemcom, do niemieckich działań ofensywnych na zachodzie Europy wiosną 1940 roku.

Francja, która po I wojnie ?wiatowej była bardzo osłabiona i poniosła duże straty w ludziach, nie my?lała o ataku Niemiec, lecz o własnej obronie. W tym celu wybudowano na granicy z Niemcami pas umocnień o długo?ci 450 kilometrów. Ten system fortyfikacji nazwany Linią Maginota składał się z betonowych bunkrów przeznaczonych do prowadzenia ognia artyleryjskiego i z karabinów maszynowych. Podziemia kryły magazyny, sale dowodzenia i szpitale.

Z końcem 1939 roku, Hitler ufny w swoje siły chciał natychmiast uderzyć na Francję lecz pod naciskiem swoich generałów zrezygnował z tego pomysłu. Miesiące zimowe 1939 i 1940 roku Niemcy po?więcili na przygotowanie ataku i wzmocnienie sił przed uderzeniem na Francję.

Wojna radziecko-fińska.

W pa?dzierniku 1939 roku Stalin domagał się od Finlandii odstąpienia czę?ci jej terytorium. Żądanie to Finlandia odrzuciła. Związek Radziecki zareagował zerwaniem z nią stosunków dyplomatycznych. Ostatniego dnia listopada Armia Czerwona zaatakowała Finlandię. W skutek ostrej zimy atak się nie powiódł i Rosjanie ponie?li spore straty. Wiosną 1940 roku żołnierze radzieccy ponowili ataki i zaczęli posuwać się w głąb terytorium Finlandii. W dniu 13 marca 1940 roku zawarto rozejm, w wyniku którego Finlandia utraciła 10% swojego państwa.

Niemiecka inwazja na Danię i Norwegię.

Dziwna wojna na zachodzie zakończyła się, kiedy Niemcy uderzyli na Danię w kwietniu 1940 roku. Wojska hitlerowskie działały z zaskoczenia, które pozwoliło im zająć Danię po walce trwającej zaledwie kilka godzin. Podobny plan nie powiódł się w Norwegii. Walki przeciągnęły się aż do czerwca 1940 roku, kiedy to oddziały wojsk Sprzymierzonych (brytyjskich, polskich, francuskich) wycofały się z Norwegii.

Agresja niemiecka na Holandię, Belgię i Francję.

Miesiąc po ataku na Danię, tzn. w maju 1940 roku, oddziały niemieckich spadochroniarzy wylądowały w Holandii. Armia holenderska po 5 dniach samotnej walki skapitulowała.

Uderzenie Niemców skierowane było również na Belgię i Luksemburg. Oddziały pancerne sforsowały obronę armii belgijskiej i parły w kierunku kanału La Manche. Niemcy rozbijając kolejno francuskie dywizje wkroczyli do Paryża w czerwcu 1940 roku. Układ o zawieszeniu broni pomiędzy Francją a Niemcami podpisano 22 czerwca 1940 roku.

Włączenie krajów bałtyckich do ZSRR.

Po wkroczeniu wojsk radzieckich jesienią 1939 roku na tereny Litwy, Łotwy i Estonii, Rosjanie zaczęli umacniać tam swoją pozycję. Po wyborach parlamentarnych, władze Litwy, Łotwy i Estonii postanowiły przyłączyć swoje kraje do ZSRR. W wyniku tej decyzji , w sierpniu 1940 roku państwa te utraciły niepodległo?ć.

Bitwa o Anglię.

Po zdobyciu Danii, Norwegii, Holandii, Belgii i Francji Hitler postanowił uderzyć na Wielką Brytanię. Główny atak miał się odbyć z powietrza. Najważniejszym celem Niemców było zniszczenie brytyjskich lotnisk, stacji radarowych i zakładów lotniczych. Prócz nalotów na te obiekty, zaplanowano bombardowanie dużych o?rodków miejskich. Walka powietrzna o Anglię trwała 3 miesiące. Niemcy ponie?li duże straty i zrezygnowali z dalszych nalotów. Była to pierwsza przegrana kampania Hitlera.

8. Ekspansja kolonialna w II połowie XIX i początkach XX wieku.

 Choć ekspansja zamorska Europejczyków trwała już od średniowiecza (w postaci krucjat), a kwitła przez około 150 lat od końca XV do połowy XVII wieku, to początkiem kolonializmu, takiego, jak definiujemy go dzisiaj, był wiek XIX. W jego trakcie Europa i Stany Zjednoczone opanowały lub uzależniły od siebie niemal cały zamieszkały świat. Na przełomie XIX i XX wieku ponad połowa lądów była czyimiś koloniami, a więcej niż jedna trzecia ludności świata znajdowała się w zależnościach kolonialnych. Wiele krajów, które nie były koloniami, pozostawało pod wpływem politycznym bądź gospodarczym mocarstw europejskich lub Stanów Zjednoczonych.

Jakie były przyczyny ówczesnej gwałtownej ekspansji kolonialnej? W Europie brakowało surowców i rynków zbytu dla rosnącej produkcji. Poszukiwano ich szczególnie w Azji. Państwa posiadające kolonie zyskiwały na inwestycjach tam, gdzie siła robocza była tania a baza surowcowa - obfita. Kolonie dawały możliwość kariery wielu przedsiębiorczym ludziom, którzy osiedlali się w nich i zatrudniali w administracji, organizowali gospodarstwa rolne, handel lub przedsiębiorstwa. Dawne posiadłości wymagały zabezpieczenia poprzez kolonizację innych terenów w obronie przed rywalizacją pozostałych mocarstw; kolonizacja napędzała się sama. W okresie wzmożonej, nowoczesnej kolonizacji prestiż państwa i jego pozycja na arenie międzynarodowej zależały od podporządkowanego terytorium. W wyniku ekspansji rozwijała się także ewangelizacja i pasje poznawcze Europejczyków, przekonanych, że ich powołaniem jest cywilizowanie innych ludów. W roku 1899 Rudyard Kippling napisał w swym wierszu:

Dźwigaj białych ludzi brzemię,

Wyślij swych synów daleko,

Niechaj podbite plemiona

Otoczą troskliwą opieką (.)

W ostatniej dekadzie XIX stulecia największe terytoria na kontynencie afrykańskim należały do Wielkiej Brytanii. Wytyczyła ona dwa kierunki ekspansji: oś Kapsztad-Kair oraz terytoria nad Zatoką Gwinejską. Brytyjczycy posuwali się na północ od Kraju Przylądkowego (który posiadali już od początku XIX wieku), opanowując: Beczuanię, Rodezję, Ugandę, Brytyjską Afrykę Wschodnią i Zanzibar. Między Rodezją a Brytyjską Afryką Wschodnią znajdowała się Tanganika - Niemiecka Afryka Wschodnia (opanowana przez Niemców w latach 1885-1891). Kiedy w roku 1869 za pieniądze francuskie i egipskie wybudowano Kanał Sueski, wzrosło zainteresowanie Anglików, wyczulonych na sprawę drodi do Indii, Egiptem. W 1875 roku wykupili od ówczesnego chedywa (chedyw - pan, książę, władca) Isma'ila Paszy akcje Kanału. Gdy w 1882 roku wybuchły w Egipcie zamieszki przeciw władzy nowego chedywa - Taufika Paszy, nastąpiła tam brytyjska interwencja zbrojna. Francja wycofała się z gry. Brytyjczycy zaś wprowadzili okupację Egiptu, gdzie formalnie rządził chedyw, faktycznie zaś brytyjski konsul generalny i jego doradcy. W Sudanie, który należał do Egiptu, wybuchło powstanie Mahdimiego (Muhamada Ahmada Ibn Abd Allaha). Anglikom udało się zdobyć Sudan dopiero pod koniec lat 90. XIX wieku.

Francja dążyła do zajęcia pasa posiadłości od Oceanu Atlantyckiego po Morze Czerwone. Za czasów monarchii lipcowej (1830-1848) nastąpiła kolonizacja Algierii, która (mimo oporu ludności arabskiej) uznana została za terytorium zamorskie Francji i stała się terenem osadnictwa francuskiego. W kolejnych latach Francja podporządkowała sobie Tunis, dalej: Mauretanię, Senegal, Gwineę, Dahomej, Wybrzeże Kości Słoniowej i terytorium obecnego Mali i Nigru - posiadłości te nazwano Francuską Afryką Zachodnią oraz Francuską Afrykę Równikową, czyli Kongo Francuskie, dzisiejsze Republikę Środkowoafrykańską i Czad, zaś w 1895 - Madagaskar. W 1898 roku jedna z francuskich ekspedycji wkroczyła na teren Sudanu. W Faszodzie doszło do spotkania stron francuskiej i brytyjskiej pod dowództwem zwycięzcy mahdystów. W końcu Francja ustąpiła, zaś konflikt faszodański stał się podstawą późniejszego sojuszu Francji i Wielkiej Brytanii.

W latach trzydziestych XIX stulecia powstały na północ od Kraju Przylądkowego dwie niepodległe republiki Burów (chłopów holenderskich), którzy nie chcieli żyć pod rządami brytyjskimi - Transwal i Orania. Odkryto tam złoto, co tym bardziej zainteresowało Anglię tymi terenami. Natomiast w 1884 roku powstała w ich sąsiedztwie Niemiecka Afryka Południowo-Wschodnia. Wykorzystując konflikt między Burami a osadnikami niemieckimi, Brytyjczycy wypowiedzieli chłopom holenderskim wojnę. Trwała ona w latach 1899-1902 i przyniosła zwycięstwo Anglikom. Właśnie podczas tej wojny powstały pierwsze obozy koncentracyjne, zakładane przez Brytyjczyków. Były to także początki ruchu skautowego, założonego przez Roberta Baden-Powella. W 1910 roku połączono Kraj Przylądkowy, Transwal i Oranię tworząc Związek Południowej Afryki - dominium brytyjskie, gdzie rządy powierzono Burom.

W kolonizacji Afryki wzięły udział jeszcze 4 kraje: Belgia, Włochy, Portugalia i Hiszpania. Ta ostatnia panowała jednak tylko w Rio de Oro i na Wyspach Kanaryjskich. Wielki sukces odniosła natomiast Belgia, obejmując w posiadanie Kongo (1908), które już od 1885 roku pozostawało pod zwierzchnictwem króla belgijskiego Leopolda II. Włochy zagarnęły Erytreę, większą część Somalii oraz Trypolitanię i Cyrenajkę. Portugalczycy zwiększyli stan swojego posiadania z XVI wieku zajmując Angolę i Mozambik. Niemców zastał wiek XX w posiadaniu Kamerunu, Niemieckiej Afryki Południowo-Zachodniej, Tanganiki i Togo. Jedynymi wolnymi terytoriami na terenie Afryki na początku XX wieku były Liberia, Etiopia i Maroko, do zajęcia którego dążyła Francja.

Oprócz Afryki terenami ekspansji kolonialnej zarówno Europejczyków, jak i Japończyków, i Amerykanów były Bliski Wschód i Azja. Poza zaborami kolonialnymi rywalizowano o sfery wpływów politycznych i gospodarczych na tych terenach.

Bliski Wschód zajmowało wciąż słabnące Imperium Osmańskie. O wpływy rywalizowały tam Niemcy i Wielka Brytania, popierająca separatyzmy arabskie. Do wzmocnienia Turcji dążył proniemiecki ruch młodoturecki, skupiający głownie młodszych oficerów i inteligencję turecką. Niemcy prowadzili na Bliskim Wschodzie budowę kolei B-B (Berlin-Bagdad), przysyłały do Turcji ekspertów wojskowych i dostarczały broń. W roku 1908 młodoturcy dokonali przewrotu, wygrali wybory do parlamentu i objęli władzę. Nowy sułtan pozostawał w pełni pod wpływem ministrów młodotureckich i kadry dowódczej armii. Rozwijał się panturkizm, czyli tendencja do zjednoczenia wszystkich ludów tureckich. O wpływy w Cesarstwie Persji rywalizowały Wielka Brytania, Rosja i Niemcy. W roku 1907 Brytyjczycy i Rosjanie dokonali tam podziału stref wpływów między siebie.

Kolonializm rosyjski posiadał inny charakter niż dążenia pozostałych mocarstw. Rosja nie zdobywała posiadłości zamorskich, lecz stopniowo rozszerzała swój zasięg na południe i wschód. W latach 70. i 80. wieku XIX zajęła ogromną część Turkiestanu oraz Kraj Nadamurski na Dalekim Wschodzie. Sięgając granic Afganistanu, weszła w sferę bezpośrednich wpływów brytyjskich. Posuwając się głębiej na Dalekim Wschodzie, rozpoczęła okupację Mandżurii (1900-1905) i zbliżyła się do granic Korei. Stało się to przyczyną konfliktu z Japonią.

Od roku 1876 cesarzową Indii była królowa brytyjska Wiktoria. Indie stanowiły perłę korony brytyjskiej, były jej największą i najcenniejszą kolonią. Wiązały się z tym troska o drogę do Indii i zapewnianie im bezpieczeństwa. W latach siedemdziesiątych i osiemdziesiątych Brytania dołączyła do swojego stanu posiadania w Azji (większości Półwyspu Malajskiego z Singapurem) Beludżystan chroniący Indie od zachodu i Birmę - od wschodu. Azja Południowo-Wschodnia została podzielona między Holandię i Francję.

XIX wiek to czas powolnego upadku Chin, które nie sprostały wyzwaniu ekspansji państw Europy i Stanów Zjednoczonych. Stopniowo Chiny otwierały swoje porty Europejczykom, powstawały w chińskich miastach osady cudzoziemskie, władze zrezygnowały z narzucania jakichkolwiek ograniczeń handlu zagranicznego. Uważano, że przybysze z europy (których liczba wciąż rosła) pomagają w utrzymaniu władzy cesarskiej dynastii mandżurskiej, która w XIX stuleciu znacznie osłabła.

Kiedy w roku 1895 Chiny straciły w wojnie z Japonią (1894-1895) Tajwan i zrzekły się pretensji do Korei, imperia europejskie rozpoczęły ekspansję terytorialną na terenie cesarstwa. Wielka Brytania, Francja, Niemcy i Rosja objęły w dzierżawę część terytoriów chińskich, zaś Stany Zjednoczone domagały się udziału w handlu z Chinami (otwartych drzwi). Poczynania przybyszy i nieudolne rządy cesarzowej wdowy Longyu wywołały powstanie ludowe 1899-1902, zwane powstaniem bokserów. Państwa europejskie wysłały do Chin ekspedycje wojskowe. Po długich i krwawych walkach ruch stłumiono. Jednakże autorytet dynastii cesarskiej został podważony. W roku 1911 Chiny przekształciły się w republikę, ale pogrążały się coraz bardziej w wojnie domowej. Zamiast odrodzenia potęgi Chin, do którego dążył ruch zapoczątkowany przez Sun Yat-sena, założyciela Partii Narodowej (Kuomintagu), nastąpiły długie walki. Zakończyły się one dopiero w 1949 roku.

Zupełnie odmienny od kolonializmów europejskich był imperializm amerykański. W pierwszej połowie XIX wieku dążenie Stanów Zjednoczonych do hegemonii na swoim kontynencie było formą obrony przed ewentualną interwencją europejską. Wraz z dynamicznym rozwojem gospodarki wzrosły jednak potrzeby terytorialne USA. Stany Zjednoczone wykorzystały powstania antyhiszpańskie na Kubie i Filipinach i w 1898 roku pokonały Hiszpanię, otrzymując za symboliczną kwotę Filipiny. Hiszpania zrzekła się praw do Kuby, która zyskała niepodległość. Jednakże Stany zarezerwowały sobie prawo interwencji w razie konieczności utrzymania sprawnego rządu i ochrony niepodległości Kuby. Kolonializm Stanów polegał na zdobywaniu coraz większych wpływów w formalnie niepodległych krajach Ameryki Środkowej i części Ameryki Południowej.

Polityka kolonialna mocarstw europejskich, Japonii oraz Stanów Zjednoczonych przemieniła świat, który wiek XX rozpoczynał pośród mniej lub bardziej jawnych konfliktów. Otwierała się droga do nowych wojen i nowych sojuszy. Droga do wojny światowej.

9. ETAPY ZJEDNOCZENIA NIEMIEC W 1871R.

  1. Sytuacja krajów niemieckich w okresie poprzedzającym zjednoczenie Niemiec. Niemcy miały poczucie jedności narodowej, poprzez świadomość wspólnego języka. tradycji, kultury. Na terenie Niemiec istniały 2 wielkie organizacje: Związek Niemiecki i Niemiecki Związek Celny. Czołową rolę odgrywała Austria i Prusy. Idea zjednoczenia Niemiec funkcjonowała w okresie Wiosny Ludów, lecz nie została zrealizowana. Po Wiośnie Ludów wzmocnieniu uległy struktury władzy państwowej w Prusach. Istniało tam rozwinięte spektrum polityczne w postaci partii politycznych. Monarchiczną prawicę stanowili konserwatyści, mieszczańską opozycją była partia liberałów. Przełom w polityce pruskiej nastąpił w 1862r. kiedy premierem Prus został wybitny polityk konserwatystyczny - Otto von Bismarck.

(Konstytucja pruska nie określała wzajemnych relacji między królem a parlamentem. Na tym tle dochodziło do sporów. Już w latach 50-ych wykształciło się spektrum polityczne, które można określić jako konserwatystów, dla których podstawą państwa była korona, armia i biurokracja oraz liberałów, którzy dążyli do zwiększenia roli parlamentu i wpływu reprezentacji na politykę rządu. Areną starć były debaty budżetowe. Monarcha chciał zwiększonych podatków na reorganizację armii. Liberałowie blokowali uchwalenie budżetu, chcąc uzyskać ustępstwa w innych dziedzinach. W latach 1858-88 władzę monarszą sprawował brat królewski Wilhelm, od 1858-61 jako regent później jako król Wilhelm I. Ponieważ liberałowie mięli zdecydowaną większość w parlamencie państwu groził kryzys konstytucyjny i w tej sytuacji na premiera powołany został Otto Bismark 1862 r. Był on wybitnym mężem stanu, jego poglądy polityczne można określić mianem konserwatyzmu realistycznego. Jego podstawowe zasady w polityce to: tradycje fryderycjańskiego państwa siły i szlacheckiej władzy. Ponadto uważał że siła stoi przed prawem, że siła jest źródłem prawa. Poradził sobie z opozycją liberalną w ten sposób, że z jednej strony realizował budżet wojskowy mimo protestów parlamentu, a drugiej zaś, przejął jako własną podstawową ideę liberałów - zjednoczenie Niemiec.)

2. Motywacje i cele polityki premiera Prus - Otto von Bismarcka.

Przejął on od liberałów ideę zjednoczenia Niemiec, lecz w oparciu o zasadę krwi i żelaza. Rząd w sposób nielegalny (nie mając większości parlamentarnej) wprowadził zwiększone podatki budżetowe na armię oraz powszechną służbę wojskową obowiązującą przez 3 lata.

3. Realizacja i rezultaty.

Dobrze wyszkolona i świetnie uzbrojona armia niemiecka mogła wypróbować swoją sprawność w wojnie z Danią o prowincję Schlezwik Holstein. Dania została pokonana w sojuszu z Austrią (1864). Rychło się jednak okazało, że między sojusznikami istnieją poważne rozbieżności, które doprowadziły do wybuchu wojny (3 lipca 1866) gdzie Austria została pokonana (pod Sadową.), w wyniku tej wojny w Austrii w roku 1867 przeprowadzono głębokie reformy ustrojowe, powstało Cesarstwo Austro - Węgierskie. Bismarck nie żądał od Austrii żadnych nabytków terytorialnych zmusił jednak rząd w Wiedniu do rezygnacji z przewodnictwa w Związku Niemieckim. W jego miejsce powstała silniejsza organizacja - Związek Północno - Niemiecki. Związek ten objął wszystkie państwa niemieckie na północ od Menu.. Poza Związkiem Niemieckim pozostały 2 katolickie państwa niemieckie - Bawaria i Wittenbergia. Przeciwnikiem pełnego zjednoczenia Niemiec była Francja. Stała ona na straży niezależności katolickich krajów niemieckich przed roszczeniami Prus. W 1870 roku Bismarck umiejętnie sprowokował konflikt zbrojny z Francją depesza emska - ems), wojna została przez Francję przegrana (wrzesień 1870 - maj 1871). W wyniku tej wojny Niemcy zostały zjednoczone w 1 Cesarstwo Niemieckie. Król Prus koronował się na Cesarza Niemieckiego. I Kanclerzem Cesarstwa został Bismarck. Cesarstwo obejmowało wszystkie kraje niemiecko - języczne z wyjątkiem Austrii i kilku kantonów w Szwajcarii, posiadało wspólną politykę zagraniczną, wspólny wybierany w wyborach powszechnych parlament, wspólną armię i wspólnego cesarza z dynastii Honenzollernów. W wyniku wojny z Francją do Niemiec zostały przyłączone 2 francuskie prowincje: Alzacja i Lotaryngia, na Francję nałożono dużą kontrybucję pieniężną.

Konsekwencje zjednoczenia Niemiec - (II Rzesza - tak nazywano nową państwowość).

W centrum Europy powstało potężne, dobrze uzbrojone państwo niemieckie, posiadające silną armię, sprawną administrację, stojący na wysokim poziomie system oświatowy. Niemcy były krajem praworządnym, o niezależnym sądownictwie, ale naród niemiecki ogarnięty był duchem nacjonalizmu, poczuciem wyższości wobec innych narodów, aspiracjami do odgrywania nadrzędnej roli w Europie i świecie. Te idee po śmierci - ustąpieniu Bismarcka w 1892r. zostały przełożone na język działań politycznych. II Rzesza była państwem związkowym, które stworzyły 22 państwa, 3 wolne miasta [Brema, Hamburg, Lubeka] i "kraj Rzeszy" czyli Alzacja i Lotaryngia. Na czele państwa stanął Wilhelm I. Zjednoczenie Niemiec przyczyniło się do zjednoczenia Włoch i zapoczątkowania nowej fazy w dziejach sprawy rzymskiej.

19 lipca 1870 roku wybucha wojna francusko-pruska, wszystkie państwa niemieckie poparły Prusy, Austria zachowała neutralność.

2.IX.1870- kapitulacja wojsk francuskich pod Sedanem

27.X.1870- kapitulacja twierdzy Metz

28.I.1871- oblężenie Paryża Niemcy zmuszają Francję do podpisania rozejmu,

a 10.V.1871- do podpisania pokoju we Frankfurcie nad Menem

18.I.1871- w sali lustrzanej pałacu wersalskiego we Francji proklamowane zostało Cesarstwo Niemieckie.

Rezultaty polityki Bismarka.

1. Dzięki sukcesom w polityce zjednoczeniowej liberałowie udzielili poparcia rządowi zatwierdzając wstecznie (1866r.) budżet wojskowy.

2. Zjednoczone Niemcy wzbogaciły się o nowe prowincje Alzację i Lotaryngię. Francja zmuszona została do zapłacenia wysokiej kontrybucji. Dominującą rolę w nowej Rzeszy Niemieckiej odgrywać miały Prusy, których król był jednocześnie cesarzem niemieckim. Innym niezamierzonym rezultatem było powstanie monarchii Austro- Węgierskiej, ponieważ Austria po przegranej wojnie z Prusami zreformowała swoje państwo tworząc dualistyczną monarchię austro-węgierską. Przy okazji szereg swobód uzyskali Polacy w Galicji.

10. FRANCJA - JAKO MONARCHIA ABSOLUTNA SYTUACJA PAŃSTWA

W II połowie XIV w. i w I poowie XV w. Francja pogrążona była w tzw. wojnie stuletniej. W II poowie XV w. doszło do pewnej konsolidacji królestwa. Zaś w wieku XVI Francja usiłowała rywalizować o hegemonię w Europie z imperium Habsburgów.

W roku 1598 we Francji zakończyły się wojny religijne, tzn. edykt nantejski zapewniał innowiercom swobody religijne, a jako gwarancję dotrzymania postanowień edyktu oddawał im szereg twierdz. min. silną twierdzę la Rochele na wybrzeżu atlantyckim.

INSTYTUCJE I ZASADY SPRAWOWANIA WŁADZY:

W XVII w. sformułowano tzw prawa fundamentalne monarchii stojące ponad królem. Król nie mógł:

- zmieniać prawa następstwa (korona zawsze przechodziła na najstarszego syna - musiał on być stanu świeckiego )

- swobodnie dysponować domeną królewską.

- król musiał wyznawać religię katolicką

- na straży praw fundamentalnych stał parlament paryski (władza sądownicza)

Na początku XVII w. Francja była wyniszczona wojnami religijnymi, armia była słaba, silna pozycja szlachty i arystokracji, dobrze rozwinięty stan mieszczański, chłopi w zdecydowanej większości byli osobiście wolni, zaś ziemia którą uprawiali obciążona była tylko podatkami na rzecz państwa.

MOTYWACJE I CELE POLITYKI W CZASACH LUDWIKA XIII I LUDWIKA XIV:

Po zamordowaniu króla Henryka IV jego następcą został Ludwik XIII. Monarcha ów na I ministra powołał kardynała Richelieu.Podłożył on podwaliny pod potęgę Francji. Francja była wówczas państwem zdecentralizowanym. Prowincje franc. cieszyły się pewną niezależnością, duży wpływ na politykę miały skłócone z sobą grupy arystokracji.

Richelieu, kiedy został powołany na I ministra przedstawił nowy sposób widzenia spraw państwowych. Odtąd polityka miała być prowadzona przez tzw. rację stanu. Podstawą racji stanu jest pojęcie państwa. Racja stanu wyraża konflikt wartości pomiędzy osobistym charakterem władcy a wymaganiem królestwa. Każe władcy nawet zrezygnować z ludzkich uczuć. Na głos racji stanu milknie uczucie litości i miłosierdzia. Stąd Richelieu nakazywał egzekucję zbuntowanych arystokratów mimo, że osobiście był z nimi zaprzyjaźniony. W imię racji stanu król nie może być hojny i zamiast dawać pieniądze swoim poddanym musi nakładać na nich podatki. Władca musi zrezygnować z poczucia honoru, racja stanu może go zmusić do złamania danego słowa. Richelieu wyznawał zasadę władzy absolutystycznej (absolutna gwarancja własności w zamian za władzę absolutną. Podporządkowanie interesów prywatnych interesom państwa). Aby zrealizować francuzką rację stanu Richelieu złamał innowierców, ale pozostawił im swobodę praktyk religijnych, złamał też potęgę arystokracji.Wielu czołowych arystokratów zostało skazanych na śmierć. Richelieu nie zmieniał praw królestwa, pozostawił nawet dawne instytucje sprawowania władzy, ale pozbawił je znaczenia. Tak więc rada królewska musiała ustąpić fachowemu rządowi, urzędy gubernatorów prowincji zastąpili królewscy intendenci, urząd intendenta był niedokupienia, liczyła się tylko fachowość.W ręku intendenta był wymiar podatków i administracja. W czasach Richelieu wzrosły podatki. Był on zwolennikiem merkantylizmu, zwalczał import, chronił i popierał rodzimą produkcję, dzięki czemu uzyskiwał nadwyżki budżetowe. Kładł nacisk na sprawy morza i handlu. Rozpoczął budowę atlantyckiej floty wojennej, powołał kompanię do handlu z Rosją, Ameryką, Indiami. Stworzyl też fachową służbę dyplomatyczną. Po śmierci Richelieu obowiązki jego sprawował Juliusz Mazarinii (1643 r.). Jego rządy przypadają na okres buntu arystokracji i bogatego mieszczaństwa.(tzw. Fronda - 1648 - 1653) Rozgromił on opozycję arystokratów i przyczynił się do usprawnienia administracji królestwa.Mazarini dążył do ugruntowania absolutnej władzy królewskiej oraz do zapewnienia Francji przewagi w Europie. Politykę obu ministrów określa się mianem merkantylizmu. W czasie małoletnośći Ludwika XIV regencję sprawuje jego matka (lata 1643 - 1661), a właściwie kardynał Mazarini.Rządy jego osobiste zaczęły się po śmierci Mazariniego(1661 - 1715).Colbert był wtedy ministrem finansów.

W wieku XVI ukształtowała się teoria jak i praktyka absolutyzmu. Podstawowi teoretycy władzy absolutnej to:

Machiavelli - (Włoch XV/XVI) stwierdził, że państwo nie jest sługą Kościoła zaś wartość każdej polityki określana jest zdolnością osiągania zamierzonych celów. Polityk nie musi być moralny, musi być skuteczny.Uważał, że najważniejszą wartością władzy jest utrzymanie się przy władzy i sprawne jej sprawowanie bez oglądania się na zasady etyczno - moralne.

Jean Bodin - (Francuz II poł. XVI w.) był twórcą pojęcia suwerenności. Państwo jest suwerenne na zewnątrz (niepodległe - niepodlegające nikomu) i nadrzędne do wszystkich struktur społeczeństwa. Jedynie co państwo może ograniczać to prawo naturalne i umowy międzynarodowe. Władca jest niezależny od woli swoich poddanych, a granicą jego wladzy jest nienaruszalność wlasności prywatnej. Władza absolutna w zamian za absolutne poszanowanie wlasności, w polskim przekładzie brzmiało to tak: władca jest panem swego królestwa, nie jest jednak wlaścicielem życia i mienia swoich poddanych. J. Bodin twierdził jednak, że władca ma się liczyć z prawem bożym i naturalnym, a jego władza może być w pewien sposób ograniczona przez stany generalne królestwa

Hobbez- (Anglik poł. XVII w.) twierdził, że natura ludzka jest zła i gdyby ludzie nie mieli państwa to pozabijaliby się nawzajem, a więc musieli zrzec się swojej siły i swojej wolności, przekazać ją jednemu, dla utworzenia takiej siły, która byłaby zabezpieczeniem życia i mienia poddanych.

Wszystkie monarchie absolutne cechowała zasada, że władza państwa kończy się na własności poddanych. W praktyce przyczyną powstania monarchii absolutnych było prowadzenie wojen w oparciu o armie zawodowe. To zaś wymagało pieniędzy, które mogli dać tylko mieszczanie. Mieszczanie, owszem dawali te pieniądze ale w zamian za poręcznie i ochronę ich własności.

Modelowym państwem monarchii absolutnej była Francja okresu Ludwika XIV (II poł. XVII w.).Ludwik XIV nie powołał I ministra, motywem jego władzy było stwierdzenie: "Państwo to ja. Ja umieram. państwo zostaje".

ABSOLUTYZM LUDWIKA XIV OPIERAŁ SIĘ NA NASTĘPUJĄCYCH ZASADACH:

-W monarchii tej król posiadał władzę ustawodawczą, był źródłem praw, wykonawczą - stał na czele armii i administracji, oraz sądowniczą - wszystkie wyroki wydawano w imieniu króla.

-reprezentował państwo na zewnątrz

-prowadził politykę zagraniczną

-zwoływa stany generalne i prowincjonalne

-obsadzał stanowiska w takich ciałach zbiorowych jak rady królewskie, parlamenty

-mianował wszystkich urzędników i sędziów

-mógł ingerować w pracę i kompetencje wszystkich urzędników

Ograniczenia władzy królewskiej były niewielkie.

-nie mógł nakładać podatków bez zgody stanów generalnych

-Król nie mógł zmienić zasady następstwa tronu.

-Edykty królewskie musiały być zarejestrowane przez parlament paryski (-> sąd)

-król jako władca arcychrześcijański winien przestrzegać prawa bożego i kanonicznego

-nie mógł łamać praw fundamentalnych

Władza królewska kończyła się na prawie własności. W czasach Ludwika XIV arystokracja i szlachta w praktyce zostały odsunięte od realnego wpływu na politykę. Urzędy w służbie królewskiej zarówno centralne jak i terenowe nabywali mieszczanie. Niektóre z nich pochodziły z mianowania (Urząd można było kupić). Monarchia absolutna to głównie: administracja, sprawny system podatkowy, wydatki na armię, dwór królewski, prowadzenie ekspansywnej polityki militarnej, na mecenat kultoralny(min. na budowę pałacu w Wersalu). Żeby zwiększyć wpływy podatkowe państwo prowadzi celową politykę gospodarczą zwaną merkantylizmem. Chodziło głównie o to, aby chronić własność źródła wytwarzania i popierać eksport własnych towarów, natomiast nie dopuszczać do konkurencji zewnętrznej poprzez odpowiednią politykę celną. Zasada była bardzo prosta: ściągać i utrzymać jak najwięcej złota z kraju, mając zamożnych podatników można było rozbudować nowoczesną armię zawodową i prowadzić politykę podbojów.

W czasach Ludwika XIV Paryż stał się europejskim i światowym centrum kulturalnym i artystycznym a język francuzki i wzorce pochodzące z Francji modą dla elit arystokratycznych. Po okresie triumfów tej polityki pod koniec życia Ludwika XIV Francja zaczęła słabnąć, nastąpił przerost obciążeń nad korzyściami(żaden czlowiek nie ma motywacji pracowania, jeżeli nie ma gwarancji posiadania). Nastąpilo osłabienie instytucji monarchii(XVIII w. ), wzrosły natomiast wpływy mieszczaństwa i klasy urzędniczej.

11. GENEZA I KONSEKWENCJE REWOLUCJI PRZEMYSŁOWEJ W ANGLII XVIII W.

Wszelka polityka musi mieć przełożenie na środki utrzymania, warunki w jakich żyje człowiek oraz na perspektywy w jakich dane środowisko się określa. Wokół tych wartości tworzą się grupy interesów społecznych. I takie grupy z chcą reguły mieć wpływ na kierunek polityki państwowej. Społeczeństwo angielskie w XVIII w. to duże upowszechnienie własności, wolność osobista dla każdego, system parlamentarno-gabinetowy, gospodarka rynkowa. Oficjalnym wyznaniem był kościół anglikański, ale swobodą religijną cieszyły się również inne wyznania zreformowane. Katolicy byli dyskryminowani, miedzy innymi nie wolno im było sprawować urzędów publicznych.

W Anglii rozwinął się handel, rzemiosło, przedsiębiorczość, rolnictwo typu farmerskiego. Rozwijały się również i miasta, prawdziwą potęgą był bank angielski. Bank taki mógł udzielić kredytu rządowi, był zawsze wypłacalny, rezerwy banku Anglii miały pokrycie w złocie, stąd pojęcie banknot.

Poszczególne grupy posiadaczy miały swą reprezentację w parlamencie i poprzez parlament miały przełożenie swoich interesów na język polityki. Szybko rozwijały się miasta angielskie. W II poł. XVIII w. zawrotna karierę zaczęły robić tkaniny bawełniane sprowadzane z Indii. To wywołało sprzeciw ludzi związanych z produkcją tkanin wełnianych. Mówiono nawet o zagrożeniu narodowego przemysłu. Wprowadzono szereg posunięć restrykcyjnych. Ale produkcja a oparta na wełnie zorganizowana była w systemie cechowym, zaś popyt na tkaniny bawełniane nie malał. Wobec czego zamiast tkanin zaczęto sprowadzać surowiec do przetworzenia w Anglii.

Jednym z podstawowych dostawców tego surowca były kolonie angielskie w Ameryce Północnej.

Przetwórstwo bawełny nie związane było z organizacją cechową, co z kolei pozwoliło na wprowadzenie nowych rozwiązań technicznych. Pierwsze urządzenie mechaniczne do przędzenia i tkania skonstruowano w latach 30-tych XVIII w. Później przyszły następne wynalazki. Wprowadzenie nowych wynalazków doprowadziło do potanienia kosztów produkcji, dzięki czemu towary angielskie stały się konkurencyjne na innych rynkach, co z kolei doprowadziło do ogólnego wzrostu zamożności społeczeństwa, a zarazem siły państwa.

Przewrót przemysłowy a Anglii doprowadził do tego, że Anglia stała się pierwszym mocarstwem kolonialnym Europy. Pozycję Anglii ugruntowało wygranie wojny 7-letniej (1756-1763) i odebranie Francuzom Kanady. Anglicy umocnili się również w Indiach (II poł. XVIII w.) z tym, że posiadłości angielskie w Indiach nie były posiadłościami korony angielskiej, lecz angielskiej kompanii wschodnio-indyjskiej (spółka ta chciała przynieść jak najwyższe zyski swym udziałowcom). Anglia posiadała najsilniejszą flotę w tym czasie, zaś parlament reprezentował interesy burżuazji i arystokracji, ale dbał również o zabezpieczenie oczywistych interesów gospodarczych całego społeczeństwa.

12. GENEZA POWSTANIA CHMIELNICKIEGO.( 1648-57 ) I SPRAWA UKRAINY

Na poł.-wsch. kresach RP w zwartej masie żyła ludność prawosławna, ale posiadaczami wielkich majątków było 6 rodów magnackich, częściowo ruskich ( mocno spolonizowanych ), częściowo polskich.

Na tym obszarze znajdowała się siedziba Kozaków, którzy jako znakomity materiał wojskowy zostali dostrzeżeni już przez Stefana Batorego, który wziął ich w rejestr, wyznaczył dowódców, obdarzył swobodami w zamian za służbę RP.Zakres rejestru był powodem nieustannych buntów kozackich.Jak RP prowadziła wojnę to rejestr zwiększano, a w czasach pokoju drastycznie ograniczano, zaś magnaci uważali, że kozacy nierejestrowi powinni być obróceni w poddane chłopstwo.

Kozacy wielokrotnie zrywali się do buntów, które surowo tłumiono ( 1591, 1594, 1630, 1637 i 1638 ).Po tm okresie nastał na Ukrainie tzw. złoty pokój.

Istniały zadrażnienia na tle rel., bo w czasach Zygmunta Starego z ludności prawosławnej na siłę chciano uczynić grekokatolików, co spotkało się z oporem.

W czasch Wł.IV te naciski ustały i tak wytworzyła się na Ukrainie syt., że Polak był panem wyznania katolickiego, a jeszcze współpracował z Żydami, których ludność ukraińska szczerze nie lubiła.Z drugirj str. mamy prawosławne chłopstwo, częściowo mieszcaństwo i zbuntowanych Kozaków.

Impulsem do powstania były plany wojenne Wł.IV, który chciał sprowokować Turcję do wojny.Zaczął popuszczać Kozaków, objecując rozszerzenie rejestru, rozszerzenie autonomii, a nawet utworzenie na Ukrainie na poły niezależnego terytorium kozackiego.Dał te obietnice na piśmie.

Sejm polski zablokował wojenne zamiary króla, a zawiedzeni Kozacy znaleźli sobie dowódcę w osobie Bohdana Chmielnickiego, który był zręcznym politykiem. Był też skrzywdzony osobiście przez Czaplińskiego.Chmielnicki dochodził swojej sprawy w sądach polskich, ale niczego nie wskórał. Wł.Iv na tajnej naradzie miał się zwrócić do CH., kiedy ten mu się skarżył " A co ty szabli w boku nie masz i swoich krzywd nie umiesz dochodzić" Taki człowiek przejął dowództwo nad Kozakami.

Chmielnicki działał dość zręcznie, zawarł sojusz z chanem tatarskim i rozpoczął wojnę.

Armia polska pod dowództwem Stefana Potockiego poniosła klęskę w bitwie nad Żółtymi Wodami ( maj 1648 ).W tym też miesiącu zmarł Wł.IV.

Powstanie rozszerzyło się na całą Ukrainę, bo masowo przystępowali do niego chłopi mordując Żydów, katolików i polskich panów.Niektórzy historycy zwracają uwagę na fakt, że udział chłopstwa był masowy, bo jeśli ktoś nie przyłączył się do powstania, to Tatarzy brali go w jasyr.

We wrześniu 1648 wojska polskie poniosły haniebną porażkę pod Piławcami ( uciekły bez walki ).

W tym czasie został wybrany na króla Kazimierz ( Jan Waza - brat Wł. ) ( 1648-68 ).W otoczeniu króla ścierały się dwie partie :

- partia wojny, na czele której stał wojewoda ruski - Jeremi Wiśniowiecki,

- bardziej ludowa partia pokoju z kanclerzem Jerzym Osolińskim.

Tymczasem wojna rozszerzała się dalej.

W sierpniu 1649 siły Wiśniowieckiego zostały oblężone w twierdzy Zbaraż, zaś idące im z odsieczą wojska RP zostały otoczone pod Zborowem.Tylko dzięki temu, że Osolińskiemu udało się przekupić chana tatarskiego, doszło do ugody, mocą której Chmielnicki otrzymał tytuł hetmana wojska zaporskiego.Liczbę Kozaków rejestrowanych podniesiono do 40 tys., zaś wojska kozackie miały zostać rozmieszczone w woj. czernihowskim, bracławskim i kijowskim.Z woj. tych miano usunąć Żydów i Jezuitów, a urzędy cywilne w woj. miały być powierzone szlachcie wyznania prawosławnego.Ugoda ta jednak była czasowym zawieszeniem broni, bo nie zadawalała ani jednej, ani drugiej strony.

Po śmierci kanclerza Osolińskiego ( 1650 ), w roku 1651 doszło do wznowienia działań wojennych.Kluczowym mom. tej kampani jest bitwa pod Beresteczkiem ( 28-30.06.1651 ).Bitwa skończyła się zwycięstwem Polaków pod dowództwem Jana Kazimierza.Zawarto następną ugodę (1651. 28.IX- ugoda w Białej Cerkwi )na warunkach o połowę gorszych, a mian. zmniejszono liczbę kozaków rejestrowanych do 20 tys., ograniczono terytorium kozackie do woj. kijowskiego.

W 1652 znów wzowiono działania wojenne ( Chmielnicki chciał wydać swojego syna za córkę mołdawskiego ; gdy syn jechał na ślub z wyposażeniem, spotkał się z wojskami RP - nie chciano dopuścić do związku Chmielnickiego z Mołdawią ).

Doszło do zbrojnego starcia pod Batohem 2-3.06.1652.Polacy ponieśli klęskę.

W 1653 pod Żwańcem powtórzyła się historia spod Zborowa ( otoczony obóz, zdrada Tatarów, przywrócenie ugody zborowskiej ).

Wtedy Chmielnicki zorientował się, że Tatarzy są sojusznikiem niepewnym i tak naprawdę nie są zainteresowani utworzeniem państwa ukraińskiego.Poszukał sobie innego partnera - Rosję.

W 01.1654 rada kozacka w Perejasławiu uchwaliła jednomyślnie zjednoczenie Ukrainy z państwem ros., co z kolei stało się przyczyną wojny pols.-ros. ( 1654-56)

Wojska ros. zajęły Smoleńsk, Białoruś, część Litwy z Wilnem.

Wojska kozackie wspierane przez armię ros. otoczyły Lwów, zajęły Lublin i doszły do Wisły.

Polityka wewnętrzna Jana Kazimierza.(1648 - 1668)

Jan Kazimierz jako osobowość był to człowiek słaby i nerwowego charakteru. Ożenił się on z wdową po Władysławie IV Ludwiką Marią Gonzagą. W zasadzie ambicje polityczne przejawiała jego żona, ale już na początku panowania król wplątał się w skandal obyczajowy a mianowicie został posądzony przez podkanclerzego Hieronima Radziejowskiego o uwiedzenie żony w obozie pod Beresteczkiem. W wyniku dalszych kolei losu Rsdziejowskiegoo pozbawiono urzędów i zbiegł on do Szwecji, ale opinia publiczna była po stronie Radziejowskiego. Uważano że krzywda mu się dzieje a monarcha nadużył władzy. W takiej sytuacji doszło do obrad sejmu w styczniu 1652r. Właściwie szlachta jak i dwór nie były zainteresowane w doprowadzeniu obrad tego sejmu do skutku. Jeden z posłów na ten sejm był posł. z powiatu upickiego- Siciński. Był on klientem domu Radziwiłłów, a jednocześnie był on zobowiązany przez swoich wyborców do wymuszenia na sejmie korzystniejszej formy opodatkowania. Ze względu na to, że sejm nawet nie rozpatrzył sprawy posła Sicińskiego, Siciński po raz pierwszy doprowadził do zerwania obrad sejmu poprzez Liberum Veto-1652r. Powstał niebezpieczny precedens, potem trwała praktyka do zrywania obrad sejmowych głosem jednego posła. Jan Kazimierz chciał nieustępliwie wzmocnić władzę monarszą poprzez wpływ na politykę kadrową. Przy nominacji na urzędy Jan Kazimierz domagał się pisemnego zobowiązania do rezygnacji na wypadek utraty łaski królewskiej Doświadczenia Potopu doprowadziły do tego, że w 1658r. szlachta gotowa była do reform usprawniających pracę sejmu poprzez głosowanie większością 2/3 głosów oraz wprowadzenie stałych podatków i utworzenie regularnej armii, ale tutaj znowu dała o sobie znać polityka niewieścia. Siostra M.Ludwiki miała córkę, którą sobie upodobała M. Ludwika. Chciała ją wydać za syna księcia Kondeusza, chciała przy okazji sejmu przepchnąć elekcję vivente rege -za życia króla.

Na projekt elekcji Vivente - Rege oburzyła się szlachta, uznano to za zamach na instytucję wolnej elekcji co więcej byłoby to umocnienie francuskich wpływów w Rzeczpospolitej do czego też nie chcieli dopuścić Hsbsburgowie. Przywódcą opozycji został Jerzy Lubomirski, co więcej nie opłacana armia utworzyła 2 konfederację : Związek Święcony i zw. pobożny. Pustoszyły one kraj domagając się zapłaty za swoje usługi wojenne i konfederacje znajdowały protekcje i poparcie Lubomirskiego. Sejm szlachecki odrzucił projekty reform, ale sąd sejmowy skazał Lubomirskiego na banicję i infamię. To stało się bezpośrednią przyczyną rokoszu w latach 1665-1666 w trakcie którego armia królewska poniosła klęskę w bitwie pod Mątwami, koło Inowrocławia, co ostatecznie pogrzebało projekty reform, tym bardziej, że w 1667r. zmarła Ludwika Maria, a w 1668r. Jan Kazimierz abdykował, zmarł 5 lat później.

13. Gospodarka polska w XIII w.

 W wieku XI wzrastała wartość ziemi i pracy. Od czasów K . Odnowiciela obserwujemy zjawisko nadawania ziemi książęcej w zamian za zobowiązanie do służby wojskowej.. W wieku XIII wzrosła wartość ziemi i pracy , bo pojawiły się lepsze narzędzia , większe możliwości uprawy , zwiększona produkcja żywności.Poszczególni książęta dzielnicowi chcąc zyskać sobie poparcie prowadzili politykę nadań i immunitetów. Te nadania i immunitety były nadawane w imieniu księcia i jego następców. Następny książę jeśli chce panować , musi zatwierdzić wszystkie prawa, które nadał poprzednik. I w ten sposób wyłania się społeczeństwo cywilne (obywatelskie ). Następuje proces powstawania własności prywatnej czyli wyłącznej. Coraz większe grupy ludności w oparciu o posiadane prawa mogą decydować o kierunkach polityki państwowej. Pierwszą taką grupą, która uzyskała znaczny stopień niezależności od księcia było duchowieństwo. Podlegało ono prawu kanonicznemu, posiadało własną organizację wew. drugą taką grupą, która zaczęła się kształtować było rycerstwo i możnowładztwo. Podstawą uprawnień rycerstwa i możnowładztwa była ziemia na prawie rycerskim. Rycerstwo polskie zorganizowane było bądź na podstawie terytorialnej (rycerstwo z danej ziemi ) bądź na podstawie rodowej (współrodowcy walczyli pod jednymi znakami ). Proces ten bierze swój początek w XIII w. a ukończony zostaje w połowie XIV w. W wieku XIII mamy również do czynienia z kolonizacją na prawie niemieckim. W poprzednim stuleciu na zachodzie Europy dokonano szeregu wynalazków , podnoszących wydajność rolnictwa min. sprawa homonta. Wzrosła liczba ludności w krajach Europy zach, która poszukiwała zatrudnienia. Jednocześnie wzrosła wartość ziemi i pracy. Pewne nadwyżki żywnościowe umożliwiały rozwój miast i gospodarki opartej na wymianie towar - pieniądz- towar. Spadła wartość danin i posług świadczonych w naturze, natomiast wzrosła rola czynszów pieniężnych. Proces ten dotarł do Polski . Nosi on nazwę kolonizacji na prawie niemieckim.

Feudał lub rycerz jak chciał się wzbogacić musiał się wystarać u księcia o nadanie ziemi razem z immunitetem. Immunitet mógł być sądowy bądź gospodarczy. Immunitet sądowy uwalniał ludność osiadłą w dobrach od uprawnień urzędników książęcych i pan przejmował władzę sądowniczą. Immunitet gospodarczy uwalniał ludność od obciążeń skarbowych na rzecz księcia.

Rycerz mając taką immunizowaną ziemię mógł sam założyć miasto lub wieś. Wyglądało to w ten sposób , że zawierał umowę z przedsiębiorcą zwanym zasadźcą. W myśl tej umowy zasadźca sprowadzał osadników , zostawał sołtysem , otrzymywał prawo do prowadzenia karczmy lub młyna , przewodniczył sądowi wiejskiemu , miał prawo do części świadczeń chłopskich. Osadnik czyli chłop otrzymywał 1 łan ziemi (16-25 ha) , od 2 do 24 lat zwolnienia od świadczeń , po okresie wolnizny czyli uwolnienia , płacił czynsz , był zobowiązany do danin oraz do niewielkiej pańszczyzny od 1 do 4 dni w roku. Miał możliwość opuszczenia ziemi po uregulowaniu zobowiązań. Jego dzieci miały prawo dziedziczenia.Sołtys był przedstawicielem pana we wsi i jednocześnie jego wasalem . W związku z czym , w posiadłościach książęcych był on zobowiązany do konnej służby wojskowej, czasem też do ekspediowania listów i konnych przesyłek. Podlegał on specjalnemu sądowi, we wsi przysługiwało mu szereg przywilejów, oprócz dużego gospodarstwa z reguły posiadał karczmę, czasem także młyn. Podlegali mu i płacili specjalną daninę rzemieślnicy wiejscy, często sołtys miał wyłączne prawo warzenia piwa. Jako przedstawiciel pana stał na czele wiejskiego sądu ławniczego, sądzącego sprawy między chopami, wg. prawa MAGDEBURSKIEGO, ŚREDZKIEGO I CHEŁMSKIEGO. Otrzymywał on 13 opłat i kar sądowych, popierał na rzecz pana czynsze, z których 16 pozostawała zwykle w jego rękach. Sam nie ponosił ciężarów prawa pańskiego (na rzecz pana) poza niewielkimi daninami i ewentualnym obowiązkiem goszczenia pana. Chłop nawet jeśli niczego w mieście nie kupował i tak musiał sprzedać część swoich plonów, aby mieć pieniądze na opłacenie czynszu. Kolonizacja na prawie niemieckim stworzyła sytuację prawną, która będzie się utrzymywała na wsi na ziemiach polskich aż do połowy XIX w. (1864 r.) Na czym ta sytuacja polegała? Formalnie właścicielem gruntów był dwór. Chłop był zaś tylko dzierżawcą i wszelkie daniny i posługi bądź w postaci czynszu bądź w postaci odrobku czyli robocizny były tylko formą opłaty czynszowej za użytkowanie cudzego. Sytuację można przyrównać do właściciela i lokatorów czynszowej kamienicy.

LOKACJE MIEJSKIE NA PRAWIE NIEMIECKIM

Obok lokacji wsi również i miasta były lokowane na prawie niemieckim. Miasta otrzymywały prawa miejskie, w ramach tych praw istniał samorząd, miasto było wyjęte spod władzy kasztelanów, otrzymało własny sąd złożony z miaszczan, przewodnictwo nad sądem sprawował dziedziczny wójt, zazwyczaj wybierany spośród mieszczan przez pana miasta i pozostający jego lennikiem. Członkowie ławy sądu miejskiego mianowani byli najpierw przez pana miasta w porozumieniu z wójtem . Następnie uzupełniali się przez kooptację. Z czasem obok przedstawiciela pana miasta czyli wójta pojawia się władza złożona z reprezentantów wybieranych przez mieszczan posiadających nieruchomości i płacących podatek miejski. Tworzą oni radę miejską, w Polsce zwano ich Rajcami. Rajcy występują w źródłach dopiero w pewien czas po lokacji i powstaniu ławy. Skład rady nie był stały, na czele rady stał burmistrz. Rada dążyła do ograniczenia znaczenia wójta. Przeważnie kończyło się to wykupieniem urzędu przez radę i odtąd sądem ławniczym również kierował wójt, ale wyznaczony przez radę i o innych kompetencjach.

Miasta budowano wg. określonego planu, centralnym punktem był rynek, gdzie zazwyczaj znajdował się ratusz , kościół i rozłożone były kramy. Dochód pański to dochód od parceli zajmowanych przez dom i dochód w postaci podatku od działalności handlowej bądź rzemieślniczej czy gospodarczej. Miasta starały się też o uzyskanie tzw. prawa składu i prawa drogi - konwoje kupieckie miały poruszać się określoną drogą. W samych miastach ludność była osobiście wolna, aczkolwiek bardzo zróżnicowana pod względem majątkowym jak i uprawnień obywatelskich. Najwyżej stał patrycjat złożony z bogatych kupców i najzamożniejszych mieszczan. W sądach patrycjatu znajdował się samorząd miejski , gdzie funkcje sprawowano dożywotnio, zaś wybory odbywały się drogą dokaptacji (dobierania ). Niżej od nich stało pospólstwo. Byli to przeważnie czeladnicy i rzemieślnicy. Mieli oni uprawnienia obywatelskie, ale rzadko zasiadali w radzie miejskiej. Najniżej stał tzw. plebs - wyrobnicy, biedota, ludzie marginesu.

W ten sposób w Polsce zaczyna się kształtować hierarchia społeczna zlożona z IV stanów:

-stan duchowny podlagający prawu kanonicznemu

- rycerstwo - posiadacz ziemi na prawie rycerskim

-mieszczaństwo - prawo miejskie

-chłopski - dokumenty lokacyjne

Wiek XIII to okres dużego rozwoju gospodarczego ziem polskich , a także upowszechnienia własności na prawach prywatnych .Wraz z upowszechnieniem się własności prywatnej gospodarka przechodzi od gospodarki zamkniętej opartej na daninach i posługach do gospodarki rynkowej czyli towarowo - pieniężnej, gdzie poszczególne grupy ludności poprzez rynek wymieniają dobra i usługi w oparciu o prawo popytu i podaży. W II połowie XIII w. rozbicie polityczne kraju coraz bardziej ciąży wpływowym grupom ludności.

W XIII wieku Polska przeżywała pewne zagrożenia zewnętrzne. Najpoważniejszym z nich były najazdy tatarskie. Były 3 takie najazdy w XIII wieku.

Najpoważniejszy w 1241 roku bitwa pod Legnicą i śmierć Henryka Pobożnego.

Zmieniła się sytuacja geopolityczna Polski - Ruś została podporządkowana Tatarom.

Drugim takim zagrożeniem , które ujawni się dopiero w przyszłości było sprowadzenie Krzyżaków do Polski. Zakon Krzyżacki został sprowadzony do Polski w 1226 r. mocą umowy między Krzyżakami , a Konradem Mazowieckim. Skutkiem tej umowy było nadanie zakonowi ziemi chełmińskiej w zamian za podbój i chrystjanizację Prus. Zakon fałszuje umowę i uzyskuje od cesarza dokument stwierdzający , że ziemia chełmińska oraz ziemie Prusów będą księatwem podporządkowanym cesarstwu i pozostającym we władaniu Krzyżaków.

Ta umowa była od początku nielegalna, ponieważ teren misji był pod władaniem papiestwa.

Dokumenty o zrzeczeniu się ziemi chełmińskiej wskazują na to , że zrzeczenie się tej ziemi było absolutne , tzn. Konrad Mazowiecki zrzekał się tam prawa sądzenia , karania , użytkowania tej ziemi , czy czerpania jakichkolwiek korzyści z posiadanej ziemi.

Czy książę Konrad Mazowiecki miał prawo wydać ziemię bez zgody współrodowców ?

Książęta polscy brali udział wspólnie z krzyżakami w wyprawach przeciw pogańskim Prusom , czyli poprzez swój udział akceptowali ten stan rzeczy. Natomist opór Krzyżakom usiłował stawiać książę gdański Świętopełek nie pochodzący z rodu Piastów ( przegrał ). 1283 r. nastąpił ostateczny podbój ziem pruskich , zaś na podbitych terenach miała miejsce intensywna akcja kolonizacyjna i chrystianizacyjna , tzn. Krzyżacy oferowali bardzo dobre warunki osiedlenia zarówno dla miast , chłopów jak i rycerstwa ( osiedleńcy przybywali z Niemiec ). Natomiast podbitą ludność traktowano różnie , w zależności od tego , czy dane plemię stawiało opór ,

czy też poddało się od razu i przyjęło chrzest. Krzyżacy wpadli na genialny sposób chrztu przez krew ( na końcu miecza napis po łacinie : ja ciebie chrzczę w imię Ojca i Syna i Ducha ; mieczem tym zabijano tego, kto nie chciał się ochrzcić).

Ostateczny podbój Prus zakończono w 1283 r. Na zajętych ziemiach dużo miast i zamków ( Malbork , Elbląg , Toruń ).

- Margrabiowie Brandenburscy to 3 zagrożenie - utracenie ziemi lubuskiej (1249 - 1252 ), z tym że ziemia ta została odkupiona

Wiek XIII to okres upadku cesarstwa rzymskiego , narodu niemieckiego jako całości , ale pograniczni margrabiowie nadal prowadzili ekspansję w kierunku wschodnim. Marchia ta powstała na ziemiach Słowian Połabskich i w połowie XIII w. margrabiowie odkupili od księcia Bolesława Rogatki ziemię lubuską. Następnie prowadzili ekspansję na tereny położone między Pomorzem , a Wielkopolską. ( tereny wzdłuż Warty i Noteci ) co przyczniło się do powstania nowej marchii sięgającej po tereny Pomorza Gdańskiego. ( Rogatka sprzedał ziemię bez zgody współrodowców ; pseudonim Rogatka = Czubek , Czubeczek ).

Połowa XIII w. to okres największego rozbicia dzielnicowego z tym , że w latach 1243 -1279 panem ziemi krakowskiej i sandomierskiej był Bolesław Wstydliwy ( syn Leszka Białego ) , natomiast w 1257 - 1279 w Wielkopolsce panował Bolesław Pobożny.

Po śmierci Wstydliwego , który zmarł bezpotomnie panem ziemi krakowskiej został Leszek Czarny ( 1279 - 1288 ) , wywodził się on z lini Konrada Mazowieckiego , zaś panem Wielkopolski został Przemysł II wywodzący się z lini Mieszka Starego. W tym czasie najważniejszym z książąt śląskich był Henryk IV Probus - najważniejszy książę Wrocławia. Po śmierci Leszka Czarnego po tron krakowski sięgnął Henryk IV Probus , w ostrej rywalizacji z przyrodnim bratem Leszka Czarnego - Władysławem Łokietkiem. Probus nosił się z zamiarem koronacji , ale śmierć w roku 1290 uniemożliwiła mu realizację zamiaru.

W swoim testamencie dzielnicę śląską zapisał jednemu z piastów śląskich - Henrykowi - książę Głogowa , natomiast Małopolskę Przemysławowi II - książę Wielkopolski. I tym razem do walki o tron włączył się Łokietek , ale pojawił się nowy konkurent spoza dynastii - był to król czeski Wacław II z rodu Przemyślidów. W walce z Łokietkiem opanował on Małopolskę ( 1291 - 1292 ) , miał on także poparcie mieszczan krakowskich niemieckiego pochodzenia , zaś szlachtę i możnowładztwo kupił sobie wystawieniem przywileju w Lutomyślu w 1291 r. , gdzie gwarantował wszystkie prawa i swobody tej grupy. Przemysł II wycofał się z Krakowa bez walki uwożąc insygnia koronacyjne.

Zjednoczenie dzielnicowe.

Przemysł II był o tyle w lepszej sytuacji , że w Krakowie w roku 1282 ostatni książę Pomorza Gdańskiego przekazał mu swoją dzielnicę , tak więc Przemysł II władał zarówno Wielkopolską jak i Pomorzem Gdańskim. Mając te dzielnice w swoim ręku w 1295 r. koronował się na króla Polski. Obrzędu koronacyjnego dokonał arcybiskup gnieźniński Jakub Świnka. Rychło jednak , bo w 1296 r. został zamordowany, w wyniku spisku margrabiów brandenburskich i II rodów możnowładczych. Jego dzielnice usiłował przejąć Łokietek , musiał jednak podzielić się nimi z Henrykiem Głogowskim.

A tym czasem Wacław II dalej konsekwentnie dążył do opanowania całości ziem polskich. Z jednej strony miał poparcie żywiołu niemieckiego ( mieszkańcy miast ) , z drugiej natomiast rządy Łokietka nie cieszyły się zbyt dużą popularnością w Polsce , nie umiał on zaprowadzić ładu i porządku w państwie , zezwalał na rabunki swoim rycerzom a kiedy został zmuszony do złożenia hołdu Wacławowi II wówczas utracił wszelki autorytet i został przegnany przez Wacława II. W ten sposób w rękach Wacława znalazły się : Małopolska z ziemią sandomierską, Wielkopolska, ziemia sieradzka , Kujawy i Pomorze. Tytuły prawne do panowania miał Wacław bardzo wątpliwe. Przy opanowywaniu Małopolski powoływał się na zapis wdowy po Leszku Czarnym. Natomiast jeśli chodzi o Wielkopolskę pojął za żonę córkę Przemysława II - Ryksę.

W ten sposób Wacław mając wątpliwe tytuły prawne , ale niewątpliwą siłę polityczną i militarną w 1300 r. został koronowany na króla Polski w Katedrze Gnieźnieńskiej przez Jakuba Świnkę.Wacław miał swój elektorat. Tym elektoratem było mieszczaństwo, głównie niemieckie takich miast jak: Kraków, Poznań.

Przyczyny zjednoczenia nawet pod obcą dynastią są znacznie głębsze. Po pierwsze Polacy w konfrontacji z obcymi żywiołami zaczęli się postrzegać jako odrębna narodowość , szczególną rolę odgrywał Kościół , który czuł się zagrożony napływem obcego duchowieństwa i możliwością utraty wpływów. Już w latach 1285 - 87 dwie synody prowincjonalne odbyte w Łęczycy pod kier. arcybiskupa gnieźnieńskiego - Jakuba Świnki uchwaliły , że w szkołach kościelnych nauczyciele powinni władać językiem polskim, jednocześnie ustanowiono, że beneficja ( dobra ziemskie ) połączone z obowiązkami proboszcza mogą otrzymywać tylko osoby urodzone w Polsce i władające językiem polskim. Co więcej Kościół był jedyną instytucją , która w dobie rozbicia utrzymała jednolitą strukturę organizacyjną ( ponad podziałami dzielnicowymi )

Kościół też propagował legendę o św. Stanisławie , utrzymując , że tak jak rozdzielone członki św. w cudowny sposób się połączyły tak potem w jedno złączy się Królestwo Polskie. ( używano pojęcia Polskie Królestwo ) Również rozbicie kolidowało z interesami rycerstwa i możnowładctwa , ponieważ :

a ) rodziło konflikt lojalności między obowiązkami wobec księcia , a solidarnością rodową

b ) częste wojny między drobnymi książętami pustoszyły majątki

c ) dawał się odczuć brak obrony przed najazdami tatarskimi ( w latach 50 i 80 XIII w. )

W dalszym ciągu istniała też świadomość , że Polska jest dziedzictwem Piastów , naturalnych panów i dziedziców tej ziemi. Również i mieszczaństwo , aczkolwiek obcego pochodzenia było zainteresowane we wprowadzeniu ładu i porządku. Oczywiście Wacław II koronując się na króla Polski musiał poprzysiądz , że będzie przestrzegał istniejących praw , zaś istniejące urzędy będzie obsadzał tylko osobami pochodzącymi z danej ziemi. Sprawił on jednak pewien zawód , gdyż wprowadził nowy urząd starosty wyposażając go w rozległą władzę sądowniczą , policyjną i administracyjną.

Starostowie - urzędnicy króla w terenie i urzędy te były powierzone w tym czasie przeważnie Niemcom lub Czechom.

Starostowie surowo egzekwowali istniejące prawa , co było sprzeczne z ambicjami i interesami polskiego rycerstwa i możnowładztwa , a było zgodne z interesem niemieckich mieszczan. Ambicje Wacława II nie ograniczały się tylko do korony polskiej , ale próbował on sięgnąć po koronę węgierską wobec wygaśnięcia tamtej dynastii Apardów.

W tym czasie Łokietek przebywał na emigracji , zaś papież chcąc powstrzymać ambicje Wacława poparł pretensje do korony węgierskiej króla Roberta z rodu Andegawenów. Tu pojawiła się osoba Łokietka. Robert Andegaweński walcząc z Wacławem II , by uczynić mu dywersję , udzielił pomocy zbrojnej Łokietkowi.W 1304 r. Łokietek powrócił z wygnania i zajął ziemię sandomierską , zaś szczęście sprzyjało mu o tyle , że w roku 1305 Wacław II zmarł.

Jego następcą został Wacław III , który tytułował się królem Czech i Polski. W międzyczasie w 1306 roku Łokietek zajął ziemię krakowską , zaś Wacław III przygotowując się do wyprawy przeciw Łokietkowi podjął dość brzemienną w skutkach decyzję, a mianowicie w zamian za odstąpienie przez Brandenburczyków (Miśni i Łużyc) przyznał im Pomorze Gdańskie. W sierpniu 1306 roku Wacław III został zamordowany.

14. Hegemonia Francji w Europie w latach 1807 - 14 .Przyczyny jaj załamania .

 W 1807 r. pod hegemonią Francji w sposób pośredni lub bezpośredni znalazły się następujące kraje: Belgia, Holandia, kraje niemieckie zrzeszone w związku reńskim, Włochy, pobita i upokorzona Austria, Prusy. Księstwo Warszawskie ( najbardziej wysunięty na wschód obszar władzy Francji . Rosja mocą traktatu z Tylży została zobowiązana do sojuszu z Napoleonem i przestrzegania zasad blokady kontynentalnej.

Sytuacja wewnętrzna :

Blokada kontynentalna niewątpliwie preferowała rozwój gospodarki francuskiej. Przemysłowcy działający na rynku pozbawionym konkurencji otrzymywali liczne zamówienia, dzięki czemu możliwy był wzrost zysków, a także zatrudnienie dla klas pracujących. Jednak kraje satelickie odczuwały skutki blokady. Również i niektóre kręgi społeczne Francji były niezadowolone z powodu zamknięcia granic z Anglią ( towary kolonialne ). Ponadto w społeczeństwie francuskim dawało się odczuć znużenie ciągłymi wojnami. Ludzie, którzy zrobili kariery dzięki rewolucji francuskiej i Napoleonowi bardzo chcieli spokojnie korzystać ze swych bogactw. Rewolucja jak i Napoleon rozszerzyli również granice Francji. Do Francji zostały przyłączone obszary Belgii, Holandii, na płd. - Królestwo Piemontu i Sabaudii ( nowe departamenty Francji ). Motywacje i cele: Napoleon w jakiś sposób stał się więźniem blokady kontynentalnej, albowiem aby blokada była skuteczna, należało rozciągnąć władzę Napoleona na kraje dotąd neutralne. J tak: aby zapobiec łamaniu blokady przez sprzymierzoną z Anglią Portugalię Napoleon musiał rozciągnąć swoje zwierzchnictwo nad całym Półwyspem Iberyjskim, co wplątało Napoleona w długą i kosztowną wojnę, w której Francuzi zaczęli ponosić klęski. Na Pół. Iberyjskim wylądowali również Anglicy pod dowództwem gen. Artura Welleskya późniejszy lord Wellington ) . W Hiszpanii Napoleon spotkał się z nowym zjawiskiem masowego oporu w imię wiary i tradycji, a nawet przywiązania do dynastii. Klęski Napoleona w Hiszpanii ośmieliły Austrię do ponownego wystąpienia w 1809 r. Wystąpienie to skończyło się klęską. Francja uzyskała nowe nabytki terytorialne na wybrzeżach Morza Adriatyckiego tzw. prowincje ilityjskie (?). Jednocześnie w Niemczech pod wpływem doświadczeń rewolucji francuskiej i Napoleona zaczęło się budzić poczucie przynależności narodowej rozumianej jako wspólnota języka i tradycji. Piewcą niemieckiej dumy narodowej był filozof Fichte. Pojawiło się pojęcie patriotyzmu ogólno niemieckiego. Formalnie jedynym państwem poza zasięgiem wpływów napoleońskich była Rosja. Odczuwała ona dotkliwie skutki blokady kontynentalnej, a jednocześnie obce jej były idee rewolucji francuskiej. W 1812 doszło do wojny z Rosją i słynnej klęski Napoleona, w wyniku której załamał się cały system napoleoński w Europie. Posłuszeństwo Napoleonowi wypowiedziały Prusy, Austria . W trakcie bitwy pod Lipskiem 19 X 1819 na stronę koalicji przeszli Sasi. Właściwie jedynym wiernym sojusznikiem była Polska. W roku następnym działania wojenne przeniosły się na teren Francji. Po krótkiej kampanii Napoleon został zmuszony do abdykacji .

15. HEGEMONIA.

 Hegemonia - przywództwo narzucone siłą .

Właściwie do XVlll w. politykę formułowano w następujących kategoriach :

w imię praw dynastycznych

w obronie słusznej wiary

przeciw buntom poddanych

Tak określano cele działalności politycznej . Ówczesne pojęcie państwa ( królestwa ) było czymś innym niż dziś . Państwa ( królestwo ) było to dziedziczne władztwo dynastyczne . Pan ( król ) był uważany za posiadacza królestwa . W czasach nowożytnych formułowano to w ten sposób , że król jest panem swego królestwa , ale nie jest panem życia i mienia swoich poddanych .

Koronę można było uzyskać przez :

1. dziedziczenie bądź też małżeństwo ( tzw. alianse dynastyczne ) ( pozycja władcy zbliżona do pozycji właściciela kamienicy ). W Europie na przełomie XV/XVl w. możemy wymienić następujące dynastie : Habsburgowie ( najpotężniejsza ) , którzy dzielili się na hiszpańskich i austriackich . Drugą dynastią co do potęgi była dynastia Jagiellonów ( l poł. XVl w. ) . We Francji panowała dynastia Walezjuszy , w Anglii dynastia Tudorów (Henryk Vlll ) . W Szwecji władzę przejęła dynastia Wazów , w Brandenburgii dynastia Hohenzollernów ( dopiero XVllw. ) .W sieci ówczesnych układów dynastycznych nie było monarchów rosyjskich i władców tureckich . Najpotężniejszą rodziną panującą w Europie byli Habsburgowie . Właściwie podstawę do jej potęgi dał cesarz Maksymilian ( 1493 - 1519 ) . Habsburgowie byli władcami austriackimi , poprzez małżeństwa weszli w posiadanie Niderlandów i Burgundii . Następnie dzięki szczęśliwym związkom dynastycznym przejęli Koronę Hiszpańską wraz z Królestwem Neapolu oraz koloniami w Ameryce Płd. Zaś na początku XVl w. mocą układów dynastycznych stali się dziedzicami Korony Czeskiej i Węgierskiej . Następcą Maksymiliana był Karol V ( 1519 - 1556 ) . Z tym że władztwo nad krajami austriackimi z prawem do korony węgierskiej i czeskiej przekazał swemu bratu Ferdynandowi . Posiadłości Habsburgów zaniepokoiły francuskich Walezjuszy , ponieważ poczuli się okrążeni i żeby rozerwać ten pierścień okrążenia rozpoczęli ekspansję na płn. Włoch , usiłując podporządkować sobie płn. państwa włoskie . Jednak do zasadniczego konfliktu doszło między Karolem V a królem Francji Franciszkiem l ( 1515 - 1547 ) . Początkowo Francuzi odnosili sukcesy we Włoszech i udało im się opanować Lombardię , jednak do zasadniczego zwrotu doszło wtedy , gdy cesarzem niemieckim został wybrany Karol V . To wzmogło rywalizację we Włoszech i wojska hiszpańskie zadały Francuzom ciężką klęskę w bitwie pod Pawią w V 1525r. Następnie Karol V wyparł Francuzów z Włoch i opanował cały półwysep . Zaniepokojone przewagą Habsburgów państwa włoskie zawarły zbrojną ligę , zostały jednak pokonane przez wojska cesarskie , a w 1527r. Rzym został straszliwie spustoszony . Złupienie Rzymu wywarło wstrząsające wrażenie na współczesnych i utrwaliło hiszpańskie panowanie we Włoszech ( na ok. 200 lat ) , rywalizacja z Francją zakończyła się oficjalnie w 1559r. pokojem w Cateau Combresis . Francja zrezygnowała z Włoch , a Hiszpania z Burgundii . Podsumowując niejako opanowanie Włoch przez Hiszpanów kończy okres włoskiego Odrodzenia . ll poł. XVl w. to w dalszym ciągu rywalizacja między Habsburgami Hiszpańskimi a Anglią . Król Hiszpanii Filip V ( 1556 - 1598 ) oraz królowa Anglii Elżbieta ( 1558 - 1603 ) . O ile Karol V prowadził politykę w kategoriach dynastycznych , o tyle Filip będzie prowadził politykę w kategoriach religijnych , w obronie słusznej wiary , był to bowiem czas reformacji i mieszczaństwo niderlandzkie przejęło wyznanie zreformowane . Krajem również zreformowanym religijnym była Anglia ( kościół anglikański ) , natomiast Filip l był fanatycznym katolikiem - walkę z herezją uważał za swe powołanie . I tak wyglądał płn . - wsch. polit. hiszp. Francja była wtedy ogarnięta wojnami religijnymi . Na płd. ekspansję prowadziło państwo Turków osmańskich . Turcy zawładnęli wtedy znaczną częścią Płw. Bałkańskiego ( kluczowa bitwa pod Mohaczem - koniec niepodległości Węgier ) i płn. wybrzeżami Afryki . Ekspansję Turków udało się zatrzymać w 1571r. w bitwie pod Lepanto ( 1571 ) . Połączone floty Hiszpanii , Wenecji i subwencje papieskie . Gorzej powiodło się Hiszpanom na odcinku płn.- wsch. , albowiem po ciężkich walkach utracili Niderlandy , gdzie wybuchło powstanie przeciwko panowaniu hiszpańskiemu oraz ponieśli klęskę w wojnie morskiej z Anglią ( 1588 ) tzw. klęska niezwyciężonej Armady . Od tego czasu datuje się okres powstawania takich potęg morskich jak Holandia i Anglia . Hiszpania była nadal krajem bardzo silnym , lecz nie udało się jej uzyskać dominującej pozycji w Europie . Trzecim takim państwem była Francja ( zaczęła się konsolidować po wojnach religijnych ) , gdzie dynastię Walezjuszy zastąpiła dynastia Burbonów . Na pocz. XVll w. punkt ciężkości polityki europejskiej przesunął się na teren Niemiec , zaś względy dynastyczne ustąpiły względom religijnym .

Tak się stało z emigracją polską . W tych środowiskach domagali się , by kategorie literackie przełożyć na język polityki . ( w normalnych krajach to wydarzenia polityczne przekładają się na literaturę , u nas było odwrotnie ) . Od polityków domagano się wskazania i urzeczywistniana drogi do niepodległości . Kluczową sprawą było uwłaszczenie czyli jak wówczas mówiono uobywatelnienie chłopów . Zakładano , że jeśli chłop otrzyma ziemię na własność , to wtedy nabędzie świadomości narodowej i obywatelskiej i włączy się do walki o niepodległość .

Jeśli chodzi o środowiska polityczne Wielkiej Emigracji to najwybitniejszą postacią cieszącą się pewnym autorytetem wśród dyplomatów i elit rządzących był książę Adam Czartoryski - jedyny polityk z prawdziwego zdarzenia . Wokół niego skupiali się ludzie o poglądach zachowawczych , realistycznych . Z czasem środowisko to przyjmie nazwę Hotelu Lambert . Drogę do niepodległości w tym środowisku widziano w ten sposób , że powstanie winno wybuchnąć w dogodnym momencie politycznym przy poparciu rządów Anglii i Francji i rzeczywiście zarówno Anglia jak i Francja miały sprzeczne interesy z Rosją w tamtym okresie i w tę konfigurację usiłował wpisać się książę A. Czartoryski . W kwestiach społecznych w środowisku Hotelu Lambert uważano , że uwłaszczenie winno nastąpić za odszkodowaniem na rzecz dotychczasowych dziedziców i winno być rozłożone w czasie . Ewentualny przyszły ustrój Polski widziano jako monarchię konstytucyjną na wzór angielski lub francuski . Te środowiska można nazwać prawicowymi .Przez pewien czas pozycji Czartoryskiego mogło zagrozić inne ugrupowanie - Komitet Narodowy Polski z Lelewelem na czele . Komitet ten był powiązany z organizacjami masońskimi , inspirował nieudane wyprawy Zaliwskiego i Artura Zawiszy do Królestwa Polskiego , celem prowadzenia działań partyzanckich .

1823 Wyprawy te zakończyły się klęską . Zaliwski zginął , a Zawisza został schwytany i stracony . Chłopi ochotnie wyłapywali partyzantów . Komitet ten zdelegalizowały władze francuskie . Najpoważniejszym ugrupowaniem lewicy było Towarzystwo Demokratyczne Polskie . Polski dokument to manifest programowy - manifest Poities 1836 r. ( Puatie ) , był to tzw. duży manifest . W manifeście obiecywano bezpłatne uwłaszczenie chłopów , zaraz po wybuchu powstania , powstanie miało być wsparte przez międzynarodową rewolucję zorganizowaną przez ruch Karbonariuszy - rewolucyjny odłam masonerii . Karbonariusze dążyli do obalenia porządku po Kongresie Wiedeńskim , byli zwolennikami wolności narodów i republikańskiej formy rządów . Szczególnie aktywni byli na terenie Włoch . Najbardziej skrajnym ugrupowaniem były Gromady Ludu Polskiego : Grudziądz i Humań . Zarzucały one szlachcie doprowadzenie Polski do zguby , wybawienia zaś szukały we wprowadzeniu zasad ewangelicznej sprawiedliwości i zniesienia prywatnej własności ziemi . Członkowie tego ugrupowania rekrutowali się z żołnierzy - chłopów , którzy przez jakiś czas byli internowani w pruskich twierdzach m. in. w Grudziądzu . Odmówili przyjęcia amnestii i koniec końców znaleźli się na wyspach brytyjskich .

Ich przywódcą był Heltman , Krępowiecki . Emigracja była skłócona . Wtedy też w polityce i ideologii pojawiła się nowa kategoria - a mianowicie kategoria ludu polskiego . Lud polski przeciwstawiano szlachcie i arystokracji , a także bogatemu mieszczaństwu . Lud natomiast mieli stanowić chłopi , plebs miejski , uboga szlachta i wykorzeniona inteligencja - ludzie z wykształceniem , ale bez zatrudnienia . Emigracja była bardzo infiltrowana przez służby wywiadowcze carskiej ambasady w Paryżu . Zdarzały się spektakularne apostazje , czyli porzucenia sprawy niepodległości i przyjęcia carskiej łaski z możliwością powrotu do kraju ( najwybitniejsza apostazja - Adama Górowskiego . Był to jeden z bardzo radykalnych przywódców Towarzystwa Demokratycznego Polskiego , który porzucił sprawę , zdał się na carską łaskę i powrócił do kraju ) . Pośród Emigracji pewną rolę odgrywała też agentura . Jeden z takich agentów działał tak skutecznie , że zdołał skłócić całe Środowisko emigracyjne . Emigracja usiłowała również oddziaływać na kraj tworząc organizacje konspiracyjne i przygotowując kraj do przyszłego powstania . Takim emisariuszem , który stworzył sieć konspiracji na Litwie był Szymon Konarski . Zdołał on w latach 1835 - 38 stworzyć rozgałęzioną siatkę spiskową z tym , że spisek zdekonspirowano , wielu uczestników aresztowano , Konarskiego też aresztowano i rozstrzelano . Jeśli chodzi o tzw. " Konarszczyznę " to ona źle zapisała się w pamięci polskiej ludności Kresów Wschodnich , bo szans na powodzenie nie miała , a przyczyniła się do aresztowania i zesłania kilkuset uczestników konspiracji .

W latach 1835 - 38 w Krakowie powstało Stowarzyszenie Ludu Polskiego - tajna demokratyczna organizacja niepodległościowa działająca w zaborze austriackim oraz w Poznańskiem , Królestwie , na Litwie i Ukrainie . Do jej czołowych działaczy należał Seweryn Goszczyński . Organizacja ta została rozbita przez liczne aresztowania w 1837 r . , a na jej miejsce powstała Konfederacja Narodu Polskiego , która zamierzała wzniecić powstanie narodowe . Miała też pewne kontakty z ruchem spiskowym na terenie Królestwa . Na terenie Królestwa natomiast działał ruch spiskowy pod przywództwem księdza Ściegiennego . Z tym że ruch ten miał bardziej zabarwienie społeczne i narodowe . Był jednak częścią planu powstania trójzaborowego , gdzie walka o niepodległość miała być połączona z wojną ludową i głębokimi przeobrażeniami społecznymi . Wizję takich przeobrażeń nakreślił emisariusz E. Dembowski . Na skutek licznych aresztowań powstanie zawieszono , lecz myśli nie zaniechano . Tym bardziej że na terenie Poznańskiego powstała organizacja o nazwie Związek Plebejuszy . Termin powstania wyznaczono na 1846 r. , z tym , że władze rosyjskie i pruskie skutecznie zapobiegły powstaniu . Wyznaczony na przywódcę popularny działacz emigracyjny L. Mierosławski został aresztowany .

16. Kariera Napoleona Bonaparte.

1 ) Po upadku dyktatury Jakobinów władzę we Francji przejęła grupa , która weszła do historii pod nazwą Termidorianie. W zasadzie Termidorianie zachowali podstawowe zdobycze rewolucji , ale stanęli przed problemem opracowania nowej konstytucji , odpowiedniej do nowych warunków. Tymczasem Republika była zagrożona. Z jednej strony royaliści ( zwolennicy króla ) dążyli do przywrócenia monarchii i obalenia rządu , z drugiej zaś strony zwolennicy Jakobinów również chcieli obalić rząd. Rząd rozprawił się z demonstracjami organizowanymi przez Jakobinów , natomiast poważną groźbę stanowił spisek royalistyczny. Wtedy konwent wezwał na pomoc armię , ale jej dowódca sprzyjał buntownikom. Wówczas dowódcą został zastąpiony przez cywilnego polityka Barrasa. Barras nie znał się na sprawach wojny i potrzebował doradcy. Jego wybór padł na młodego generała N. Bonaparte , który zorganizował wewnętrzną armię i stłumił bunt royalistów w Paryżu w 1795 r. W tym czasie poznał panią Józefinę Bumarsze. Jej mąż zginął na gilotynie w 1794 r. Ona cudem uniknęła śmierci , była 6 lat starsza od Napoleona , miała 2 prawie dorosłych synów , cieszyła się nie najlepszą sławą , była kochanką Barrasa.

W marcu 1796 r. odbył się ślub Napoleona z Józefiną , a tydzień wcześniej Napoleon został mianowany dowódcą armii włoskiej ( armia francuska , która miała operować na terenie Włoch dlatego armia włoska ). Mówiono , że to posag Józefiny. Armia należała do najgorszych , liczyła 35 tys. ludzi , ale żołnierze od wielu miesięcy nie dostawali żołdu , nie mieli butów , byli obdarci i cierpieli głód. Skromne fundusze były często rozkradane przez oficerów intendentury ( zaopatrzenia ). Napoleon wiedział , że nie ma co liczyć na pomoc dyrektoriatu ( rządu ) , ale ukrócił złodziejstwo , wprowadził dyscyplinę , obiecał żołnierzom , że w kraju , do których ich będzie prowadził ( Włochy ) znajdą to co potrzeba. Tymczasem wiosną 1796 r. koalicja antyfrancuska składała się z Anglii , Austrii i Królestwa Sardynii.

2 ) Celem dyrektoriatu było odparcie zagrożeń , tymbardziej , że pod koniec 1795 r. uchwalono nową konstytucję francuską , gdzie w pełni zostały zachowane podstawowe zdobycze rewolucji łącznie z republikańską formą rządów , ale prawa wyborcze oparto na cenzusie majątkowym. Władzę ustawodawczą miała posiadać tzw. Rada Starszych i Rada Pięciuset , natomiast władzę wykonawczą ( rząd ) miał sprawować 5 osobowy dyrektoriat.

3 ) Dyrektoriat front włoski traktował jako front pomocniczy , albowiem główne walki toczyły się nad Renem i w Alpach. Teraz działania wojenne miały zostać przeniesione do Włoch. Kampania włoska przyniosła Napolenowi wielką sławę. W ciągu dwóch lat pobił on armię austriacką i zmusił Austrię do zawarcia korzystnego dla Francji pokoju w Campo Formio ( 17.X.1797 r. ). W wyniku tego pokoju Austria zrzekła się Belgii , lewobrzeżnych posiadłości nad Renem , zaś w północnych Włoszech powstała Rzeczpospolita Cisalpińska. Była to tzw. siostrzana republika. Faktycznie twór państwowy uzależniony i w pełni kontrolowany przez Francję. W roku następnym zajęty wojska francuskie zajęły Rzym , proklamując republikę rzymską , papież został uwięziony. Ze Szwajcarii utworzono republikę helwecką , z tym , że Genewa została wcielona do Francji. Francuzi zajęli również Piemont. Wszystkie te sukcesy były możliwe dzięki zwycięstwom Napoleona Bonaparte we Włoszech. Ale dyrektoriat nie chciał być specjalnie wdzięczny Napoleonowi , a więc skwapliwie zgodził się na to , aby generał wyprawił się do Egiptu. Egipt był formalnie pod panowaniem Turcji , ale faktycznie władzę w nim sprawowała miejscowa kasta żołnierzy zwanych Mamelukami.

Do dziś nie są do końca wyjaśnione motywy jakimi kierował się Napoleon wyprawiając się do Egiptu. Możliwym jest , że chciał osłabić wpływy angielskie w basenie Morza Śródziemnego. Możliwym jest , że marzyła mu się droga do Indii wzorem Aleksandra Macedońskiego.

Kampania egipska Napoleona trwała 2 lata 1798 - 1799. W trakcie tej kampani zdołał pokonać armię egipskich mamelutów i zająć kraj , ale flota francuska została zniszczona w bitwie pod Abukirem w 1799 r. W ten sposób łączność między Francją , a armią napoleońską w Egipcie została przerwana. Wyprawa egipska Napoleona w zasadzie nie osiągnęła zamierzonych celów. Tymczasem sytuacja Francji przedstawiała się tragicznie. Odnowiła się koalicja antyfrancuska z Anglią , Austrią , Rosją ( 1799 - 1802 ). Francuzi utracili Włochy , jeszcze gorzej przedstawiała się sytuacja wewnętrzna. W Wandeii i Normandii wybuchały przeciw rządowi republikańskiemu powstania wspierane przez Anglików. Na drogach szerzył się bandytyzm. Na nastroje społeczne wpływała także drożyzna artykułów żywnościowych. Jednocześnie wąska elita władzy bogaciła się w niesłychanym tępie. Dyrektoriat ( rząd ) był skompromitowany ( korupcja , defraudacja ) za przykładem najwyższych dygnitarzy szły niższe szczeble administracyjne. Klasy obywatelskie jak i ludność potrzebowały rządu sprawnego i energicznego , który zapewniłby poszanowanie prawa , wprowadził ład i porządek , rozładował niezadowolenie społeczne.

( klasa obywatelska - ci co mają cenzus majątkowy , płacą wysokie podatki i uczestniczą w życiu publicznym ). Myśl o dokonaniu zbrojnego przewrotu nie była obca nawet wśród członków rządu. Wybór o dokonanie przewrotu padł na generała Bonaparte , który w międzyczasie potajemnie powrócił do Egiptu i zjawił się w Paryżu. Przeprowadzenie przewrotu okazało się dziecinnie łatwe , a mianowicie dyrektoriat sam ustąpił zaś ciała prawodawcze 9.XI.1799 r. zostały rozpędzone przez wojsko. Później niektórych posłów schwytano i zebrano w jednym pomieszczeniu i oni uchwalili przekazanie władzy generałowi Bonaparte. Tak więc niby zalegalizowano przewrót.

II. Czas konsulatu 1799 - 1804

Sytuacja zawierała w sobie szereg problemów do rozwiązania : 1) wojna domowa w Wandeii i Bretanii , 2 ) wojna z koalicją , 3 ) problemy wyznaniowe , 4 ) problemy bezpieczeństwa wewnętrznego , 5 ) problemy gospodarcze , społeczne , 6 ) problem emigrantów

Co robił Napoleon ? Pierwszą rzeczą , którą wykonał to opracował nową konstytucję (uprawnienia władzy prawodawczej zostały bardzo ograniczone , zaś instytucje stanowienia prawa rozdzielono między aż 4 izby : Radę Stanu , Trybunat , ciało pracodawcze , Senat ).

Na czele państwa miało stać 3 konsuli , ale liczył się tylko pierwszy , dwaj pozostali musięli być figurantami. W ręku I konsula spoczywała pełnia władzy wykonawczej oraz częściowo władza ustawodawcza. A więc konsul mianował członków Senatu ( Senat miał czuwać nad przestrzeganiem konstytucji ). Senat wybierał również członków Trybunatu i ciała prawodawczego , spośród deputowanych dawnych zgromadzeń ustawodawczych ). Każda ustawa mogła być dyskutowana w Trybunacie , a głosowana w ciele prawodawczym ; ponadto I konsul powoływał rząd złożony z 7 ministrów. Zgromadzenie kompetencji prawodawczych , wykonawczych było zgodne z filozofią władzy Napoleona , który uważał , że konstytucja powinna być krótka i niejasna. Zaufanie musi iść od dołu , a władca od góry. Słabość władzy to największa klęska narodów. Rządzić trzeba tak żeby ludzie chcieli być rządzeni. Sam Napoleon czuł się reprezentantem i powiernikiem woli narodu.

Nowa konstytucja została przyjęta w powszechnym plebiscycie .W konstytucji tej zachowano jednak wszystkie podstawowe zdobycze rewolucji burżuazyjnej ( wolność osobista , nietykalność wasności prywatnej , równość obywateli wobec prawa , swoboda wyboru zawodu , wolność sumienia , świeckie małżeństwo z pełnią władzy mężczyzny ).Zdobycze te zostały potwierdzone przez tzw. kodeks cywilny Napoleona z roku 1804.

Inne reformy Napoleona :

- zawarcie konkordatu z Kościołem w 1801 roku

- amnestia dla emigrantów

- gwarancja nietykalności majątków uzyskanych podczas rewolucji

W polityce zewnętrznej Napoleon odniósł zwycięstwa nad koalicją antyfrancuską i w roku 1801.9.II. z Austrią podpisano pokój w Luneville. Było to potwierdzenie war. pokoju w Compo Formio. W marcu 1802 r. zawarto pokój z Anglią w Amiens. W wyniku którego Francja odzyskała swe posiadłości zamorskie. W tym też roku Napoleon został mianowany konsulem dożywotnim , ale już w 1804 r. został obwołany cesarzem Francuzów. W ten sposób republika zmieniła się w Cesarstwo. Był to cesarz nie z łaski bożej , ale z woli ludu , nie cesarz Francji , ale cesarz Francuzów.

17. Karol Wojtyła Jan Paweł II

 18 maja 1920 roku w Wadowicach urodził się Karol Józef , syn Karola Wojtyły i Emilii z Kaczorowskich. Karol był jednym z trójki dzieci : starszy brat Edmund urodził się 28 sierpnia 1906 roku , o siostrze , która zmarła w wieku niemowlęcym nie ma bliższych wiadomości.Ojciec Karola był urzędnikiem administracji wojskowej w randze porucznika. Matka zajmowała się domem i dziećmi. Zmarła 13 kwietnia 1929 roku w wieku 45 lat , gdy Karol miał lat 9. Pochowana została w Krakowie na cmentarzu Rakowickim. Tam też spoczywa Ojciec i brat Edmund. Karol w 1926 roku rozpoczął naukę w siedmioklasowej Szkole Powszechnej im. Marcina Wadowity w Wadowicach. Już podczas nauki w szkole razem z ojcem i kolegami odbył pielgrzymkę na Jasną Górę. Rodzina żyła bardzo skromnie, zwłaszcza po śmierci matki. Karol był dobrym uczniem. " W wieku dziesięciu , dwunastu lat byłem ministrantem , ale muszę wyznać , że niezbyt gorliwym " - wspomina po latach . " Moja matka już nie żyła. Mój ojciec, spostrzegłszy moje niezdyscyplinowanie , powiedział pewnego dnia : " Nie jesteś dobrym ministrantem. Nie modlisz się do Ducha Świętego. Powinieneś się modlić do Niego ". I pokazał mi jakąś modlitwę. Nie zapomniałem jej. Była to ważna lekcja duchowa, trwalsza i silniejsza niż wszystkie, jakie mogłem wyciągnąć w następstwie lektur czy nauczania, które odebrałem. Z jakim przekonaniem On do mnie mówił ! Jeszcze dziś słyszę Jego głos. Rezultatem tej lekcji z dzieciństwa jest moja encyklika o Duchu Świętym." Dalej wspomina : " Nigdy nie mówiliśmy ze sobą o powołaniu kapłańskim, ale ten przykład mojego Ojca był jakimś pierwszym domowym seminarium. "

Po ukończeniu Szkoły Powszechnej w 1931 roku Karol rozpoczął naukę w Państwowym Gimnazjum Męskim im. Marcina Wadowity w Wadowicach. Uczył się bardzo dobrze . Brał udział w pracach teatrzyku amatorskiego. W pierwszej klasie gimnazjalnej spotkał się z ks. Kazimierzem Figlewiczem, który uczył religii . Karol służył codziennie do mszy św. O swoim szkolnym katechecie , po latach powiedział : " Dzięki niemu zbliżyłem się do parafii, zostałem ministrantem, nawet poniekąd zorganizowałem kółko ministranckie. " Karol należał także do Sodalicji Mariańskiej i Stowarzyszenia Młodzieży Katolickiej. W 1932 roku zmarł brat Edmund. W maju 1938 roku Karol Wojtyła zdał egzamin dojrzałości z ocenami bardzo dobrymi. Latem 1938 razem z ojcem przeprowadził się do Krakowa, gdzie zamieszkali u rodziny Kaczorowskich przy ul. Tynieckiej 10 , na Dębnikach.

Karol Wojtyła w 1938 roku rozpoczął studia na wydziale Filozoficznym Uniwersytetu Jagiellońskiego. Zobowiązał się uczęszczać na 36 godzin zajęć tygodniowo. Wśród wykładowców byli : Zenon Klemensiewicz, Stefan Kołaczkowski, Tadeusz Lehr - Spławiński , Kazimierz Nitsch i Stanisław Pigoń. Wtedy Karol podjął samodzielne próby pisarskie . Jego pierwsze utwory to "Ballady beskidzkie" i "Dawid -renesansowy psałterz ", który zadedykował Matce. W czerwcu 1939 roku wystąpił w sztuce Mariana Nieżyńskiego " Kawaler księżycowy ", wystawianej przez Teatr Studencki w Krakowie. Sztuka cieszyła się wielkim powodzeniem.

1 września 1939 roku wybuchła II wojna światowa. Karol wraz z ojcem wyjechał z Krakowa. W wyniku wojennej tułaczki znaleźli się aż nad Sanem. Wkrótce wrócili do Krakowa . Karol nawiązał kontakty ze swymi przyjaciółmi i rozpoczął działalność w Teatrze Rapsodycznym Mieczysława Kotlarczyka. Zapisał się na II rok studiów Wydziału Filozoficznego, na Filologię Polską. Rok akademicki trwał jednak krótko , do czasu aresztowania profesorów krakowskich przez Gestapo, co miało miejsce w listopadzie 1939 roku .Od marca 1940 roku Karol pracował jako goniec sklepowy, a od 11 października 1940 roku jako robotnik w Fabryce Sody Solvay w Krakowie. Jednocześnie pogłębiał swą wiedzę teologiczną , filozoficzną i literacką . W Wielkim Poście 1940 roku napisał " Hioba " oraz "Jeremiasza ". W lutym 1940 roku w parafii św. Stanisława Kostki na Dębnikach Salezjanie zorganizowali rekolekcje, które umożliwiły Karolowi spotkanie z młodymi ludźmi. Wkrótce stworzyli Żywy Różaniec i kółko katechetyczne.

Młodzi ludzie spotykali się w każdą sobotę na wspólnej modlitwie i prowadzili dyskusje religijne. Pracował z nimi znany biblista ks.docent Jan Mazerski . W gronie tym prowadził działalność Jan Tyranowski. Oczytany w pismach św. Jana od Krzyża i Św. Teresy z Avila , wywierał duży wpływ na młodzież. Po wielu latach Ojciec Święty nazwał go " apostołem Bożej wielkości " i tak go wspomina : " Trudno zapomnieć rozmów z Janem. Jedna taka ciągle trwa w pamięci , kiedy ten prosty człowiek, który skarżył się przed spowiednikiem na braki wymowy , do późnych nocy mówił o tym, kim jest Bóg, a raczej co to jest życie z Bogiem." To on pobudził Karola do pracy apostolskiej i filozoficznej. W 1942 roku Karol podjął studia teologiczne w tajnym Seminarium Duchownym. 18 lutego 1941 roku zmarł Ojciec Karola. " Z tym to okresem - wspomina po latach - łączy się zasadnicza decyzja w sprawie mojego powołania. Stało się dla mnie jasne , że Chrystus powołuje mnie do kapłaństwa. Stało się to jasne stopniowo w okresie pomiędzy śmiercią Ojca, a jesienią 1942 roku. " Od października 1942 roku brał udział w tajnych kompletach nauczania teologii w Seminarium Duchownym. Jest to okres intensywnej pracy Karola. Swój czas dzielił pomiędzy pracę, studia i aktorstwo.

Dnia 1. 11. 1946 roku Kardynał Sapieha wyświęcił Karola Wojtyłę, który swą mszę prymicyjną odprawił w Dzień Zaduszny. Po latach tak wspomina: " Miejscem moich święceń była prywatna kaplica Arcybiskupów Krakowskich. W tej kaplicy, w czasie śpiewu Veni Creator Spiritus oraz Litanii do Wszystkich Świętych, leżąc krzyżem oczekiwałem na moment włożenia rąk. Jest to chwila szczególnie przejmująca. Każde powołanie kapłańskie w swej najgłębszej warstwie jest wielką tajemnicą, jest darem, który nieskończenie przerasta człowieka. Każdy z nas kapłanów doświadcza tego wyraźnie w całym swoim życiu. Wobec wielkości tego daru czujemy , jak bardzo do niego nie dorastamy."

11.11.1946 roku ksiądz Wojtyła po raz pierwszy udzielił sakramentu chrztu św.Monice Katarzynie, córce swoich przyjaciół Tadeusza Kwiatkowskiego i Haliny Królikiewicz. 11 listopada 1946 roku Karol Wojtyła z ks. Stanisławem Starowieyskim wyjechał do Rzymu. Podjął studia na Papieskim Uniwersytecie Dominikańskim - Angelikum. Przedmiotem rozprawy doktorskiej była doktryna wiary u św. Jana od Krzyża. Postać Jana od Krzyża fascynowała Karola od czasu , gdy Jan Tyranowski odkrył przed nim tego XVI - wiecznego karmelitę bosego. Pobyt w Rzymie tak wspomina po latach: "Przyjechałem do Rzymu niosąc w sobie wielkie pragnienie, aby zwiedzanie Wiecznego Miasta rozpocząć od katakumb. I tak się stało. Dwa lata studiów, zakończone doktoratem , to były równocześnie dwa lata intensywnego "uczenia się Rzymu . " Na wiosnę 1947 roku pojechał do San Giovanni Rotondo, by spotkać się z o. Pio. 3 lipca 1947 Karol uzyskał licencjat z teologii. 14 czerwca 1948 roku ks. Wojtyła zdał egzaminy doktorskie. Obronił także dysertację." I zaraz potem wyruszyłem w drogę powrotną do Polski " - wspomina później : "Wyjeżdżając z Rzymu wywoziłem stamtąd nie tylko pewną sumę wykształcenia teologicznego , ale także ugruntowanie mojego kapłaństwa i pogłębienie mojej wizji Kościoła."

Kiedy powrócił do Polski otrzymał dekret nominacyjny na wikarego w Niegowici koło Gdowa, 25 km od Krakowa. Praca w parafii trwała rok i jak wspomina po latach : " była wypełniona zwyczajnymi obowiązkami wikariusza i katechety ." W marcu 1949 roku został przeniesiony do parafii św. Floriana w Krakowie.

Prowadził tam zajęcia religijne z młodzieżą akademicką , odbywał pielgrzymki do Sanktuarium Matki Boskiej w Kalwarii Zebrzydowskiej , działał w Towarzystwie Teologicznym, prowadził rekolekcje i organizował Koła Żywego Różańca. W 1951roku rozpoczął przygotowania do habilitacji profesorskiej, którą ukończył w 1953 roku. Tytuł pracy brzmiał :" Próba opracowania etyki chrześcijańskiej według systemu Maxa Schelera ". Z końcem listopada 1953 roku obronił pracę habilitacyjną.

W 1955 roku został członkiem Towarzystwa Naukowego Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego, gdzie prowadził seminaria ,a potem wykłady. Od 1 grudnia 1956 roku . 4 lipca 1958 roku papież Pius XII nominował Karola Wojtyłę biskupem sufraganem Archidiecezji Krakowskiej. Był najmłodszym członkiem Episkopatu Polski, miał trzydzieści osiem lat. Biskup zamieszkał w Krakowie przy ul. Kanoniczej 21. Jako biskup - nominat uczestniczył w w rekolekcjach Episkopatu Polski na Jasnej Górze oraz w pracach konferencji plenarnej Episkopatu. Przed konsekracją odbył rekolekcje w opactwie Benedyktynów w Tyńcu. 28 września 1958 roku odbyła się konsekracja biskupa Karola Wojtyły. Był to dzień św. Wacława , patrona Katedry Krakowskiej. Nowy biskup oddał się bezgranicznie Matce Bożej przyjmując za dewizę słowa św. Ludwika Marii Grignion de Montforta - TOTUS TUUS. W pierwszym swoim orędziu papieskim nawiązał do tej chwili : "W tej właśnie godzinie , ciężkiej i pełnej bojaźni, musimy z synowskim oddaniem zwrócić się ku Maryi Dziewicy, która w tajemnicy Chrystusa zawsze żyje i działa jako Matka, i musimy powtórzyć te słowa : Totus Tuus, jakie przed dwudziestu laty, w dniu sakry biskupiej wpisaliśmy w nasze serce i nasze godło. "

Nowy biskup pracował w kurii, prowadził w dalszym ciągu wykłady na KUL - u, wizytował parafie, święcił kościoły i kaplice, odwiedzał domy zakonne, udzielał święceń kapłańskich. Pracy miał wiele, ale nie porzucił działalności naukowej. W roku 1960 ukazała się książka " Miłość i odpowiedzialność ", która była wynikiem wieloletniej pracy i dyskusji z młodzieżą. Wtedy też opublikował "Przed sklepem Jubilera " zaopatrzone wyjaśnieniem : " Medytacje o sakramencie małżeństwa , przechodzące chwilami w dramat." W dniach od 11 .10 do 2 11. 1962 roku uczestniczył w I Sesji Soboru Watykańskiego. W styczniu 1963 roku odprawił mszę św. w Katedrze Wawelskiej w stulecie Powstania Styczniowego. Co roku w listopadzie modlił się za weteranów walki o niepodległość Polski, a na św. Stanisława prowadził procesję Wawel - Skałka .

15 sierpnia 1963 roku uczestniczył w koronacji Matki Bożej Królowej Podhala w Ludźmierzu. 8 .10. 1963 roku brał udział w II sesji Soboru Watykańskiego. Wtedy papieżem - po śmierci Jana XXIII - był Paweł VI. W skali międzynarodowej biskup Wojtyła zaznaczył swoją obecność współpracując z biskupami niemieckimi. W dniach 5 - 15 .12.1963 roku odbył pielgrzymkę do Ziemi Świętej. 1. 1 .1964 roku został mianowany arcybiskupem ordynariuszem krakowskim. 5. 09. 1964 roku przewodniczył uroczystościom na Wawelu z okazji 600 - lecia zatwierdzenia przez papieża założenia uniwersytetu w Krakowie. Od dnia 10 .09. 1964 r. uczestniczył w III sesji Soboru Watykańskiego w Rzymie. W listopadzie został przyjęty na audiencji u papieża Pawła VI. W Polsce , razem z Prymasem Wyszyńskim, prowadził intensywne prace nad przygotowaniem obchodów Millenium. W dniach 14 .09. - 8. 12. 1965 roku uczestniczył w IV sesji Soboru w Rzymie. W przeddzień zakończenia soboru biskupi polscy wystosowali list - orędzie do biskupów niemieckich , który wywołał oburzenie władz komunistycznych i szykany wobec Kościoła.

Uroczystości millenijne w 1966 roku odbywały się w atmosferze ciągłych utarczek z komunistycznymi władzami. 5 maja 1966 roku wygłosił w Częstochowie kazanie "Chrzest narodu a oddanie Polski w niewolę Maryi " i pobłogosławił kopię obrazu Matki Boskiej Częstochowskiej, która wyruszała po parafiach diecezji krakowskiej. Klęcząc przed wizerunkiem Maryi , powiedział : "Oddaję Ci , o Matko, jako millenijny pasterz Kościoła Krakowskiego, na własność ten Kościół w teraźniejszości i przyszłości. Jeśli będzie Twoją własnością , to - mimo wszystkich przeszkód i trudności - Chrystus będzie w nas trwał i rósł. O Matko, Ty jesteś całą naszą ufnością. My jako własność Twoja i Ty jako ufność nasza - to jedno. Przyjm nas , Matko , na swą własność. Przyjm naszą bezgraniczną ufność. "

Z końcem maja 1967 roku papież Paweł VI ogłosił nominację 27 nowych kardynałów, wśród których znalazł się arcybiskup Wojtyła .Otrzymał on , zgodnie ze starą rzymską tradycją , jeden z kościołów rzymskich. Arcybiskupowi krakowskiemu przydzielono kościół San Cesareo in Palatio. 9 lipca odbył się ingres kardynała do Katedry Wawelskiej, a w kilka miesięcy później kardynał dokonał kanonicznego objęcia kościoła rzymskiego. Tym samym kardynał Wojtyła rozpoczął okres jeszcze intensywniejszej służby Kościołowi i wiernym.

Niełatwa to była praca w warunkach reżimu komunistycznego, jaki panował w Polsce. We wrześniu władze odmówiły paszportów na wyjazd do Rzymu na obrady Synodu Biskupów Prymasowi Polski Kardynałowi Wyszyńskiemu. Kardynał Wojtyła również nie wyjechał na znak solidarności. Potem brał już udział we wszystkich kolejnych zgromadzeniach synodu. 17 . 10 1967 roku w Rzymie Paweł VI beatyfikował o. Maksymiliana Marię Kolbego. Będąc kardynałem nie zaniedbywał pracy badawczej. Brał czynny udział w sympozjach naukowych, promocjach doktorskich i habilitacjach. W roku 1969 ukazało się jego studium " Osoba i czyn " a nieco później " U podstaw odnowy ". Uczestniczył aktywnie we wszystkich powojennych kongresach teologów polskich. Wielokrotnie brał udział w międzynarodowych zjazdach naukowych. Jako uczony został wyróżniony doktoratem honoris causa Uniwersytetu im Gutenberga w Moguncji.

W tym czasie wiele podróżował . Odwiedził Kanadę, Australię , RFN i USA. Wyjeżdżał też do Rzymu uczestnicząc w pracach komisji biskupów oraz naukowców.

W dniu 6 08. 1978 zmarł papież Paweł VI. Kardynał Wojtyła wyjechał do Watykanu na uroczystości pogrzebowe, a następnie na konklawe. 26.08.1978 roku wybrano papieżem Jana Pawła I. Po audiencji u nowego papieża Kardynał wrócił do Krakowa. Pontyfikat Jana Pawła I trwał tylko 33 dni - 29 .09 nadeszła z Watykanu wiadomość o śmierci Ojca Świętego. 3.10.1978 roku kardynał znowu udał się na pogrzeb oraz na konklawe.

 

18. Kazimierz Wielki (1333-1370) -Polityka wew. i zagraniczna.

 Następcą Władysława Łokietka i dziedzicem korony został jego syn- Kazimierz Wielki, przed którym stanęły następujące problemy:

-problem krzyżacki Karol

-problem pretensji J.Luksemburczyka

Kazimierz nie był pozbawiony sojuszów. Jego sojusznikiem był władca Węgier- Karol Robert, żoną którego była siostra Kazimierza- Elżbieta Łokietkówna. Kazimierz zdawał sobie sprawę z tego, że królestwo nie jest w stanie rozwiązać swoich problemów środkami militarnymi. Korzystając z mediacji władcy Węgier przystał na przedłużenie rozejmu i rozmowy pokojowe. Do rokowań doszło w Wyszehradzie(Węgry). Stronami rozmów byli: Zakon Krzyżacki, Jan Luksemburski, Karol Robert i Kazimierz. Zjazd miał miejsce w 1335 r.(I zjazd). W trakcie tego zjazdu J. Luksemburski (władca Czech )zrzekł się pretensji do korony polskiej w zamian za 20 tyś. kop groszy praskich. Jednocześnie J. Luksemburski chciał uzyskać zrzeczenie się praw Kazimierza do Śląska.Na tym samym zjeździe król węgierski Karol Robert i król czeski Jan Luksemburski orzekli wyrok przyznający Polsce Kujawy pod warunkiem zrzeczenia się przez Kazimierza Pomorza Gdańskiego i ziemi chełmińskiej na rzecz Krzyżaków.

Jeśli chodzi o Krzyżaków, Kazimierz nie chciał zrezygnować ze swych uprawnień do Pomorza Gdańskiego. Ponownie odwołał się do drogi procesowej. Proces taki miał miejsce w neutralnej Warszawie w 1338 r. i toczył się do roku 1339. Trybunał obradujący w Warszawie pod przewodnictwem legata papieskiego skazał Krzyżaków na zwrot zagrabionych ziem(Pomorza i ziemi Chełmińskiej ) i zapłacenie wysokiego odszkodowania. Ale wyrok miał tylko znaczenie moralne, ponieważ Krzyżacy wnieśli apelację do papieża.

W 1339 r. miał miejsce II zjazd w Wyszehradzie. W trakcie tego zjazdu zapadły następujące postanowienia:

-jeśli by Kazimierz zszedł z tego świata bez dziedzica, wówczas królem Polski miał zostać syn Karola Roberta i E. Łokietkówny - Ludwik

-władca węgierski zobowiązywał się w zamian poprzeć roszczenia Polski w stosunku do Krzyżaków oraz udzielić poparcia dla polskich praw na Rusi Halickiej.

Prawa Kazimierza na Rusi Halickiej wyglądały w następujący sposób: Księciem halickim był Bolesław Jerzy Trójdenowicz z mazowieckiej lini Piastów. Władca ten zmarł bezpotomnie, a więc Kazimierz uchodził za jego prawowitego spadkobiercę. W trakcie procesów z Krzyżakami zaczyna się wykształcać pojęcie Korony Królestwa Polskiego, jako instytucji prawnej niezależnej od osoby władcy. Tak więc w trakcie procesów w Warszawie świadkowie operują argumentacją, że Pomorze jest ziemią przynależną do Korony Polskiej. W poprzednim procesie w Inowrocławiu, operowano argumentacją, że Pomorze było dziedzictwem rodu piastowskiego. W trakcie ekspansji na Ruś Halicką, aczkolwiek używano pojęć z prywatnego prawa spadkowego, to jednak ziemie te po przyłączeniu nie były prywatną własnością władcy, lecz ziemiami przyłączonymi do Korony K.P.Pojęcie Korony odpowiadały naszym pojęciom państwa lub najwyższego urzędu sprawowania władzy. Korona stanowiła konstrukcję prawną - osobę prawną niezależną od osób fizycznych. Ekspansja na Ruś była zgodna z interesami państwa(zwiększenie dochodów państwa skarbu ), zgodna z interesami możnowładztwa Małopolskiego, które spodziewało się nadań i majątków na tamtych terenach, było także zgodne z interesami mieszczaństwa Małopolskiego (Kraków), możliwość bezpiecznych i korzystnych kontraktów handlowych. Zaangażowanie się Kazimierza w sprawy ruskie(1340 - 1351), a także konflikt o Śląsk z Luksemburgami(1341-1345) w jakiś sposób rozproszyły siły Królestwa. Tak więc w 1343 r. Kazimierz został niejako zmuszony do podpisania z Krzyżakami pokoju wieczystego w Kaliszu. Mocą tego pokoju Pomorze Gdańskie miało być wieczystą jałmużną dla Zakonu Krzyżackiego, natomiast Polska odzyskiwała Kujawy .Prawie wszyscy książęta śląscy pozostali lennikami Jana Luksemburskiego także po jego rezygnacji z praw do korony polskiej. Weszli tym samym w skład królestwa czeskiego. W oporze trwał tylko książę świdnicki Bolko popierany przez Kazimierza Wielkiego. Doprowadziło to do kilkuletniej wojny polsko- czeskiej, w czasie której wojska Kazimierza operowały na Śląsku, a Czesi atakowali Kraków.

W 1348 r. został zawarty z Czechami pokój w Namysłowie, mocą którego potwierdzono przynależność Śląska do Korony Czeskiej, zaś Luksemburgowie ponownie zrzekli się pretensji do korony polskiej i Mazowsza, które częściowo zostało włączone do Polski częściowo stało się lennem. Na odcinku płd. - wsch. w 1351 r. ostatecznie udało się przyłączyć Ruś Halicką do Polski. Obszar Rusi Halickiej był w tym czasie obszarem konfliktów między Polską a Litwą. I nie toczono wojny z Rusią Halicką, lecz prowadzono wojny o Ruś Halicką.(1349-1351) Jednym, ostatnim zapamiętania wydarzeniem jest traktat sukcesyjny między Ludwikiem Węgierskim i Kazimierzem z 1355 r. Traktat sukcesyjny został poparty przez stany polskie w zamian za gwarancje, jakich udzielił sukcesor szlachcie polskiej (przywilej w Budzie 1355 r.)

Podsumowanie polityki zagranicznej Kazimierza Wielkiego (czy udało mu się coś osiągnąć?)

Kazimierz Wielki chciał zjednoczyć kraj w sposób prawny i administracyjny. W polityce wew. opierał się on na typowych strukturach monarchii stanowej. Dla swoich poddanych był naturalnym panem i dziedzicem tej ziemi, miał obowiązek obrony, władzę sądzenia i karania.Monarchia działała w ramach prawa i poprzez prawo. Kazimierz wprowadził nowy system zarządzania państwem. Jednostkami podziału administracyjnego były ziemie. Władza centralna była w rękach króla, kanclerza, podkanclerza, marszałka korony i marszałka dworskiego. 9panowie małopolscy ). Władza terytorialna była sprawowana przez wojewodów i kasztelanów(szlachta)-były to urzędy ziemskie i zagwarantowane były tylko dla szlachty danej ziemi. Władza lokalna była sprawowana przez starostów, którzy mieli uprawnienia administracyjne i sądownicze(powoływanych i odwoływanych przez króla). W czasach K. Wielkiego skodyfikowano prawa, osobno dla Wielkopolski, osobno dla Małopolski, były to tzw. statuty wiślicko - piotrkowskie(1346 - 1347 ). Prawa te umocniły władzę królewską. W czasach Karola sprawnie działał aparat podatkowy. Do obrony kraju zobowiązani byli rycerze, to ich jednak nie wyłączało z powinności podatkowej. Ponadto podatki płaciły miasta, sołtysi, król również czerpał dochody z myt i ceł.(za uzyskane pieniądze król budował zamki zabezpieczające go od granicy czeskiej). Monarcha prowadził także politykę gospodarczą. Liczne miasta tamtego okresu uzyskały lokację na prawie niemieckim, jednocześnie miastom przyznawano prawo składu i prawo drogi.

Chłop płacił czynsz za użytkowanie ziemi, aby mieć pieniądze sprzedawał żywność w mieście. Miasta z kolei oferowały towary i usługi wytwarzane przez handel i rzemiosło. Wreszcie rycerstwo i duchowieństwo poprzez czynsze samo posiadało pieniądze i mogło kupować towary.

W czasach K. Wielkiego możemy mówić o Polsce IV stanów(państwo K. Wielkiego było monarchią stanową). Każdy ze stanów miał swoje uprawnienia, powinności, swoją organizację wew. i swój system prawny.

-Duchowieństwo podlegało prawu kanonicznemu, posiadało strukturę org. w postaci episkopatu, ewentualnie zgromadzeń zakonnych .Stan ten prowadził ludzi do zbawienia wiekuistego.

- Rycerzem szlachcicem mógł być tylko ten, kto urodził się z ojca szlachcica i matki szlachcianki. Z reguły szlachcic posiadał ziemię na prawie rycerskim , co zobowiązywało go do służby wojskowej na koszt własny( istniało przekonanie, że wszyscy posiadacze ziemi byli zobowiązani do służby wojskowej). Rycerstwo było zorganizowane w ziemie(rycerstwo ziemi sieradzkiej, łęczyckiej, każda ziemia miała własną chorągiew) . Istniały również rycerskie org. rodowe, ale regułą było rycerstwo ziemskie. W Polsce nie istniała drabina zależności, wszyscy mieli jednego suwerena - monarchę.

- Mieszczaństwo - prawo niemieckie, własny samorząd, z czasem przejmujący uprawnienia wójtowskie(zróżnicowany majątkowo, mający jedno prawo miejskie ).

-chłopi- położenie prawne tego stanu regulowały dokumenty lokacyjne.Mocą tych dokumentów posiadali prawo do samorządu i możliwość swobodnego opuszczania wsi.(mający jednakowe prawa i obowiązki ) Wszystkie stany miały poręczoną nienaruszalność życia i mienia. Członkowie wszystkich stanów cieszyli się wolnością osobistą.

-Niektórzy wyodrębniają, że istnieje V stan- Żydzi.

Sądownictwo zostało zreformowane według podziału stanowego. Dla rycerza funkcjonowały sądy ziemskie.Ważne zmiany zaszły w sądownictwia miejskim. Najwyższą instytucją dla mieszkańców miast był sąd królewski.

W czasach K. Wielkiego doszło do oddzielenia pojęć prawnych. W tym czasie pojawiło się pojęcie państwa jako bytu niezależnego od osoby władcy i nazywało się Corona Regni Polonia. Korona wieńczyła korpus praw królestwa. Natomiast władca był tylko kimś w rodzaju fizycznej personifikacji korony- obok tego, że był źródłem praw królestwa, był również ich wykonawcą. W tym czasie w Polsce ufundowany został Uniwersytet Krakowski(1364 r. ), z silnym wydziałem prawa, zaś na wydziale prawa obowiązywały tradycje prawa rzymskiego, i był on pod silnym wpływem realistów( istnieją jedne niezmienne idee, a byty fizyczne są przejawem istnienia tych idei ) .

Ówczesną politykę prowadzono przede wszystkim w kategoriach dynastycznych: słusznych bądź niesłusznych praw do korony. Drugą kategorią prowadzenia działań politycznych była walka w obronie wiary. Trzecią kategorią było tłumienie buntu poddanych. Były to wojny usprawiedliwione. W czasach Karola mamy wyraźne przejście od patrymonium do monarchii stanowej, gdzie państwo jest konstrukcją prawną: Corona Regni Polonia - Korona Królestwa Polskiego. Ziemie należą do korony a nie do władcy. Władca nie może jej już dzielić, nie może ją dowolnie dysponować (korona staje się urzędem ).

19. KONFLIKT CESARSTWA Z PAPIESTWEM (SPÓR O INWESTYTURĘ) INWESTYTURA- uroczyste nadanie lenna w zamian za lojalność i posłuszeństwo . W skład inwestytury wchodziło prawo do zarządzania określonym obszarem z władzą sądzenia, karania, i pobierania podatków (rdzeń inwestytury ).

Konflikt można rozpatrywać na takich płaszczyznach jak :teologicznej, politycznej , gospodarczo - społecznej.

Być chrześcijaninem w ówczesnych czasach znaczyło tyle , co przynależeć do społeczeństwa tzw. "Ludu Bożego". Pojęcie kościoła i społeczeństwa były ze sobą tożsame. Ale czas średniowiecza głównie wczesnego średniowiecza to okres myślenia w kategoriach teologicznych , gdzie najważniejszą rzeczą dla człowieka było zbawienie wiekuiste (życie doczesne było tylko wstępem do życia wiekuistego ) a największym zagrożeniem - wiekuiste potępienie. Ówcześni chrześcijanie bardzo się bali tego zagrożenia i chcieli mieć gwarancję, że osoby sprawujące funkcje kościelne mają rzeczywistą władzę odpuszczenia grzechów (władzę sakramentalną ) .

Wiek X to okres powszechnego upadku autorytetu kościoła jako organizacji. Właściwie duchowni swoimi obyczajami i postępowaniem niewiele się różnili od osób świeckich. Urzędy kościelne znajdują się w gestii panów świeckich i traktowane są jako normalne wasalstwa ze wszystkimi tego konsekwencjami. Jednocześnie w oficjalnym kościele, którego głową był papież szerzyły się takie uchybienia jak: symonia ( świętokupstwo, obejmowanie godności kościelnych i związanych z tym majątków w zamian za korzyści materialne ), nikolaityzm ( brak przestrzegania celibatu ), oraz w mniejszej mierze nepotyzm ( obsadzanie godności kościelnych przez krewnych wysokich dostojników ) .

Sakramenty udzielane przez księży niezgodnie powołanych lub będących w stanie grzechu uważano za nieważne, co groziło niezbawieniem.

W tym czasie szczególnie na terenie dzisiejszej Francji , płn. Włoch, nastąpił rozpad struktur władzy państwowej. Tereny te były obszarem nieustannych walk między poszczególnymi panami, tzw. wojny prywatne. Jedyną instytucją, która w jakiś sposób usiłowała utrzymać pokój i porządek był kościół. Miał on w swoim ręku bardzo potężną broń. A mianowicie możliwość rzucenia klątwy na każdego kto mu się nie chciał podporządkować. W ówczesnym czasie klątwa oznaczała wyłączenie człowieka ze społeczności wiernych, a jeśli by kto umarł obłożony klątwą, wtedy czekało go wiekuiste potępienie. Był to czas myślenia magicznego. Uważano, że mocą samej klątwy można być potępionym, jak poprzez sam udział w obrzędach, sakramentach można było być zbawionym. Wykorzystał to kościół ustanawiając instytucję pokoju bożego. Pod grożbą ekskomuniki (wyłączenia ze społeczności kościelnej ) w okresie tym nie można było prowadzić wojen prywatnych. Również obowiązywał azyl kościelny tzn. człowiek, który schronił się w świątyni był nietykalny.

Wśród części duchownych przejętych swoistym powołaniem zaczął się ruch odnowy . Celem tego ruchu było uzdrowienie w kościele poprzez usunięcie nadużyć.

Pierwszym środowiskiem, które przeprowadziło reformę był klasztor Cluny - 910 r., gdzie zagwarantowano wybór opactwa zgodnie z wymaganiami prawa kanonicznego. Powodzenie ruchu clunickiego zależało głównie od tego, że feudałowie też chcieli mieć gwarancję zbawienia, a uważano, że duchowny żyjący w stanie grzechu śmiertelnego, nie przestrzegający praw bożych, nie może udzielać ważnych sakramentów. Tym bardziej, że mnisi Cluny umiejętnie wykorzystali psychozę końca świata, jaka miała nastąpić około 1000 r., a także strach przed śmiercią. ( Od tego czasu datuje się święto zmarłych, a także łacińska sentencja "memento mori "- pamiętaj, że umrzesz.)

Z czasem kongregacja (zjednoczenie ) Cluny objęła znaczną liczbę klasztorów Francji, Niemiec, płn. Włoch. Obowiązywały tam zasady prawa kanonicznego, jednocześnie klasztory były ośrodkami intelektualnymi, które widziały konieczność dokonania reformy.

W średniowieczu teoretycznie właścicielem całej ziemi, która nie była zajęta przez nikogo był cesarz. Władza cesarska uzależniona była od poparcia wasali, którymi byli wielcy książęta, posiadający rozległe dobra dziedziczne. Cesarz chcąc wzmocnić swoją pozycję, do dóbr kościelnych zaczął dołączać ziemie teoretycznie cesarskie, dzięki czemu mógł nałożyć na dostojników kościelnych obowiązki lenników.

Z godnościami kościelnymi związane były liczne majątki ziemskie. Cesarze niemieccy popierali początkowo ruch klasztorów w Cluny, nie widząc w tym dla siebie żadnego zagrożenia W XI w. doszło do zderzenia między reformatorami wywodzącymi się ze środowiska Cluny, a interesem cesarza. Do urzędów kościelnych przywiązane były znaczne dobra, zaś z posiadania dóbr obowiązywały daniny i posługi. Cesarzowi nie było obojętne , kto będzie sprawował urząd kościelny, obsadzał więc te urzędy zgodnie z interesami władzy państwowej. Taki sposób obsadzania stanowiska nie był zgodny z wymaganiami prawa kanonicznego i nie gwarantował należytego wypełnienia funkcji kapłańskiej. Do otwartego konfliktu doszło w czasie pontyfikatu Grzegorza VII (1073- 1085) oraz rządów Henryka IV.

Ale nijako na marginesie tych wydarzeń doszło do rozłamu między kościołem zachodnim z papieżem w Rzymie a wschodnim z patriarchą w Konstantynopolu - tzw. schizma (1054 r. ) Chodziło o to , że papież rzymski w świeckim porządku rzeczy był lennikiem cesarza, a jako lennik cesarza był zwierzchnikiem kościoła bizantyjskiego , co godziło w prestiż cesarstwa bizantyjskiego.

Ale nie koniec na tym. Istniały dogłębne różnice między kościołem zachodnim opartym na tradycji łacińskiej , a wschodnim opartym na tradycji greckiej. Sam spór oparty na płaszczyżnie doktrynalnej przyjął postać sporu o fillologue ( od łać. fillius - syn ). Chodziło o to , że chrześcijanie zachodni uważali, że duch święty pochodzi od ojca i syna, podczas gdy chrześcijanie wschodni, że od ojca poprzez syna. Miało to swoje przełożenie na język polityki. Chrześcijanie zachodni, uważali że człowiek poprzez naśladownictwo syna może sam dojść do zbawienia wiekuistego poprzez odpowiednie zachowanie. Podczas gdy chrześcijanie wschodni uważali, że człowiek jest zbyt słaby i tylko poprzez łaskę może osiągnąć zbawienie. W Bizancjum istniała bezwzględna supremacja ( przewaga ) państwa nad kościołem , na zachodzie państwa przewaga była raczej w kościele .

I na tym tle doszło do rozłamu. Papież i patriarcha obłożyli się klątwami. Doszło również do konfliktu na zachodzie. Chodziło o to, że w Rzymie zmieniono sposób obioru papieża , tzn. ,że papież miał być najpierw powoływany przez kolegium kardynałów, a dopiero potem zatwierdzany przez cesarza. W istocie formuła wyboru polegała na tym, że papież miał być wybierany przez wybitnych przedstawicieli kościoła, a dopiero póżniej zatwierdzany przez kler, lud i cesarza. W takim też trybie został wybrany papież o imieniu Mikołaj II (1059 r.). Mikołaj zawarł sojusz z Robertem Suiscardem - normańskim władcą Sycylii , który miał go bronić przed wrogami. Suiscard uznawał się lennikiem papieża. Mnisi z klasztoru Cluny rozbijali wielką agitację za bojkotem żonatych księży i nieposłuszeństwa wobec tych duchownych, którzy przyjęli swoje godności z rąk świeckich. Rozwinął się nawet wielki ruch ludowy zwany patarią. Ruch ten objął miasta płn. Włoch, gdzie przeganiano biskupów, którzy przyjęli inwestyturę z rąk cesarskich.

W roku 1074 przeprowadzono wybór następnego papieża - Hildebranta. Został on przez lud okrzyknięty rzymskim papieżem, a potem dopiero wybrany przez kolegium kardynalskie i zatwierdzony przez Henryka IV (1073 - 1075). Przyjął on imię Grzegorza VII.

Grzegorz wydał surowe nakazy tępienia symonii i przestrzegania celibatu,uważał, że kościół powinien być całkowicie niezależny od jakiejkolwiek władzy świeckiej.Wszelkie dostojeństwo duchowne przejęte z rąk świeckich miało być nieważne. Cesarz z kolei uważał, że jeśli jest panem ziemi to urząd związany z majątkiem może być obsadzany tylko przez niego. Konflikt przybrał formę sporu teologicznego: czyje prawo jest ważniejsze, czy prawo władcy wiekuistego, czy prawo władcy doczesnego. Czy ważniejsze jest prawo boże reprezentowane przez papieża, czy prawo państwowe reprezentowane przez cesarza oraz kto jest bardziej odpowiedzialny za doprowadzenie wiernych do zbawienia wiekuistego: kościół i stan kapłański , czy cesarz. Papież uważał, że tylko stan duchowny jest wybrany i powołany do tego zadania.

A tymczasem Henryk IV miał poważne kłopoty w swoim kraju. Przeciw niemu wystąpiła opozycja zwana opozycją saską. Sasi podnieśli bunt, zostali jednak pokonani. Po zwycięstwie Henryk zaczął obsadzać stanowiska kościelne , korzystając z prawa inwestytury .( sięgnął nawet do Mediolanu ). Tu jednak spotkał się z patarią i zdecydowanym sprzeciwem Grzegorza VII. Grzegorz na synodzie w Rzymie (1075 r. ) doprowadził do potępienia nie tylko nikolaityzmu i symonii ale zabronił też duchownym przyjmowania godności z rąk świeckich, zaś panującym nadającym godności kościelne zagroził ekskomuniką (wyłączeniem ze wspólnoty wiernych.. Na list papieski grożący klątwą, Henryk odpowiedział, że nie uznaje Grzegorza jako papieża, ponieważ został on wybrany niezgodnie z prawem kanonicznym. Oficjalnie było to stanowisko synodu biskupów niemieckich zwołanych do Wormacji. Wtedy Grzegorz na synodzie rzymskim 14. II. 1076 r. rzucił klątwę na Henryka i uwolnił jego poddanych od przysięgi złożonej niegodnemu władcy. Za postępowaniem Grzegorza VII stał cały program, który był zawarty w dokumencie "DICTATUS PAPAE"(1075 r.). Zawierał on to, że:

-władza duchowna reprezentowana przez papieża jest wyższa od władzy doczesnej reprezentowanej przez cesarza.

-Papież dysponuje insygniami władzy świeckij, a więc państwa są w kościele i obowiązkiem państwa jest poprzez prawo stanowione realizować prawo bożego.

-Wykonawcami prawa bożego jest stan duchowny, który został wybrany i powołany przez samego Boga do prowadzenia misji w świecie doczesnym, a więc wszystkie godności w kościele winny być obsadzane zgodnie z prawem kanonicznym i cesarz ani władca świecki do tego mieszać się nie może.

- W dokumencie tym nakazywano również przestrzeganie celibatu przez księży.

Klątwa rzucona przez papieża ośmieliła saską opozycję. Możni zarządali od niego , aby się z tej klątwy oczyścił. Jednocześnie uznano, że wszelkie spory między wasalami a cesarzem winien roztrzygać papież, co groziło wmieszaniem się papieża w wew. sprawy niemieckie. By tego uniknąć i uzyskać zdjęcie ekskomuniki, cesarz upokorzył się przed papieżem na zamku w Canossie (28. I. 1077 r.). Opozycja ponownie wystąpiła przeciwko władcy, wybrano nawet antykróla- Rudolfa Szwabskiego . Henryk IV zdołał się uporać z opozycją, a następnie wziął się za sprawy włoskie. Mianował antypapieża , zdobył Rzym i przez własnego kandydata został ukoronowany na cesarza (1084 r.). Grzegorz VII musiał opuścić Rzym i pod osłoną Normanów ewakułował się na południe. Ale triumf Henryka był pozorny , bo kolegium kardynalskie nie uznało kandydata carskiego , a po śmierci Grzegorza VII na tron wybrano Urbana II ( 1088- 1099). Spór o inwestyturę trwał jeszcze jakiś czas, ale zakończony został konkordatem w Wormacji (23 wrzesień 1122 r.). Został on zawarty między Henrykiem V a papieżem Kalikstem II. Cesarz zrzekł się inwestytury opatów i biskupów, zezwalał na ich wolny wybór, i pozostawiał sobie niewielki wpływ na wynik elekcji. Miał prawo nadawania dostojnikom kościelnym dóbr lennych przez wręczenie im berła. Te postanowienia zatwierdził powszechny sobór w 1123 r. zwołany do Rzymu. Zawarto więc kompromis między cesarzem a papieżem. Zgodnie z postanowieniami konkordatu godności kościelne miały być obsadzane tak jak nakazywało prawo kanoniczne - wybór biskupów przez kapituły. Natomiast cesarz zachował sobie niewielkie uprawnienia przy zatwierdzaniu duchownego jako lennika.

Walka cesarstwa z papiestwem upowszechniła pojęcie stanu- stan duchowny był po to, by się modlić ; stan rycerski po to by walczyć, stan chłopski po to by pracować.

W tych czasach nastąpiło roztrzygnięcie, że prawo boże i prawo naturalne są wyższe od prawa stanowionego przez cesarza. Jeżeli cesarz łamie prawa boże lub naturalne, wtedy sam staje się tyranem, a poddani mają prawo do wypowiedzenia posłuszeństwa- często łączyło się to z ekskomuniką( wyłączeniem władcy ze społeczności chrześcijańskiej). Dalszą konsekwencją walki cesarstwa z papiestwem było wykrystalizowanie się pojęcia "res publica christiani". Oznaczało to, że cesarz i władcy stoją na czele swego ludu, zaś władca duchowny jest ponad ludem. Wiek XIII to apogeum przewagi papiestwa w Europie, a jednocześnie upadek siły i znaczenia cesarstwa.(1250 - 1273 -wielkie bezkrólewie ) W tym też wieku najpełniej realizowano zasadę, że państwa są w kościele, a władza duchowna jest nadrzędna wobec wszelkiej władzy świeckiej. Największy triumf papiestwa to Innocenty III (1198 - 1216 )

20. Państwa słowiańskie

 Pierwsze Państewka Słowiańskie

Pierwsze państewka Słowian powstały na obrzeżach osadnictwa słowiańskiego. Były to obszary szczególnie narażone na najazdy obcych, gdzie konieczna stawała się intensyfikacja wysiłku zbrojnego. Równie ważne dla powstania państewek słowiańskich było sąsiedztwo silnych organizacji państwowych.

W pierwszej połowie wieku VII powstało państwo Samona. Jego założyciel był kupcem frankijskim, który przybył do kraju Słowian ok. 624 r. Z kroniki tzw. Fredegara, jedynego źródła informującego o tym państewku, wiadomo, że leżało w strefie wpływów Awarów i Franków. Państwo Samona prawdopodobnie obejmowało południową część Moraw, południowo-zachodnią Słowację i Dolną Austrię.

Samon dał się poznać jako waleczny władca słowiański, który kilkakrotnie wchodził w konflikty zbrojne z Awarami i Frankami. Na państwo Samona ruszyła wyprawa Franków na przełomie 631 i 632 r., ale najeźdźcy przegrali trzydniową bitwę. Rozzuchwaleni tym Słowianie wielokrotnie napadali na terytorium frankijskie, o czym z ubolewaniem pisał kronikarz.

Państwo przestało szybko istnieć, podobnie jak powstałe państwo karantańskie. Założyli je Słowianie Południowi, zwani

K a r a n t a n a m i (Słoweńcy). Zajmowali ziemie między Dunajem a Morzem Adriatyckim. Jego usytuowanie w strefie granicznej między Frankami, Longobardami i Awarami sprzyjało koncentracji władzy. Karantania już na początku IX w. utraciła samodzielność polityczną.

Odmienna była sytuacja dziejowa powstałego na Bałkanach państwa bułgarskiego. Państwo to nie było efemerydą polityczną, jak państwa Samona i karantańskie. Kształtowało się dłużej, gdyż od końca VII do początku IX w. Było ono dziełem głównie P r o t o b u ł g a r ó w, ludu pochodzenia tureckiego. Ich wódz -chan Asparueh podporządkował

swej władzy Słowian Południowych i uznawany jest za założyciela państwa. Początek państwowości bułgarskiej jest datowany na 680-681 r. W VII1 i IX stuleciu państwo bułgarskie rozszerzyło swe granice w kierunku północno-wschodnim, po dolny Dniestr. Odebrało także Awarom terytoria pomiędzy Dunajem a Cisą. Niewykluczone, że w tym właśnie czasie zwiększył się wpływ elementu słowiańskiego na Protobułgarów, co wyrażało się np. przejęciem mowy Słowian. W 865 r. Bułgarzy przyjęli c h r z e ś c i j a ń s t w o z Konstantynopola. Nazwę Protobułgarów wprowadzono w celu odróżnienia ich od Bułgarów ludu, jaki wytworzył się z połączenia elementu słowiańskiego i protobułgarskiego. Proces ten trwał przez VIII i IX stulecie.

Dzieje Moraw po upadku państwa Samona pozostają przez pewien czas nieznane. Dopiero źródła z lat trzydziestych dostarczają informacji o nowym państwie i jego księciu Mojmirze. Obszar tego

państwa początkowo składał się z Moraw i zachodniej części Słowacji. Stolicą państwa morawskiego był Welehrad. Na terytorium Moraw wysyłane były misje chrystianizacyjne z ośrodków niemieckich. Zależność Moraw od Kościoła niemieckiego była nie do pogodzenia z dążeniami politycznymi władców morawskich. Toteż książę Rościsław zwrócił się do cesarza Bizancjum, prosząc o przysłanie misjonarzy. Cesarz bowiem był zainteresowany rozszerzeniem strefy wpływów wschodniego Kościoła. Posłał zatem z misją na Morawy dwóch braci Cyryła i Metodego. Przyjmuje się, że Morawy przyjęły chrześcijaństwo w 865 r.

Misjonarze uzyskali zgodę od papieża (zapewne w 867 r.) na stosowanie w liturgii języka słowiańskiego. Ich zasługą było przetłumaczenie na język słowiański Pisma Świętego. Rozpoczęli także pracę nad tzw. g ł a g o 1 i c ą, tj. najstarszym pismem słowiańskim. Działalność Cyryla i Metodego na Morawach znajdowała uznanie i poparcie Rościsława (846-870). Książę ten został jednak obalony przez Świętopełka (870-894). Nowy władca znacznie rozszerzył terytorium państwa, które przyjęło się nazywać Państwem Wielkomorawskim. Świętopełk najpierw opanował obszar Małopolski i Śląska, a później kraj Lędzian aż do Bugu. Około 883 r. zajął Czechy i ziemie zamieszkane przez plemiona serbo-łużyckie. Książę znajdował się pod silnym wpływem państwa wschodniofrankijskiego. Wyraźnie zaznaczyły się w czasie jego rządów wpływy biskupów bawarskich na Morawach. Konsekwencją tej sytuacji było uwięzienie Metodego pod zarzutem herezji. Jednocześnie zaostrzył się w Państwie Wielkomorawskim spór między zwolennikami liturgii słowiańskiej i liturgii łacińskiej.

Metody wprawdzie odzyskał wolność na skutek osobistej interwencji papieskiej, ale po jego śmierci (885 r.) uczniowie tego "słowiańskiego apostoła" zostali wygnani z Wielkich Moraw. Udali się do Bułgarii, gdzie kontynuowali działalność misyjną i prace nad c y r y 1 i c ą, tj. alfabetycznym pismem słowiańskim.

Ostatecznie to nie Niemcy zagrozili istnieniu Państwa Wielkomorawskiego a Węgrzy. Pojawili się oni nad Dunajem i stąd zadali decydujący Czechy cios morawskiemu państwu na początku wieku X. Po 170 latach przestało

ono istnieć, a jego upadek ułatwił plemionom czeskim tworzenie zaczątków organizacji państwowej, która u swego zarania objęła obszar Kotliny Czeskiej.

Książęta czescy z różnym skutkiem próbowali bronić samodzielności swojego państwa. Jednak w orbicie silnych wpływów niemieckich znalazły się Czechy już za księcia Bolesława I (929-972), który uznał zwierzchnictwo cesarza Ottona I.

Ruś Kijowska W politycznych dziejach wschodniej Słowiańszczyzny istotną rolę odegrały dwa ośrodki: Kijów i Nowogród Wielki. Kijów, leżący nad Dnieprem, stanowił centrum ziem zamieszkanych przez Polan (naddnieprzańskich, w odróżnieniu od Polan nadwarciańskich). Nowogród Wielki położony nad jeziorem Ilmeń był ośrodkiem ziem zamieszkanych przez Słowenów.

Silnym impulsem do ukształtowania się organizacji państwowej wschodnich Słowian był napływ normańskich Waregów. Organizowali oni zbrojne wyprawy na Ruś i stopniowo uzależniali od siebie tamtejsze plemiona, zmuszając je do płacenia danin. Około roku 882 opanowali Kijów i datę tę uważa się za początek państwa staroruskiego, zwanego Rusią Kijowską. Od końca IX w. panowała na Rusi normańska dynastia Rurykowiczów (od księcia Ruryka). Nie oznacza to, że bez normańskich Waregów nie powstałoby w tej części Słowiańszczyzny państwo. Procesy państwowotwórcze rozpoczęły się bowiem na Rusi znacznie wcześniej. Z biegiem czasu nastąpił szybki proces slawizacji normańskich przybyszy i rodu Rurykowiczów.

Książęta kijowscy rozszerzyli granice Rusi i opanowali ważny szlak handlowy "od Waregów do Greków". Biegł on od Bałtyku do Morza Czarnego szlakiem rzecznym wzdłuż Dniepru. Nastąpiło wówczas zacieśnienie kontaktów handlowych i kulturalnych w Bizancjum.

21. Papiestwo i cesarstwo

 W okresie średniowiecza na czele świata chrześcijańskiego stali równocześnie papież i cesarz. Konflikty pomiędzy instytucjami papiestwa i cesarstwa w istotny sposób wpłynęły na dalszy rozwój historii europejskiej.

W czasie kilku stuleci po upadku imperium papiestwo umocniło swoją pozycję lidera kościoła w Europie. W poszukiwaniu silnego sprzymierzeńca zwróciło się ono najpierw w stronę Franków, których król - zwycięski Karol Wielki - został koronowany na cesarza przez papieża Leona III. Po tym, jak imperium Karolingów rozpadło się, podobna rola została powierzona królowi niemieckiemu Ottonowi I, którego koronowano na cesarza w 962 r. Nowe imperium - zwane później Cesarstwem Rzymskim Narodu Niemieckiego było mniejsze od państwa Franków i obejmowało terytorium Niemiec i północnych Włoch. Niemniej jednak cesarz uznawany był za świeckiego przywódcę chrześcijaństwa, a w związku z tym za obrońcę i partnera papieża.

Jednak pozycja pierwszych cesarzy była nadrzędna wobec papieży. Często interweniowali oni w czasie burzliwych elekcji na stanowisko głowy kościoła. nie wahali się również odsunąć od władzy papieża, którego uznali za nieodpowiedniego i mianować na jego miejsce nowego. Ostatnim z cesarzy, który tak właśnie postąpił był Henryk III (1039-56), zwolennik reformy klunickiej wewnątrz Kościoła. Reforma nabrała rozpędu, kiedy kuzyn Henryka, papież Leon IX (1049-54) energicznie zajął się jej realizacja, podróżując i zwalczając wszelkie przejawy nadużyć wśród kleru. Dzięki temu znacznie wzrósł autorytet władzy papieskiej. Mikołaj 11 ( 1059-61 ) założył w Rzymie kolegium kardynałów (konklawe). będącego ciałem wybieranym papieża, co położyło kres nieporozumieniom w tej kwestii pomiędzy dostojnikami kościelnymi a cesarstwem. Stanowiło to jednak dopiero wstępna fazę walki papiestwa o wyzwolenie się spod wpływów świeckich, po której nastąpił otwarty konflikt, Cesarze przez długi okres rezerwowali sobie prawo wyboru biskupów w obrębie swoich królestw, Nadanie urzędu biskupa odbywało się w drodze ceremonii zwanej inwestyturą, na wzór hołdu przekazania lenna wasalowi przez seniora. Przywilej ten miał dla cesarstwa duże znaczenie, ponieważ w rękach biskupów skupiała się istotna część władzy oraz majątek (lenno), który w przeciwieństwie do świeckich lenników - nie przechodził prawem dziedziczenia na ich potomków, Jednak w 1075 roku papież Grzegorz VII potępił inwestyturę i wezwał cesarza Henryka IV do Rzymu w celu śledztwa dotyczącego spraw majątkowych cesarstwa.

Henryk odpowiedział próbą obalenia papieża, co zakończyło się ekskomuniką, czyli klątwą, pozbawiającą cesarza prawa do uczestniczenia w Życiu Kościoła. Pozycja Henryka była osłabiona buntami w Niemczech, gdzie niepokoje z papiestwem. Zagrożony ze wszystkich stron, cesarz udał się do Canossy we Włoszech. gdzie przez trzy dni czekał boso, na śniegu, na przebaczenie papieża. Ten słynny epizod stał się symbolem potęgi papiestwa, jednak nie stanowił on końca konfliktu. W rzeczywistości Henryk upokorzył się jedynie po to, by podzielić swoich wrogów, a walka o wpływy pomiędzy cesarstwem i papiestwem trwała długo po jego i Grzegorza śmierci. Ostatecznie konkordat wormacki (1122 rok) zakończył spór o inwestyturę sukcesem papiestwa.

Długi i wyczerpujący konflikt wydobył na światło dzienne słabe punkty cesarstwa. Jednym z nich była gorsza pozycja cesarzy w porównaniu z niemieckimi książętami. wynikająca z faktu, że tron cesarski nie był dziedziczony, lecz obejmowany w drodze elekcji. Drugim - praktyczna niemożliwość utrzymania kontroli równocześnie nad Niemcami i północnymi Włochami, usiłowanie czego było fatalnym błędem wielu cesarzy.

 

 

Walka o władzę zaostrzyła się, kiedy na tronie cesarskim zasiedli przedstawiciele rodu Hohenstaufów. Fryderyk I Barbarossa (1152-90) był uzdolnionym dowódcą, jednak jego ambitnym planom stanęły na przeszkodzie bunty wewnątrz Niemiec, niechęć podporządkowania się ze strony miast lombardzkich (północne Włochy) oraz wrogość papiestwa.

W tym czasie wrogość ta miała już prawie wyłącznie charakter polityczny, oparty na pragnieniu rozszerzenia terytoriów kontrolowanych przez papieża w środkowych Włoszech oraz chęci usunięcia jakiejkolwiek obcej potęgi z półwyspu. Do tych dwóch celów niezmordowanie dążył papież Innocenty III (1 198-1216), który w swoich roszczeniach posunął się najdalej, przyznając sobie prawo do odsuwania od władzy niesubordynowanych władców i powoływania na ich miejsce nowych.

Kolejnym zagrożeniem dla papiestwa było małżeństwo, które spowodowało połączenie południowych Włoch i Sycylii z cesarstwem, Po latach wojen domowych i papieskich intryg, Innocenty poparł w końcu młodego Mohenstaufa, który stal się cesarzem Fryderykiem 11 (121 1-50).Było to z jego strony błędem, gdyż Fryderyk okazał się w przyszłości stanowczym i konsekwentnym przeciwnikiem władzy papieskiej. Swoje południowowłoskie posiadłości zamienił w sprawnie działające, scentralizowane państwo i przez jakiś czas zdawał się utrzymywać kontrolę zarówno nad Niemcami jak i Włochami.

Ostatecznie jednak zgubiła go jego własna ambicja i zbyt szeroka skala prowadzonych przez niego działań. Został zdetronizowany, a jego śmierć oznaczała koniec linii Hohenstaufów. Południowe Włochy dostały się w inne ręce, a możliwość sprawowania cesarskiej kontroli nad Italią została ostatecznie przekreślona.

W pewnym sensie papiestwo wyszło z konfliktu zwycięsko. Chociaż zaangażowanie w sprawy polityczne znacznie nadwerężyło jego duchowy autorytet, udało mu się przetrwać i zachować swoje posiadłości terytorialne (do XIX w). W rezultacie Niemcy i Włochy nie zjednoczyły się i stały się, obok Anglii, Francji i Hiszpanii, państwami o charakterze narodowym, co miało istotne konsekwencje dla historii Europy

22. Chiny i Japonia do I wojny światowej

 Wojna 1904-1905 zasadniczo zmieniła pozycję Japonii. Stała się ona cennym partnerem dla mocarstw europejskich.

4 lipca 1910 roku Japonia i Rosja podpisały kolejny układ, nawiązujący do ustalonego już wcześniej podziału wpływów w Mandżurii. Zobowiązywał on także do przyjacielskiej pomocy w celu ulepszenia swych linii kolejowych.

Zbliżenie do Ententy dawało Japonii większą swobodę, którą państwo natychmiast wykorzystało do opanowania Korei. Na mocy układu z 1907 roku, urzędnicy kolejno przejmowali zarząd nad poszczególnymi sferami życia kraju. 22 sierpnia w Seulu został podpisany traktat o aneksji Korei, głoszący całkowite odstąpienie praw suwerenności Korei cesarzowi Japonii.

W tym czasie Stany Zjednoczone znowu stwierdziły, iż inne mocarstwa prześcigają je w dostępie do rynku chińskiego, dlatego też po1905 stosunki amerykańsko-japońskie uległy zdecydowanemu pogorszeniu.

Jednak 30 listopada 1908 roku przedstawiciele USA i Japonii uznali swój stan posiadania na Pacyfiku.

Walka o koncesje w Chinach robiła się coraz ostrzejsza. Latem 1909 roku utworzono specjalne konsorcjum międzynarodowe, które zdobyło koncesję na budowę kolei i prowincji Kuantung. W tym czasie prezydent Taft skierował 6 lipca 1909 roku list do księcia chińskiego a prośbą o poparcie interesów amerykańskich. Sprawa zakończyła się sukcesem, dzięki czemu powstało nowe Konsorcjum Sześciu Mocarstw. 6 listopada 1909 roku Philander Knox zaproponował umiędzynarodowienie linii kolejowych w Mandżurii, jednak Japonia i Rosja na mocy porozumienia z 1907 roku storpedowały ten plan.

W Chinach zachodziły w tym czasie przemiany, które doprowadziły do upadku trzywiekowego panowania dynastii Ts'ingów i ustanowienia republiki. Głównym ideologiem był Sun Jat-sen, który w 1894 roku założył na Hawajach Związek Odrodzenia Chin, a w 1905 stworzył w Tokio Zjednoczoną Ligę Chińską. Rozruchy wymierzone we władzę Ts'ingów rozpoczęły się w sierpniu 1911 roku, owocując powstaniem w Wuczangu, w październiku tego samego roku. Prowincje Środkowych i Południowych Chin ogłosiły niezależność od Pekinu.

1 stycznia 1912 roku pzywódcy ruchu rewolucyjnego proklamowali republikę z Sun Jat-senem jako tymczasowym prezydentem, natomiast 12 lutego ogłoszono abdykację małoletniego cesarza Pu-i. Następnego dnia Sun Jat-sen zrezygnował i na czele rządu stanął Jua Szy-k'ai. Powstała w sierpniu 1912 roku Partia Narodowa stała się wówczas główną siłą opozycyjną.

6 sierpnia 1914 roku rząd chiński ogłosił neutralność i zwrócił się do stron konfliktu o nieprzenoszenie działań wojennych na jego teren. Jednak 22 sierpnia Japonia wypowiedziała wojną Niemcom i zwróciła swe wojska na chiński półwysep Szantung. W listopadzie 1914 Japończycy opanowali Tsingtao, a następnie wyparli Niemców z całej prowincji Szantung. Strategia Japonii w owym czasie polegała na stopniowym zdobywaniu ziem chińskich. Zarys tej strategii dobrze widoczny był w nocie, którą 18 stycznia 1915 roku poseł japoński wręczył premierowi Juan Szy-k'aiowi. Wymagania Japończyków były ogromne, co spowodowało oburzenie chińskiej opinii publicznej. Mocarstwa zajęte wojną milczały, natomiast USA, wówczas jeszcze neutralne, sprecyzowały swe stanowisko w nocie z 13 marca 195 roku. 7 maja 1915 roku Japonia skierowała do Chin ultimatum, które wzywało do przyjęcia noty z 18 stycznia, ale w złagodzonej formie. Zostało ono przyjęte przez Chiny 8 maja, natomiast 14 marca 1917 roku zerwały stosunki dyplomatyczne z Niemcami. 14 sierpnia 1917 roku Chiny wypowiedziały wojnę państwom centralnym.

23. CO TO JEST FASZYZM?

 Obserwując z żywym zainteresowaniem to, co dzieje się na łamach anarchistycznej prasy stwierdzam, że dosyć popularne stało się obrzucanie ludzi mianem faszystów li tylko na podstawie ich odmiennych przekonań. Korzystając z okazji, chciałbym przypomnieć nieco z historii powstania faszyzmu.

Jest rok 1919, Włochy. Gospodarce włoskiej brakuje stabilizacji, w zatrważającym tempie rośnie inflacja. Następuje gwałtowna radykalizacja nastrojów obywateli, mnożą się strajki i protesty. Wśród robotników rosną wpływy Włoskiej Partii Socjalistycznej oraz innych grup lewicowych. Zdemobilizowani żołnierze, kadra oficerska jest bezrobotna. Rozgoryczeni wojskowi angażują się w działalność grup nacjonalistycznych.

Strach przed rewolucją komunistyczną, głód, bezrobocie oraz katastrofalny stan gospodarki prowadzą do powstania nowego ruchu politycznego - faszyzmu. Głównym ideologiem tego ruchu został Benito Mussolini, wcześniej socjalista. Opublikował on w 1919 r. w Mediolanie manifest faszystów oraz założył Włoskie Związki Bojowe. Jednakże faszyści nie posiadali w tymże roku wpływów politycznych, co potwierdzają wybory. Niestety rozwój ówczesnych wydarzeń sprzyjał planom przejęcia władzy przez faszystów.

Kraj ogarnęły strajki okupacyjne, a do tego doszła również samowolna parcelacja ziemi przez chłopów. Tak więc włoska klasa średnia nie była w stanie wyobrazić sobie innego zagrożenia dla istniejącego porządku społecznego niż lewicowe. W maju 1920 r. powstały tzw. szturmowe bojówki faszystowskie, zorganizowane na sposób wojskowy, które miały finansowe wsparcie przemysłowców i wielkich właścicieli ziemskich, obawiających się utraty swych dochodów. Bojówki te podejmowały "karne akcje" przeciwko socjalistom, działaczom związkowym czy redaktorom postępowych gazet. Dowodzone były przez byłych oficerów wojska.

W roku 1921 w Rzymie odbył się kongres, na którym Mussolini ogłosił utworzenie Narodowej Partii Faszystowskiej. W 1922 r. odbył się słynny "marsz na Rzym". Król Wiktor Emanuel III nie chcąc podejmować ryzyka stanu wyjątkowego przyjął warunki faszystów i 30 października 1922 r. zlecił Mussoliniemu utworzenie rządu. Przez okres dwóch lat istniał rząd koalicyjny, ale w 1924 r. nastąpiło coś, co zachwiało Włochami. Mianowicie faszyści zwyciężyli w wyborach, co spowodowało nasilenie działalności socjalistycznej opozycji. Jednakże faszyści nie dawali za wygraną. W 1924 r. został skrytobójczo zamordowany poseł socjalistyczny G. Matteotti, o co oskarżono faszystów. Od stycznia 1925 r. Mussolini wprowadził dyktaturę partii faszystowskiej.

Na narastanie we Włoszech tendencji totalitarnych wskazuje fakt używania ulubionego powiedzonka Mussoliniego: "Wszystko w państwie, nic poza państwem, nic przeciwko państwu" oraz zamknięcie postępowych gazet, rozwiązanie w 1926 r. wszystkich partii politycznych i związków zawodowych. Zmieniono prawo ustrojowe, zniesiono niezawisłość sądów. Mussolini powiedział: "Kontrolujemy siły polityczne, kontrolujemy siły moralne, kontrolujemy siły gospodarcze".

Faszyści upowszechnili korporacjonizm - zamiast wolnych związków zawodowych miały działać korporacje pracodawców i robotników. Miały one podlegać Narodowej Partii Faszystowskiej, kierowanej przez duce - wodza. Organem wykonawczym była Wielka Rada Faszystowska, będąca równocześnie władzą nadrzędną w państwie.

Dla planów faszystów był potrzebny nacjonalizm. Był on ideologicznym uzasadnieniem planów ekspansji tego państwa. Celem faszystów było bowiem odrodzenie Imperium Rzymskiego.

Chociaż Mussolini wiele obiecywał, mało co spełnił. Robotnikom odebrano ośmiogodzinny dzień pracy, a chłopom ziemię wcześniej przez nich zajętą. Stale był umacniany autorytet wodza - jego kult. Dla realizacji celów narodowych miał służyć solidaryzm społeczny połączony z kultem państwa i wodza. W efekcie powstało państwo o charakterze totalitarnym. "Faszyzm chce przerobić nie formy życia ludzkiego, lecz jego treść: człowieka, charakter, wiarę. W tym celu chce dyscypliny i autorytetu, wnikających w umysły i panujących tam niepodzielnie" - Mussolini, 1932 r. Korzystano z : Historia Europy Haliny Tomalskiej.

24. DEMOKRACJA

Dwudziestowieczne rozumienie demokracji.

Demokracja to ustrój polityczny, w którym władza państwowa spoczywa w rękach wszystkich obywateli. Obywatele ci mają prawo uczestniczyć w życiu politycznym, podejmować ogólnonarodowe decyzje oraz wybierać i odwoływać swoich przywódców. Społeczeństwo może realizować swoją zwierzchnią władzę bezpośrednio lub pośrednio:

Demokracja bezpośrednia - wszyscy członkowie danej społeczności osobiście uczestniczą w podejmowaniu decyzji politycznych.

Pewnymi formami demokracji bezpośredniej w nowoczesnym świecie są:

- referendum powszechne, czyli głosowanie nad pewna konkretną sprawą w celu zebrania i wyrażenia opinii lub woli społeczeństwa (np. w Polsce w latach 90 odbyło się referendum dotyczące uwłaszczania i projektu nowej konstytucji),

- plebiscyt, czyli powszechne głosowanie mieszkańców określonego terytorium w sprawie przynależności tego obszaru do danego państwa,

- zgromadzenia, zwoływane do podjęcia wymaganych uchwał.

Demokracja pośrednia - obywatele sprawują swoją władzę zwierzchnią za pośrednictwem swoich reprezentantów, którzy wybierani są zarówno do ciał przedstawicielskich na szczeblu centralnym (parlament), jak i lokalnym (samorząd).

Podstawowymi regulacjami prawnymi współczesnych systemów demokratycznych są:

- konstytucja , czyli ustawa zasadnicza,

- ustawy szczegółowe i rozporządzenia z mocą ustawy,

- normy prawne regulujące powstawanie i funkcjonowanie partii politycznych,

- prawo wyborcze,

- akty wykonawcze do danych ustaw (wydawane przez konkretne resorty).

We współczesnych demokracjach władza rządu jest ograniczona przez klasyczny trójpodział władzy (władza ustawodawcza , wykonawcza i sądownicza). Władza wykonawcza oddzielona jest od władzy ustawodawczej. Rolą tej pierwszej jest wykonywanie ustaw uchwalonych przez te drugą.

Niezawisła władza sądownicza kontroluje natomiast władzę ustawodawczą i wykonawczą. Jest to instytucjonalne zabezpieczenie, zwane check and balance (kontrola i równowaga).

Elementami niezbędnymi do kształtowania się nowoczesnego systemu demokratycznego są :

- trójpodział władzy,

- wysoki poziom rozwoju gospodarczego , a w konsekwencji wzrost liczby wykształconych obywateli, którzy oczekują, że będą spełniać znaczącą rolę w procesie podejmowania decyzji politycznych,

- tolerancja dla uzasadnionej odmienności poglądów - obywatele mają prawo wyrażania swoich poglądów nawet , gdy różnią się one od poglądów innych (przed traktowaniem swoich poglądów jako jedynie słusznych powinni wystrzegać się zwłaszcza ci, którzy sprawują władzę),

- brak silnych podziałów w społeczeństwie - duże różnice w społeczeństwie prowadzą bowiem do konfliktów, które mogą okazać się trudne do rozwiązania za pomocą metod demokratycznych.

W państwach demokratycznych musi istnieć powszechny dostęp do informacji, niezbędnych przy podejmowaniu takich decyzji jak np. wybory przedstawicieli. Podawanie fałszywych informacji jest największym zagrożeniem dla tego systemu. Fundamentem i gwarantem stabilizacji systemu demokratycznego jest społeczeństwo obywatelskie. W społeczeństwie obywatelskim państwo i związane z nim instytucje zmieniają swoją rolę, tak aby wyzwalać aktywność obywateli i chronić ich interesy.

Zasada pluralizmu, a wiec różnorodności w życiu politycznym, kulturalnym i ekonomicznym - to konsekwencja tworzenia społeczeństwa obywatelskiego. Jest to model społeczeństwa, w którym wszystkie grupy rasowe i etniczne, grupy zróżnicowane pod względem poglądów zachowują swoją odrębną tożsamość i mają względnie równa pozycję społeczną.

Dobrodziejstwa i niedogodności demokracji ateńskiej.

Żeby pisać o dobrodziejstwach lub niedogodnościach demokracji, trzeba najpierw po krótce

przedstawić jej genezę...

W pierwszych stuleciach pierwszego tysiąclecia p.n.e. na terenie dzisiejszej Grecji zaczęły powstawać państwa-miasta tzw. polis. Charakteryzowały się stosunkowo niewielkim obszarem i specyfiką rządów. Otóż nie rządził tam monarcha, król czy władca despotyczny, w polis rządziła ludność, zbierająca się na zgromadzeniach wszystkich obywateli. Na takich zgromadzeniach podejmowano najważniejsze decyzje np. o wypowiedzeniu wojny, czy też budowie świątyni. Takie formy sprawowania władzy nazywamy demokracją (od dwóch greckich słów demos - lud i kratos - władza), czyli dosłownie ludowładztwem. Termin ten, najprawdopodobniej, wprowadzili starożytni, greccy sofiści, a upowszechnili Demokryt, Arystoteles, Perykles i Platon - najwybitniejsi przedstawiciele tego systemu rządów w starożytności.

W ateńskim polis w pewnym okresie czasu, tuż przed reformami Klejstenesa (509/508 r. p.n.e.) utworzyły się rządy oligarchiczne, to znaczy takie, w których największą rolę odgrywała arystokracja. Dopiero po upływie kilku dziesięcioleci od reform politycznych Solona i Klejstenesa Ateny przybrały pełny wymiar "dorosłej" demokracji.

Rada pięciuset nie była już czymś nowym, do "sądu skorupkowego" wpływały już bardziej logiczne zażalenia, urzędnicy byli pod ostrzejszą kontrolą Rady i powstał urząd demagoga (czyli w dosłownym tłumaczeniu - prowadzącego lud), który pozwolił właściwie każdemu obywatelowi Aten mieć znaczący wpływ na życie polityczne. Demokracja Ateńska cieszy się ogólną sławą. To znaczy większość ludzi uważa, że była doskonała, ponieważ pierwsza, wspaniała i trwała, bo tworzona przez ludzi światłych, rozumnych i sprawiedliwych. System ten, zresztą jak każdy inny system sprawowania władzy, nie był wolny od wad... Na przykład jak czytamy w jednym z opisów Tukidydesa: "Żeby chłop rolny mógł brać czynny udział w Zgromadzeniu, na którym rozpatrywano ważne dla niego sprawy, musiał niejednokrotnie przebywać kilka dziesiątek kilometrów aby dotrzeć na agorę, co sprawiało wielką trudność, szczególnie podczas intensywnych robót w polu." Takie zgromadzenia były organizowane przynajmniej dziesięć razy do roku, a w następnych dziesięcioleciach do czterdziestu razy, co sprawiało, że większość obywateli nie mogła uczestniczyć w nich, a co za tym idzie ludzie lub grupy polityczne (w tamtych czasach jeszcze nie zorganizowane) mogły, z co prawda znacznie ograniczoną swobodą, manipulować władzą. To są tzw. mroczne strony ustroju politycznego zwanego popularnie jak i przez fachowców Demokracją Ateńską (co prawda nie wszystkie, ale szczerze mówiąc ,czy raczej pisząc, trudno mi było znaleźć ich więcej. Ludzie z reguły wypisują gloryfiksy na temat rzeczy które przeminęły, wydaje się bezpowrotnie, a karcą stan obecny, im współczesny).

To tyle, jeżeli chodzi o "niedogodności". Teraz zajmę się "dobrodziejstwami Demokracji Ateńskiej.

"Nasz ustrój polityczny nie jest naśladownictwem obcych praw, a my sami raczej jesteśmy wzorem dla innych niż inni dla nas." Takie dumne słowa płyną z ust Peryklesa..., który z dzisiejszych polityków odważyłby się na takie sformułowanie? Jestem pewien, że żaden. Choćby ta wypowiedz i wiele jej podobnych świadczy o tym jak dobrze sprawdzał się tamten system w tamtych warunkach.

Jedną z wielu zalet ustroju Aten wieku piątego p.n.e. jest coroczna "wymiana" rządu. W ten sposób urzędnicy nie mogli zasmakować władzy i musieli myśleć o państwie a nie o dobrach osobistych płynących z racji urzędu (właśnie z powodu takiej chęci zysku legło w gruzach niejedno mocarstwo i niejedno jeszcze popadnie w ruinę). Lecz miało to też złe strony: dobry, uczciwy urzędnik, który jako priorytet uważał dobro polis musiał odejść po roku i na jego miejsce mógł wejść kłamca i szubrawca. O tyle dobrze, że urząd stratega można było pełnić kilkakrotnie i że znalazł się taki facet jak Perykles. Jednak największą zaletą demokratycznego ustroju polis ateńskiego była możliwość powszechnego udziału w życiu politycznym państwa. Dzięki temu "Jesteśmy jedynym ludem, który jednostkę nie interesującą się życiem państwa uważa nie za bierną, ale za nieużyteczną." Poprzez takie myślenie każda osoba w państwie była wręcz zmuszona, lecz w sposób bardziej naturalny, do poszerzania swoich horyzontów nie tylko myślowych, ale i religijnych, kulturowych. Może właśnie dlatego Ateny były bogate w ludzi tak światłych religijnie jak i politycznie, kulturowo jak żadne inne państwo w dziejach ludzkości. Jest również inne wytłumaczenie tak dużej ilości umysłów światłych w Atenach piątego wieku p.n.e., którego nie powstydziłby się najznamienitszy futurolog. Otóż pan Stanisław Lem w jednym ze swych opowiadań z "Dzienników gwiazdowych" opisuje próbę naprawy historii powszechnej: Pewnemu człowiekowi zostało powierzone zwierzchnictwo nad rzeszą uczonych i inżynierów czasu, którzy mieli oczyścić Historię z "czarnych plam". Zamiast tego namieszali jeszcze bardziej za co ów zwierzchnik porozsyłał ich po różnych czasoprzestrzeniach. Pech a może szczęśliwy traf chciał, że większość z nich znalazła się w ateńskim polis piątego wieku p.n.e. i dopiero tam zrozumieli swoje błędy i zaczęli je naprawiać.... czego skutki odczuwamy na własnej skórze Szanowna Ludzkości!

 

25. Dyktatorzy powstania listopadowego.

Powstanie listopadowe było jednym z pierwszych i największych zrywów narodowych XIX wieku. Przyczyny wybuchu były bardzo złożone i nie wyjaśnione jednoznacznie do dzisiaj. Pod koniec lat 20 pogarszała się sytuacja gospodarcza królestwa wywołana nieurodzajem w rolnictwie i dosyć wysokim bezrobociem. Wybuch rewolucji lipcowej 1830r. w Paryżu i obalenie starszej lini Burbonów jak i powstanie oraz wywalczenie niepodległości przez Belgów, zaogniły atmosferę w królestwie, spowodowały wzrost nadziei Polaków związanych z tymi wydarzeniami. Po Warszawie zaczęły krążyć plotki jakoby armia polska miała być wykorzystywana do tłumienia powstań na zachodzie , co było sprzeczne z konstytucją, a na miejsce wojska polskiego miało wkroczyć wojsko rosyjskie. W nocy z 29 na 30 listopada 1830r. doszło do wybuchu powstania ,udało się opanować Belweder i Arsenał. Powstańcy potrzebowali teraz przywódcy, wodza, dyktatora który wybraną przez siebie drogą doprowadziłby powstańców do sukcesu. Dnia 5 grudnia 1830r. Rada Administracyjna mianowała generała Józefa Chłopickego Naczelnikiem Siły Zbrojnej. Nominacja ta zyskała sobie uznanie zarówno wojska jak i warszawskiego ludu, którego Chłopicki stał się ulubieńcem i jedynym kandydatem na stanowisko Naczelnika od czasu, gdy wskutek ostrego konfliktu w księciem Konstantym demonstracyjnie odszedł z wojska. Był on powszechnie znany jako dzielny żołnierz Kościuszki, a następnie jako oficer w służbie Napoleona. Ta właśnie wieloletnia dyscyplina wojskowa urobiła jego pretoriański charakter w duchu wierności i posłuszeństwa władzy, i to właśnie tłumaczy, że z niechęcią odnosił się do wszelkich ruchów rewolucyjnych. Na wieść o wybuchu powstania ukrył się, aby nie brać w nim udziału i nie ponosić odpowiedzialności przed władzą. Mimo to darzące go zaufaniem umiarkowane koła społeczeństwa warszawskiego przyczyniły się do powołania go w skład rządu i oddania mu władzy nad Siłą Zbrojną, aby jego rękoma opanować i zdyscyplinować zrewolucjonizowane Wojsko Polskie.

Kierowany niepohamowaną ambicją Chłopicki przyjął wprawdzie dowództwo, ale pod wpływem kompleksu niepokonalności Rosji po jej zwycięstwie nad Napoleonem, był niechętny Powstaniu Listopadowemu. Ulegając kapitulanckim radom, w głębi duszy powziął zamiar opanowania rewolucji i przywrócenia w kraju porządku, aby znów oddać Królestwo Polskie w ręce rosyjskiego monarchy. W tym właśnie celu 5 XII 1830r. ogłosił się dyktatorem, pozostawiając przy sobie Rząd Tymczasowy, któremu zadeklarował, że złoży swą władzę w ręce zwołanego Sejmu.

Trwając w swym postanowieniu kapitulacji, dyktator ułatwił w. ks. Konstantemu swobodne opuszczenie Polski wraz z 6-tysięcznym oddziałem gwardii, odesłał mu nawet jeńców, wziętych w Noc Listopadową i, co najgorsze, zrezygnował na rzecz nieprzyjaciela z wszelkiej inicjatywy operacyjnej. Z kolei zaś 10 XII 1830r skierował do Petersburga delegację Rządu dla wszczęcia układów. Miała ona prosić cesarza o udzielenie powstańcom pełnej amnestii, o przestrzeganie na przyszłość postanowień Konstytucji, a także o przyłączenie do Królestwa Polskiego Litwy i Rusi, zgodnie z obietnicami cesarza Aleksandra I.

Cesarz jednakże oficjalnie delegacji nie przyjął, uważając, iż byłoby to uchybieniem wobec monarszej godności, wydał natomiast zarządzenie przygotowania armii do wojny, a do Polaków skierował manifest z 17 XII 1830 z żądaniem bezwarunkowej kapitulacji.

Pełne pogardy stanowisko cara okryło hańbą generała Chłopickiego, który w dniu 18.I.1831 złożył dymisję na ręce Sejmu, pełniącego wówczas funkcje głowy Państwa. Ugodowa polityka Chłopickiego i jego karygodna bezczynność w okresie sześciotygodniowej dyktatury wyrządziły powstaniu nieobliczalne szkody, gdyż dały nieprzyjacielowi czas na spokojne przeprowadzenie koncentracji armii operacyjnej tuż nad granicą Królestwa Polskiego. Trzeba jeszcze dodać, że Chłopicki rozbudował siły zbrojne Królestwa do stanu 120 000 żołnierzy, gdyż na więcej nie pozwalały skromne zapasy uzbrojenia i brak rodzimego przemysłu wojennego.

Po dymisji generała Chłopickiego Sejm miał dużo kłopotów z obsadzeniem stanowiska Naczelnego Wodza z powodu braku odpowiedniego kandydata. W dniu 20 I 1831 mianował nim starego napoleońskiego generała ks. Michała Radziwiłła, choć nie posiadał on do tego kwalifikacji fachowych, ani doświadczenia bojowego na tak wysokim szczeblu dowodzenia. O wyborze zadecydowały zasługi dla kraju, oraz znaczenie rodu Radziwiłłów w ówczesnym świecie politycznym.

Na wieść o tym, że nieprzyjaciel przekroczył granice Królestwa Polskiego, Naczelny Wódz 6.II.1831r. zarządził pogotowie wielkich jednostek, rozmieszczonych obronnie na wschód od Warszawy, ogłaszając jednocześnie stan oblężenia stolicy. Po 8-dniowym okresie bezkrwawych manewrów doszło wreszcie na południowym skrzydle do pierwszego starcia bojowego w dniu 14 II 1831r. pod Stoczkiem, gdzie samodzielny korpus generała Józefa Dwernickiego odniósł zwycięstwo nad dywizją jazdy rosyjskiej gen. Geismara.

Pod wpływem zwycięstwa pod Stoczkiem Naczelny Wódz 16.II.1831r. wydał ostateczny rozkaz do obrony, uprzedzając, że "wojsko od dnia jutrzejszego nie będzie odstępowało bez oporu, tylko przed siłami przeważającymi i ciągle stawiając czoło nieprzyjacielowi"

Po na ogół pomyślnych walkach spotkaniowych pod Dobrem i Kałuszynem (17 II 1831) armia polska, zgodnie z rozkazem Naczelnego Wodza wycofała się na pozycje opóźniającą pod Wawrem, gdzie , wbrew woli naczelnych wodzów obu stron, doszło do krwawego starcia , które z inicjatywy polskich dywizjonerów przeistoczyło się w pierwszy dwudniowy bój spotkaniowy (19 i 20 II 1831).Gdyby w pierwszym dniu walki wysiłki poszczególnych dywizji polskich były koordynowane silną wolą Naczelnego Wodza, który by w decydującym momencie wsparł je swymi odwodami, to niewątpliwie doszłoby do rozbicia jednej z dwóch kolumn rosyjskich , zanim zdołałaby nadejść jej z pomocą druga kolumna, maszerująca bez żadnej z nią łączności. Jednakże niezdecydowanie polskiego Naczelnika Dowództwa zmarnowało zwycięską szansę i w rezultacie połączone siły nieprzyjaciela zmusiły polskie dywizje do wycofania się na pozycję obronną pod Grochowem. Nazajutrz Dybicz po nieudanym natarciu na Olszynkę Grochowską przerwał walkę, dochodząc do wniosku, że Polacy będą nadal twardo bronić się na głównej pozycji pod Pragą, której w tym układzie sił nie zdoła przełamać. Postanowił zatem czekać nadejścia korpusu grenadierów, który w tym czasie dotarł do rejonu Różan-Ostrołęka. Z tej racji nastąpiła przerwa w działaniach bojowych, nie zakłócana przez armię polską wskutek karygodnej bezczynności Naczelnego Dowództwa, co wywołało nawet ostrą interwencje Rządu Narodowego.

Krok ten nie zdołał jednak pobudzić inicjatywy Naczelnego Wodza, gdyż jego doradca generał Chłopicki postanowił wycofać armię na lewy brzeg Wisły, aby w oparciu o Warszawę stoczyć tu walną bitwę, decydującą o losach powstania. Dopiero w toku walk opóźniających zrezygnował z tego planu, postanawiając przyjąć bitwę obronną na równinach Pragi.

Dopiero 25 II z inicjatywy Dybicza doszło tu do starcia w nie roztrzygniętym boju pod Grochowem, gdzie, Wojsko Polskie pomyślnie zdało swój egzamin bojowy, stawiając zdecydowany opór niemal dwakroć silniejszej armii rosyjskiej. Generał Radziwiłł złożył dymisje ze stanowiska Naczelnego Wodza. Kandydaturę swą wysunął generał Jan Skrzynecki, którą Sejm z braku innych zgłoszeń zatwierdził. Dziękując za wybór, Skrzynecki przedstawił się szczerze następującymi słowami: "Czuję całą wielkość mego powołania i małość swoich zdolności. Wprawdzie uczyłem się sztuki wojennej i nabyłem w niej trochę doświadczenia , lecz nie czuję w piersiach moich wyższych zdolności militarnych, ani też znacznymi wojskami nie dowodziłem. Dlatego nie przyrzekam rzeczy nadzwyczajnych".

Był on dzielnym oficerem napoleońskim, dał się poznać w bitwach pod Wawrem i Grochowem jako dobry dywizjoner, ale na stanowisko Naczelnego Wodza nie posiadał kwalifikacji, ani zdolności operacyjnych.

Pod wpływem zaspokojonej ambicji własnej nowy Naczelny Wódz dośc szybko przywrócił w armii dyscyplinę i przeprowadził jej uzupełnienie przez wcielenie nowych formacji powstańczych, tak że w marcu liczyła ona znów około 70 000 żołnierzy i 144 działa, rozmieszczonych od Pułtuska przez Pragę i dalej kordonem nad Wisłą aż do Gniewoszowa i Zawichostu. Nie wykazywał jednakże żadnej inicjatywy w kierunku wznowienia działań bojowych, bojąc się ryzykownych roztrzygnięć. Szukał natomiast porozumienia z feldmarszałkiem Dybiczem w celu doprowadzenia do zakończenia wojny. Przypuszczał bowiem, że za cenę anulowania manifestu detronizacyjnego uda mu się wyjednać u cara amnestię, przywrócenie Konstytucji i zniesienie w Królestwie okupacji wojskowej. W ciągu dwóch tygodni dyktatury Skrzyneckiego Polacy odnieśli znaczne sukcesy w bitwach pod Wawrem i Dembem Wielkim 31 III 1831 oraz Iganinami 10 IV. Ofensywa utknęła jednak w martwym punkcie , wstrzymana przez Skrzyneckiego, który nie wierzył w możliwość pokonania głównych sił Dybicza. Wojska polskie cofnęły się spod Siedlec i rozłożyły na przedpolu przedpolu Pragi. Tymczasem późną wiosną powstanie zaczęło przeżywać kryzys. Chłopi opuszczali szeregi wojskowe i wracali na wieś. Skrzynecki powstrzymywał decydujący atak wojsk powstańczych. W rezultacie minął okres zaskoczenia podzielonych sił przeciwnika, armia polska musiała przyjąć walkę z połączonymi siłami Dybicza i gwardii. Polacy przegrali bitwę pod Ostrołęką 26 V 1831. Odtąd inicjatywę przejęły wojska rosyjskie. Skrzynecki działał niezdecydowanie i bezdusznie , trwając w bezczynności i nie umiejąc wykorzystać zarówno swych powodzeń jak i trudnej sytuacji wroga. Tracił bezcenny czas wtedy gdy powstanie na Litwie i Rusi wymagało od niego jak najenergiczniejszego współdziałania. Zaprzepaścił bezpowrotnie największą szansę powodzenia, którą tak hojnie los go wtedy obdarował.

Pod koniec wiosny widoczne było, iż powstanie chyli się ku upadkowi. Chłopi odmawiali odrabiania pańszczyzny i gdzieniegdzie występowali przeciw dworom. Po porażce pod Łysobkami gen.Skrzynecki, chcąc złożyć winę na innych , poparł podejrzenie o rzekomej zdradzie kilku polskich dowódców. 29 czerwca odbyła się w Warszawie burzliwa uliczna demonstracja ludowa domagająca się sądu nad oskarżonymi o zdradę generałami. Tymczasem w lipcu wojska carskie pod wodzą nowego dowódcy Paskiewicza, przeszły Wisłę niedaleko granicy pruskiej i od zachodu zmierzały ku Warszawie. Polacy na rozkaz Skrzyneckiego cofnęli się nie przyjmując walki. Pod naciskiem opinii publicznej Sejm odebrał dowództwo Skrzyneckiemu, wyznaczając na jego miejsce w charakterze czasowego zastępcy generała Henryka Dembińskiego i dodając mu do pomocy na szefa sztabu generała Łubieńskiego.

Dembiński miał wprawdzie ładną przeszłość bojową, ale do pełnienia tak odpowiedzialnych obowiązków nie był przygotowany, toteż za radą generała Skrzyneckiego zamiast do boju, wydał rozkazy do odwrotu. Warszawa została bezpośrednio zagrożona i w tej sytuacji mieszkańców jej ogarnął wielki niepokój o własne życie.15 VIII doszło w mieście do tragicznych wypadków w czasie rewolucyjnych zaburzeń. Nie panując nad sytuacją, władze dopuściły do samosądów, powieszono uwięzionych generałów i kilka osób cywilnych podejrzanych o szpiegostwo. W tak krytycznym położeniu, w jakim znalazło się powstanie, przyznać trzeba, że faktycznie jedynym środkiem jego ratunku było stworzenie silnej rewolucyjnej władzy, która ożywiłaby ducha w narodzie i powiodła go do walki z wrogiem. Sejm jednak po swej pierwszej uchwale, nie widząc innego kandydata, większością głosów wybrał na prezesa Rządu Narodowego generała Jana Krukowieckiego, mianując go jednocześnie Naczelnym Wodzem. Do pomocy wyznaczył mu generała Kazimierza Małachowskiego w charakterze zastępcy Naczelnego Wodza.

Tym sposobem naczelną władzę w kraju, niemal dyktatorską, objął nie rewolucyjny przywódca, ani doświadczony mąż stanu, ale stary napoleoński generał, bardziej ambitny niż zdolny, znany z intryg demagog i "gracz polityczny", który stwarzając jedynie pozory zdecydowanej walki z wrogiem, poza kapitulacją, nie widział innego zakończenia wojny.

Wynikało to z pierwszych jego zarządzeń po objęciu władzy. Po mściwym odwecie na generale Skrzyneckim, którego wydalił z armii, zmuszając go do wyjazdu do Krakowa, odwdzięczył się po swojemu także i Towarzystwu Patriotycznemu. Wydał zakaz urządzania zebrań i kazał aresztować ( z wyjątkiem Lelewela) wszystkich jego przywódców, którzy mimo to z wyroku sądu wojennego uzyskali wolność. Swoje "talenty" strategiczne ujawnił Krukowiecki 19 VIII na Radzie Wojennej, postanawiając kontynuować nadal plan Skrzyneckiego stawiania oporu w Warszawie , ale przeznaczył do niego nie cała armię, liczącą wtedy 75 000 żołnierzy i 150 dział, ale zaledwie połowę tych sił tj. około 37 000 żołnierzy i 92 działa, rozpraszając resztę oddziałów na podrzędnych teatrach wojny. Dowodzenie armią zorganizował o tyle zręczniej niż Chłopicki z Radziwiłłem pod Grochowem, że był nominalnym i faktycznym Wodzem, nieudolny zaś gen. Małachowski tylko jego zastępcą, na którego mógł w końcu zrzucić odpowiedzialność za skutki swych własnych błędów. Sejm postanowił zdymisjonować Krukowieckiego, a na jego miejsce Sejm mianował prezesem Rządu Narodowego posła B.Niemojowskiego, Naczelnym Wodzem zaś

generała Małachowskiego. W tej sytuacji, przejąwszy smutną spuściznę po generale Krukowieckim - nowy Naczelny Wódz uzgodnił z generałem Bergiem warunki zawieszenia broni i ewakuacji Warszawy, na podstawie których przed świtem 8 IX armia polska opuściła Warszawę i przez Pragę pomaszerowała do Modlina. W Warszawie pozostał jedynie były Naczelny Wódz, generał Krukowiecki, okrywając się wieczną hańbą. Kapitulacja Warszawy stała się śmiertelnym ciosem dla powstania.

Po przybyciu do Modlina generał Małachowski podał się do dymisji, na jego zaś miejsce wybrano generała Macieja Rybińskiego, który objął armię liczącą 33 000 żołnierzy i 91 dział, ale tak moralnie załamaną, że zmuszony był wznowić rokowania z gen. Bergiem, pełnomocnikiem Paskiewicza. Nie godząc się jednak na bezwarunkową kapitulację, Wojsko Polskie wraz z Sejmem i Rządem Narodowym pomaszerowało do Płocka, następnie zaś 5 X 1831r. przekroczyło granicę Prus i tam złożyło broń.

Wydaje mi się, że powstańcy którzy oczekiwali przywódcy, zawiedli się. Żaden z dyktatorów nie posiadał wszystkich cech dobrego przywódcy. Uważam , że brak dobrego dowódcy, który mógłby poprowadzić lud gotowy do walki, był jedną z głównych przyczyn upadku jednego z największych zrywów narodowych XIX wieku.

BIBLIOGRAFIA:

-Piotr Czerwiński- "Historia lata 1815-1871"

Wydawnictwo GREG ; Kraków 1998

-Grażyna Szelągowska "Dzieje nowożytne i najnowsze 1815-1870"

Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne ; Warszawa 1998

-Ignacy Radziejowski "Pamiętnik powstańca 1831r"

Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej

26. Dziedzictwo Antycznej Grecji i Egiptu.

Zainteresowania spuścizną starożytnych Greków, które zostały rozbudzone we Włoszech szczególnie w okresie renesansu, przyniosły pierwsze opisy ruin, pomników i wielkich rzeźb antycznych. Wzbudzały one wiele entuzjazmu wśród ówczesnych artystów. Także rabunkowe poszukiwania archeologiczne bardzo przyczyniły się do rozwoju wiedzy o starożytnych Grekach. Natomiast szczegółowe badania nad antycznymi zabytkami zainicjowała francuska Academie des Inscriptions et Belles-Lettres.

Po wielu wiekach licznych odkryć okazało się, iż ludzie starożytni bardzo wpłynęli na rozwój kultury europejskiej. Jednym z ciekawych zachowań, zapoczątkowanych przez Greków jest wychowanie. To właśnie oni jako pierwsi odkryli, iż wychowanie jest procesem podobnym do budowania.

Pewien grecki poeta w następujący sposób opisał pełnię męskich dóbr, którą nie łatwo było uzyskać: "Czy idzie o sprawność rąk czy nóg, czy ducha, jak pod węgielnicę nienagannie zbudowany", Dopiero do tak pojętego wychowania można odnieść termin "kształcenie", który pierwszy raz pojawia się u Platona jako obrazowe określenie zabiegów wychowawczych. Kształcenie w platońskim rozumieniu jest artystycznym, plastycznym kształtowaniem człowieka według wzorca, ideału człowieka. Wszędzie, gdziekolwiek myśl ta pojawiała się w historii wychowania, jest ona dziedzictwem Greków, a pojawia się ona zawsze tam, gdzie ludzie odwracają się od prostej tresury.

Bardzo istotna i wartościowa dla współczesnych nam ludzi okazała się literatura starożytnej Grecji. W tym okresie powstały dzieła, które do dzisiaj są uważane za jedne z najwspanialszych w historii literatury. To właśnie w starożytnej Grecji po raz pierwszy wyodrębniono wiele nowych gatunków i rodzajów literackich, między innymi eposy bohaterskie, kosmogeniczne, genealogiczne, dydaktyczne, poematy heroikomiczne, elegie wojenne, lirykę refleksyjną oraz wiele innych, z których prawdopodobnie najważniejszymi dla nas stały się liryka oraz epika. W tym czasie Grecy bardzo zainteresowali się sztuką, językiem oraz poezją, dzięki temu bardzo przyczynili się do rozwoju dialektyki, logiki, retoryki i nauki o języku. Dla wielu pisarzy literatura antyczna stała się inspiracją do tworzenia nowych dzieł. Bardzo ważny jest także rozwój filozofii zainicjowany przez uczonych, takich jak Platon, Arystoteles czy Sokrates. W Grecji praca bibliotekarska przyczyniła się do rozwoju filologii i powstania leksykografii, także w dużym stopniu rozwinęła się gramatyka.

Innym bardzo ważnym elementem, który wpłynął na późniejszy rozwój kulturalny Europy jest sztuka starożytnych Greków. Sztuka rozwinęła się w całej Grecji, była ona kontynuacją wcześniejszej sztuki mykeńskiej oraz sztuki geometrycznej. Niektóre elementy tej sztuki zachowały się do dzisiaj, są to na przykład drobne figurki z terakoty, kości słoniowej i brązu oraz malowana ceramika. Bardzo istotna dla późniejszych cywilizacji stała się także architektura Greków, naśladowaną później w epoce odrodzenia. Z budownictwa antycznego zachowało się jeszcze wiele zabytków, domy, małe świątynie. W Grecji pojawiły się pierwsze szkoły rzeźb, co pociągnęło za sobą powstanie nowych stylów architektonicznych: doryckiego i jońskiego. Grecy także jako pierwsi stworzyli nowy typ miast z prostokątną siatką ulic. Bardzo rozwinęło się także malarstwo ścienne i wazowe. Nastąpił rozwój urbanistyki i budownictwa użytkowego (miasta z dzielnicami). Zaczęto wznosić ogromne budowle: biblioteki, teatry, świątynie, ołtarze. Grecy jako pierwsi wymyślili systemy kanalizacyjne, które okazały się jednym z najwspanialszych wynalazków w historii ludzkości. Od czasów renesansu sztuka grecka stała się jedną z głównych podstaw sztuki nowożytnej.

Muzyka starożytnej Grecji znana jest głównie ze źródeł pośrednich: archeologicznych, ikonograficznych, oraz wielu traktatów teoretycznych i dzieł filozoficznych. Są także nieliczne zachowane źródła muzyki, z których najstarsze nie sięgają poza V w. p.n.e. W tym czasie bardzo rozwinęła się poezja śpiewana, gra na lirze, kitarze oraz muzyka chóralna. W tragediach z tego okresu dominują śpiewy chóru. W Grecji muzyka stanowiła bardzo dużą rolę w kulcie bogom. Różnorodność form i treści tekstu przyczyniła się do powstania nowych form wokalnych oraz wokalno - instrumentalnych. Rytm muzyki łączył się ściśle z metrum poezji. W V w. p.n.e. powstał system tonalny oparty na zstępujących tetrachordach. Powstało też wiele nowych terminów muzycznych. Muzyka grecka bardzo wywarła później duży wpływ na muzykę europejską.

Jednak jednym z najważniejszych dziedzictw Antycznej Grecji jest teatr. Powstał on w Grecji z publicznych obrzędów ku czci Dionizosa. W VI w. p.n.e. z chóru teatralnego wyodrębnili się aktorzy, powstała forma dramatyczna i ukształtowała się klasyczna budowla teatru. Widowiska stopniowo traciły swoją wartość kultową, zachowując jednak cechy uroczystości. Aktorzy występowali w perukach, maskach i na podwyższonym obuwiu. Formy i konwencje teatru starożytnej Grecji stały się podstawą europejskiej tradycji teatru i są do dziś źródłem inspiracji twórców teatralnych.

Do dzisiaj z czasów starożytnych zachowało się też wiele świątyń, których geneza sięga zapewne tradycji minoskiej, mykeńskiej i wczesnoarchaicznej. Najstarsze świątynie wznoszono z drewna, suszonej cegły i otoczaków. Najlepiej zachowane świątynie, to dorycki Hefajstejon i jońska świątynia Nike w Atenach. Najsłniejszymi są Partenon, Erechtejon w Atenach, Artemizjon.

Grecki pismo, na którym opiera się dzisiejsze pismo Greków powstało z pisma spółgłoskowego, zapożyczonego od Semitów.

Jednakże chciałbym także dodać, iż z okresu starożytności, dziedzictwa starożytnej Grecji nie są jedynymi. Ważną rolę w rozwoju nowych cywilizacji odegrał też starożytny Egipt.

Jednym z przykładów dziedzictwa Egiptu jest magia. Wywodzi się ona od religijnych działań rytualnych kapłanów w Egipcie. Czynności magiczne mogły pełnić funkcje ochronne i twórcze, między innymi rytuał animacji, puryfikacji, mumifikacji, składania ofiar, magii medycznej oraz magicznego wyposażenia grobowego), lub destrukcyjne. Magia prywatna rozwijała się do końca historii starożytnego Egiptu, oprócz tekstów magicznych stosowano także figurki z wosku, których odpowiednie ułożenie lub uszkodzenie miało wywołać pożądany skutek.

Najwcześniejsze zachowane zabytki piśmiennictwa egipskiego obejmują krótkie informacje służące do identyfikacji osób, miejsc lub ważnych wydarzeń dla potrzeb administracji centralnej. W XXVII w bardzo rozwinęła się literatura tekstowa. Większość ówczesnych utworów jest niestety anonimowa. Dzieła literatury egipskiej uznane za bardzo wartościowe kopiowano i wykorzystywano jako materiały pomocnicze do nauczanie w szkole.

Sztuka rozwijająca się na terenie starożytnego Egiptu od początku Iv tysiąclecia p.n.e. spełniał funkcję propagandy wizualnej w utrwaleniu ustalonego porządku społecznego. Cechą charakterystyczną jest nieprzerwana ciągłość, trwałość i jednolitość artystycznych form. W okresie starożytności powstały także w Egipcie wazy kamienne, ceramika malowana, rysunki naskalne, rzeźby ludzi i zwierząt. W architekturze tego okresu kanon najwyraźniej zarysował się w piramidach. Największą znaną egipską rzeźbą jest Sfinks. Sztuka Egiptu wywarła silny wpływ na sztukę krajów basenu Morza Śródziemnego.

Muzyka w Egipcie należy do najstarszych wielkich kultur muzycznych świata. W IV - III tysiącleciu były znane idiofony i tańce magiczne. Muzyka była uprawiana w świątyniach przy użyciu wielu instrumentów takich jak harfy, kitary, pandory, flety, sistrum, membranofony. Po VII w. n.e. decydująco wpłynęły na muzykę procesy arabizacji i islamizacji oraz rozwój muzyki arabskiej.

27. Feudalizm

 Feudalizm- (z łaciny feudum - prawo do rzeczy cudzej), ustrój społeczno-polityczny, ukształtowany w średniowieczu, w klasycznej postaci występujący w Europie Zachodniej, szczególnie we Francji w X-XIII w. Wykształcił się jako system hierarchicznej zależnosci jednostek pomiędzy sobą na bazie ewolucji zależności dobrowolnej, spotykanej często już u schyłku starożytności. Feudalizacja przybrała na sile w VII-IX w. w związku z umocnieniem pozycji możnowładców, którzy dzięki uzyskanym immunitetom (przywilej nadany przez monarchę panu feudalnemu, zawierający całkowite lub częściowe zwolnienie ludności jego dóbr od danin na rzecz państwa (immunitet ekonomiczny) lub wyłączenie jej spod sądownictwa państwowego (immunitet sądowy)) uwolnili się spod zwierzchności monarszej.

Różne były drogi powstawania zależności feudalnej i stąd różne kategorie ludności zależnej:

1) zakupy, zakupieńcy, rataje - osiedleni w posiadłości pańskiej dłużnicy, którzy w zamian za udzieloną im przez feudala pożyczkę w inwentarzu, ziarnie czy pieniądzu, zmuszeni byli do pracy na roli w gospodarstwie pańskim i pozbawieni prawa opuszczania włości feudalnej, aż do spłaty długu (w istocie spłata długów była wręcz niemożliwa).

2) przypisańcy - ludność chłopska pozbawiona prawa opuszczania swych gospodarstw, która powstała na skutek nadawania przez księcia ziemi (najliczniej i najwcześniej występuje w dobrach kościelnych).

3) ludnośc niewolna (służba dworska i czeladź) - jeńcy wojenni, których podstawę utrzymania stanowiła własna gospodarka, ale zobowiązani byli do posługi na rzecz pana (z biegiem czasu liczebnośc i znaczenie tej ludności coraz bardziej malały).

4) dziedzice - ludność wolna, która z różnych przyczyn nie mogła się utrzymać na własnej ziemi (zubożenie, klęski żywiołowe, najazdy nieprzyjacielskie, grabież itp.). Ludność ta miała prawo opuścic włosci feudala, a wysokość i charakter jej zobowiazań regulowała umowa (w praktyce grupa ta stale się zmniejszała). Wraz z zawarciem dobrowolnej umowy, tzw. komendacji pomiędzy możnowladcą (seniorem), a podopiecznym (wasalem , lennikiem ), zobowiązywano feudala do zapewnienia wasalowi opieki i pomocy materialnej w formie beneficjum , wasali natomiast zobowiązywano do służenia seniorowi w sposób "nie uwłaczający godności człowieka wolnego". Była to specyficzna transakcja własnościowa: wolny oddawał swoją ziemię panu, by uzyskać od niego już tylko prawo jej użytkowania.

Renta feudalna była produktem dodatkowym właściwym feudalnemu systemowi produkcji, wytwarzanym przez poddanych chłopów i przejmowanym przez właścicieli ziemskich. Wyróżnia się 3 zasadnicze formy renty feudalnej:

1) odrobkową (pańszczyzna), polegającą na pracy chłopa (często z własnym inwentarzem) przez określony czas na ziemi pozostającej w bezpośredniej dyspozycji pana feudalnego;

2) naturalną, oznaczającą przekazywanie panu przez chłopa części produktów wytworzonych na ziemi przydzielonej mu do uprawy;

3) pieniężną, będącą oddawaniem panu części pieniędzy uzyskanych przez chłopa ze sprzedaży produktów przez niego wytworzonych. Ta forma renty feudalnej rozwinęła się nieco później i była związana z rozwojem gospodarki towarowo-pieniężnej.

Możnowładcy stali się pośrednikami pomiędzy zależnymi od siebie lennikami, a królem ("wasal mego wasala nie jest moim wasalem"), co powodowało osłabienie pozycji królewskiej i rozbicie jedności państwowej. Ówczesne państwa stanowiły federacje drobniejszych organizmów, formalnie podległych królowi jako najwyższemu seniorowi (suwerenowi).

Typowa forma rzadów w okresie feudalizmu to monarchia , kolejno wczesnofeudalna, stanowa i absolutna. Po okresie rozkwitu, w XIV-XV w., nastapił rozkład feudalizmu, ale jego przezytki utrzymały się w różnych krajach jeszcze przez wiele stuleci. We Francji, kolebce klasycznego feudalizmu, położyla im kres dopiero rewolucja 1789 . Społeczeństwo we wczesnym okresie feudalnym dzieliło się na dwie klasy: uprzywilejowaną (wlaściciele gruntów) i pozbawioną praw (ludność poddańcza). Klasy te nie stanowiły zamkniętych stanów, więc przynależność do klasy uprzywilejowanej warunkowało nie pochodzenie, ale posiadanie ziemi (jej utrata równała sie często przejściu do klasy pozbawionej praw).

Stopniowo sposród ludności poddańczej wyodrebniła się grupa mieszkańców miast, walcząca o wolność osobistą, prawa gospodarcze i polityczne, a większość ludności chłopskiej wyzwoliła sie z poddaństwa osobistego. Obie klasy nabrały charakteru stanów, a o przynależności do nich zaczeło decydować urodzenie. Oba stany nie były jednolite wewnętrznie. Wsród szlachty, obok arystokracji wyróżniano średnie i drobne rycerstwo, klasa nieuprzywilejowana rozpadła sie na mieszczan i chłopów. Obok dwóch wymienionych stanów dziedzicznych stan uprzywilejowany, lecz nie dziedziczny, stanowiło duchowieństwo. Ten układ społeczny pierwszym gwałtownym wstrząsom uległ dopiero w wyniku Wielkiej Rewolucji Francuskiej.

Feudalizm w Polsce

Literatura historyczna, rozumiejąca przez feudalizm jedynie jego postać klasyczną, negowała istnienie feudalizmu w Polsce, a to z racji sporadycznego występowania prawa lennego w stosunkach wewnętrznych państwa, jedynie na Śląsku , Pomorzu Zachodnim , Rusi i Mazowszu . Feudalizm występował natomiast w stosunkach zewnętrznych, królowie polscy sprawowali czasowe lub trwałe zwierzchnictwa lenne nad ziemiami sąsiednimi (m.in. Prusy , jak również w układach społecznych i gospodarczych, choć z pewnym opóźnieniem w porównaniu z Zachodem, gdyż dopiero formowanie się państwa w czasach Piastów przyspieszyło rozwarstwienie niezróżnicowanej dotąd warstwy kmiecej.

Feudalizm w Polsce można podzielić na cztery okresy:

1) wczesnofeudalny: do połowy XII w.

2) gospodarki czynszowej: od połowy XII do połowy XV w.

3) gospodarki folwarczno-pańszczyźnianej: od połowy XV do połowy XVIII w.

4) kryzys gospodarki folwarczno-pańszczyźnianej: od połowy XVIII (reforma uwłaszczeniowa) do połowy XIX w.

Zjawiska analogiczne do feudalizmu w Europie zachodziły, a nawet zachodzą takze w innych częściach świata, ich charakter zależy od środowiska, w którym wystepują. Najprościej można to zauważyc u ludów koczowniczych, prawo wyłącznego korzystania z określonych pastwisk przysługiwało w tych kulturach wodzom plemiennym, którzy pozwalali z nich korzystać jednostkom od siebie uzależnionym (zależność nie tylko ekonomiczna, ale także osobista). Na Dalekim Wschodzie feudalizm wyksztalcił się bezpośrednio na formacji wspólnoty pierwotnej , współistniejąc z układem niewolniczym. W Chinach stosunki feudalne wykształciły się na gruncie patrymonializmu biurokratycznego. W Japonii wykształciła się organizacja bakufu, z szogunem na czele. Ścisła definicja feudalizmu jest do dzisiaj przedmiotem sporu między przedstawicielami różnych dziedzin nauki.

28. FORMY USTROJOWE PAŃSTW STAROŻYTNYCH

 Pragnąć zrozumieć powyższy temat i móc go w pełni wyczerpać musimy zapoznać się z następującymi pojęciami:

Pierwszym z tych pojęć jest państwo. Jest to organizacja polityczna, obejmująca zakresem swojego działania wszystkich członków społeczeństwa, zamieszkujące wskazane terytorium. W obrębie państwa występuje stosunek: władza - podporządkowane jej grupy i osoby np.: politycy. Atrybutem państwa jest suwerenność, czyli całkowita niezależność od jakiejkolwiek siły zewnętrznej i wewnętrznej. Kolejnym pojęciem, które pomoże mi w zrozumieniu tematu jest ustrój. Na ustrój składają się wszystkie zasady prawne, które określają organizację i sposób sprawowania władzy przez organy centralne, czyli urzędników, którzy mają jedno z "ważniejszych zdań" w państwie.

Przy wyczerpaniu w/w tematu korzystałem z następujących źródeł: Historia Powszechna-Józef Wolski, Encyklopedia PWN, czasopismo popularno-naukowe Świat Wiedzy, Encyklopedia Historii Świata.

 Władca Egiptu - faraon sprawował rządy autokratyczne, uważano go za boga potomka bogów. Jego obowiązkiem była troska o lud, za który, ani przed którym nie był odpowiedzialny. Sprawował swą władzę poprzez szeroko rozwinięty i wypracowany system biurokracji urzędniczej i kapłańskiej. Rola kapłanów wzrastała wskutek bogactwa świątyń do tego stopnia, że zaczęli oni sięgać po władzę za czasów VII- X dynastii. XII dynastia była faktycznie dynastią kapłan boga Amona z Teb.

Wśród najwyższej warstwy społecznej oprócz kapłanów byli kupcy i urzędnicy Najliczniejsi zaś byli wolni ludzie poddani - rolnicy. Uprawiane przez nich ziemi' nie były ich własnością, opłacali, więc coroczny czynsz. Niewolnictwo było stosunkowo mało rozpowszechnione. Bardzo korzystne, jedyne w krajach starożytnych miejsce, zajmowały w Egipcie kobiety. Miały prawo do własnych majątków, dzieci dziedziczyły majątki w linii matki, a królowe, siostry i małżonki faraonów często współrządziły krajem.

Sparta była wyjątkowym polis wśród miast greckich. Różniła się ustrojem, stylem życia mieszkańców, kulturą. Było to państwo o charakterze militarnym. Powstało w wyniku najazdu Dorów w XII w. p.n.e. W VII i VI w. p.n.e. była ośrodkiem bardzo prężnym, zakładała swoje kolonie, utrzymywała żywe kontakty ze światem kultury, gościła architektów, poetów, rzeźbiarz Pełnoprawnymi obywatelami byli tylko Spartiaci, którzy zajmowali się powadzeniem wojen i ujarzmianiem helotów. Żyli w obozach wojskowych i nie zajmowali się żadną pracą. Wpłacali jedynie miesięczne składki na wspólne biesiady. Kto nie mógł uiścić składki, spadał do niższej grupy zubożałych Spartiatów? Źródłem utrzymania były wojny i małżeństwa z zamożnymi spadkobierczyniami, gdyż kobiety mogły dziedziczyć i posiadać majątki. Większość ziemi skupiona była w rękach arystokracji, choć teoretycznie cała ziemia była własnością państwa - oddana obywatelom w użytkowanie. Niższą grupą społeczeństwa byli Periojkowie - ludność rolna, zamieszkująca wybrzeża i góry. Byli oni posiadaczami ziemskimi, kupcami, rzemieślnikami i żeglarzami. Nie brali udziału w życiu politycznym, ale służyli w armii jako lekkozbrojni. Najliczniejszą grupą w Sparcie byli Heloci - własność państwowa. Od niewolników różnili się tym, że nie wolno ich było sprzedawać i zabijać. Przywiązani byli do swych działek, a połowę dochodów oddawali. Ich ciężka sytuacja powodowała ciągłe wrzenie Spartiaci, by utrzymać helotów w ciągłym strachu, urządzali, co roku karne ekspedycje, na kształt polowań, w czasie, których napadano na wioski i karano co śmielszych i bardziej niebezpiecznych Helotów. Armia spartańska składała się z ciężkozbrojnych hoplitów, walczących w zwartym szyku oraz lekkozbrojnych. Przy końcu okresu archaicznego Sparta była rządzona przez cztery organ

- dwóch dziedzicznych królów, których władza była ograniczona

- radę (geruzję), w której skład wchodzili królowie i 28 wybranych dożywotnio starszych wiekiem obywateli

- zgromadzenie ludowe

- pięciu corocznie wybieranych eforów, sprawujących władzę wykonawczą. Spartanie wyposażeni w taką organizację władzy szybko umacniali swoją pozycję. Zdobyli Messenę, utrwalili hegemonię na Peloponezie i w drodze układów z poszczególnymi państwami stworzyli organizację zwaną Związkiem Peloponeskim. Objąwszy w nim przodownictwo Sparta stała się pierwszoplanowym państwem greckim, nie wahającym się przed podjęciem bezpośredniej interwencji w wewnętrzne sprawy któregoś ze słabszych państw, a nawet przed najazdem w celu obalenia tyranii.

Słynne było wychowanie spartańskiej młodzieży. Przyszły obywatel miał być bezwzględnie posłuszny oraz zdolny do walki. Od chwili urodzenia, aż do śmierci Spartiata był podporządkowany państwu. Tuż po urodzeniu geronci decydowali czy dziecko jest na tyle silne i zdrowe, że warto je wychowywać czy należy pozostawić je w górach, by tam zginęło. Matki wychowywały dzieci do 7 roku życia, po czym chłopcy oddawani byli do szkoły, gdzie w surowych warunkach ćwiczeni byli na przyszłych wojowników. Do 20 roku życia nad Jego nauką czuwał wychowawca państwowy. Młodzi chłopcy zbierali się tylko na wspólne zabawy i ćwiczenia, a na noc wracali do domu. Po ukończeniu 12 roku odchodzili z domów i przez następne 18 lat żyli w koszarach. Tutaj hartowano ich ducha i ciało. Uczono absolutnego posłuszeństwa, skromnie karmiono i odziewano. Spali na twardych łożach z trzciny. Próbą wytrzymałości była chłosta przed ołtarzem Artemidy, którą musieli znosić bez jęku. Głównym zajęciem były jednak ćwiczenia fizyczne, szermierka, miotanie oszczepem. Sposób wyrażania się miał być zwięzły

- stąd charakterystyczna lakoniczność wypowiedzi Spartan. Żołnierzy uczono też kłamstwa, oszustwa czy kradzieży, by umieli sobie poradzić, gdy tego wymagała sytuacja. Do 30 roku życia spartiaci pozostawali we wspólnym obozie, a do 60 lat spożywali razem posiłki. Małżeństwo dozwolone było po 30 roku życia, choć i tak Spartiaci więcej czasu spędzali w obozie. Także kobiety poddawane były "spartańskiemu wychowaniu". Dziewczęta miały być matkami zdrowych dzieci, dlatego ćwiczyły siłę fizyczną, brały udział w zawodach gimnastycznych. Uczyły się też prowadzić dom a także interesy handlowe.

Miastem-państwem o największym znaczeniu w dziejach Grecji były Ateny. Przed okresem Wielkiej Kolonizacji ustrój Aten nie różnił się od innych polis. Jednakże z biegiem czasu Basileus przestał być królem absolutnym i zakres jego władzy został ograniczony do nadzorowania religii państwowej. Funkcje jego powoli przejmowali archontowie. Uprawnienia wojskowe przypadły polemaronowi, sądownicze zaś archonowi. Wybierani oni byli corocznie z grona rodów arystokratycznych. W ciągu VII wieku dodano jeszcze sześciu urzędników, reprezentujących interesy warstw niearystokratycznych. Po upływie rocznejkadencji każdy urzędnik wchodził do aeropagu, rady starszych, stanowiącej ciało wykonawcze. Ogromna przewaga ekonomiczna i polityczna arystokracji rodowej eupatrydów nad resztą społeczeństwa demosu wywoływała ciągłe niepokoje i niazadowolenie. Pewnym krokiem ku reformie tego ustroju było spisanie praw przez Drakona w 621 r. p.n.e. Jego prawa, niezwykle surowe, przewidywały za niemal wszystkie przestępstwa, nawet kradzieże z pola czy z ogrodu, karę śmierci. Dotychczasowa zemsta rodowa za zabójstwo członka rodu zastąpiona została karą wymierzaną przez państwo. To pierwsze ustępstwo eupatrydów nie rozładowało napięć społecznych w Atenach, dlatego misję zreformowania państwa powierzono Solonowi, wybranemu archontem w 594 r. p.n.e. Usiłował on środkami politycznymi usunąć z życia gospodarczego te zasady, za pomocą, których możni uciskali zależnych od siebie a także dłużników. Wprowadził zasadę dostępu do urzędów według posiadanego majątku a nie statusu społecznego. Każdy obywatel, nawet nie mający dóbr, mógł wybierać urzędników, brać udział w zgromadzeniu ludowym - ekklesii i zasiadać w sądzie przysięgłych. Solon zajął się też kwestiami gospodarczymi. Umorzył długi tak prywatne Jak publiczne. Dłużnicy, których sprzedano zagranicę, zostali wykupieni. Solon zezwolił też na swobodne przekazywanie testamentem ziemi i sprzedaż jej poza obręb rodu. Wprowadził też reformę monetarną, zakazał sprzedaży zboża za granicę, a poparł eksport oliwy. Solon po raz pierwszy wprowadził zasadę, że prawo stoi ponad jednostką i obywatelami, i odtąd historia Grecji była zawiązana z walką o utrzymanie tej zasady. Doprowadziło to w V wieku do tego, że odpowiedzialność za państwo spoczywała na każdym obywatelu z osobna. W 508 r. p.n.e. Kleistenes wprowadził nową organizację społeczną i administracyjną. Zadowalała ona Ateńczyków, pragnących zachować swój samorząd i jeszcze bardziej pobudzała ich do poszerzania jego zakresu. Prawie wszystkie sprawy, oprócz tych najbłahszych, obwarowane były decyzją ludu. Działał on bądź bezpośrednio na zgromadzeniu ludowym, bądź pośrednio w radzie lub w sądzie. Solonową Radę Czterystu, Kleistenes poszerzył do Rady Pięciuset - po 50 przedstawicieli z każdego z 10 okręgów. Jej członków wybierano co roku losowo, podobnie jak sędziów. Rola aeropagu ograniczała się do rozpatrywania spraw o morderstwo i podpalenie i opieki nad świętymi gajami oliwnymi. Władza wykonawcza powoli przechodziła w ręce dziesięciu wodzów -strategów. Kleistenesowi przypisuje się też wprowadzenie ostracyzmu, czyli sądu skorupkowego. Na glinianych skorupkach obywatele wypisywali nazwiska osób uważanych za niebezpieczne dla ustroju. Skazany musiał na dziesięć lat opuścić Ateny, nie tracąc jednak ani majątku, ani praw obywatelskich. W Atenach nawet najbardziej wpływowy polityk był wybierany tylko na rok i za swoją działalność był surowo osądzany przez cały lud. W ten sposób rozwijał się ustrój, zwany demokracją-rządami ludu.

Data 507 r. p.n.e. uważana przez tradycję rzymską za początek republiki, budzi wiele wątpliwości i sprzeciwów historyków. Można stwierdzić jednak, iż zmiana ustroju w Rzymie prawdopodobnie nastąpiła między 508 - 504 r. p.n.e. Zmiana ta wcale nie była początkowo korzystna dla większości Rzymian. Władze przejęła, bowiem wąska grupa starych rodzin patrycjuszowskich, a plebejusze zostali pozbawieni praw politycznych, mieli jedynie prawo cywilne do posiadania i nabywania ziemi. Trudności gospodarcze i społeczne powodowały ciągłe napięcia między patrycjuszami i plebejuszami i doprowadziły do tzw. wyjścia plebejuszy z terenu miasta. Wywalczyli w ten sposób własnych urzędników -trybunów, a nieco później także własne zgromadzenie, pozwalające im decydować w sprawach, które ich dotyczyły. Kolejnym zwycięstwem plebejuszy było spisanie prawa 12 tablic, opracowanego przez specjalną komisję dziesięciu. W całości sankcjonowało ono własność prywatną, surowo karząc wszelkie przeciw niej wykroczenia. Wkrótce przyjęto też ustawę zezwalającą na zawieranie małżeństw między plebejuszami a patrycjuszami. Ostatnią z ustaw na korzyść plebejuszy było dopuszczenie ich w 367 r.p.n.e. do konsulatu i zasada, iż jeden z konsulów musi być plebejskiego pochodzenia. Powoli tworzyła się nowa warstwa społeczna - nobilitas - z połączenia patrycjuszy z bogatymi plebejuszami. Oni zaczęli stanowić elitę rzymskiego społeczeństwa. Przez ponad 200 lat Rzymianie jednoczyli Italię pod swoją hegemonią. Pokonali Etrusków, pobili państwa latyńskie tak, iż od 338 r.p.n.e. Rzym był rzeczywistym panem obszaru od Tybru do Kampanii - zajętej przez Samnitów. Z nimi Rzymianie stoczyli trzy wojny, nie zawsze zwycięskie. Aby ich pokonać, musieli pozyskać sobie sąsiednie miasta greckie. Do 264 r. p.n.e. Rzymianie opanowali całą Italię. Nie stworzyli jednak wspólnego państwa, lecz federacje silnie uzależnionych od Rzymu państewek. Pełnię praw obywatelskich mieli tylko wolno urodzeni obywatele rzymscy. Wyzwoleńcy, czyli ci, którzy zostali obdarzeni wolnością, nie mogli sprawować żadnych urzędów, dopiero ich synowie. Podstawowe obowiązki obywateli to służba wojskowa i płacenie podatków. Ograniczone obywatelstwo mieli mieszkańcy podbitych miast, tzw. municypiów - bez prawa głosowania i kandydowania na urzędy. Po pewnym czasie uzyskiwały municypia pełne prawa obywatelskie, łączono tu jednak rzymską administrację i ustrój z lokalną tradycją. Wiele państw italskich pozostawało "sprzymierzeńcami" Rzymu. Nie miały one praw obywatelskich, utrzymywały swoje odrębności ustrojowe, a istota federacji z Rzymem polegała tylko na tym, iż mogli się sprzymierzać tylko z nim, nie wolno im było zawierać sojuszów między sobą.

Ustrój republikański, jaki w pełni ukształtował się w Rzymie w III w.p.n.e., polegał na suwerennej władzy ludu rzymskiego. Mógł on wypowiadać się na zgromadzeniach i głosować przez jednostki organizacyjne - kurie, centurie i tribus reprezentowane przez danych urzędników. Najwyższymi urzędnikami byli dwaj konsulowie wybierani, co roku. Mieli władzę w mieście, a w czasie wojny także poza nim. Dowodzili armią, zwoływali zgromadzenia ludowe i posiedzenia senatu, którym przewodniczyli. Konsulowi, występującemu publicznie, towarzyszyło 12 liktorów. Komicja centurialne wybierały także pretorów, (od 241 r. p.n.e. było ich dwóch). Zajmowali się oni sądownictwem cywilnym i karnym. Pretor miejski prowadził sprawy sądowe między obywatelami rzymskimi, a pretor cudzoziemski - sprawy między obywatelami Rzymu i cudzoziemcami lub samymi cudzoziemcami. Specjalny charakter miał urząd cenzora. Wybierano, co 5 lat dwóch cenzorów na okres półtora roku. Ich obowiązkiem było przeprowadzenie cenzusu, czyli spisu wolnej ludności według posiadanych majątków oraz podział obywateli na centurie i tribus. Ustalali także listy senatorów. Należał do nich nadzór nad obyczajami, tj. kontrola nad życiem publicznym i prywatnym obywateli, wydawali również edykty mające na celu poprawę obyczajów. Do kompetencji cenzorów należała również część spraw finansowych: układanie budżetu państwowego, wydzierżawianie dochodów państwowych, nadzór nad budową dróg, gmachów państwowych, akweduktów. Interesów plebejuszy bronili nietykalni trybunowie ludowi, którzy mieli prawo ingerencji w czynności wszystkich urzędników, z wyjątkiem dyktatora i cenzora.

Mam nadzieję, iż w pełni opisałem specyfikę podanych ustrojów, i każdy będzie mógł dostrzec ich wady i zalety.

29. Kolumbowie

 Wybuch wojny i później ponad pięcioletnia okupacja niemiecka stworzyła polskiej kulturze i sztuce niezwykle trudne warunki istnienia. Okupant tropił i niszczył wszelkie przejawy duchowej niepodległości naszego narodu, który ani na chwilę, mimo klęski wrześniowej, nie złożył broni i nie skapitulował. Niemieckie władze okupacyjne zamknęły polskie szkoły średnie i wyższe, teatry, muzea, biblioteki. Życie duchowe narodu jednak nie zamarło. Zeszło do podziemia. Równolegle do konspiracyjnej walki zbrojnej rozwijała się konspiracyjna działalność kulturalna i literacka. Obok podziemnych uniwersytetów i szeroko rozwiniętego tajnego nauczania powstawały takie tradycyjne ośrodki życia umysłowego narodu, jak: konspiracyjny ruch czasopiśmienniczy, tajna akcja wydawnicza, toczyły się też i spory nad ocenami ukazujących się konspiracyjnie tomików poezji i prozy, a także kształtował się program przyszłej powojennej literatury polskiej. Odbywały się spotkania autorskie, konkursy literackie, dyskusje nad najwłaściwszym wyborem tradycji literackiej. Te wszystkie formy duchowego życia narodu były przez okupanta zakazane. Ujawnienie ich groziło karą śmierci. Pomimo to na ziemiach polskich ukazywała się największa ilość podziemnych czasopism wśród krajów okupowanej Europy. Ani na chwilę nie zamarło życie literackie.

"Pochłonie nas historia. Młodych, dwudziestoletnich. Nie będziemy Mochnackimi, Mickiewiczami, Norwidami swojej epoki" - pisał Andrzej Trzebiński, jeden z wybitniejszych przedstawicieli wojennego pokolenia. Zginął rozstrzelany podczas egzekucji ulicznej w Warszawie 12 listopada 1943 roku. Aby ofiary nie wznosiły patriotycznych okrzyków, Niemcy zalali im usta gipsem.

Kolumbowie- młodzi ludzie, których życie "przerwały" wystrzały z niemieckiego pancernika "Schleswig-Holstein" 1 września 1939 roku. To z pośród nich, z pośród tego napiętnowanego pokolenia wyrośli tacy pisarze i poeci jak: K.K Baczyński, Miron Białoszewski, Tadeusz Borowski, Tadeusz Różewicz i wielu innych. Każdy z nich w swoich wierszach stara się zrozumieć swój czas, odpowiedzieć na pytanie, jakie kwestie moralne i filozoficzne pojawiły się w wyniku gwałtownego zetknięcia się z okrutną prawdą wojny. Wojna jest, bowiem totalną zagłada humanistycznych ideałów, jest sprzeczna z naturalnym porządkiem ludzkiego życia. Ludzie młodzi, wchodzący dopiero w życie, stawali twarzą w twarz ze śmiercią. Wojna zabrała im wszystko to, co wiąże się z wiekiem dojrzałym. Młodość i śmierć znalazły się obok siebie. Wśród naczelnych motywów liryki tych autorów wyróżniamy powracający często motyw przemijania, przepływu czasu, a także zbliżającej się nieuchronnie zagłady. Wszystkie utwory cechuje przemiana protestu przeciwko niepotrzebnej śmierci w pytanie, jak żyć w "czasie nieludzkim", czego warto bronić, dla jakich idei warto umrzeć. Niektóre z nich (w szczególności Białoszewskiego) nacechowane są katastrofizmem czasami nawet w swej wymowie bardzo przerażającym, wskazującym na silne przeżycia wewnętrzne.

Kolumbowie-rocznik 20.Tak o swoich rówieśnikach pisał Roman Bratny. Spora część z pośród nich zginęła. W obozach, w ulicznych egzekucjach, w obronie swojej ojczyzny. My, młodzież współczesna możemy tylko złożyć hołd ich bohaterskości, i poprzez poezje i utwory prozatorskie poznawać historię tych wspaniałych ludzi.

30. Konferencja monachijska.

 III Rzesza prowadziła politykę ekspansji. Po aneksji Austrii w marcu 1938r. Niemcy zdecydowały się na zajęcie Czechosłowacji. Wynikało to z dążenia do uzyskania pełnej hegemonii w Europie Środkowej oraz zdobycia atrakcyjnych pod względem militarnym i ekonomicznym Sudetów. Z tych względów w swej początkowej fazie konflikt niemiecko- czeski skupił się wokół problemu Niemców sudeckich. Sudety były zamieszkane w większości przez ludność niemieckojęzyczną, narastały tam nastroje nacjonalistyczne. Nacjonalizm ten przybierał coraz bardziej charakter wielkoniemiecki i hasła nazizmu padały na bardzo podatny grunt. W 1933r. w Czechosłowacji powstała ekspozytura NSDAP. Prowadzono ostrą kampanię przeciw państwu czeskiemu, interpretując wiele jego posunięć jako prześladowania mniejszości niemieckiej. Działalność Niemców sudeckich sprzyjała polityce Hitlera i w 1938r. nasiliła się kampania propagandowa prowadzona przez III Rzeszę. Pojawiło się w niej żądanie przyłączenia Sudetów do Niemiec. W Europie, wobec nastrojów pacyfistycznych, w obawie przed konfliktem dyplomacja państw zachodnich wywierała nacisk na Czechosłowację , nakłaniają ją do ustępstw wobec żądań Hitlera. 29 września 1938r. odbyła się naprędce zorganizowana konferencja międzynarodowa w Monachium, w której udział wzięli; Chamberlain, premier Francji- Deladier, Hitler i Mussolini. Przedstawiciela Czech nie zaproszono. Chamberlain bał się, że jeśli Czesi nie ustąpią, Hitler rozpęta wojnę. Uczynił wszystko, by zmusić Benesa do zgody na odstąpienie Sudetów. W rezultacie Benes podał się do dymisji , a nowy prezydent Emil Hacha zaakceptował podjętą przez mocarstwa decyzję oddania Sudetów Niemcom. W całej Europie zapanowała ulga i entuzjazm. Również w Niemczech ludzie się cieszyli, co rozsierdziło Hitlera , który oczekiwał od swojego narodu nie pacyfistycznego, lecz bojowego nastawienia.

"Zapewniłem pokój naszemu pokoleniu"- powiedział Chamberlain po powrocie do Londynu.

Kiedy euforia minęła zaczęto czynić rachunki. Konferencja monachijska ugodziła w dumę Czechów, wykazując bezradność ich państwa.. Co prawda mocarstwa potwierdziły suwerenność pozostałego po aneksjach terytorium , ale Czesi czuli się zdradzeni.

Tereny te zajmowały powierzchnię 39 tys. km2 (co stanowiło jedną piątą terytorium Czechosłowacji) i zamieszkane były przez 3 mln 300 tys. ludzi, w większości Niemców sudeckich, w tym także przez 800 tys. Czechów. Rząd Czechosłowacji musiał także zwolnić ze służby w wojsku i policji wszystkich pragnących tego Niemców sudeckich oraz zwolnić z więzień tych Niemców sudeckich, którzy odbywali kary za przestępstwa polityczne. W zamian za to Wielka Brytania i Francja zagwarantowały nowe granice czechosłowackie. Polska inkorporowała Zaolzie. W wyniku I arbitrażu wiedeńskiego z 2 listopada 1938 Węgrzy zajęli południową Słowację i Ruś Zakarpacką. Niemcy zajmując Sudety

uzyskały dobrze umocnione tereny, a także wielkie zakłady przemysłowe, w tym zakłady wojskowe Škoda o zdolności produkcyjnej równej ówczesnemu przemysłowi zbrojeniowemu Anglii.

Monachium okazało się klęską dla Francji, która wykazała swą słabość i zależność od polityki angielskiej, a także zlekceważyła własne zobowiązania traktatowe. Dało to wiele do myślenia Stalinowi, który widząc słabość państw zachodnich wobec Hitlera, zaczął rozważać konieczność zwrotu politycznego. Miał on polegać na rezygnacji utrzymywania frontu antyniemieckiego w Europie Środkowej i przejściu do polityki porozumienia z Niemcami na zasadzie podziału wpływów.

 

31. Konstytucja 3 maja - postanowienia i znaczenie.

Konstytucja 3 Maja, ustawa zasadnicza z 1791 uchwalona na Sejmie Czteroletnim przez stronnictwo patriotyczne jako rezultat kompromisu ze stronnictwem królewskim, będąca wynikiem dążeń do naprawy stosunków wewnętrznych w Rzeczpospolitej po I rozbiorze (Rozbiory Polski), ustalająca podstawy ustroju nowożytnego w Polsce. Była to pierwsza w Europie konstytucja oparta na monteskiuszowskiej koncepcji podziału władz na władzę: ustawodawczą, wykonawczą i sądowniczą. Polska stała sie moonarchią konstytucyjną opartą o zasady: zwierzchnictwa narodu, podziału władzy i głosowania większością głosów.

Jej wstępnym etapem było Prawo o sejmikach z 24 III 1791 oraz Prawo o miastach (królewskich) z 18 IV 1791. Pozostawiała ustrój stanowy, z pewnymi drobnymi zmianami: znacznie uszczuplono wpływy magnaterii na elekcję, Senat i zarząd kraju, wykluczając z sejmików szlachtę nieposesjonatów, stanowiącą najgorliwszą klientelę magnatów. W prawie wyborczym feudalny cenzus urodzenia szlacheckiego zastąpiono burżuazyjnym cenzusem posiadania. Mieszczanom zatwierdzono prawo nabywania dóbr i uzyskiwania nobilitacji.

Jeśli chodzi o reformy państwowe to postanowienia konstytucji centralizowały państwo, znosząc odrębność pomiędzy Korona, a Litwą, wprowadzając jednolity rząd, skarb i wojsko.

Za religię panującą uznano katolicyzm, przy zupełnej tolerancji innych, uznanych przez państwo wyznań. Konstytucja wprowadziła trójpodział władzy: władzę ustawodawczą miał sprawować dwuizbowy Sejm, składający się ze szlachty-posesjonatów (204 posłów) i 24 plenipotentów miast. Zmniejszono natomiast znacznie rolę Senatu, instrukcje poselskie, konfederacje i liberum veto zostały zniesione, decyzje miały zapadać zwykłą większością głosów. Kadencja Sejmu trwała 2 lata, posiedzenia zwoływane były w razie potrzeby, co 25 lat miano zwoływać Sejm w celu poprawy konstytucji. W sprawie władzy wykonawczej to przyznano ją królowi i Radzie zwanej Strażą Praw, która składała się z prymasa, marszałka sejmu, przewodniczącego Komisji Edukacji Narodowejoraz 5 ministrów oraz oczywiscie króla, który stał na jej czele.

Konstytucja 3 maja miała ogromne znaczenie ponieważ zniesiono wolną elekcję, a po śmierci Stanisława Augusta tron miał być dziedziczny, tylko w razie wymarcia rodziny królewskiej szlachta miała wybierać nową dynastię. Poza tym była wielkim osiągnięciem narodu polskiego, który chciał zachować niezależność państwową i zabezpieczyć możliwość rozwoju gospodarczego i politycznego kraju.

32. Krzyżacy

 KRZYŻACY, właśc. Zakon Szpitala Najświętszej Marii Panny Domu Niemieckiego w Jerozolimie, przyjęta w Polsce nazwa niem. zakonu rycerskiego, w Niemczech zw. Zakonem Niem.; zał. 1190 w Palestynie i przekształcony 1198 w zakon rycerski; gł. jego zadaniem miała być opieka nad pielgrzymami i chorymi oraz walka z tzw. niewiernymi; na jego czele stał w. mistrz i kapituła. Wobec naporu muzułmanów w Palestynie i w poszukiwaniu nowych terenów działania w. mistrz rozpoczął starania o przeniesienie zakonu do Europy. W 1211 KRZYŻACY, właśc. Zakon Szpitala Najświętszej Marii Panny Domu Niemieckiego w Jerozolimie, przyjęta w Polsce nazwa niem. zakonu rycerskiego, w Niemczech zw. Zakonem Niem.; zał. 1190 w Palestynie i przekształcony 1198 w zakon rycerski; gł. jego zadaniem miała być opieka nad pielgrzymami i chorymi oraz walka z tzw. niewiernymi; na jego czele stał w. mistrz i kapituła. Wobec naporu muzułmanów w Palestynie i w poszukiwaniu nowych terenów działania w. mistrz rozpoczął starania o przeniesienie zakonu do Europy. W 1211 król węg. Andrzej II powołał Krzyżaków do obrony pd. granic Siedmiogrodu przed Połowcami, jednak ich dążenie do stworzenia własnego państwa spowodowało, że 1224-25 zostali usunięci z Węgier. W 1226 wezwani przez Konrada I Mazowieckiego do walki z Prusami, przybyli 1230 do ziemi chełmińskiej; 1231-33 opanowali ją (nadana im częściowo przez Konrada Mazowieckiego w lenno), a do 1283 dokonali podboju Prus; 1233 do Krzyżaków przyłączyła się część zakonu - dobrzyńskiego , a 1237 - kawalerowie mieczowi w Inflantach. Krzyżacy, popierani przez cesarstwo i papiestwo, utworzyli na zajętych ziemiach własne państwo zakonne, dążące do stałego poszerzenia swych granic kosztem sąsiadów. Po objęciu Inflant Krzyżacy próbowali ekspansji na Rusi, ponieśli jednak klęskę w bitwie na jeziorze - Pejpus (1242). W poł. XIII w. opanowali Sambię, usiłowali także podbić Żmudź. W 1308-09 zajęli Pomorze Gdańskie, co zapoczątkowało okres długotrwałych wojen z Polską (- wojny polsko-krzyżackie); pierwszy ich etap zakończył się 1343 pokojem - kaliskim. Podstawą potęgi polit. zakonu była znakomita organizacja ekon. (rozwój handlu i rzemiosła, kolonizacja), która doprowadziła w poł. XIV w. do uzyskania przez Krzyżaków czołowej pozycji w basenie M. Bałtyckiego. Stałe walki z Litwą przyniosły Krzyżakom sławę międzynar. i ściągały na wyprawy rycerzy eur., prowadziły jednak do utraty przez zakon jego rel. charakteru. Zagrożenie przez Krzyżaków Litwy (zwł. Żmudzi) stało się jedną z przyczyn unii pol.-litew. w Krewie 1385. W 1409 Krzyżacy rozpoczęli tzw. wielką wojnę, ponosząc klęskę pod - Grunwaldem 1410; KRZYŻACY, właśc. Zakon Szpitala Najświętszej Marii Panny Domu Niemieckiego w Jerozolimie, przyjęta w Polsce nazwa niem. zakonu rycerskiego, w Niemczech zw. Zakonem Niem.; zał. 1190 w Palestynie i przekształcony 1198 w zakon rycerski; gł. jego zadaniem miała być opieka nad pielgrzymami i chorymi oraz walka z tzw. niewiernymi; na jego czele stał w. mistrz i kapituła. Wobec naporu muzułmanów w Palestynie i w poszukiwaniu nowych terenów działania w. mistrz rozpoczął starania o przeniesienie zakonu do Europy. W 1211 król węg. Andrzej II powołał Krzyżaków do obrony pd. granic Siedmiogrodu przed Połowcami, jednak ich dążenie do stworzenia własnego państwa spowodowało, że 1224-25 zostali usunięci z Węgier. W 1226 wezwani przez Konrada I Mazowieckiego do walki z Prusami, przybyli 1230 do ziemi chełmińskiej; 1231-33 opanowali ją (nadana im częściowo przez Konrada Mazowieckiego w lenno), a do 1283 dokonali podboju Prus; 1233 do Krzyżaków przyłączyła się część zakonu - dobrzyńskiego , a 1237 - kawalerowie mieczowi w Inflantach. Krzyżacy, popierani przez cesarstwo i papiestwo, utworzyli na zajętych ziemiach własne państwo zakonne, dążące do stałego poszerzenia swych granic kosztem sąsiadów. Po objęciu Inflant Krzyżacy próbowali ekspansji na Rusi, ponieśli jednak klęskę w bitwie na jeziorze - Pejpus (1242). W poł. XIII w. opanowali Sambię, usiłowali także podbić Żmudź. W 1308-09 zajęli Pomorze Gdańskie, co zapoczątkowało okres długotrwałych wojen z Polską (- wojny polsko-krzyżackie); pierwszy ich etap zakończył się 1343 pokojem - kaliskim. Podstawą potęgi polit. zakonu była znakomita organizacja ekon. (rozwój handlu i rzemiosła, kolonizacja), która doprowadziła w poł. XIV w. do uzyskania przez Krzyżaków czołowej pozycji w basenie M. Bałtyckiego. Stałe walki z Litwą przyniosły Krzyżakom sławę międzynar. i ściągały na wyprawy rycerzy eur., prowadziły jednak do utraty przez zakon jego rel. charakteru. Zagrożenie przez Krzyżaków Litwy (zwł. Żmudzi) stało się jedną z przyczyn unii pol.-litew. w Krewie 1385. W 1409 Krzyżacy rozpoczęli tzw. wielką wojnę, ponosząc klęskę pod - Grunwaldem 1410; nastąpiło załamanie potęgi polit. i gosp. zakonu. Dalsze wojny z Polską (1414-21 i 1431-35) doprowadziły do zubożenia ludności państwa zakonnego i konfliktu z dynamicznie rozwijającymi się miastami (Gdańsk, Toruń, Elbląg) oraz rycerstwem, mającym mniejsze uprawnienia od szlachty polskiej. W 1440 przedstawiciele rycerstwa i miast prus. utworzyli - Związek Pruski, 1454 wzniecili powstanie zbrojne i poddali całość ziem prus. Kazimierzowi IV Jagiellończykowi, który wydał akt inkorporacyjny Prus do Korony; wywołana tym wojna - trzynastoletnia zakończyła się sukcesem Polski i pokojem - toruńskim 1466. Dążenie zakonu do obalenia postanowień pokoju tor. stało się przyczyną wybuchu nowej wojny pol.-krzyżackiej 1519-21, przerwanej rozejmem w Toruniu; w. mistrz Albrecht Hohenzollern sekularyzował zakon i przyjąwszy luteranizm przekształcił go w księstwo świeckie, tzw. - Prusy Książęce, z którego 1525 złożył hołd lenny królowi Zygmuntowi I Staremu. Krzyżacy w Inflantach, którzy pod koniec XV w. uniezależnili się od w. mistrza, w istocie stanowili odrębne państwo zakonne; w sytuacji rozprężenia wewn. i osłabienia zakonu inflanckiego, 1558 nastąpił wybuch wojny - inflanckiej; wobec niepowodzenia obrony mistrz inflancki, G. Kettler, przeprowadził 1561 sekularyzację zakonu i poddał go Polsce i Litwie. Zakon w uszczuplonych rozmiarach, przetrwał w Niemczech; 1809 ces. Napoleon I rozwiązał zakon, którego schronieniem stał się dwór Habsburgów w Wiedniu; 1918 zatracił rycerski charakter, stał się zakonem duchownym; w Austrii działał do 1938, po jej włączeniu do III Rzeszy, nielegalnie; 1947 zalegalizowany przez rząd austr.; istnieje w Austrii, Włoszech, Niemczech, Belgii, Słowenii i na Morawach; zajmuje się działalnością duszpasterską, oświat. i charytatywną.nastąpiło załamanie potęgi polit. i gosp. zakonu. Dalsze wojny z Polską (1414-21 i 1431-35) doprowadziły do zubożenia ludności państwa zakonnego i konfliktu z dynamicznie rozwijającymi się miastami (Gdańsk, Toruń, Elbląg) oraz rycerstwem, mającym mniejsze uprawnienia od szlachty polskiej. W 1440 przedstawiciele rycerstwa i miast prus. utworzyli - Związek Pruski, 1454 wzniecili powstanie zbrojne i poddali całość ziem prus. Kazimierzowi IV Jagiellończykowi, który wydał akt inkorporacyjny Prus do Korony; wywołana tym wojna - trzynastoletnia zakończyła się sukcesem Polski i pokojem - toruńskim 1466. Dążenie zakonu do obalenia postanowień pokoju tor. stało się przyczyną wybuchu nowej wojny pol.-krzyżackiej 1519-21, przerwanej rozejmem w Toruniu; w. mistrz Albrecht Hohenzollern sekularyzował zakon i przyjąwszy luteranizm przekształcił go w księstwo świeckie, tzw. - Prusy Książęce, z którego 1525 złożył hołd lenny królowi Zygmuntowi I Staremu. Krzyżacy w Inflantach, którzy pod koniec XV w. uniezależnili się od w. mistrza, w istocie stanowili odrębne państwo zakonne; w sytuacji rozprężenia wewn. i osłabienia zakonu inflanckiego, 1558 nastąpił wybuch wojny - inflanckiej; wobec niepowodzenia obrony mistrz inflancki, G. Kettler, przeprowadził 1561 sekularyzację zakonu i poddał go Polsce i Litwie. Zakon w uszczuplonych rozmiarach, przetrwał w Niemczech; 1809 ces. Napoleon I rozwiązał zakon, którego schronieniem stał się dwór Habsburgów w Wiedniu; 1918 zatracił rycerski charakter, stał się zakonem duchownym; w Austrii działał do 1938, po jej włączeniu do III Rzeszy, nielegalnie; 1947 zalegalizowany przez rząd austr.; istnieje w Austrii, Włoszech, Niemczech, Belgii, Słowenii i na Morawach; zajmuje się działalnością duszpasterską, oświat. i charytatywną.król węg. Andrzej II powołał Krzyżaków do obrony pd. granic Siedmiogrodu przed Połowcami, jednak ich dążenie do stworzenia własnego państwa spowodowało, że 1224-25 zostali usunięci z Węgier. W 1226 wezwani przez Konrada I Mazowieckiego do walki z Prusami, przybyli 1230 do ziemi chełmińskiej; 1231-33 opanowali ją (nadana im częściowo przez Konrada Mazowieckiego w lenno), a do 1283 dokonali podboju Prus; 1233 do Krzyżaków przyłączyła się część zakonu - dobrzyńskiego , a 1237 - kawalerowie mieczowi w Inflantach. Krzyżacy, popierani przez cesarstwo i papiestwo, utworzyli na zajętych ziemiach własne państwo zakonne, dążące do stałego poszerzenia swych granic kosztem sąsiadów. Po objęciu Inflant Krzyżacy próbowali ekspansji na Rusi, ponieśli jednak klęskę w bitwie na jeziorze - Pejpus (1242). W poł. XIII w. opanowali Sambię, usiłowali także podbić Żmudź. W 1308-09 zajęli Pomorze Gdańskie, co zapoczątkowało okres długotrwałych wojen z Polską (- wojny polsko-krzyżackie); pierwszy ich etap zakończył się 1343 pokojem - kaliskim. Podstawą potęgi polit. zakonu była znakomita organizacja ekon. (rozwój handlu i rzemiosła, kolonizacja), która doprowadziła w poł. XIV w. do uzyskania przez Krzyżaków czołowej pozycji w basenie M. Bałtyckiego. Stałe walki z Litwą przyniosły Krzyżakom sławę międzynar. i ściągały na wyprawy rycerzy eur., prowadziły jednak do utraty przez zakon jego rel. charakteru. Zagrożenie przez Krzyżaków Litwy (zwł. Żmudzi) stało się jedną z przyczyn unii pol.-litew. w Krewie 1385. W 1409 Krzyżacy rozpoczęli tzw. wielką wojnę, ponosząc klęskę pod - Grunwaldem 1410; nastąpiło załamanie potęgi polit. i gosp. zakonu. Dalsze wojny z Polską (1414-21 i 1431-35) doprowadziły do zubożenia ludności państwa zakonnego i konfliktu z dynamicznie rozwijającymi się miastami (Gdańsk, Toruń, Elbląg) oraz rycerstwem, mającym mniejsze uprawnienia od szlachty polskiej. W 1440 przedstawiciele rycerstwa i miast prus. utworzyli - Związek Pruski, 1454 wzniecili powstanie zbrojne i poddali całość ziem prus. Kazimierzowi IV Jagiellończykowi, który wydał akt inkorporacyjny Prus do Korony; wywołana tym wojna - trzynastoletnia zakończyła się sukcesem Polski i pokojem - toruńskim 1466. Dążenie zakonu do obalenia postanowień pokoju tor. stało się przyczyną wybuchu nowej wojny pol.-krzyżackiej 1519-21, przerwanej rozejmem w Toruniu; w. mistrz Albrecht Hohenzollern sekularyzował zakon i przyjąwszy luteranizm przekształcił go w księstwo świeckie, tzw. - Prusy Książęce, z którego 1525 złożył hołd lenny królowi Zygmuntowi I Staremu. Krzyżacy w Inflantach, którzy pod koniec XV w. uniezależnili się od w. mistrza, w istocie stanowili odrębne państwo zakonne; w sytuacji rozprężenia wewn. i osłabienia zakonu inflanckiego, 1558 nastąpił wybuch wojny - inflanckiej; wobec niepowodzenia obrony mistrz inflancki, G. Kettler, przeprowadził 1561 sekularyzację zakonu i poddał go Polsce i Litwie. Zakon w uszczuplonych rozmiarach, przetrwał w Niemczech; 1809 ces. Napoleon I rozwiązał zakon, którego schronieniem stał się dwór Habsburgów w Wiedniu; 1918 zatracił rycerski charakter, stał się zakonem duchownym; w Austrii działał do 1938, po jej włączeniu do III Rzeszy, nielegalnie; 1947 zalegalizowany przez rząd austr.; istnieje w Austrii, Włoszech, Niemczech, Belgii, Słowenii i na Morawach; zajmuje się działalnością duszpasterską, oświat. i charytatywną.

33. Aleksander Wielki

 Aleksander wielki był niewątpliwie geniuszem, lecz wiele zawdzięczał on temu, co zostawił po sobie jego ojciec, Filip II Macedoński. Filip zbudował, bowiem dobrą armię założoną z ciężkiej kawalerii i piechoty uzbrojonej w piki, która pozwoliła Macedonii stać się pierwszą potęgą wśród państw greckich. Po zwycięstwie króla nad siłami atńsko-tebanskimi pod Cheroneą większość miast- państw stała się satelitami Macedonii i wyciągnięta została w królewskiej plany podboju Persji. Niektóre oddziału wyruszył już w drogę, gdy Filip został zamordowany w 336 p.n.e. W nadziei, że śmierć króla osłabi Macedonię, miasta greckie natychmiast wszczęły bunt. Jednak następca Filipa, dwudziestoletni Aleksander stłumił go szybko i bezwzględnie. Historyczne miasto Teby, które stawiło twardy opór, zrównane zostało w odwecie z ziemią, a jego mieszkańcy oddani w niewole. Nie marnując czasu, w roku 334 p.n.e. Aleksander z marszu wkroczył do Azji Mniejszej(dziś tereny Turcji) ze swa 35 tysięczną armią.

GRA O WSZYSTKO

Inwazja była ryzykownym posunięciem-imperium perskie było rozległe, a jego armia wielokrotnie liczniejsza niż Aleksandra. Z drugiej strony imperium było słabsze, niż można było sądzić, a jego władcy mieli problemy z utrzymaniem jedności państwa. Poza tym grecy byli doskonałymi wojownikami, a tak, że nawet sami Persowie zatrudniali ich chętnie jako najemników. Wkraczając do Persji Aleksander rozpoczął realizację planów, o których mówiono w Grecji od lat. Lecz musiał się spieszyć, ponieważ koszty utrzymania armii poważnie obciążały skarbiec. Filip zostawił po sobie długi i, mimo zaciągnięcia nowych kredytów, Aleksander nie było stać nawet na utrzymanie greckiej floty w gotowości. Rozpaczliwie potrzebował zwycięstwa i łupów. Aleksander odniósł swe pierwsze zwycięstwo w tej wojnie w bitwie z naprędce zebranymi wojskami perskimi nad rzekom Granikos. Miasta greckie płożone w Azji Mniejszej, podbite wcześniej przez Persów, witały go jako wyzwoliciela. Początkowo strategia polegała na marszu na południe i zajmowanie po drodze bogatych miast fenickich oraz odcięciu floty wroga od bazy na Morzu Śródziemnym. Przeważające siły perskie pod wodzą cesarza Dariusza zastąpił mu drogę nad Zatoką Issos. Jednakże, jak można się było spodziewać, ciężkie, niezwrotne formacje perskie wymanewrowane przez lekkie oddziały Aleksandra, która przepuściła szarżę na wroga. Sam Dariusz ratował się uciekał, pozwalając, by cała jego rodzina wpadła w ręce zwycięzcy. Aleksander osobiście dowodził szarżą. W marszu Aleksander został zmuszony do długotrwałego oblegania słynnego miasta Tyr. Położonego na przybrzeżnej wyspie. Kapitulacja nastąpiła dopiero po siedmiu miesiącach. Dalej poszło już łatwiej i około 332p.n.e. król zajął Egipt. Tam koronowano go na faraona i powitano jaj syna boga słońca, Amona.

OBSESJA

Aleksander pokazał jaj silnie owładnęła nim obsesyjna potrzeba ciągle nowych podbojów, gdy odrzucił pojednawczą ofertę od Dariusza, który obiecywał mu ogromne terytorium w zamian za pokój. W ręce Aleksandra wpadł bogaty skarbiec Dariusz i problemy, które trapiły króla od śmierci ojca, wreszcie się skończy. Jednak wojna trwała nadal. Aleksander ścigał Dariusza, a gdy ten został zamordowany, ruszył w pogoń za uzrpatore Bessosem. Gdy podbił Dolinę Indusu, król chciał maszerować dalej, ale żołnierze sprzeciwili się i Aleksander z niechęcią zawrócił. Teraz jako król królów i Pan Azji Aleksander zaczął nosić szaty perski i kazał oddawać sobie cześć boską. Jednak macedońskim żołnierza nie podobało się nowy imaż władcy zagrozili oni, że rozejdą się do domu, ale król z nalazł sposób na zatrzymanie ich przy sobie. Zorganizował wielka ceremonię "zaślubiny Wschodu z Zachodem" w czasie, której podobno 9000 Macedończyków wzięło za żonę Azjatki. Nagle w czerwcu 332roku p.n.e. Aleksander zmarł. Nie miał wtedy nawet 33 lata Aleksander zyskał mian jednego z największych wodzów w historii.

34. Bezkrólewie w Polsce i pierwsza wolna elekcja w XVI w.

 1.WYMARCIE DYNASTII JAGIELLONÓW

W roku 1572 umarł ostatni z Jagiellonów, Zygmunt August i nie zostawił potomka. Dlatego przed sejmem stanął problem jak wybrnąć z bezkrólewia, jak zachować ciągłość dynastii. Radziwiłłowie litewscy zgłosili się do korony jako spatkobiercy po Barbarze Radziwiłłównie, ostatniej żonie Zygmunta Augusta. Przeciwko nim wystąpiły rody magnackie, które również zgłaszały swoje kandydatury. Sejm im korony nie powierzał, bo groziło to wojną domową o tron, a Litwie- wojnie z Litwą. Zwołany został sejm zwany konwokacyjnym (I sejm w czasie bezkrólewia). Zadaniem było określenie sposobu wyboru króla. Ustalono, że pod nieobecność króla obowiązki jego przyjmuje prymas polski- interrex. Ustalono również wybór króla przez elekcję (wybór spośród kandydatów).

Okazało się, że na zamku żyje ostatni Jagiellon: Anna Jagiellonka (siostra Zygmunta Starego i ciotka Zygmunta Augusta). Wymyślono, że ożeni się z jakimś królem a z małżeństwa urodzi się dziecko, które przejmie tron (zachowanie ciągłości).

Na sejmie konwokacyjnym ustalono, że król cudzoziemski musi przestrzegać polskiego prawa, ustroju i przywilejów. Ustalono tzw. artykuły henrykowskie (od imienia pierwszego króla): szlachta miała prawo odmówić królowiposłuszeństwa, gdyby łamał ich prawa. Ustalono również prywatne zobowiązanie wybranego władcy- pacta conventa. Gdy to ustalono ogłoszono elekcję.

2.ELEKCJA HENRYKA WALEZEGO

1573r.- I elekcja. Szlachta na mocy przywilejów ma prawo wyboru spośród kandydatów. Do tronu zgłosili się:

-Stefan Batory- książe Siedmiogrodu,

-Henryk Walezy,

-Iwan IV Groźny-car Rosji,

-Habsburgowie.

Batory odpadł, bo Siedmiogród był wasalem Turcji. Iwan IV Groźny też odpadł (wojna o Inflanty). Habsburgowie zajęli Czechy i Węgry, więc został Henryk Walezy - I król elekcyjny. Podpisał artykuły henrykowskie. W paktach konwentach został zobowiązany do ściągnięcia na Bałtyk floty francuskiej swojego brata - króla Francji Karola X.

Ożenił się z Anną Jagiellonką. Podpisał konfederację o wolności wyznania. Koronacja i ślub w 1574r. Po 3 m-cach, po śmierci swojego brata, wyjechał do Francji i został jej królem jako Henryk III. Cieszono się z tego, ponieważ państwa zostanął połączone unią personalną.

W 1574r. II sejm konwokacyjny. Wysłano do Francji poselstwo (Paweł Działczyński)- oskarżył króla o złodziejstwo, tchórzostwo. Henryk oddał koronę, berło i jabłko i zrzekł się pretensji do korony. Decyzją tego, sejm przed ogłoszeniem II elekcji, musiał podnieść atrakcyjność Anny Jagiellonki poprzez jej koronację na królową Polski. Odbyło się to na Wawelu w 1573r. (IIIkoronacja po Jadwidze i Barbarze). 1575r.-ogłoszenie elekcji.

3.STEFAN BATORY KRÓLEM POLSKI

Na króla wybrany został Stefan Batory. Podpisał artykuły henrykowskie. Był protestantem. Ożenił się z Anną Jagiellonką. Nie miał z nią dzieci, bo był typowym królem żołnierzem. ZREFORMOWAŁ ARMIĘ i utworzył tzw. piechotę wybraniewską. Jej żołnierze byli wybierani spśród chłopów (1220) a sąsiedzi opłacali wojsko. Płacono mu żołd, stąd nazwa żołdowscy. Taki żołnież i jego rodzina miała ulgi feudalne, miał więc motywację do walki. Batory ZREFORMOWAŁ SĄDOWNICTWO- stworzył tzw. Trybunały koronne w Polsce i na Litwie. Rozpatrywały one sprawy karne szlachty zagrożone karą śmierci ( na mocy przywilejów henr. nie można było szlachty sądzić i dlatego ich uniewinniano).

Batory wygrał II wojnę inflandzką z carem Rosji. W 1577r. Iwan IV Groźny zajął Inflanty. Piechota wybraniecka Batorego zajęła twierdzę na pograniczu polsko- litewskim. W cesarstwie wybuchły bunty przeciwki Iwanowi- w końcu poprosił o rozejm. Rozmowy odbyły się w 1582r. Rosjanie wycofali się z Inflant i zrzekli się pretensji.

Batory rządził do 1586r.

35. Arabowie i rekonkwista w Hiszpanii

 Ostatni z Gockich królów Roderyk, objął tron mimo sprzeciwu części dostojników, którzy zwrócili się o pomoc do Arabów. W tym czasie Arabowie rozprzestrzenili się już w całej północnej Afryce, a wraz z nimi szerzył się islam. Wezwani na pomoc, w krótkim czasie doprowadzili do upadku Wizygotów. Swoje zwycięstwo nad Roderykiem wykorzystali do osiedlenia się na Półwyspie Iberyjskim.

Tarik, wysłannik władcy Damaszku Musy ibn Nusajra, wylądował na Gibraltarze. Pobił wojska Roderyka pod Guadalate i dotarł do Toledo. Za nim szedł z posiłkami Musa, który zajął Sewillę i Meridę. W ciągu kilku następnych lat podbili całą Hiszpanię, z wyjątkiem nielicznych miejscowości w Pirenejach i górskich rejonach Asturii, z których potem rozpocząć się miała chrześcijańska kontrofensywa Reconquista. Przez pierwsze 40 lat Hiszpania nazywała się Al.-Andalus, była prowincją Damaszku. W roku 755 przybył do Hiszpanii z Bagdadu potomek Omajjadów, któremu udało się uniknąć pogromu, jaki jego rodzinie zgotowała dynastia Abbasydów. Ów przybysz, Abd ar-Rahman I (756-788), i jego następcy przejęli władzę w Al.-Andalus i założyli niezależny emirat w Kordobie.

Islam stał się oficjalną religią. Mimo to chrześcijanie i żydzi mogli bez przeszkód wyznawać swoje religie pod warunkiem że płacili podatki gruntowe. Wielu wieśniaków przeszło na islam z powodu tych właśnie podatków. Ludzi takich nazywano Muladies. Zaś tych którzy nie zmienili religii Mozarabes. Dzięki Mozarabom chrześcijanie zetknęli się z wieloma wybitnymi osiągnięciami cywilizacji Arabskiej.

W początkach X wieku Al.-Andalus osiągnęła szczyt swego politycznego i kulturalnego rozwoju. Almeria stała się jednym z najbogatszych portów zachodu, pomostem łączącym Emirat Kordobański z Kalifatem Bagdadzkim, stolica emiratu olśniewała bogactwem, kulturą i elegancją. Właśnie bogactwo pozwoliło Abd ar-Rahmanowi III zgłosić swoja prawa do dziedzictwa Omajjadów. Ogłosił się kalifem i stał się przywódcą duchowym hiszpańskich muzułmanów. Za czasów Kalifatu Kordobańskiego (912-1031) królestwo mauretańskie osiągnęło największy zasięg terytorialny. Zajmowało ž powierzchni Półwyspu Iberyjskiego oraz Tanger i północne Maroko. Młody kalif Abderrmán III podporządkował sobie całe królestwo, wzmocnił granice, stale zagrożone przez chrześcijan, oraz rozbudował stolicę.

Ostatnim kalifem Kordoby był Almanzor. W rzeczywistości piastował funkcję wojskowego zarządcy, wprowadził dyktaturę wojskową i urządzał szybkie wypady na terytorium chrześcijan. W 987 dotarł do Barcelony, a około 997 do Santiago de Compostela. Z katedry miasta zabrał dzwony i prowokacyjnie powiesił je w meczecie kordobańskim. Pozostały tam przez 200 lat, dopóki nie odzyskał ich Ferdynand III. Mauretański królestwo rozpadło się na wiele części {taifas}:Sewillę, Huelvę, Grenadę, Nieblę, Walencję, Badajoz, Malagę itd. Którymi rządziły różne dynastie.

Gdy w 1085 Alfons VI doprowadził rekonkwistę do rzeki Tag i zdobył Toledo, taifas musiały wezwać na pomoc Almorawidów. Była to dynastia berberyjska pod której panowaniem pozostawały obszary Afryki Północnej i Złoty Szlak do Sudanu. Pod wodzą Jasufa Ben Taszfina przebyli cieśninę Gibraltarską, pokonali Alfonsa Vi i zajęli się jednoczeniem mauretańskich państewek. Dokończyli dzieła zdobywając Grenadę, Malagę i Sewillę. Byli wyznawcami ortodoksyjnego islamu, więc narzucili reżim polityczny i kulturalny. Na południu Almorawidzi zostali zaatakowani przez Almohadów, którzy przejęli kontrolę nad Złotym Szlakiem do Sudanu, a w roku 1147 nad całym Marokiem.

Jedynymi taifas, jakie pozostały niezależne, były Badajoz i Saragossa. Walencję zdobył El Cid Campedor(mozambicki szlachcic). Gdy zginął Walencja ponownie dostała się w ręce Arabów i została wyzwolona dopiero 100 lat później przez Jaimę I Zdobywcę.

Almohadzi panowali w Al.-Andalus i w Afryce północnej przez niemal cały wiek. Po szybkim wypadzie zbrojnym z Maroka zdobyli Tarifę i Algricas. Stolicę założyli w Marakeszu, a Sewilla stała się centrum administracyjnym i kulturalnym. Powstrzymali marsz chrześcijańskich wojsk na południe, a nawet sami atakowali Kastylię i Nawarrę.

Wobec powtarzających się najazdów Almohadów na terytoria Kastylii, Nawarry i Aragonii, trzy królestwa sprzymierzyły się przeciw wspólnemu wrogowi. Do decydującej walki doszło w roku 1212 pod Las Navas de Tolosa, kiedy to wojska chrześcijańskie wyparły Almohadów aż za pasmo Sierra Morena. Po tym zwycięstwie rodzi się idea chrześcijańskiej rekonkwisty jako świętego posłannictwa, a walka przeciw Arabom i podbój ich terytorium uzyskują większe znaczenie. Królestwo arabskie ponownie rozpada się na tajfas, z których tylko Grenada opiera się chrześcijanom do końca XV wieku.

Ferdynand III Kastylijski zdobył Kordobę, Jaén i Sewillę, a w roku 1244 uczynił z rejonu Murcji protektorat kastylijski. Ale wzdłuż granicy nie ustawały starcia i potyczki. Ziemie zdobyte w Andaluzji Ferdynand rozdzielił między lojalnych palatynów, którzy wspierali go zbrojnie podczas wojny. W związku z tym zmieniły się granice między starymi tajfas. Krótkie powstanie wzniecone przez wieśniaków zakończyło się ich klęską i wygnaniem.

Cały ciężar rekonkwisty wzięła na siebie od XIII wieku Kastylia, osłabiona dodatkowo kłótniami o sukcesję i zagrożona buntem arystokracji. Gospodarka zaczęła się jednak rozwijać, zapewniając krajowi dostatek przez następne dwa stulecia. W roku 1273 Alfons X stworzył Mestę (system wypasy owiec), by wspomóc rozwój rozległych terenów swego kraju.

Natomiast Grenadą od XII wieku rządziła Dynastia Nasrydów. Kiedy Królowie Katoliccy przypuścili pierwszy szturm na Grenadę, królestwo mauretańskie było pogrążone w wojnie domowej. Tak zaczęło się oblężenie, które miało trwać 10 lat. W 1492 roku padła Grenada, ostatni bastion islamu na ziemiach Europy, co jednocześnie zakończyło okres rekonkwisty na ziemiach Hiszpanii.

 

36. Bizancjum - ogólna historia

 Ze wschodniej części imperium rzymskiego wykształciło się państwo zwane cesarstwem bizantyjskim, w którym powstała religia prawosławna. Jego stolica, Konstantynopol, przez stulecia pozostawała najwspanialszym miastem Europy.

Początkowo nazwa Bizancjum dotyczyła osady greckiej na europejskim brzegu Bosforu, wąskiej cieśniny rozdzielającej Azję Mniejszą od Europy. Ze względu na strategiczne położenie i doskonałą pozycję obronną miasta. otoczonego z trzech stron wodą, cesarz Konstantyn Wielki postanowił w 330 roku odnowić je i rozbudować. Nazwane na jego cześć Konstantynopolem, miasto stało się "nowym Rzymem", stolicą wschodniej części imperium. W odróżnieniu od zachodniej części cesarstwa, w IV i V w. region ten był stosunkowo bogaty i obejmował wiele ważnych ośrodków miejskich. Pomogły one przetrwać imperium wschodniorzymskiemu katastrofy, które ostatecznie spowodowały abdykację ostatniego cesarza na Zachodzie w roku 476.

  

Władcy zasiadający na tronie w Konstantynopolu wciąż rządzili Bałkanami. Grecją i krajami na wschodnim wybrzeżu Morza Śródziemnego. Choć dziś określamy to państwo nazwą "cesarstwo wschodniorzymskie", jego mieszkańcy wciąż nazywali je po prostu cesarstwem. mimo Ze jego terytorium wyraźnie się skurczyło. Poza tym nie mogli być pewni. czy Zachód został stracony na zawsze.

I rzeczywiście cesarz Justynian (527-565) podjął intensywne działania wojenne. czasowo odzyskując Afrykę Północna, Italię i południowa cześć Półwyspu Iberyjskiego. Rządy Justyniana obfitowały w niezwykłe osiągnięcia, skorygowano prawo rzymskie i wzniesiono imponujące budowle, jak np. słynna Hagia Sophia (świątynia Św. Zofii).

Imperium nie było jednak w stanie bez końca bronić tak rozciągniętych granic. W roku 568 Lombardowie podbili północną część Półwyspu Apenińskiego i na zachodzie zaczął się okres kolejnych klęsk. Na wschodzie koleje 105u gwałtownie zmieniały się w czasie wojen z Persją, aż w latach 30.VII wieku muzułmanie z plemion arabskich w niepowstrzymanym pochodzie zdruzgotali imperium perskie i zajęli bizantyjską Syrię. Egipt i Afrykę Północną. Po stracie Tunezji w roku 696 obszar imperium wschodniorzymskiego został zredukowany do Bałkanów i Azji Mniejszej oraz Sycylii i przyczółka w południowej Italii.

Terytoria te miały tworzyć trzon imperium w ciągu następnych stuleci. Straty terytorialne w VII wieku przyniosły pewne korzyści, ponieważ obszar. który zajmowało cesarstwo. stal się 0d tej pory bardziej zwarty, jego granice krótsze i łatwiejsze do obrony. Takie bardziej stabilne imperium pozostało pod wieloma wzglądami "rzymskie'-, na przykład jeśli chodzi 0 autokratyczny styl rządzenia i system prawny, lecz w sferze językowej i kulturowej ulęgło hellenizacji. a religia rozwinęła się w Bizancjum w specyficzny sposób. Dlatego właśnie historycy określają je jako imperium bizantyjskie lub po prostu Bizancjum.

Dzięki znakomitej zawodowej armii i reorganizacji systemu obronnego państwa, tak by mogło wytrwać pod naporem sil islamu, Bizancjum przetrwało kolejne osiemset lat, Kluczowe znaczenie w strategii obronnej miało budowanie wokó1 miast potrójnego systemu murów. co na długo uczyniło Konstantynopol miastem praktycznie nie do zdobycia. Miasto to było także największe i najznakomitsze w całym świecie chrześcijańskim sytuacji, kiedy pod panowaniem arabskim znalazły się wielkie biskupstwa z siedzibami w Antiochii, Jerozolimie i Aleksandrii, przywództwo w świecie chrześcijańskim objął mogły tylko Rzym lub Konstantynopol, co doprowadziło do zaostrzenia rywalizacji miedzy nimi.

W Konstantynopolu cesarz był zwierzchnikiem Kościoła, sprawując nad nim bezpośrednią władzę. W Rzymie natomiast papieże dążyli do zapewnienia Kościołowi niezależności od państwa, a nawet prymatu nad władzą Świecką. W kwestiach czysto doktrynalnych kościół wschodni i zachodni różniły się jeszcze bardziej, Aż wreszcie doszło do formalnej schizmy (rozdziału) w roku 1045. Od tamtej pory kośció1 chrześcijański podzielony był na rzymskokatolicki i prawosławny. W IX i X w . misjonarze bizantyjscy nawrócili na prawosławie Serbów, Bułgarów i Rusinów . Było to jedno z wielu osiągnięć Bizantyjczyków w okresie złotego wieku cesarstwa, który trwał 0d rządów Bazylego 1 (867-876) do okresu panowania Bazylego 11 (976-1025), kiedy to armie cesarskie przeprowadziły ofensywą, podbijając duże terytoria na Bałkanach i na Bliskim Wschodzie.

Walki wewnętrzne Jednak pod koniec XI wieku w imperium zaczęły się wewnętrzne podziały oraz walka miedzy wrogimi stronnictwami i to właśnie w momencie, gdy pojawili się nowi niebezpieczni wrogowie, Normanowie wyparli Bizantyjczyków z południowej Italii, a Turcy Seldżucy doprowadzili do odrodzenia siły islamu i rozbili Bizantyjczyków w bitwie pod Manzikertem ( 1071), która jest często określana jako jedno ze starć decydujących o losach naszej cywilizacji. Większa cześć Azji Mniejszej, ze szczegó1nie zasobną Anatolią, skąd pochodziła znaczna część rekrutów i żywności, została stracona, Władca Bizancjum, ocalonego 0d natychmiastowego upadku przez podziały w gronie wrogów, zwrócił się 0 pomoc do monarchów Zachodu. W wyniku tego doszło do pierwszej krucjaty (1096-99), w czasie której odzyskano Jerozolimę i złagodzono napór islamu na imperium, na czym Bizancjum zyskało pewne skromne nabytki terytorialne, Nowa porażka cesarza Manuela Komena w 1176 roku znów osłabiła imperium. a skorzystali z tego krzyżowcy, którzy skierowali swoją uwagę na Konstantynopol, co skończyło się złupieniem miasta. Wreszcie po czwartej krucjacie (1202-04) Bizancjum zostało zastąpione przez podzielone Imperium łacińskie.

 

Wprawdzie w 1261 r. jeden z władców greckich, Michał Paleolog, zdołał pokonać wojska cesarstwa łacińskiego i doprowadzić do odrodzenia pomniejszonego obszarowo Bizancjum na terenach zachodniej Azji Mniejszej i Grecji. Ale w latach 40 XIV wieku straszliwa wojna domowa pomogła nowej dynastii tureckiej, Otomanom, pokonał wojska bizantyjskie. Koniec opóźniły klęski Turków na innych frontach, lecz 29 maja 1453 r, ostał cesarz, Konstantyn XI, zginął na murach Konstantynopola podczas szturmu miasta przez armię turecką.

Do tradycji Bizancjum nawiązywała większość władców, chcących w przyszłości zjednoczyć Europę.

37. Boleslaw Krzywousty (1086-1138)

Boleslaw, wsród Piastów trzeci z kolei, chcial dorównac swoim wielkim poprzednikom:

Chrobremu i Smialemu. Pomimo iz nie wlozyl korony królewskiej, zaliczany jest do najwybitniejszych polskich wladców. Byl mlodszym synem Wladyslawa Hermana i jego drugiej zony, ksiezniczki czeskiej Judyty. Starszy brat Krzywoustego - Zbigniew pochodzil z pierwszego malzenstwa ojca, a jego matka nie miala nic wspólnego z ksiazecym rodem. Swój przydomek zawdzieczal Boleslaw pewnej deformacji czaszki, która powodowala niesymetryczny uklad miesni twarzy. Zgodnie z tym, co przekazuja zródla, juz jako siedmiolatek wzial udzial w kierowanej przez wojewode Sieciecha wyprawie na Morawy, by \"z imienia tylko walczyc\". Gall Anonim tak wspomina to wydarzenie: [...] spustoszyli przewazna czesc Moraw, przywiedli stamtad obfity lup i jenców, i powrócili bez wypadku na polu bitwy lub w drodze\".

Zrównanie w zaslugach wojennych Sieciecha i bardzo mlodego Boleslawa jest oczywiscie przesada, ale fakt wyslania syna przez ojca na wojenna wyprawe w XI wieku nie wywolywal zdziwienia. Sredniowieczne zasady wychowania chlopców zakladaly od najmlodszych lat obycie z lukiem, wlócznia, mieczem, a takze polowania na róznego zwierza. Ponoc Boleslaw wyróznial sie posród rówiesników mestwem. \"Pewnego razu - pisze Gall - Marsowe dziecie, siedzac w lesie przy sniadaniu, ujrzalo ogromnego dzika [...]; natychmiast zerwal sie od stolu, pochwycil oszczep i popedzil za nim atakujac go zuchwale, nawet bez psa\". Pietnastoletni Boleslaw na czele druzyny ojca ruszyl z odsiecza oblezonemu przez Pomorzan Santokowi. Pokonal napastników i po powrocie do Plocka otrzymal pas rycerski. Wydarzenia te wywarly duzy wplyw na dalsze losy ksiecia. Nigdy nie stronil od wojaczki, a na polu walki wykazywal sie niezwykla odwaga. Jeszcze za zycia Wladyslaw Herman podzielil panstwo pomiedzy dwóch potomków. Po smierci ojca w 1102 roku mlodszy z synów otrzymal Slask oraz Malopolske i podlegal wladzy zwierzchniej starszego, który wzial w posiadanie Wielkopolske, Kujawy, ziemie sieradzko-leczycka oraz Mazowsze.

Ta niekorzystna dla ambitnego i pragnacego zjednoczenia ziem polskich Krzywoustego okolicznosc doprowadzila do konfliktu ze Zbigniewem. Ostatecznie Boleslaw pokonal brata i w 1107 roku zmusil go do opuszczenia ojczyzny. Podjeta przez Zbigniewa próba powrotu przy wsparciu niemieckiego cesarza Henryka V (1109) nie powiodla sie. Dzieki sojuszowi Boleslawa Krzywoustego z królem wegierskim, Kolomanem, i zastraszeniu Czechów, sojuszników niemieckich, wyprawa niemiecka zakonczyla sie kleska. Do historii przeszla dzielna postawa powstanców Głogowa i pokonanie Niemców kolo Wrocławia.

Suwerennosc Polski zostala obroniona, a cesarz wycofal sie z naszego kraju i wiecej juz nie popieral staran Zbigniewa o wladze w Polsce. Gdy Krzywousty zezwolil w koncu Zbigniewowi na przyjazd do Polski, o braterskiej przyjazni nie bylo juz mowy. Wprawdzie Boleslaw przydzielil powracajacemu kilka grodów, zobowiazujac go jednoczesnie do posluszenstwa, lecz wkrótce uwiezil starszego brata i rozkazal oslepic. Niedlugo potem Zbigniew zmarl w lochu. Przysporzylo to Boleslawowi wielu upokorzen, zla slawa zas dotarla poza granice Polski. Czeski kronikarz zanotowal taka oto wypowiedz swojego wladcy: \"Nigdy nie upodobnie sie do ksiecia polskiego Boleslawa, który swego brata Zbigniewa pod przysiega wiernosci podstepnie przywolal, a trzeciego dnia pozbawil oczu. Nawet Gall Anonim skrytykowal postepek ksiecia nazywajac go \"zbrodnia i grzechem\", dalej jednak dal wyraz swej wiernosci Krzywoustemu, piszac: \"Niech nikt nie wierzy, ze byl to grzech z wyrachowania, a nie z zapalczywosci, ze go spelniono z rozmyslu, a nie pod wplywem okolicznosci\". Zbrodnie bratobójstwa Krzywousty postanowil odpokutowac przez pielgrzymke do klasztoru sw. Idziego na Wegrzech oraz do grobu sw. Wojciecha w Gnieznie. Gall Anonim pisal: \"Widzielismy [...] tak znakomitego meza, tak poteznego ksiecia [...], jak przez czterdziesci dni poscil publicznie lezac wytrwale na ziemi w popiele i wlosienicy [...] jak wyrzekl sie obcowania i rozmowy z ludzmi majac ziemie za stól, trawe za obrus, czerstwy chleb za przysmaki, a wode za nektar\".

Tragiczne zakonczenie konfliktu z bratem nie przeslonilo potomnym zaslug Boleslawa. Wsród nich przede wszystkim wymienic nalezy zwycieska wojne z niemieckim wladca Henrykiem V (1109) oraz uzależnienie Pomorza, zapewniajace panstwu polskiemu szeroki dostep do Baltyku od wyspy Rugii do ujscia Wisly. Po opanowaniu ziem pomorskich organizowal Boleslaw wyprawy misyjne majace na celu chrystianizacje poganskich dotad terenów. Prowadzil bardzo aktywna polityke miedzynarodowa. Wyprawial sie na Wegry, gdzie popieral do tronu wladce niechetnego wplywom niemieckim. Prowadzil takze przegrane boje z Czechami o Slask. Nad Polska i Kosciolem polskim zawislo tymczasem niebezpieczenstwo podporzadkowania Niemcom. Biskupstwo magdeburskie na podstawie sfalszowanych dokumentów papieskich zaczelo roscic sobie pretensje do zwierzchnosci koscielnej nad ziemiami polskimi. Takze konflikt Boleslawa Krzywoustego i jego zaangazowanie w Czechach i na Wegrzech spowodowaly reakcje ze strony króla niemieckiego. W 1135 r. ksiaze polski Boleslaw zjawil sie przed obliczem cesarza Lotara II na zjezdzie w Merseburgu. Wladca polski zlozyl hold lenny cesarzowi ( niektórzy uwazaja, ze tylko z Pomorza), zawarl pokój z królem wegierskim, a kilka lat pózniej z ksieciem czeskim. W zamian za te ustepstwa cesarz poparl starania Boleslawa o uniezaleznienie Kosciola polskiego od niemieckiego, co nastapilo w 1136 roku. Postanowienia zjazdu w Merseburgu byly zatem kompromisem naszego wladcy. Krzywousty, podobnie jak ojciec, dwukrotnie sie zenil.

Jego pierwsza malzonka byla ksiezniczka Zbyslawa, córka wielkiego ksiecia kijowskiego.

Uroczystosc zaslubin odbyla sie w 1102 roku i, jak podaje ruski kronikarz, zaskoczyla wszystkich wspanialoscia: \"Przez (...) trzy tygodnie bez przerwy rozdawal waleczny Boleslaw podarunki, jednym - mianowicie ksiazetom szuby i futra, które suknem i obramowane zlota fredzla, innym - miasta i grody, innym wreszcie - wsie i wlosci\" Po smierci Zbyslawy Krzywousty pojal za zone Niemke Salomee, hrabianke Bergu. Dala mu ona kilkanascioro dzieci, w tym wielu synów. Majac w pamieci swój krwawy zatarg ze Zbigniewem, Krzywousty postanowil podzielic panstwo miedzy meskich potomków z dwóch malzenstw.

Dodatkowo wprowadzil zasade senioratu - zwierzchnictwa najstarszego brata (seniora) nad mlodszymi (juniorami). Tak zwana ustawa sukcesyjna. Boleslawa Krzywoustego nie byla, jak tom sie zazwyczaj przyjmuje, testamentem. Zostala przyjeta na kilka lat przed smiercia ksiecia Boleslawa i z pewnoscia byla potwierdzona na wiecu moznych duchownych i swieckich. Niestety ogloszony w 1138 roku testament wladcy nie uchronil Polski przed wojna domowa. Boleslaw Krzywousty popelnil blad wierzac w rozsadek nastepców, majacych zgodnie podporzadkowac sie woli ojca. Ksiaze zlekcewazyl równiez fakt, iz jego spadkobiercy równiez beda mieli synów, którzy z czasem siegna po wladze. Boleslaw zmarl 28 pazdziernika 1138 roku w Sochaczewie. Kraj popadl w dlugi okres rozbicia dzielnicowego.

 

38. Dobrodziejstwa i niedogodności demokracji Ateńskiej.

 Żeby pisać o dobrodziejstwach lub niedogodnościach demokracji, tak młodej jak ateńska, trzeba najpierw po krótce przdstawić jej genezę...

W pierwszych stuleciach pierwszego tysiąclecia p.n.e. na terenie dzisiejszej Grecji zaczeły powstawać państwa-miasta tzw. polis. Charakteryzowały się stosunkowo niewielkim obszarem i specyfiką rządów. Otóż nie rządził tam monarcha, król czy władca despotyczny, w polis rządziła ludność, zbierająca się na zgromadzeniach wszystkich obywateli. Na takich zgromadzeniach podejmowano najważniejsze decyzje np. o wypowiedzeniu wojny, czy też budowie świątyni. Takie formy sprawowania władzy nazywamy demokracją (od dwóch greckich słów demos - lud i kratos - władza), czyli dosłownie ludowładztwem.Termin ten, najprawdopodobniej, wprowadzili starożytni, greccy sofiści, a upowszechnili Demokryt, Arystoteles, Perykles i Platon - najwybitniejsi przedstawiciele tego systemu rządów w starożytności.

W ateńskim polis w pewnym okresie czasu, tuż przed reformami Klejstenesa (509/508 r. p.n.e.) utworzyły się rządy oligarchiczne, to znaczy takie, w których największą rolę odgrywała arystokracja. Dopiero po upływie kilku dziesięcioleci od reform politycznych Solona i Klejstenesa Ateny przybrały pełny wymiar "dorosłej" demokracji.

Rada pięciuset nie była już czymś nowym, do "sądu skorupkowego" wpływały już bardziej logiczne zarzalenia, urzędnicy byli pod ostrzejszą kontrolą Rady i powstał urząd demagoga (czyli w dosłownym tłumaczeniu - prowadzącego lud), który pozwolił właściwie każdemu obywatelowi Aten mieć znaczący wpływ na życie polityczne.

Demokracja Ateńska cieszy się ogólną sławą. To znaczy większość ludzi uważa, że była doskonała, ponieważ pierwsza, wspaniała i trwała, bo tworzona przez ludzi światłych, rozumnych i sprawiedliwych. System ten, zresztą jak każdy inny system sprawowania władzy, nie był wolny od wad... Na przykład jak czytamy w jednym z opisów Tukidydesa:

"Żeby chłop rolny mógł brać czynny udział w Zgromadzeniu, na którym rozpatrywano ważne dla niego sprawy, musiał niejednokrotnie przebywać kilka dziesiątek kilometrów aby dotrzeć na agorę, co sprawiało wielką trudność, szczególnie podczas intensywnych robót w polu." Takie zgromadzenia były organizowane przynajmniej dziesięć razy do roku, a w następnych dziesięcioleciach do czterdziestu razy, co sprawiało, że większość obywateli nie mogła uczestniczyć w nich, a co za tym idzie ludzie lub grupy polityczne (w tamtych czasach jeszcze nie zorganizowane) mogły, z co prawda znacznie ograniczoną swobodą, manipulować władzą.

To są tzw. mroczne strony ustroju politycznego zwanego popularnie jak i przez fachowców Demokracją Ateńską (co prawda nie wszystkie, ale szczerze mówiąc ,czy raczej pisząc, trudno mi było znaleść ich więcej.Ludzie z reguły wypisują gloryfiksy na temat rzeczy które przemineły, wydaje się bezpowrotnie, a karcą stan obecny, im wsółczesny).

To tyle, jeżeli chodzi o "niedogodności".Teraz zajmę się "dobrodziejstwami Demokracji Ateńskiej.

"Nasz ustrój polityczny nie jest naśladownictem obcych praw, a my sami raczej jesteśmy wzorem dla innych niż inni dla nas." Takie dumne słowa płyną z ust Peryklesa..., który z dzisiejszych polityków odwarzyłby się na takie sformułowanie? Jestem pewien, że żaden. Choćby ta wypowiedz i wiele jej podobnych świadczy o tym jak dobrze sprawdzał się tamten system w tamtych warunkach.

Jedną z wielu zalet ustroju Aten wieku piątego p.n.e. jest coroczna "wymiana" rządu. W ten sposób urzędnicy nie mogli zasmakować władzy i musieli myśleć o państwie a nie o dobrach osobistych płynących z racji urzędu (właśnie z powodu takiej chęci zysku legło w gruzach niejedno mocarstwo i niejedno jeszcz popadnie w ruinę). Lecz miało to też złe strony: dobry, uczciwy urzędnik, który jako priorytet uważał dobro polis musiał odejść po roku i na jego miejsce mógł wejść kłamca i szubrawca. O tyle dobrze, że urząd stratega można było pełnić kilkakrotnie i że znalazł się taki facet jak Perykles.

Jednak największą zaletą demokratycznego ustroju polis ateńskiego była możliwość powszechnego udziału w życiu politycznym państwa. Dzięki temu "Jesteśmy jedynym ludem, który jednostkę nie interesującą się życiem państwa uważa nie za bierną, ale za nieużyteczną." Poprzez takie myślenie każda osoba w państwie była wręcz zmuszona, lecz w sposób bardziej naturalny, do poszerzania swoich horyzontów nie tylko myślowych, ale i religijnych, kulturowych. Może włśanie dlatego Ateny były bogate w ludzi tak światłych religijnie jak i politycznie, kulturowo jak żadne inne państwo w dziejach ludzkości.

Jest również inne wytłumaczenie tak dużej ilości umysłów światłych w Atenach piątego wieku p.n.e., którego nie powstydziłby się najznamienitszy futurolog. Otóż pan Stanisław Lem w jednym ze swych opowiadań z "Dzienników gwiazdowych" opisuje próbę naprawy historii powszechnej: Pewnemu człowiekowi zostało powierzone zwierzchnictwo nad rzeszą uczonych i inżynierów czasu, którzy mieli oczyścić Historię z "czarnych plam". Zamiast tego namieszali jeszcze bardziej za co ów zwierzchnik porozsyłał ich po różnych czasoprzestrzeniach. Pech a może szczęśliwy traf chciał, że większość z nich znalazła się w ateńskim polis piątego wieku p.n.e. i dopiero tam zrozumieli swoje błędy i zaczęli je naprawiać.... czego skutki odczuwamy na własnej skórze Szanowna Ludzkości!

39. Działania na Bałkanach.

 Niemcy dążyli do zagarnięcia Bałkanów,by odciąć tę część Europy od swoich przeciwników,zyskać bazy wypadowe do działań na morzu śródziemnym,oraz by zaopatrywać się z tych obszarów w naftę,żywność i siłę roboczą.Dyplomacja Hitlera zdołała pokłócić tamtejsze państwa, faworyzując Węgry i Bułgarię kosztem Rumunii i Jugosławi,dawnych sprzymierzeńców Francji.Pierwszym krokiem był arbitraż wiedeński z dnia 30 sierpnia 1940 roku,mocą którego państwa "osi" odebrały Rumunii obszary uzyskane w poprzedniej wojnie,oddając Węgrom północny Siedmiogród,a Bułgarii południową Dobrudżę.Gdy W Rumuni doszło do rozruchów na znak protestu,król Karol abdykował(3 września 1940r.). Genrał Antonescu,popierany przez jedyną dopuszczoną partię polityczną Żelazną Gwardię,ogłosił się dyktatorem,i 14 września oddziały hitlerowskie wkroczyły do Rumunii,która przyłączyła się do "osi" 23 listopada 1940 roku.Pod presją propagandy niemieckiej,reklamującej sukcesy swej armii w Polsce,Norwegi i Francji,jako dowód,co dzieję się z narodami przeciwstawiającymi się Rzeszy,do przymierza Rzym-Berlin-Tokio dołączyły Węgry razem ze Słowacją (20,24 listopada 1940 r.).Również premier Bułgarii uległ presji,i po podpisaniu paktu z "osią" 1 marca 1941 roku,wojska niemieckie wkroczyły na teren Bułgarii. Nie tylko Niemcy chcieli zagarnąć Bałkany.Mussolini chciał poszerzyć swoje imperium o Grecję,skąd mógł atakować na Egipt,cel ataków jego oddziałow w Libii.Atak na Grecję wyszedł z Albanii 27 paśdziernika 1940 r.,kierując się pięciu kolumnami poprzez pasma górskie ku głównej linii kolejowej wiodącej do Aten.W przeciągu pierwszych dwóch tygodni oddziały włoskie doszły do rzeki Acheron,na południe od miasta Janina. Tam jednak wojska greckie odparły Włochów z powrotem do Albanii.Grecką kontrofensywę przerwały dopiero ciężkie burze śnieżne,i to ocaliło wojska włoskie.Podkreślić trzeba ,że grecka piechota górska nie posiadała ani czołgów,ani ciężkich dział,a i pozostałe uzbrojenie było bardzo skromne,i głównie przestarząłe.Pomimo braku wyposażenia i osłony samolotowej,armia grecka trzymała się dzielnie,a nawet groziła Włochom, którzy zaszyli się w górach Albanii,aż do czasu,gdy Niemcy przyszli im na pomoc.Do ataku na Grecję i Jugosławię Niemcy zebrali,głównie w Bułgarii,około 30 dywizji,zaopatrzonych w lekkie czołgi,przystosowane do działań w górach oraz dwie ammie powietrzne z 3000 samolotów. Trzy armie zmotoryzowane wyruszyły z punktu wypadowego od rzeki Struma w Bułgarii na zachód poprzez przesmyki górskie dnia 9 kwietnia 1941r. Zajęcie Niszu i Skopje przez dwie armie północne podzieliło Jugosławię, odcięło ją od jej sprzymierzeńców oraz otworzyło dolinę rzeki Wardar, wiodącej ku Grecji.Dodać należy,że w Jugosławi trwały walki wewnętrzne między Serbami,Chorwatami i Słoweńcami.Poza tym niedozbrojona,słaba armia jugosłowiańska rozciągneła swe linie wzdłuż dłudiej linii granicznej,zamiast skoncentrować się w górach,czego póśniej nauczyły się oddziały partyzanckie. Niemiecka armia na południu posuwała się przez przejście Strumnicy do dolnego biegu rzeki Wardar i dalej ku Salonikom.Posunięcia te w przeciągu 72 godzin zdecydowały o losie całej kampanii.Jugosławia została podbita w 11 dni(17 kwietnia 1941r.).Belgrad,stolica Jugosławi,została zniszczona przez bombowce,a następnie zajęta manewrem oskrzydlającym 14 kwietnia 1941r. Odziały włoskie dołączyły się na zachodzie w Raguzie,by zamknąć wybrzeże Adriatyku przed możliwością interwencji wojsk sprzymierzonych. Atak niemiecki na Grecję,na linię Metaxy,chroniącą kraj od strony Bułgarii zatrzymany został tylko na dwa dni.Przedarcie sięnieprzyjaciela na zachód przez przejście koło Strumnicy zmusiło oddziały jugosłowiańskie do wycofania się,aby mogły odsłonić lewe skrzydło greckie.Niemiecka dywizja pancerna przedarła się przez dolinę Wardaru do Salonik 8 kwietnia 1941 r.,okrążając linię Metaxy oraz odcinając dywizje greckie.Obrana spoczywała obecnie na oddziałach brytyjskich,ponieważ większość armii greckiej trzymała swe stanowiska w Albani przeciwko Włochom.Brytyjska armia ekspedycyjna o sile 14000 żołnierzy gen.Maitlanda Wilsona nie była w stanie powstrzymać Niemców. Dwie niemieckie dywizje pancerne parły na południe przez przełęcz koło Monastyru w kierunku na Florynę,wdzierając się pomiędzy oddziały brytyjskie i greckie.By uniknąc oskrzydlenia,wojska brytyjskie musiały się wycofać na górskie pozycje obronne,opierając się na wschodzie o wzgórze Olimp. Wycofujące się kolumny brytyjskie były nękane przez ogień nurkujących bombowców Luftwaffe.Lotnictwo niemieckie zniszczyło port Aten,Pireus,ważny dla dostaw wojennych.RAF nie mógł nawiązać walki z Luftwaffe,gdyż Niemcy zajęli jego wysunięte bazy lotnicze.Anglicy chcąc uniknąc okrążenia wycofali się przez równiny Tessalii do Peloponezu,gdzie 2 kwietnia 1941 r. zarządono ewakuacje wojsk brytyjskich.Niemcy zaczęli okrążać Brytyjczyków,którzy korzystając z bezksiężycowych nocy pomiędzy 24-30 kwietnia 1941r. przerzucili 44000 swych wojsk z wybrzeży południowych(Raftis,Navplion i okolice) na Kretę i do Egiptu.W Grecji Brytyjczycy stracili około 30000 żołnierzy. Kolejnym sukcesem Niemców,było zajęcie Krety z powietrza, przez piechotę przewiezioną z baz greckich oddalkonych o 270 kilometrów w dniach 23-30 maja 1941 r.Mimo iż brytyjska flota na wchodnim obszarze Morza śródziemnego dwókrotnie rozproszyła konwoje niemieckie(21 i 22 maja 1941), musiała się wycofać z wód wokół Krety,gdyż była nękana przez lotnictwo niemieckie,które zadawało jej powarzne straty.Większość zrzuconych spadochroniarzy niemieckich zginęła,lecz zdobyli oni lądowiska,na których w ciągu kilku dni zostało przewiezione około 35000 wojska.Ewakuacja Krety zajęła trzy dni(27-30 maja 1941). Oddziały brytyjskie przedarły się do Skafia na południowym wybrzeżu,skąd pod osłoną nocy były przewożone do Aleksandrii pod gradem bomb nieprzyjacielskich. Ocalono połowę brytyjskiego garnizonu składającego się z 27000 żołnierzy. Niemcy stracili na Krecie 17000 wojska,ale mogli kontrolować sytuację na Morzu śródziemnym,co było ogromnym sukcesem taktycznym.

40. Kolonialna ekspansja europejska w XV i XVI wieku

 Punktem zwrotnym w dziejach cywilizacji europejskiej były odkrycia geograficzne. Były to czasy, gdy wyprawy odkrywcze skierowały uwagę mieszkańców Europy ku nowym horyzontom oraz nowym kontynentom i ich mieszkańcom. Od daty odkrycia Ameryki przez Krzysztofa Kolumba w 1492 roku rozpoczęła się w dziejach ludzkości epoka nowożytna.

Historia odkrycia Nowego Świata, jak zaczęto nazywać od 1494 Amerykę nie była prosta. Kolumb, Genueńczyk w służbie hiszpańskiej, sądził, że dotarł do Indii Zachodnich, gdy faktycznie odkrył on Amerykę Środkową ( Karaiby ). Inny Włoch - Amerigo Vespucci dotarł do wybrzeży dzisiejszej Brazylii i dowiódł że jest to nowy kontynent. Nazwał go Nowym Światem. Pozostawił po sobie opisy podróży i mapy dokumentujące jego odkrycie. Nowy kontynent został nazwany Ameryką.

Przyczyny, dla których najwcześniej Portugalczycy i Hiszpanie wyruszali, by zdominować świat, były różnorodne. Zakończenie wojen z Arabami na Półwyspie Pirenejskim, uwieńczone zdobyciem ich ostatniej twierdzy Grenady ( 1492 rok ) spowodowało, że biedne rycerstwo, nie mające źródeł utrzymania, zaczęło szukać fortuny i sławy poza Europą. Hiszpania, a głównie Portugalia były oknem na świat, za którym czekała przygoda, bogactwo oraz możliwość nawracania na wiarę Chrystusa.

Chęć dotarcia inną drogą do Indii, kraju zasobnego w drogie i poszukiwane korzenie ( pieprz, wanilia, cynamon ) i indygo łączyła się z ciekawością świata, jaką niosły piętnastowieczne przemiany światopoglądowe. Tym bardziej, że Turcy utrudniali, a później wręcz uniemożliwili handel ze Wschodem, próbując przejąć korzyści z niego płynące. Spowodowało to wzrost cen na towary sprowadzane ze Wschodu - korzenie, jedwab, pachnidła i inne towary luksusowe poszukiwane w Europie. Zaczęło brakować szlachetnych kruszców, z których bito monety, co w konsekwencji groziło załamaniem gospodarki pieniężnej.

Wkroczenie w epokę odkryć geograficznych nie byłoby możliwe bez udoskonalenia konstrukcji okrętów. Pojawiły się trójmasztowe karawele ze sterem umieszczonym na rufie, wysokimi burtami i lepszym ożaglowaniem. Okręty te były szybkie zwrotne i wyposażone w armaty. Korzystano powszechnie z map żeglarskich oraz wprowadzano nowe metody nawigacji. Bartłomiej Diaz dopłynął do południowego krańca Afryki i odkrył Przylądek Dobrej Nadziei. Szlak do Indii wytyczył Vasco da Gama, który odbył podróż w latach 1497 - 1498 zarzucając kotwicę w porcie Kalikat w Indiach. Jego powrót do kraju z ładunkiem złota i korzeni indyjskich przyczynił się do ożywienia kontaktów handlowych z Indiami.

Inną drogą morską odkrywali Indie Hiszpanie. Pierwszym był Genueńczyk w służbie królowej hiszpańskiej Izabelli Kastylijskiej - Krzysztof Kolumb ( 1451 - 1506 ). Wychodził on z założenia, że najszybciej dotrzeć można do Indii kierując się na Zachód. Płynąc w tym kierunku odkrył on w 1492 roku nowy kontynent - Amerykę. Już z początkiem XVI stulecia rozpoczęli Hiszpanie jej kolonizację. W roku 1513 uczestnicy wyprawy Vasco de Balboa osiedlili się w Panamie. Inny Hiszpan Ferdynand Kortez wyruszył w 1519 roku z Kuby, lądując na wybrzeżach Meksyku. Tam założył warowny obóz, później miasto Vera Cruz, skąd ruszył na podbój państwa Azteków. Okrucieństwo, chciwość i bezwzględność towarzyszyły jego wyprawie, podobnie jak innemu hiszpańskiemu zdobywcy ( konkwistadorowi ) - Franciszkowi Pizarro, który podbił Peru w latach 1531 - 1535, niszcząc tamtejszą kulturę Inków. W miarę jak napływały wiadomości o bogactwie Nowego Świata rzesze szlachty portugalskiej i hiszpańskiej kolejnymi falami napływały na opanowane tereny.

W latach 1519 - 1522 odkrywca portugalski w służbie hiszpańskiej Ferdynand Magellan odbył pierwszą podróż dookoła świata, która potwierdziła fakt kulistości Ziemi.

W 1494 roku umowa zawarta między Hiszpanią a Portugalią miała zapobiec ewentualnym konfliktom w rywalizacji o nowe ziemie. Granicę wpływów dzielił Atlantyk. Biegła ona od Bieguna Północnego w odległości około 2 tysiąca kilometrów na zachód od Zielonego Przylądka. Nowo odkryte ziemie położone na zachód od tej linii miały przypaść Hiszpanii, na wschód Portugalii.

W ciągu krótkiego czasu Portugalczycy stworzyli swoje imperium kolonialne. Nie byli zainteresowani zasiedlani zamorskich posiadłości w Azji, bardziej interesował ich handel. Zakładali więc faktorie, w których rozwijano wymianę. Kupcy portugalscy opanowali głównie handel korzeniami i kością słoniową. Lizbona w XVI wieku należała do najważniejszych portów i najwspanialszych miast w Europie. Krociowe zyski z handlu wzbogaciły przede wszystkim skarb królewski.

Inaczej poczynali sobie Portugalczycy w Afryce. Trudnili się tam głównie handlem niewolnikami murzyńskimi i wykorzystywali bezlitośnie ich pracę. Już w XVI wieku położona w Zatoce Gwinejskiej Wyspa Świętego Tomasza stała się wzorem plantacyjnej gospodarki wykorzystującej siłę niewolników. W Brazylii liczba niewolników murzyńskich z początkiem XVII wieku przewyższyła liczbę białych mieszkańców.

Odkrywcy europejscy zdobywając Nowy Świat niszczyli jednocześnie z całą bezwzględnością wysoko rozwinięte prastare kultury i cywilizacje. Tak stało się z kulturą Azteków, Majów i Inków w Ameryce Środkowej i Południowej. Terytoria te stanowiły trzon imperium kolonialnego Hiszpanii. Zdobywcy zakładali miasta, które stawały się ośrodkami administracji kolonialnej, handlu oraz życia kulturalnego i religijnego.

Hiszpanie obok zakładanych miast tworzyli wielkie majątki ziemskie. Uprawiano tam trzcinę cukrową, tytoń, bawełnę oraz hodowano bydło. Hiszpańscy zdobywcy szeroko eksploatowali złoża złota i srebra w Peru i Meksyku. Zmuszani do niewolniczej pracy Indianie wymierali, toteż zaczęto sprowadzać, toteż zaczęto sprowadzać silniejszych od nich niewolników murzyńskich z Afryki. Proceder handlu * żywym towarem * został ujęty w ramy prawne w XVI wieku, gdy król Hiszpanii i cesarz Karol V zezwolił na przywóz do kolonii 4 000 niewolników rocznie.

41. Mieszko I i Bolesław Chrobry twórcami państwowości polskiej

 Obu władców młodej Polski uważam za prawdziwych twórców jej państwowości. Każdy z nich zdołał w czasie swego panowania osiągnąć większość wyznaczonych przez siebie celów i mimo pewnych trudności w utrzymaniu władzy w targanym konfliktami wewnętrznymi i ciągłymi najazdami ze strony sąsiadów państwie pozostać na tronie. Postaram się uzasadnić moje stanowisko na podstawie przytoczonych poniżej faktów

Mieszkowi I - pierwszemu historycznie poświadczonemu władcy Polski udało się czy to na drodze podbojów, czy też na drodze sojuszy połączyć ziemie Pomorzan, Wiślan, Polan, Mazowszan i innych mniejszych plemion słowiańskich w jeden organizm państwowy. Istniejące do tego czasu państewka plemienne mały o wiele mniejsze terytorium, a ich lokalni władcy nie byli w stanie rozszerzyć swej władzy na większy obszar. Mieszko był pierwszym władcą plemiennym, któremu to się udało i co najważniejsze, jego ziemie odziedziczyli w całości pod panowanie synowie. W ten sposób dał on początek dynastii Piastów sprawującej władzę aż do roku 1370. Należy przy tym zauważyć, że zarówno na zachodzie (Niemcy), na południu (Czechy) jaki na wschodzie (Ruś) powstały już organizmy państwowe i jeśli tereny zajmowane przez Słowian nad Wisłą nie miały być wchłonięte przez państwa ościenne, należało myśleć o konsolidacji. Mieszko I dokonał tego wprost w ostatniej chwili.

Drugim faktem historycznym mogącym poświadczyć o Mieszku I jako twórcy państwowości Polskiej jest przyjęty w 966 roku chrzest. Umiejętne uniknięcie podporządkowania się cesarzowi niemieckiemu poprzez małżeństwo z księżniczką Dobrawą w roku 955 i przyjęcie wiary chrześcijańskiej od Czechów dało podstawę do umocnienia pozycji Polski na arenie europejskiej. Od tej chwili państwo polskie nie mogło być (przynajmniej formalnie) uważane przez inne kraje jako pogańskie i bezkarnie najeżdżane pod pretekstem nawracania niewierzących. Aparat kościelny sprowadził także na dwór książęcy znajomość pisma i form kancelaryjnych. Rozwijające się, coraz większe państwo potrzebowało silnego, zarządzającego nim ośrodka władzy, a dobrze wykształceni duchowni doskonale nadawali się na pracowników urzędowych, których w kraju po prostu nie było. Chociaż pełne, powszechne przyjęcie wiary chrześcijańskiej przez cały naród nastąpiło dopiero po paru wiekach, to jednak oficjalnie Polska została dołączona do grupy krajów chrześcijańskich, a więc do "cywilizowanej" części Europy. Nawiązanie kontaktów dyplomatycznych np.: z Niemcami było dotąd niemożliwe, gdyż jako kraj pogański nie byliśmy przez nich uznawani jako partner do rozmów. Dzięki przyjęciu chrześcijaństwa zaistnieliśmy na ówczesnej mapie europy.

Bolesław Chrobry - drugi z władców Polski, którego uważam za twórcę jej państwowości, także wniósł wielki dorobek w budowę organizmu państwowego. Pierwszym niewątpliwym sukcesem Bolesława był zjazd gnieźnieński z 1000 roku. Słuszna decyzja, jaką okazało się pozwolenie na działalność chrystianizacyjną wygnanemu z Czech biskupowi Wojciechowi, a potem głośne wykupienie jego ciała z rąk pogan zaprocentowało możliwością zaproszenia cesarza Ottona III na pielgrzymkę do grobu świętego. Chrobry nie tylko zaprezentował w widoczny sposób swoją potęgę cesarzowi, ale także dostał do niego włócznię św. Maurycego oraz diadem będące oznakami władzy królewskiej. Podarki te oznaczały prawdopodobnie wstępną zgodę cesarza na koronację Bolesława. Korona była bardzo potrzebna Chrobremu, gdyż stawiała go z miejsca na wyższej pozycji od możnych w swym państwie, nie można było go odtąd tak łatwo pozbawić władzy, gdyż zgodnie ze średniowiecznym pojmowaniem świata korona, a co za tym idzie władza, dana była królowi od Boga i nie wolno było jej go pozbawić (gdyż równoznaczne to byłoby z przeciwstawieniem się woli boskiej).

Kolejnym wielkim sukcesem Chrobrego były podboje prowadzone od 1002 do 1018 roku. Długotrwałe wojny z Niemcami o Milsko i Łużyce doprowadziły w końcu do uznania ich przez cesarza Henryka II jako ziemie polskie. Obsadzenie Miśni przez margrabiów przychylnych Polakom także było wynikiem tych wypraw. Z kolei grabież Kijowa przyniosła nowe nabytki na wschodzie - Grody Czerwieńskie. Widać więc, że Bolesław nie tylko utrzymał, ale także kontynuował dzieło ojca. Systematycznie powiększał obszar kraju wykorzystując słabość państw ościennych, czy wewnętrzne spory o władzę (np.: spory Rurykowiczów o władzę na Rusi). Jest jego wielką zasługą utrzymanie względnej integralności Polski w tym okresie, kiedy jeszcze związki pomiędzy poszczególnymi krainami, będącymi jeszcze niedawno oddzielnymi państewkami nie były dość luźne.

Ostatnim faktem historycznym świadczącym na korzyść Chrobrego jest jego koronacja w 1025 r. Zgodę tę uzyskał od papieża w momencie bezkrólewia w Niemczech, kiedy to cesarz nie mógł się przeciwstawić tym decyzjom. O tego czasu możemy mówić, że Polska stała się pełnoprawnym, równorzędnym państwem Europy - posiadała rozległe terytorium , była krajem chrześcijańskim, oraz miała koronowanego władcę. W tym okresie zakończył się pierwszy etap powstawania państwowości polskiej a Mieszko I i Bolesław Chrobry z pewnością byli jej głównymi twórcami.

Opisując sylwetki obu władców należy także wspomnieć o ich porażkach. Ani jednemu ani drugiemu władcy nie udało się scalić dostatecznie wszystkich obszarów swego państwa. Poszczególne regiony dalej utrzymywały ze sobą niewielkie kontakty handlowe, gospodarcze itp. Silne odśrodkowe nastroje przyczyniły się w późniejszym okresie do krótkotrwałego rozpadu państwa. Mimo przyjęcia chrztu przez Polskę większość mieszkańców kraju dalej była poganami, a co najważniejsze, nie uważała się za jeden naród, nie posiadała jednej wspólnej tożsamości narodowej. Trzeba jednak w tym momencie dodać, że z założenia są to procesy długotrwałe i ani Mieszko I ani Bolesław Chrobry nie byli w stanie w czasie swego panowania zrealizować ich w pełni.

Mam nadzieję, że zdołałam uzasadnić swoje poglądy. Uważam Mieszka I i Bolesława Chrobrego za twórców państwowości polskiej, za władców którzy dali podstawę jej późniejszych sukcesów zarówno na arenie międzynarodowej jak i wewnętrznej. Potrafili oni utrzymać a nawet powiększyć granice swego państwa, podejmowali świadome, mądre decyzję polityczne i dzięki temu udało im się stworzyć silne, chrześcijańskie państwo w Europie Środkowej.

42. MOTYWY WALKI O WŁADZĘ + suplement funkcji charakterotwórczej władzy

Władza w swoim czystym, pierwotnym znaczeniu oznacza stosunek społeczny między dwiema jednostkami, bądź też między jednostką i grupą lub między grupami, polegający na tym, że jedna ze stron może w sposób trwały i uprawniony zmuszać stronę drugą do określonego postępowania i posiada środki zapewniające kontrolę tego postępowania. W ten sposób pojęcie to interpretowane jest przez encyklopedię. Jednakże w celu dokładniejszego zbadania tegoż pojęcia należy rozważyć również aspekty sprawowania władzy i motywy jej wykonywania. Rzecz jasna chodzi tutaj o wpływ jej na charakter ludzki oraz na pozytywny bądź też negatywny wpływ na elementy, nad którymi jest sprawowana.

Z władzą spotykamy się od lat najwcześniejszych, czyli począwszy od narodzin oraz w trakcie dalszego rozwoju, kiedy to staramy się zapanować nad swoimi odruchami. Małe dziecko, które po raz pierwszy wstaje o własnych nogach i zaczyna chodzić, zdobywa pewien zakres władzy nad swoim ciałem. Zauważamy, że ta pierwsza, świadoma kontrola wywołuje u niego zadowolenie, formę samorealizacji. Analogicznie stwierdzamy, że u ludzi starych, których dosięgła demencja starcza, zanika możność koordynacji ruchów, rodzi proporcjonalnie odwrotnie niezadowolenie, a co więcej przygnębienie.

W poprzednim akapicie zainsynuowałem, że wszelka niemożność sprawowania kontroli jest korzystnym gruntem do powstawania niebezpiecznych skrajności. Najprościej jest to dostrzec na przykładnie nie zaspokojenia seksualnego. Uprawianie seksu nierozerwalnie wiąże się z posiadaniem czyjegoś ciała. Nie bez przyczyny użyłem wyrażenia posiadania, albowiem to ono jest esencją stosunku płciowego. Nie chcąc jednak abstrahować od tematu skłońmy się do słusznej opinii, że niespełnienie się w roli kochanka sprawia, że nie znamy "ceny" własnego ciała, a co za czym idzie sfery duchowej. Oczywiście seks uznajemy za dzieło natury przedludzkiej, ale cała natura według tych teorii jest przeniknięta tym samym dążeniem, które u ludzi przybiera inne, przez kulturę ukształtowane formy, ale w swojej pierwotnej formie jest tym samym.

Pozostając przy typowo ludzkich zachowaniach, dochodzimy także do wniosku, że również wszelkie działania altruistyczne, które jednakże nie są dokonywane celowo, w sposób "łopatologiczny" tłumaczymy jako swoisty nadzór nad kimś, nad czymś, czyli sprawowanie władzy. Te dwa proste w swojej formie przykłady są w stanie świadczyć, że całe ludzkie życie jest poszukiwaniem władzy.

Poddajmy z kolei wnikliwej analizie aspekt, który świadczy o tym, że władza jest tą siłą, która umożliwia nam wpływanie na ludzi. Stwierdzenie to uznajemy bynajmniej za prawdę ogólną, którą tak samo jak fakt, że słońce wschodzi na wschodzie i zachodzi na zachodzie, nie należy poddawać negacji, w celu zakłócenia istoty samej rzeczy. Władza, jak sama nazwa wskazuje ma i musi sprawować to zadanie. Ważniejsze jest jednak rozpatrzenie potwierdzenia, iż umożliwia ona nam narzucanie innym swoich poglądów, często rzekomo uznanych przez nas za właściwe. Racjonalności ich nie jest w stanie dowieść jednoznacznie jednostka, w przypadku ludzi - człowiek, ale własnymi siłami może dokonać tego większa społeczność. W ten sposób narodził się ustrój zwany demokratycznym, w którym to "masa" zebranych intelektów społeczeństwa decyduje o ważkich sprawach dotyczących ich samych.

Władzę powinnyśmy również postrzegać przez pryzmat samoistnej formy uzewnętrznienia ludzkiej doskonałości - sprawowania jej nad elementami przyrody, zwierząt. Człowiek już od zamierzchłych czasów starał się posiadać nad czymś władzę, począwszy od nadawania kształtu przedmiotom użytkowym, aż po sprawowanie kontroli nad zwierzętami domowymi. To właśnie pierwotne nadzorowanie stada, zrodziło potrzebę szerszego dokonywania zwierzchnictwa, nie już nad zwierzyną ale nad osobnikami własnej rasy. W prostej linii zaprowadziło ono nas do dzisiejszych form ustrojów politycznych, zależnych jak zawsze od realiów i kultury danej gromady.

Rozpatrzyliśmy elementy, które świadczą, że władza jest zachowaniem instynktownym, niezbędnym do prawidłowego funkcjonowania człowieka, jako podstawowej jednostki społeczeństwa. Weźmy z kolei pod "ostrze intelektu" problemy, jakie powstają, kiedy już zaspokoimy tę ambicję, ale z racji ludzkiej natury, nie jesteśmy w stanie jej we właściwy sposób kontrolować. Mowa jest tutaj o dokonywaniu wszelkiego rodzaju nadużyć, umożliwionych nam dzięki posiadaniu zakresu pewnej kontroli. Człowiek, zawsze jako istota niedoskonała, będzie patrzeć przez pryzmat siebie samego, dlatego nie możliwym jest nieskorzystanie z przysługujących mu możliwości. Rzeczą, którą każdy uzna za normalną jest stwierdzenie, że każdy dąży do szczęścia, i według mnie nie należy szerzyć sprzecznych poglądów, iż pieniądze szczęścia nie dają. Owszem można dopatrzyć się w tym sformułowaniu elementu infantylności, jednakże gdy spojrzymy na tę kwestię z innej perspektywy, uznamy bezsprzecznie, że cały dzisiejszy świat nie jest w stanie obyć się bez środków płatniczych. Nie trudno jednak dojść do wniosku, że takie sprawowanie kontroli jest niewłaściwe. Co więcej, wszelkie takie zachowania, których zaspokojenie ma służyć tylko jednostce nadzorującej sprawowanie winny być bezwzględnie karane.

Reasumując, dochodzimy do wniosku, że nieistotnym jest to, jaką formę przyjmuje władza. Najważniejsze natomiast jest odpowiednie ustosunkowanie się i podjęcie "wewnętrznej walki" ze swoim "ja" w celu uchronienia się przed dewiacjami, wywołanymi nadzorem kontroli. Tylko taka postawa, jest w stanie zarazem uszczęśliwić poddane naszym wpływom elementy, jak i nas samych.

Ponadto nie powinniśmy narzekać na samą obecność władzy, cóż, chyba że wymyślimy inny świat. Procederu tego próbowało już wielu , ale nikt z powodzeniem.

43. Napoleon wobec Polaków i Polacy wobec Napoleona.

Rok 1795 położył kres istnieniu państwa polskiego. Faktyczną władzę na ziemiach polskich przejęli komendanci wojsk okupacyjnych. Wielu Polaków zostało aresztowanych. W więzieniu carskim znaleźli się min: Tadeusz Kościuszko Ignacy Potocki.

Przestało istnieć wojsko polskie, uległ likwidacji sejm i sejmiki ziemskie. Konfiskowano dobra koronne oraz majątki uczestników Postania Kościuszkowskiego. Symbol państwa polskiego - zamek królewski zamieniony został na koszary, a znajdujący się tam skarbiec królewski Prusacy wywieźli do Berlina.

Austria i Prusy, walczące z rewolucyjną Francją, wprowadziły na ziemiach polskich dotkliwe podatki oraz przymusowy, pobór rekrutów, którzy trafiali do obcej armii.

Pierwsze lata po upadku państwa polskiego to okres poszukiwania dróg zmierzających do podjęcia walki o utraconą niepodległość.

Na emigracji wyłoniły się ośrodki patriotyczne, których członkowie uważali, że niepodległość można odzyskać przy zbrojnej pomocy z zewnątrz.

W 1796 r. przybył do Paryża generał Jan Henryk Dąbrowski. Szybko dotarł

do władz francuskich z projektem sformowania legionów polskich przy armiach francuskich. Już miesiąc po ogłoszeniu werbunku do Mediolanu przybyło ponad tysiąc Polaków. W maju 1797 r. Legiony liczyły 6 tys. żołnierzy. Wówczas zaczęły odżywać nadzieje na nowe rozstrzygnięcia w sprawie polskiej.

Polskie Legiony brały udział w wielu walkach u boku Napoleona. Legionom polskim wyznaczano zazwyczaj najcięższe zadania toteż ponosiły zawsze największe straty. Zimą 1799/1800 szeregi Legionów znów uzupełniono. Przeszły one na żołd Republiki Francuskiej i liczyły 15 tys. żołnierzy.

Jednocześnie gen. Karol Kniaziewicz sformował tzw. Legię Naddunajską która w grudniu 1800 r. wzięła udział w zwycięskiej bitwie z Austriakami .W 1802 r

część legionistów przeszła na służbę Republiki Włoskiej a część wysłano na francuską wyspę San Domingo gdzie mieli pomagać w tłumieniu powstania Murzynów.

W latach 1806-1807 armia napoleońska, walcząc z czwartą koalicją przeszła w głąb Prus . Tu stoczyła zwycięskie bitwy pod Jeną i pod Auersted. W ich następstwie zajęła Berlin.

Napoleon szykując się do kolejnej wyprawy tym razem z o wiele silniejszym przeciwnikiem ,zaczął zastanawiać się nad wykorzystaniem sprawy niepodległości Polski. Przypomniał sobie wówczas twórcę Legionów we Włoszech gen. Jana Henryka Dąbrowskiego, którego wraz z Józefem Wybickim wezwał do swej kwatery w Berlinie.

W niejasnych słowach, nie dając żadnych pisemnych gwarancji, wspomniał o możliwości odbudowy Polski, jeżeli jej mieszkańcy - przede wszystkim szlachta dadzą dowody swego przywiązania do ojczyzny i wystawienia 40 tys. żołnierzy. Dąbrowski i Wybicki przystali na te warunki i natychmiast wyjechali do Poznania organizować tam polskie władze i siłę zbrojną.

Wkrótce po wyjeździe polskich przedstawicieli, poinformowano Bonapartego o oddziałach rosyjskich które pojawiły się na zachód od Warszawy. Ponieważ sytuacja na froncie wymagała jego obecności, postanowił także opuścić Berlin i przenieść swoją kwaterę do Poznania.

Tymczasem w Poznaniu trwały gorączkowe przegotowywania do powitania gościa chodziło o to aby ceremonie tę wykorzystać w interesie Polski.

Po przyjeździe Napoleon starannie unikał jednak publicznego angażowania się w sprawy polskie i nie dopuścił do przemówień.

Wkrótce Napoleon spotkał się w Warszawie z nielicznymi przedstawicielami

polskiej strony, gdzie po raz pierwszy Napoleon dał wyraźnie do zrozumienia że nie chce odbudowy naszego kraju. Jego mała zachęcające słowa znane były jednak paru tylko ludziom, więc pełne nadziei Wielkopolska i Mazowsze, organizowały nadal polską siłę zbrojną.

Działania wojenne przeniosły się na ziemie polskie, gdzie armia francuska starła się z wojskami rosyjskimi. W toku zimowej kampanii nie doszło do decydującego rozstrzygnięcia, mimo krwawej bitwy pod Iławą Pruską okupionej olbrzymimi stratami po obu stronach sięgającymi 43 tys. żołnierzy.

Zwycięstwo Napoleona pod Frydlandem w 1807 r. spowodowało wycofanie się pokonanych Rosjan za Niemen i zajęcie Królewce przez Francuzów.

Wojna, nazwana przez Napoleona ,,wojną polską" zakończyła się podpisaniem z carem Aleksandrem I pokoju w Tylży 7 lipca 1807r.

Dwa dni później Napoleon podyktował warunki pokojowe królowi pruskiemu .

Prusy traciły ziemie leżące na zachód od Łaby, z których powstało Królestwo Westfalii. Gdańsk otrzymał statut wolnego miasta, natomiast Rosja podpisała tajny układ zaczepno-odporny, na mocy którego Rosja oddawała Napoleonowi swe posiadłości nad Adriatykiem oraz Wyspy Jońskie w zamian za polski okręg Białegostoku. Car zobowiązał się wypowiedzieć wojnę Anglii, jeśli odrzuci ona rosyjską mediacje w sporze z Francją. Francja natomiast miała wywrzeć presje na sułtana, by ten podpisał pokój z Petersburgiem.

Podczas rozmów w Tylży zdecydował się też los ziem polskich drugiego i trzeciego zaboru pruskiego. Bez okręgu białostockiego, ale za to z Bydgoszczą i Toruniem utworzyły one Księstwo Warszawskie o powierzchni 104 km 2 i około 2,6 mln mieszkańców. Władcą nowego państwa został dawny elektor saski Fryderyk August, który na mocy traktatu zawartego w grudniu 1086 r. w Poznaniu otrzymał tytuł króla Saksonii.

Utworzone Księstwo Warszawskie przyjęte zostało przez ogół Polaków z uczuciem wyraźnego zawodu. Wskazywało to bowiem że Bonaparte, przynajmniej na razie, nie chce lub nie może przywrócić dawnej Rzeczypospolitej, aby zaś nie drażnić Rosji i Austrii, unika nazwy państwa polskiego.

Z drugiej jednak strony istniała już polska administracja i stale rosnące wojsko polskie, co sprawiało że powrót do stanu sprzed kampanii roku 1806 było niemożliwe. Cesarz zabrał wprawdzie Prusom część ziem w Niemczech, ale uważał, iż należałoby jeszcze bardziej osłabić tę monarchię, właśnie przez oderwanie niektórych ziem polskich.

Napoleon stworzywszy Księstwo Warszawskie, ale jeszcze nie Polskę, uzyskiwał niezawodnego sojusznika, którym mógł szachować trzy sąsiednie wrogie Francji potęgi. Było to świetne narzędzie nacisku nie tylko politycznego, poprzez groźbę ewentualnego odrodzenia Rzeczypospolitej, ale również, militarnego, co udowodniła wojna z Austrią w roku 1809.

Wreszcie nowe państwo mogło stanowić dla Bonapartego ważną pozycję przetargową, zwłaszcza w ewentualnych rokowaniach z Rosją. Cesarz nie zawahałby się odstąpić księstwa carowi, gdyby w zamian uzyskał coś, co jego zdaniem, mogło mieć istotne znaczenie dla interesów Francji.

 

 

 44. Narodziny islamu i jego wpływy we współczesnym świecie

Islam [arabskie 'poddanie się woli Boga'], jedna z trzech wielkich religii monoteistycznych, przyjął się na skutek podbojów na rozległym obszarze rozciągającym się od Hiszpanii po Indie. Wystarczyło zaledwie

jedno stulecie, aby zapoczątkował nową, wspaniałą cywilizację. W VII w. n.e. Półwysep Arabski był pustynną ziemią zamieszkałą przez koczownicze plemiona. Jedynie na wybrzeżach Morza Czerwonego i Oceanu Indyjskiego znajdowały się bardziej urodzajne gleby. Tam też brały swój początek szlaki karawan, które przecinały pustynie, kończąc się w miastach Syrii i Mezopotamii, wiodły one przez oazy, których ludność żyła z pośrednictwa w handlu, w tych punktach rozwijały się osady. Taki właśnie charakter miały dwa miasta leżące na szlaku ciągnących się karawan - Mekka i Medyna, którym przyszło odegrać niepomiernie ważną rolę w dziejach islamu.

Mahomet urodził się w Mekce w 570 r n.e. W dzieciństwie utracił oboje rodziców, jego wychowaniem zajął się wuj. Zaczął jeździć z karawanami, aż do czasu, gdy w wieku lat 24 poślubił swoją pracodawczynię, bogatą wdowę Chadżidżę. Pozbawiony kłopotów finansowych, mógł teraz całkowicie poświęcić się religijnym medytacjom. Mahomet zaczął też doznawać objawień, w czasie któych rozmawiał z aniołem Gabrielem. Słowa tajemniczego anioła spisał w świętej dziś księdze islamu - Koranie. Od rozpoczęcia się objawień w 610 r. Przez 23 lata objawień proroka Koran rozrósł się do 114 objawień. Wówczas Mahomet począł konsekwentnie głosić monoteistyczną doktrynę jednoosobowości i wszechmocności Allaha, uznając podporządkowanie się człowieka jego woli.

W Mekce Mahomet gromadził wokół siebie niewielkie grono zwolenników (głownie najbliższą rodzinę), ale też ostro potępiał bóstwa czczone w świątyni Al-Kaab, co nie przysparzało mu popularności. Kupcy mekkeńscy postanowili zgładzić Mahometa. W 622 r. czujący już zagrożenie prorok wyemigrował do Medyny (dawniej Jatrib). Tę ucieczkę nazwano Hidżrą, a ta data stała się dla muzułmanów początkiem nowej ery chronologicznej. Mieszkańcy Medyny okazali się dla Mahometa serdeczniejsi, uznali go za znakomitego mediatora. Taki status pozwalał mu sukcesywnie zwiększać grono wyznawców. Wkrótce stworzył w Medynie gminę muzułmańską. W 630 roku Mekka złożyła Medynie kapitulację, a świątynia Al-Kaab została poświęcona jedynemu Bogu - Allahowi.

W chwili śmierci proroka w 632 r. wszystkie plemiona zamieszkujące Półwysep Arabski nawróciły się na islam. Mahomet nie pozostawił dokładnych wskazówek co do wyboru swoich następców. Stało się to przyczyną późniejszych wojen i konfliktów społecznych. Gmina muzułmańska uzgodniła zasady wyboru przywódcy religijnego i politycznego, któremu nadano tytuł kalifa. Arabowie pod wodzą pierwszego kalifa Abu-Bekrem i następnych rozpoczęli okres wielkich podbojów. Niegdyś skłócone ze sobą, słabe militarnie plemiona beduińskie pod sztandarem islamu okazały się siłą zdolną to unicestwienia dwojga, najpotężniejszych mocarstw w tym regionie. Chrześcijańskiego Bizancjum i zoroastrycznej Persji.

Wyznawców islamu obowiązuje przestrzeganie 5 zasad (filarów wiary):

1) publiczne wyznanie wiary (szahada),

2) modlitwa (salat), 5 razy dziennie,

3) post (saum) w miesiącu ramadan,

4) jałmużna (zakat) na rzecz gminy muzułmańskiej,

5) pielgrzymka (hadżdż) do Mekki, w miarę możliwości;

Życie muzułmanina (zarówno religijne, jak i świeckie) reguluje prawo muzułmańskie (szari'at), co sprawia, że islam jest zamkniętym systemem kulturowym. W VII w. spór o prawo do władzy kalifa podzielił muzułmanów na sunnitów i szyitów; wśród szyitów wyodrębniły się dalsze ugrupowania (np. imamici, isma'ilici, zajdyci), niektóre bardzo odległe od islamu, jak druzowie, nusajryci, jazydzi; charakterystyczny dla islamu był mistycyzm muzułmański (sufizm) i związane z nim bractwa religijne.

Kolonizacja europejska, modernizacja życia społecznego i zmiany ustrojowe w krajach muzułmańskich w ciągu XIX i XX w. zapoczątkowały przenikanie prawa państw europejskich. W XIX w. podjęto próby zreformowania islamu w celu dostosowania jego zasad do wymogów nowoczesnej cywilizacji zachodniej (Al-Afghani, Muhammad Abduh); reakcją na te dążenia jest tzw. fundamentalizm (integryzm) muzułmański, odrzucający zachodnie wartości (zwł. prawo i etykę) i dążący do ponownej religijnej i politycznej jedności państw muzułmańskich, w których miałoby obowiązywać prawo islamu. Systemy prawne współczesnych państw muzułmańskich, mimo że niekiedy powołują się formalnie na Prawo Islamu. (np. konstytucja Pakistanu z 1956), w rzeczywistości są wzorowane bądź na prawie francuskim, bądź też na prawie angielskim. Dotyczy to w szczególności Turcji, która przeprowadziła 1924-26 konsekwentnie rozdział religii od państwa. Normy prawa islamu mają dziś zatem przede wszystkim charakter norm religijnych i moralnych.

W religii islamu jednoczy się ponad miliard osób różnych ras i kultur na całym globie - od południowych Filipin do Nigerii. Około 18% żyje w świecie arabskim, ogromna część Azji i większość Afryki zamieszkiwana jest przez muzułmanów, podczas gdy znaczące mniejszości znajdują się w Rosji, Chinach, obu Amerykach i w Europie. Najwięcej muzułmanów żyje w Indonezji.

We współczesnym świecie islam może wydawać się egzotyczny, a ponad to ekstremistyczny. Być może przyczyną tego jest fakt, że na Zachodzie religia nie dominuje w życiu codziennym. Muzułmanie natomiast religię zawsze stawiają na pierwszym miejscu, nie ustalając granic między życiem świeckim a sakralnym. Wierzą oni, że Prawo Boskie Shari'a powinno być przestrzegane bardzo dokładnie, dlatego sprawy związane z religią są tak ważne.

45. Naród Europejczyków, czy Europa narodów?

 Europa narodów, czy naród Europejczyków.

Oba te zwroty wydają się na pierwszy rzut oka bardzo proste i jasne. Niestety po głębszym przemyśleniu ich sensu dochodzę do wniosku, że tak nie jest.

Cóż więc oznacza naród Europejczyków i czym różni się od Europy narodów? Naród Europejczyków to zbiorowość żyjąca na określonym obszarze- Europa, mająca wspólne cele- założenia Unii Europejskiej- statuty, wspólne wartości- bezpieczeństwo, stabilizacja gospodarcza i polityczna. Należy również zastanowić się z jakiej definicji narodu korzystamy- antropologicznej, politologicznej, ekonomicznej i czy w ogóle możemy z jakiejkolwiek w tym przypadku korzystać. Ciężko przecież mówić o narodzie tworzącym się z dnia na dzień, bo w przypadku narodu Europejczyków tak właśnie jest. Naród to przecież coś trwałego, mającego wspólne podstawy historyczne, tradycje, język i kulturę. W związku z powyższym w tym przypadku definicję narodu należałoby trochę zmodyfikować. Według mnie będzie to składowa definicji politologicznej i ekonomicznej. Naród Europejczyków to zespół różnych społeczności, o różnych zasadach, wartościach, języku, żyjących na wspólnym obszarze- Europa, mającym wspólne przyszłe cele, przyjmujące w przyszłości wspólne wartości, podlegające od momentu utworzenia tegoż narodu wspólnym zasadom, mające wspólne instytucje i organizacje, mające na celu dbanie zarówno o stabilizację polityczną jak i gospodarczą na całym obszarze- Europie oraz indywidualnie w poszczególnych jednostkach- krajach. Naród Europejczyków to twór, którego członkowie wyrażają wspólną tożsamość narodową, są sobie bliscy, występuje równouprawnienie . Pomoc pomiędzy nimi odbywa się nie tylko na stopie wspólnych ,"suchych" dążeń do celu, mających bezinteresowne założenia. Ta pomoc to także pomoc typu koleżeńskiego, dająca obu stronom nie tylko osiągnięcie zamierzonego celu, ale i uzyskanie satysfakcji ze współpracy, dającej podstawy do dalszego rozwoju. Pozwala także na budowanie współpracy i dalszej pomocy na gruncie zgody na arenie nie tylko koniecznej współpracy, lecz także robienia czegoś więcej. Oznacza to przenikanie się osiągnięć kultury, nauki, sztuki, modyfikowanie starej kultury i tworzenie się nowej. Współpraca naukowa gwarantuje lepsze wyniki. Zetknięcie się różnych typów i rodzajów sztuki powoduje wytworzenie się nowych prądów nie tylko w sztuce, ale i kulturze. To wszystko dziać się będzie nie na arenie między- lecz wewnątrznarodowej.

Europa narodów natomiast, to twór zgoła inny. Nie można powiedzieć, że jest to całkowita odwrotność poprzedniego, a tym bardziej, że jeden wyklucza drugi, ale różnic jest wiele. Europa narodów jest tworem mającym na celu tylko i wyłącznie bezinteresowne osiągnięcie celu. Nasuwa się więc pytanie- to co przemawia za Europą narodów? Odpowiedź jest prosta - suwerenność, czyli niezależność od innego państwa, niepodległość. Każdy naród powinien być suwerenny, powinien zachowywać swoją odrębność, dbać o swój dorobek kulturalny, naukowy, społeczny czy ekonomiczny. Każdy naród ma swoje tradycje, historię, o której nie może zapomnieć, a pamięć o niej pielęgnować. Nie mówię, że w przypadku narodu Europejczyków tak nie będzie, ale utrzymanie satusu quo ante będzie bardzo trudne z powodu dużej integracji, ingerencji i wymieszania się innych narodów.

Europa narodów dba tylko, o wspomniane już, " suche" osiągnięcie celu, bezinteresowną współpracę i działalność bez żadnego większego wysiłku potrzebnego do powstania dodatkowych baz współpracy, dodatkowych celów. Europa narodów to spotkanie bussinessman'ów , muszących załatwić swoje sprawy i interesy, bez żadnych dodatkowych zobowiązań, którzy po spotkaniu, nie martwiąc się ,niczym idą spokojnie do domu zadowoleni z załatwionych spraw.

Jak więc powinna wyglądać dzisiejsza Europa? Myślę, że znalezienie tu złotego środka będzie bardzo trudne, skoro obydwa twory mają coś do zaoferowania. Za narodem Europejczyków przemawiają wspólnecele, tworzenie nowych idei, powstawanie nowych, zmodyfikowanych kultur. Ale w innym spojrzeniu na sprawę właśnie to przemawia przeciw narodzie Europejczyków, a za Europą narodów. Chodzi tu właśnie o wspomnianą już suwerenność. Bo przecież szkoda tracić dorobek kilkuset lat w sztuce, kulturze, organizacji społecznej i gospodarczej. Z drugiej strony natomiast nie można zachowywać się egoistycznie. To znaczy , że jeśli naród ma jakiś dorobek czy to kulturalny czy naukowy to nie powinien odwracać się od innych mówiąc-"my do tego doszliśmy i to jest tylko i wyłącznie nasze". Należy dzielić się, bo i z nami się podzielą. W przeciwnym razie to my zostaniemy podzieleni. Takie zachowanie może mieć jeszcze bardziej negatywny wydźwięk. W przeszłości Spartanie zorganizowali swoje państwo na zasadzie izolacji. Polis spartańskie było dobrze zorganizowane militarnie, społeczeństwo było karne, ale dorobek kulturalny niewielki. Niechętnie widziano podróże za granicę, nadzorowano cudzoziemców. W tym samym czasie w Atenach rozwijała się kultura, sztuka, w wielkim stopniu nauka. Widzimy na tym starożytnym przykładzie, że izolacja od świata jest raczej zjawiskiem negatywnym. Przenikanie się kultur, zderzanie się prądów jest bardzo kreatywne. Świetnym budulcem do tworzenia się różnych nowych struktur jest współpraca. Analizując sprawę dochodzę do wniosku, że najlepszym wyjściem byłoby stworzenie narodu Europejczyków bez naruszania suwerenności jego członków. Dało by to poczucie tożsamości Euro-narodowej, ale i tożsamości tego pierwotnego narodu stanowiącego składową Euro-narodu. Zderzanie się kultur natomiast prowadziłaby do tworzenia nowych, ale nie miałoby na celu- zamierzonym czy też nie, niszczenie starych, choć prędzej czy później ulegną one modyfikacjom czy choćby reorganizacji. Mam świadomość tego, że jest to bardzo trudne, ale " dla chcącego nie ma nic trudnego", a obserwując dzisiejszą Europę, zauważam, że większość państw chce...

46. Opis bitwy pod Grunwaldem.

Jest 15 lipca 1410 rok. Na polach Grunwaldu król Władysław Jagiełło gromadzi armie polsko-litewską przeciw Krzyżakom. Przed walką udaje się na msze.

Jagiełło wychodzi rozprostować nogi po mszy, którą odprawiano w kaplicy, kiedy nagle przybiega Henko Ostojczyk z wiadomoœcią o zbliżających się Krzyżakach. Książe Witold karze odwołać msze, lecz król rozkazuje aby sam pojechał sprawdzić co się dzieje . Do obozu, na koniu wjeżdża kolejny goniec i oznajmia, że widział dwie chorągwie nieprzyjaciela . Po nim wjeżdża jeszcze czterech posłańców z informacjami o kolejnych jednostkach nieprzyjaciela. Teraz wszyscy zrozumieli, że pędzi na nich cała Krzyżacka armia.

Po mszy władca polski wychodzi na wzniesienie przed i obozem i ogląda ogromne zastępy wojsk nieprzyjaciela. Na polu gdzie stoją Krzyżacy jest pusto, stoi tam tylko kilka bardzo starych dębów. Giermkowie podają Jagielle zbroje, hełm, kopie, prowadzą najlepszego konia, a ksiądz błogosławi go przed walką. Wojsko niemieckie zbliża się, ale w połowie pola zatrzymuje się. Z daleka widać herby na których widnieją: krzyże, orły, gryfy, miecze, hełmy, baranki, głowy żubrów i niedŸwiedzi. Starsi i doœwiadczeni rycerze stoją w skupieniu, wiedząc jak okrutna będzie to walka, a młodsi nie mogąc doczekać się bitwy œciskają miecze oraz tarcze w swych rękach. Niemcy patrzą z góry na wojska polskie przepowiadają szybkie i łatwe zwycięstwo. Lecz nie lubią i nie umieją oni walczyć w lesie, wiec zbierają się na naradę. Postanowili wysłać dwóch heroldów z dwoma mieczami do króla polskiego i wyzwać go na krwawy bój.

Król dowiedziawszy o przybyciu wysłańców niemieckich posyła po Księcia Witolda, ale on nie może przybyć, gdyż szykuje swoje wojska do walki. Pierwszy herold w imieniu Mistrza Urlyka wyzywa króla polskiego na œmiertelny pojedynek i składa mu dwa nagie miecze. Drugi mówi, że jeżeli wojskom polskim brakuje miejsca do walki, to wycofają oni swoją armie. Nastaje milczenie. Ostatnie nadzieje Jagiełły na pokój zostały rozwiane ,więc ze łzami w oczach odpowiada, że mieczy mają dużo, ale te weŸmie jako wróżbę zwycięstwa.

Mistrz krzyżacki spogląda na wojska polskie wychodzące z boru, które okrążają go jak skrzydła ogromnego ptaka. Ogarnia go przerażenie i uœwiadamia sobie jaką wielką bierze na siebie odpowiedzialnoœć. Wszyscy są bardzo podenerwowani. Na stare dęby stojące w pobliżu wchodzą chłopi, aby oglądać zmagania rycerzy. Lecz poza nimi pole jest puste. Tumany kurzu lecą na wojska krzyżackie i w tej samej chwili rozlega się głos trąb. Całe skrzydło litewskie rusza na Krzyżaków. Mistrz niemiecki daje znak do ataku. Żołnierze widząc, że bitwa się rozpoczyna zaczynają œpiewać pieœń œw. Wojciecha “ Bogurodzica ”. Król Jagiełło wysyła konną jazdę do walki, ale wojska litewskie nie wytrzymują licznej przewagi wroga, gdyż ich konie są drobne i słabo uzbrojone, a rycerze ubrani są jedynie w skóry. Litwini dają znak do odwrotu. Bitwa zmieniła się rzeŸ. Wojska niemieckie œcigają uciekające wojsko litewskie, lecz walka jeszcze się nie kończył. Reszta wojsk polskich rusza do boju. Z pola bitwy słychać trzask mieczy, tarcz, padające konie i przeraŸliwe jęki żołnierz konających z bólu. Pierwszy z ważniejszych rycerzy właœnie padł od miecza dwóch Krzyżaków, lecz Polacy zabili pięciu niemieckich rycerzy. Zawisza Czarny wybija Niemców, jakby odprawiał zwykłą pracę, idzie przez chorągwie krzyżackie jak czarna chmura zabijając jednego wroga po drugim. Nagle staje się coœ zupełnie nieoczekiwanego, gdyż wojska, które wracają z pogoni za Litwinami uderzają w prawe skrzydło Polaków, myœląc, że atakują rozbite już oddziały królewskie. Lecz zwycięstwo zaczęło chylić się ku Niemcom za sprawą nadciągających posiłków. Nagle jeden z Krzyżaków rozcina brzuch konia na którym siedzi Marcin z Wrocimowic i trzyma œwiętą dla wszystkich chorągwie krakowską z orłem w koronie. Wœród œpiewu tryumfu rozległa się okrzyk radoœci, a Polaków ogarnia strach i przerażenie. Wszyscy ruszają, aby odbić chorągiew i po chwili faluje ona z powrotem na wietrze na znak gniewu Boga dla Niemców oraz zwycięstwa dla Polaków. Wojska królewskie ruszają na Krzyżaków jak gdyby wstąpiły w nich nadludzkie siły. Po chwili większoœć białych płaszczy z czarnymi krzyżami leży na ziemi. Król widząc ze wzniesienia, że wszystkie wojska są już w akcji sam rusza do boju. Na Jagiełłę pędzi chorągiew krzyżacka, więc jego obrońcy wysuwają się naprzód, aby go własnym ciałem osłonić. Mistrz jednak omija orszak królewski, nie rozpoznaje króla i pędzi do głównej bitwy. Nagle ktoœ z orszaku niemieckiego pędzi na króla. Na pomoc królowi rusza Zbigniew z Oleœnicy, który zrzuca Krzyżaka z konia, kruszy mu hełm, a sam król rozcina mu głowę. Mistrz zbliża się do głównej bitwy, ale nikt nie rozpoznaje w nim wroga, myœląc, że to wracający Litwini. Jeden z Polaków rozpoznaje mistrza i rani jego konia. Reszta wojsk rzuca się za Ulrykiem, nacierając coraz mocniej.

Mistrz niemiecki nie spodziewał się, że wojska polskie, będą tak silne i waleczne. Bronią się mocno, aż nagle rozlega się huk radosnych głosów, że Litwa wraca. Ulryk walczy dzielnie i nie opuszcza pola bitwy, gdzie tyle mężnych ludzi poległo. Wojska polskie gromią Krzyżaków, lecz to jeszcze nie koniec bitwy, gdyż Niemcy zbierają się w jedno miejsce i bronią się do upadłego. Arnold von Baden otoczony trupami walczy z każdym kto się do niego zbliży na długoœć miecza.. Sam Zawisza Czarny podchodzi do niego bez konia, wiec ten musi zejœć i się z nim zmierzyć. Jednak Zawisza słynący z siły, jego głowę wraz hełmem na dwie częœci przepoławia. Bitwa zmieniła się w rzeŸ i poœcig, kto nie chce się poddać ginie. Wielki Mistrz krzyżacki. Urlyk pada w boju.

Po bitwie spadł krótki, obfity deszcz, który osadził kurz z powrotem na ziemi. Zaczęto zwozić ciała poległych wodzów, a ciało mistrza Ulryka von Jungingen położono przed królem. Jagiełło powiedział : “Oto jest ten, który jeszcze rano mniemał się być wyższym nad wszystkie mocarze œwiata.”

47. Polityka zaborców wobec Polski i Polaków w latach: 1815-1864

 Polityka Rosji, Austrii i Prus wobec Polaków od zakończenia obrad Kongresu Wiedeńskiego do upadku powstania styczniowego zmieniała się co do sposobów jej prowadzenia i wielkości użytych środków, ale zawsze miała jeden, główny cel: trwałe przyłączenie ziem porozbiorowych do państw zaborczych. Pierwsze pięćdziesięciolecie zaborów wywarło ogromny wpływ zarówno na sytuację gospodarczą jak i społeczną poszczególnych ziem.

W latach 1815 do 1830 (a więc do wybuchu powstania listopadowego) można mówić o pewnej autonomii Polaków, szczególnie pod zaborami rosyjskimi. Istniało Królestwo Polskie posiadające własny sejm, senat armię oraz skarb. Dozwolone były pewne formy pro polskiej aktywności kulturalnej, działały Uniwersytet Wileński i Warszawski. Konstytucja, mimo, że nagminnie łamana przez księcia Konstantego była aktem prawnym dającym przynajmniej pewne iluzoryczne wolności i prawa ludności. Niezła była także sytuacja na terenie zaboru pruskiego, który stawał się zapleczem rolniczym dla ziem niemieckich. Na terenie Wielkiego Księstwa Poznańskiego jako wydzielonej części zaboru pruskiego posiadającego pewną autonomię rozwijało się szkolnictwo polskie oraz kultura (Biblioteka Raczyńskich w Poznaniu). Nieco inne było położenie ziem pod zaborem austriackim. Przeludniona i zacofana wieś oraz słaby przemysł (kopalnie soli w Wieliczce i Bochni) świadczą o słabej kondycji polityczno-gospodarczej tych terenów. Jedynym silnym przyczółkiem polskości była Rzeczpospolita Krakowska będąca pod faktycznym zwierzchnictwem Austrii.

Jak to już zostało powiedziane głównym celem polityki 3 zaborców wobec Polaków i Polski było trwałe przyłączenie ziem zagarniętych naszemu krajowi w czasie rozbiorów do siebie. Chciano także uśpić dążenia narodowo-wyzwoleńcze Polaków, a ich samych zasymilować. Ważne dla zaborców stało się też odizolowanie polityczne, gospodarcze i kulturalne ziem pod zaborami po to, by uniemożliwić współpracę i ponowne scalenie się poszczególnych regionów byłe Rzeczpospolitej. Mimo, że żaden z celów tej polityki nie został w pełni zrealizowany, to działanie zmierzające do ich osiągnięcia były kontynuowane przez Rosję, Prusy i Austrię aż do wybuch I Wojny Światowej.

Metody, którymi chciano osiągnąć wskazane wcześniej cele były bardzo różne. Stosowano na przemian politykę ustępstw i nadawania autonomii z terrorem oraz walką z wszelkimi przejawami polskości. Sytuację tą najłatwiej chyba opisać na przykładzie techniki "kija i marchewki" stosowanej przez Rosja wobec Polaków w Kongresówce. Skłócanie między sobą obozów patriotycznych, wywózki na Sybir (szczególnie po powstaniu styczniowym), konfiskaty mienia "niepokornych" czy walka z Kościołem Katolickim jako ostoją polskości są tylko niewielkim wycinkiem metod stosowanych przez Rosjan na Polakach. Nadawanie wysokich stanowisk w administracji Królestwa lojalnym wobec caratu Polakom (vide osoby Aleksandra Wielopolskiego i Franciszka Ksawerego Druckiego-Lubeckiego) i zacieranie w ten sposób relacji wróg-swój w społeczeństwie stanowiło także częstą technikę władz rosyjskich. Powszechne wynaradawianie, zamykanie szkół polskich, wprowadzenie jako urzędowego języka rosyjskiego miały pomóc Rosjanom w dziele podporządkowywania sobie Polaków. Represje i agresywna polityka caratu wobec Polski były widoczne szczególnie po upadku powstań: listopadowego i styczniowego. Zlikwidowanie Królestwa Polskiego, wprowadzenie stanu wojennego i pacyfikacja dworów szlacheckich były przeprowadzone właśnie po zrywach narodowo-wyzwoleńczych. Kondycja gospodarki ziem zaboru rosyjskiego także zależała od kursu polityki rosyjskiej wobec Polaków. W okresach odwilży i złagodzenia terroru przeżywała ona prosperity, natomiast w czasach popowstaniowych niszczyły ją wysokie cła na granicy rosyjskiej.

W zaborach pruskim i austriackim metody prowadzenia polityki antypolskiej były podobne. jako ważny element można dodać podburzanie chłopów galicyjskich przeciwko szlachcie, które zaowocowało rzezią galicyjską. Podobnie jak w rosyjskim, w dwu pozostałych zaborach prowadzono politykę silnego wynaradawiania (szczególnie w Prusach- germanizacja) oraz traktowania ziem zdobytych marginalnie, nie troszcząc się o ich rozwój gospodarczy (Galicja była tylko daleką, położoną za łańcuchem Karpat prowincją) Zamiast wywózek na Syberię Prusacy i Austriacy osadzali Polaków w więzieniach i skazywali na śmierć lub ciężkie roboty.

Jednym z efektów wspólnie prowadzonej polityki 3 zaborców było powoli pogłębiające się zróżnicowanie gospodarcze i kulturalne ziem polskich. Doprowadziła ona też do wytworzenia się środowisk polskich na emigracji z Hotelem Lambert i grupą skupioną wokół księcia Adama Czartoryskiego na czele (oraz kilku mniej znaczących np.: Gromad Ludu Polskiego Krępowieckiego). Rosji, Austrii i Prusom udało się też przynajmniej w części wynarodowić Polaków i uzależnić ziemie pod zaborami od swoich krajów. Niejako efektem ubocznym antypolskiej polityki zaborców były powstania: listopadowe, krakowskie i styczniowe, choć trzeba tu zaznaczyć, że prawdopodobnie i tak doszłoby do jakichś narodowo-wyzwoleńczych wystąpień Polaków nawet, gdyby zaborcy przyjęli ugodowy kurs polityki wobec ziem Rzeczpospolitej. Późno przeprowadzone reformy na wsi oraz słaby przemysł na większości terenów polskich także możemy zaliczyć do efektów polityki wrogich mocarstw. Na koniec trzeba powiedzieć, że cały dorobek romantycznych twórców-Polaków powstał w efekcie i pod wpływem braku możliwości otwartego manifestowania swojej przynależności narodowej. Bez zaborów dzieła takie jak "Pan Tadeusz" czy mazurki Chopina prawdopodobnie nigdy by nie powstały lub wyglądałyby zupełnie inaczej.

48. Prezydent RP

 Nowy prezydent

23 grudnia 2000r.odbyło się zaprzysiężenie prezydenta RP na nową pięcioletnią kadencję. Prezydentem został wybrany na drugą kadencję Aleksander Kwaśniewski. Uroczystoćś odbyła się przed Zgromadzeniem Narodowym (Sejmem i Senatem) w gmachu Sejmu. Prezydent przybył wraz z małżonką i złożył przysięgę :

" OBEJMUJĄC Z WOLI NARODU URZĄD PREZYDENTA RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ UROCZYŚCIE PRZYSIĘGAM, ŻE DOCHOWAM WIERNOŚCI POSTANOWIENIOM KONSTYTUCJI, BĘDĘ STRZEGŁ NIEZŁOMNIE GODNOŚCI NARODU, NIEPODLEGŁOŚCI I BEZPIECZEŃSTWA PAŃSTWA A TAKŻE, ŻE DOBRO OJCZYZNY I POMYŚLNOŚĆ OBYWATELI BĘDĄ DLA MNIE ZAWSZE NAJWYŻSZYM NAKAZEM."

Następnie ogłosił orędzie o planach i swoich zadaniach na nową kadencję. Tego samego dnia złożył ślubowanie jako Zwierzchnik Sił Zbrojnych

Zaprzysiężenie poprzedziły wybory, które odbyły się 8 października.

W walce o stanowisko Pierwszego Obywatela RP ubiegało się w tej kadencji 13 kandydatów, ale tylko 3-4 miało jakieś realne szansę rywalizowania z dotychczasowym prezydentem Aleksandrem Kwasniewskim. Prowadził on spokojną, nieagresywną kampanię od samego początku, nawet z przewagą prawie 70 proc,, gdy jego główni konkurenci przez długi czas osiągali 7-9 proc. poparcia. Na słabe wyniki szczególnie kandydatów obozu AWS "Solidarność" usilnie pracowała 20 lat, zwłaszcza Lech Wałęsa i jego następca Marian Krzaklewski. Za swoje niepowodzenia zwalają dziś winę na wszystko i wszystkich tylko nie dostrzegając własnych błędów. Miażdżąca przewaga Kwaśniewskiego nad reszta kandydatów spowodowała, ze szef AWS Marian Krzaklewski nie wytrzymał nerwowo i postanowił spowodować walkę totalną, nie przebierając w środkach, sięgnął po różne materiały by osłabić i skompromitować kontrkandydata m. in. po film sprzed 3 lat, który przedstawiał scenę jak minister Kwaśniewskiego - szef Biura Bezpieczeństwa Narodowego Marek Siwiec parodiuje Ojca Świętego całując ziemie i błogosławi wiernych. Sztab wyborczy Mariana Krzaklewskiego obwinił prezydenta Kwaśniewskiego o to, że nie zareagował należycie na ten incydent, a wiec jest współwinny. Te i wiele innych zarzutów wcześniej już wysuwanych sprawiły, ze poparcie dla prezydenta Kwaśniewskiego tuż przed głosowaniem nieco spadło. Ale i tak do końca utrzymywało się powyżej 50 proc..

Toteż końcowy wysiłek obozu AWS skierowany był już tylko na doprowadzenie do II-giej tury wyborów z Marianem Krzaklewskim. Do wzmocnienia pozycji Kwaśniewskiego nie intencjonalne, ale jednak walnie przyczynił się Kościół, który także nie mógł przeboleć niepowodzenia swojego faworyta Krzaklewskiego i popularności Aleksandra Kwaśniewskiego. Oczywiście jakkolwiek przegrani będą interpretowali zwycięstwo Kwaśniewskiego, to jest ono niezaprzeczalnym jego sukcesem i porażka nie tylko Krzaklewskiego ale całego obozu "Solidarności" i tych, którzy go popierali i życzyli mu zwycięstwa. Porażka w wyborach prezydenckich to początek dalszych niepowodzeń i klęsk obozu "solidarnościowego".

Wybory prezydenckie wygrał w I turze Aleksander Kwaśniewski uzyskując 53,90 proc. poparcia - ogłosiła oficjalnie w poniedziałek ( 9.10.2000) wieczorem w Sejmie Państwowa Komisja Wyborcza (PKW). Drugie miejsce zajął Andrzej Olechowski z wynikiem 17,30 proc. Trzecie Marian Krzaklewski - 15,57 proc. głosów.

Nowo zaprzysiężony prezydent RP Aleksander Kwaśniewski urodził się 15 listopada 1954r. w Białogardzie, żona Jolanta, córka Aleksandra. Studiował na wydziale Ekonomi Transportu Uniwersytetu Gdańskiego. Działacz ruchu studenckiego, Redaktor Naczelny tygodnika studenckiego "ITD" i dziennika "Sztandar Młodych". Był między innymi Ministrem ds. Młodzieży w rządzie Zbigniewa Messnera (1985-1987), działał sportowy - w Akademickim Związku Sportowym (1975-1979) oraz Polskim Komitecie Olimpijskim. Przewodniczący PKOL (1988-1991).

Członek PZPR (1977-1990). Współtwórca Socjaldemokracji Rzeczypospolitej Polskiej (styczeń-luty 1990) i pierwszy jej przewodniczący (do grudnia 1995). Współorganizator Sojuszu Lewicy Demokratycznej (1991).

Poseł na Sejm Rzeczypospolitej Polskiej z okręgu warszawskiego w wyborach w 1993 r.

Podczas pierwszej kadencji prezydenckiej Aleksander Kwaśniewski współtworzył projekt i uczestniczył w kampanii referendalnej na rzecz przyjęcia Konstytucji III Rzeczypospolitej Polskiej, którą podpisał 16 lipca 1997 roku. Na Forum Organizacji Narodów Zjednoczonych zgłosił projekt Konwencji o walce ze zorganizowaną przestępczością (1996). Brał aktywny udział w działaniach na rzecz członkostwa Polski w NATO. Przewodniczył polskiej delegacji na szczytach w Madrycie (1997) i Waszyngtonie (1999). 26 lutego 1999 r. podpisał dokumenty ratyfikujące polskie członkostwo w NATO (we wspólnej ceremonii z Prezydentem Republiki Czeskiej Vaclavem Havlem). Rzecznik współpracy regionalnej Europy Środkowej i Wschodniej. Gospodarz spotkania prezydentów tego regionu w Łańcucie (1996), aktywny uczestnik takich spotkań w Portorożu (1997), Levoczy (1998), Lwowie (1999). Wraz z Prezydentem Litwy inicjator spotkania "Koegzystencja narodów i dobrosąsiedzkie stosunki gwarancją bezpieczeństwa i stabilności w Europie" w Wilnie (1997) i jego kontynuacji - spotkania pod hasłem "Współpraca bałtycko-czarnomorska: w kierunku zjednoczonej Europy XXI wieku bez podziałów" w Jałcie (1999).

Aleksander Kwaśniewski będzie prezydentem przez następne pięć lat. Miejmy nadzieję, że jego praca przyczyni się do rozkwitu gospodarczego naszego kraju i umocnienia się naszej pozycji na arenie międzynarodowej.

 

49. Rewolucja 1905 - 1906 w Rosji.

 Na początku XX wieku istniała w Rosji sytuacja rewolucyjna - chłopi żądali ziemi , robotnicy ustawodawstwa pracy, wśród wielu warstw społeczeństwa system samodzierżawia, kompletnie już anachroniczny, budził opór. Ferment wewnętrzny zaostrzał wielonarodowościowy charakter państwa: zarówno wśród Polaków jak i Finów silne były dążenia do niepodległości czy przynajmniej rozszerzenia autonomii. Dążenia tych narodowości ułatwiły później caratowi, paradoksalnie stłumienie ruchu rewolucyjnego, ale w pierwszym okresie pogłębiały kryzys przedrewolucyjny.

Opozycję przeciw dotychczasowemu systemowi rządów zaostrzyły wieści o klęskach poniesionych przez Rosję w wojnie z Japonią .

( Ekspansja Japonii zaczęła grozić Rosji. Rząd carski budował właśnie najdłuższą na świecie linię kolejową i interesował się sprawami Dalekiego Wschodu. Spółki rosyjskie inwestowały kapitały w koleje, kopalnie i lasy Mandżurii oraz Korei. Japonia ze swej strony zapewniła sobie poparcie Anglii, uwikłanej w konflikt z Rosją, po czym zaczęła żądać od Rosji opuszczenia Mandżurii i przyznania Korei. Gdy żądanie to pozostało bez odpowiedzi, Japończycy zaatakowali flotę rosyjską stacjonującą w twierdzy morskiej Port Artur. W styczniu 1905 r. padł Port Artur , w lutym tegoż roku Japończycy rozbili armię rosyjską pod Mukdenem, a śpiesząca na odsiecz rosyjska flota bałtycka , po prawie ośmiomiesięcznej żegludze wzdłuż wybrzeży Afryki i Azji, została zaraz po przybyciu całkowicie rozgromiona pod Cuszimą.)

W naprężonej sytuacji wystarczyła iskra, by nastąpił wybuch, i taką iskrą stał się strajk w Zakładach Putiłowskich w Petersburgu w styczniu 1905 r. Wśród robotników tych zakładów działał już od paru lat duchowny prawosławny Gieorgij Gapon. Z jego inicjatywy została opracowana petycja zawierająca żądania swobód politycznych, ustawodawstwa socjalnego oraz zakończenia wojny. Z tą petycją ruszył pochód robotniczy z ikonami i chorągwiami cerkiewnymi , by przedstawić swe prośby batiuszce carowi. Część ludu rosyjskiego głęboko wierzyła, że sam car jest dobry, kocha swój lud, a tylko urzędnicy i otoczenie monarchy nie dopuszczają by ten dowiedział się o niedoli ludu.

Pokojowy pochód przywitano salwami, padło ponad tysiąc zabitych, a jeszcze więcej było rannych. Ta "krwawa niedziela", w styczniu 1905 r. stała się początkiem ruchu rewolucyjnego w całej Rosji. Sam Gapon uratował się z masakry i opuścił Rosję , a po powrocie w 1906 r. został zastrzelony z polecenia partii eserowców, gdyż próbował nawiązać kontakty z policją.

Ruch rewolucyjny objął wszystkie warstwy społeczeństwa rosyjskiego, przejawiał się w strajkach i demonstracjach organizowanych w miastach, wystąpieniach chłopów, akcjach terrorystycznych, organizowanych przez eserowców. W czerwcu doszło do buntu marynarzy na pancerniku "Potiomkin" . Na czele ruchu próbowali stanąć socjaldemokraci i eserowcy. Z inicjatywy tych pierwszych zaczęły powstawać rady delegatów robotniczych, które miały kierować wystąpieniami i prowadzić ewentualne pertraktacje z właścicielami lub administracją państwową.

Car w obliczu masowego ruchu rewolucyjnego zapowiedział zwołanie w sierpniu 1905 r. Dumy ( ros. nazwa parlamentu). Nie uspokoiło to sytuacji, gdyż Duma miała mieć charakter doradczy , a nie ustawodawczy. Tymczasem skończyła się wojna z Japonią i Rosja musiała podpisać traktat pokojowy potwierdzający straty terytorialne.(We wrześniu 1905 r. podpisano traktat oddający Japonii Port Artur, część Sachalinu, a także wpływy w Korei i Mandżurii )

W październiku rozpoczął się strajk powszechny. Przystąpili do niego nie tylko robotnicy w zakładach pracy, ale i studenci, a nawet część urzędników: stanęła kolej. Rosja została sparaliżowana.

Mikołaj II zmuszony sytuacją ogłosił Manifest Październikowy, zapowiedział w nim wybory do Dumy Ustawodawczej, wprowadził swobodę zgromadzeń i stowarzyszeń. Rosja miała przestać być monarchią absolutną. Duża część uczestników ruchu odebrała manifest jako zwycięstwo rewolucji i zarazem spełnienie jej głównych celów. Ale jednocześnie część z nich uznała, że należy walczyć dalej.

W grudniu wybuchło w Moskwie z inicjatywy SDPRR zbrojne powstanie robotnicze, ale zostało krwawo stłumione. Carat przystąpił do walki z ruchem rewolucyjnym. Przypomniano trzy podstawy Rosji, sformułowane jeszcze w czasach panowania Mikołaja I: samodzierżawie, lud i prawosławie. Ruch rewolucyjny zaczęto przedstawiać jako dzieło cudzoziemców wrogów Rosji i Cerkwi. " Bij Polaków , Żydów i studentów"- wołano na wiecach antyrewolucyjnych

W styczniu przeprowadzono wybory do Dumy. Ludność była podzielona na kurie, z których każda mogła wybrać określoną liczbę elektorów, którzy następnie wybierali posłów. Wcześniej car podpisał ustawę, że każda decyzja Dumy nabierze mocy dopiero po uzyskaniu zgody cara. W wyborach wzięły udział nowo powstałe partie i ugrupowania, min. Partia Konstytucyjno - Demokratyczna tzw. kadeci, i chłopska Partia Pracy tzw. trudowicy. Bolszewicy pierwsze wybory zbojkotowali, weszli dopiero do II Dumy. I Duma istniała krótko - od końca kwietnia 1906 r. do lipca tegoż roku, kiedy to została przez cara rozwiązana. Członkowie Dumy próbowali temu zapobiec, ale nastroje rewolucyjne w społeczeństwie już dogorywały. Podobny los spotkał II Dumę w 1907 r. Dopiero III Duma wybrana wg. zmienionego prawa wyborczego (min. pozbawiono prawa głosowania dużą część robotników), przetrwała całą pięcioletnią kadencję.

Premierem Rosji w 1906 r. został Piotr Stołypin. Funkcje swoje sprawował aż do momentu śmierci z rąk zamachowca w 1911 r. Przeszedł on do historii jako okrutny pacyfikator ruchu rewolucyjnego. Najważniejszą z jego reform okazała się ustawa z 1906 r. pozwalająca każdemu chłopu, dotychczasowemu członkowi obszcziny, na wystąpienie z niej i stanie się indywidualnym właścicielem ziemi. Wojna przerwała realizację tej reformy.

Rewolucja 1905 - 1906 wg. odczucia wielu z jej uczestników zakończyla się klęską, ale Rosja wyszła z niej jako inny kraj - system samodzierżawia został podważony , powstały legalne ruchy polityczne, zaczęła się tworzyć warstwa chłopów - indywidualnych posiadaczy ziemi.

 

50. Rola kościoła w średniowieczu.

Średniowiecze trwało w Europie od IV/V w. n.e. do XV w., a w Polsce od X do XV wieku. W hierarchii średniowiecznego społeczeństwa najważniejsze miejsce zajmowały dwa stany, rycerstwo i duchowieństwo. Dlatego też średniowieczna Europa to świat zamczysk i klasztorów. Panował w niej uniwersalizm, to znaczy istniała pewna jednolitość kultury, filozofii, języka. Ale tym, co najbardziej łączyło Europejczyków była wiara i wspólna władza duchowa w osobie papieża. Miała ona bardzo duży wpływ na życie ludzi. Religia decydowała o rozwoju kultury i kształtowaniu się światopoglądu epoki.

Między V a XI w. wszystkie państwa Europy Zachodniej, Środkowo-Wschodniej i Północnej przyjęły chrzest. Kościół zaczął zmieniać obyczaje pogan. Jednym z najważniejszych elementów wczesnośredniowiecznego chrześcijaństwa był kult świętych. Dla nękanej głodem i chorobami ludności relikwie świętych dawały nadzieję, gdyż wierzono, że obdarzone były mocą pokonywania zła i czynienia cudów. Kościoły i klasztory, w których znajdowały się szczątki świętych były celem wielu pielgrzymek.

Kultura tego okresu dzieliła się na uczoną i ludową. Pierwsza, oparta na studiowaniu Pisma Świętego, była dostępna jedynie wykształconemu duchowieństwu, zaś kultura ludowa zachowywała wiele lokalnych tradycji. Mimo wielkich różnic między nimi zrodził się we wczesnośredniowiecznej Europie wspólny światopogląd. Mianowicie postrzegano świat jako pole bitwy między Dobrem, w postaci Boga, a Złem, czyli Szatanem. Uważano życie na ziemi za etap przejściowy, który zadecyduje o losie pośmiertnym człowieka.

Klasztory odegrały ogromną rolę w kształtowaniu europejskiej cywilizacji. Spośród najbardziej wykształconych mnichów władcy dobierali sobie doradców. Poza tym były one najważniejszymi ośrodkami kultury. Znajdowały się w nich biblioteki i szkoły, często otwarte też dla ludności świeckiej. Klasztory stały się również ośrodkami produkcyjnymi. Kwitła w nich sztuka rzemieślnicza oraz przyjmowały się wynalazki techniczne.

Z kolei działania Kościoła mające na celu ekspansję krajów tureckich dały ludności chrześcijańskiej nadzieję na zbawienie i bogactwo. We wsiach panował głód, więc biedni chłopi widzieli w udziale w krucjatach możliwość polepszenia warunków życia. Ponad to na takich wyprawach zyskiwali młodsi synowie władców, którzy jako przywódcy krucjat zdobywali dla siebie władzę w podbitych państwach. Zdobycie nowych ziem dawało również nowe rynki zbytu, dlatego krucjaty były też wyprawami kupieckimi.

Kolejnym okresem opisywanej epoki było pełne średniowiecze. Określa się tak wieki XI do XIII. W tym czasie zmniejszył się dystans między kulturą uczoną a ludową. Kultura uczona zaczęła docierać do ludności świeckiej poprzez malowidła i rzeźby kościołów, treść kazań czy relacje pielgrzymów. To spowodowało pogłębienie życia religijnego. Chrześcijaństwo stało się bardziej zrozumiałe dla większości.

Z wyżej wymienionych powodów sztuka średniowiecza odgrywała bardzo ważną rolę w kształceniu społeczeństwa. Podobnie jak literatura i filozofia tej epoki była ona podporządkowana Kościołowi. Wznoszono więc wspaniałe, bogato dekorowane katedry, klasztory, kościoły, opactwa. Rzeźbiarze zdobili zwieńczenia kolumn oraz dekorowali wejścia i wnętrza świątyni, a malarze ozdabiali cenne rękopisy, takie jak ewangeliarze, psałterze, mszały oraz wzbogacali wystrój budowli kościelnych wspaniałymi freskami. Takie świątynie zapoznawały nie znającą pisma ludność z treścią Ewangelii.

Literatura średniowiecza również za główną przyjęła tematykę religijną. Zaliczamy do niej żywoty świętych, lirykę Maryjną, modlitwy, kazania, moralitety, misteria, a także dramat liturgiczny oraz wiersze religijno-dydaktyczne. Wszystko to miało służyć ukształtowaniu światopoglądu ludności przyjmującego Boga jako najwyższą władzę i cel wszelkich działań, a człowieka jako rozdartego pomiędzy tęsknotą za niebem, a pokusami ziemskimi.

Do ważnej spuścizny literackiej tej epoki możemy również zaliczyć historiografię, to jest ogół dzieł historycznych. Były to prowadzone przez zakonników i kler katedralny krótkie zapiski rocznikarskie, czyli notatki na temat wydarzeń minionego roku oraz kroniki.

Bardzo ważnym przedsięwzięciem Kościoła było rozpoczęcie nauczania szkolnego. Najpierw papiestwo zobowiązało biskupów i kapituły do zakładania szkół katedralnych. Obok nich zaczęły powstawać w miastach szkoły zakładane przez nowe zakony. Uczono w nich czytania i pisania po łacinie, modlitw i pieśni kościelnych oraz orientacji w kalendarzu kościelnym. Później jednak kupcy i rzemieślnicy, którym nie wystarczał taki program nauczania, zaczęli zakładać w miastach szkoły prywatne, kupieckie, w których do nauczania elementarnego doszła nauka rachunków, redagowania listów oraz języków narodowych. Efektem tego była postępująca alfabetyzacja ludności świeckiej.

Szkoły katedralne i niektóre zakony zaczęły również zakładać uniwersytety. W tym celu sprowadzano nauczycieli i studentów nawet z bardzo odległych krajów. Takie uczelnie wyższe powstały w Paryżu, Oxfordzie, Bolonii i Padwie między początkami XII a połową XIII w. Można było na nich wyróżnić fakultety sztuk wyzwolonych, prawa kanonicznego i cywilnego, medycyny i teologii.

Edukacja klasztorna przyczyniła się do rozkwitu filozofii średniowiecznej. Kształtowała ona bowiem życie umysłowe ludności średniowiecznej. Służyła przede wszystkim rozumieniu Pisma Świętego, modlitwie i kontemplacji. W końcu XI i w XII w. rozważania o Bogu stały się nauką, zwaną teologią, a w XIII w. była już ona najważniejszą dyscypliną uniwersytecką.

Jak widać Kościół miał ogromny wpływ na wszystkie dziedziny życia ludzi wieków średnich. Podporządkowana była mu kultura, oświata, filozofia, literatura oraz sztuka. Decydował też o kształtowaniu się nowych cywilizacji. Mimo, że epoki późniejsze powracają do religijności w żadnej z nich nie odgrywa już ona tak ogromnej roli jak właśnie w średniowieczu.

51. Skutki działań Napoleona Bonaparte .

Polityka.

Ambicjami Napoleona było zbudowanie nowego imperium rzymskiego w Europie , lub jeśli ktoś woli bardziej nowocześnie Stanów Zjednoczonych Europy. W kierunku tym też zrobił wiele. Przybrał wprawdzie formy monarchistyczne , stworzył dwór cesarski , odnowił tytuły szlacheckie, ale u podstaw jego państwa pozostały nietknięte zdobycze Wielkiej Rewolucji Francuskiej. Zwolennicy Napoleona pisali, że wydobył Francję z chaosu rządów dyrektoriatu, zapewnił jej silny rząd i unowocześnił strukturę państwową.

Wielkie znaczenie miał też Kodeks Napoleona , zawierający podstawowe zdobycze prawa burżuazyjnego , został narzucony Europie , a likwidując dawne prawodawstwo feudalne poważnie przyczynił się do przemian kapitalistycznych (częściowo jego założenia przetrwały w krajach do ostatnich czasów). Dzięki Napoleonowi i jego wojskom do prostego Europejczyka dotarły zdobycze rewolucji francuskiej . Napoleon odegrał więc w Europie role posłańca głosu rewolucji.

Inne poczynania polityczne Napoleona miały wpływ na rozwój lub stagnację dalej opisanych dziedzin życia .

Nauka i Kultura.

Szkolnictwo.

Napoleon dokonał reformy szkolnictwa wyższego , ale nie zlikwidował wyższych szkół specjalnych stworzonych przez Konwent. Reaktywował jednak obok nich zniesione za rewolucji wydziały uniwersyteckie. Powstał w ten sposób charakterystyczny dla Francji dualistyczny system

Szkół wyższych. Stworzył też Uniwersytet Cesarski organizację która jednoczyła w swych ramach wszystkie szkoły wszystkich szczebli nauczania . Szkoły prywatne nie zostały zakazane, ale nikt nie mógł być nauczycielem bez zgody wielkiego mistrza uniwersytetu , jednolity też był program nauczania , rolę religii zredukowano w nim do minimum . W ten sposób , zrywając z ancien réregimem , stworzono monopol państwowy w dziedzinie szkolnictwa. Uniwersytet ten przetrwał we Francji przez cały XIX wiek .

 

Nauki ścisłe i medyczne.

Postępy w naukach ścisłych przyrodniczych były kontynuacją wielkich osiągnięć w tej dziedzinie , zapoczątkowanych w wieku XVIII . Napoleon doceniał znaczenie tych nauk i udzielał im poparcia . Za czasów jego panowania plejada wybitnych uczonych , matematyków , fizyków i przyrodników ( takich jak : Gaspard Monge , Lazare Carnot , Pierre Simon de Laplace , Joseph Louis de Lagrange , AndréAmpčre , Dominique Arago , Louis Gay - Lussac ) uświetniała swymi nazwiskami dzieje kultury francuskiej . Odkrywano nowe pierwiastki (chlor , sód , potas , bor ) , zajmowano się teoriami geometrii opisowej i analitycznej , prawdopodobieństwa , rachunkiem różniczkowym . ewolucją człowieka . Nie pozostawały w tyle nauki medyczne ( ze względu na dużą ilość walk , a co za ty idzie i rannych ). Okres ten to duże dokonania na polu chirurgii , klinicystyki i anatomii .

 

Nauki polityczne

W myśli ekonomicznej i społecznej zaznaczyły się dwa nurty , które przetrwały prze niemal wiek XIX . Głównymi ich twórcami byli : Jean Baptiste Say i Claude Henri de Saint Simon , tworzyli oni nowe doktryny polityczne na podstawie dokonań i błędów Napoleona .

 

Kultura i Sztuka.

Niestety za czasów Napoleona przeżyła ona straszny zastój . Po objęciu władzy całkowicie sobie podporządkował te dziedziny życia i posłużyły mu one jako wielka machina propagandy , próbując za ich pomocą kształtować poglądy społeczeństwa .

Gospodarka.

Przemysł

Na czasy napoleońskie przypada początek rewolucji przemysłowej we Francji. Najbardziej gwałtowny rozwój przeżył przemysł tekstylny . Miał on przełomowe znaczenie w dziejach industrializacji Francji .Wraz z jego rozwojem pojawiły się we Francji kapitalistyczne formy produkcji wielkoprzemysłowej , podjęli działania pełni inicjatywy i drapieżnej przedsiębiorczości fabrykanci , zaczęły się kształtować zalążki nowoczesnej klasy robotniczej. Ściśle związaną z włókiennictwem gałęzią przemysłu , w której też dokonał się duży postęp był przemysł chemiczny. To właśnie na pierwsze dziesięciolecie przypada wykorzystanie na skalę przemysłową metod otrzymywania kwasu siarkowego , kwasu solnego czy sody. Niestety w hutnictwie i przemyśle metalowym postęp był nieznaczny , technika zaś w porównaniu z Anglią - zacofana.

Handel

Napoleon , uzależnione od cesarstwa kraje europejskie , traktował jako rynki zbytu zastrzeżone dla towarów francuskich. Narzucanie tym krajom korzystnych dla Francji warunków handlu stanowiło jeden z istotnych czynników wzrostu eksportu francuskiego. Nie mogło to jednak wyrównać skutków głębokiego regresu handlu zagranicznego , spowodowanego przede wszystkim upadkiem handlu zamorskiego .

Rolnictwo

Chociaż Francja należała wówczas do najbardziej uprzemysłowionych krajów Europy,

W jej życiu gospodarczym rolnictwo odgrywało rolę dominującą . Faktem jest , że w omawianym okresie mimo znacznego przyrostu ludności nie było we Francji głodu . Pozwalało by to wysunąć tezę o nieco szybszej dynamice produkcji rolnej niż przyrostu ludzi.

Rewolucja , uwalniając chłopów od ciężaru feudalizmu , otworzyła drogę do kapitalistycznego rozwoju wsi . Propagand nowocześniejszych metod gospodarowania , prowadzona przez władze i towarzystwa rolnicze , znalazła swój oddźwięk dopiero w latach czterdziestych XIX wieku .

Bibliografia :

" Europa i świat w epoce napoleońskiej - Cykl : Konfrontacje Historyczne " - pod redakcją Moniki Senkowskiej - Gluck (Wiedza Powszechna , Warszawa 1988)

"Historia Powszechna 1789 - 1870" - pod redakcją Zuzanny Stefaniak i Haliny Oleszewskiej (PWN , Warszawa 1975)

 

52. Stan wojenny.

 Przeprowadzenie zamachu wojskowego w Polsce - wprowadzenie stanu wojen-nego - mimo wielu sygnałów docierających do członków i przywódców Solidarno-.ści, zaskoczyło całe społeczeństwo polskie. Na podstawie szczegolnych regulacji prawnych, uprawnień Wojskowej Rady Ocalenia Narodowego - władz stanu wojen-nego - ograniczono prawa obywatelskie: internowano (zatrzymano) ok. 6 tys. członków Solidarności, związkow i stowarzyszen działających niezależnie od władz; ograniczono działalność związków i stowarzyszeń; wprowadzono ograniczenia w przemieszczaniu się - godzina milicyjna od godz. 22 do 6 rano; zakazano organizowania strajków, manifestacji, a zakłady pracy zmiłitaryzowano.

Kościół katolicki potępił zlamanie prawa, aresztowania i internowanie wie-lu działaczy Solidarności. Stanął w obronie praw człowieka, godnosci osoby, domagał się wypuszczenia internowanych na wolność, przywrócenia działalno-ści NSZZ Solidarność. Wobec delegalizacji Solidarnosci Kościoł stał się jedyną siłą opozycyjną w państwie, mogącą oficjalnie prezentować swoje stanowisko. Jednocześnie duchowni wezwali wiernych do zachowania spokoju.

Solidarność została znacznie osłabiona przez liczne aresztowania i interno-wanie prawie wszystkich przywódców Związku. Nieliczni ukrywali się i rozpo-częli prowadzenie podziemnej działalności związkowej - wydawano podziemne biuletyny informacyjne, ulotki, czasopisma, działała podziemna radiostacja. Duże znaczenie dla internowanych i ich rodzin miała pomoc z zagranicy udzielana przez powstałe w Brukseli Biuro Koordynacyjne NSZZ Solidarność.

Zgodnie z wcześniejszymi ustaleniami w zakładach pracy wybuchły strajki -wobec braku możliwości komunikowania się (zawieszona łączność telefonicz-na, rozmowy kontrolowane) - prowadzone w sposób chaotyczny. Strajki, które wybuchły w Stoczni Gdańskiej, stoczni szczecińskiej, w "Pafawagu" we Wrocła-wiu, i w innych miejscach systematycznie rozbijano i likwidowano przy pomocy interwencji specjalnych oddziałów ZOMO. Do najbardziej dramatycznych walk doszło w kopalni węgla kamiennego Wujek w Katowicach - zginęło 9 górników.

Społeczeństwo polskie, wobec stosowania terroru, przyjmowało różne posta-wy manifestowania własnych uczuć i przekonań - bojkot rządowej telewizji, radia, kin (także aktorzy nie przyjmowali propozycji angaży)., 1 maja 1982 r. odbyły się pochody protestacyjne i manifestacje zwolennikow Solidarnosci, 13 maja przyniósł wielkie manifestacje w Krakowie, Warszawie i w innych miastach. Interweniowały służby policyjne, padli zabici i ranni. Od tej pory Pola-cy "czcili" każdy trzynasty dzień miesiąca na pamiątkę wprowadzenia stanu wo-jennego biorąc udział w mszach świętych w intencji ojczyzny i zabitych, po których odbywały się manifestacje.W obliczu pogarszającej się sytuacji gospodarczej kraju 2 połowa 1982 r. przyniosła nową falę zamieszek i manifestacji, które zostały krwawo stłumione przez władze. Dotkliwym ciosem była formalna delegalizacja NSZZ Solidnr-ność w październiku 1982 r

W listopadzie 1982 r. bez żadnych warunków wstępnych został zwolniony z internowania Lech Wałęsa. W grudniu 1982 r. na mocy ustawy sejmowej, w ob-liczu możliwości zawieszenia stanu wojennego, wprowadzono szezególne regula-eje prawne: w sytuacji pozornie normalnej pełną kontrolę w państwie sprawowa-ły władze stanu wojennego. Ocena zasadności wprowadzenia stanu wojennego w Polsce budziła i nadal budzi wśród historyków i społeczeństwa polskiego liczne emocje i kontrowersje: ceną za utrzymanie się przy władzy komunistycznego reżimu była śmierć kilkuset osób; społeczeństwo ostatecznie przestało ufać wła-dzy; nie można zapomnieć o międzynarodowym kontekście wprowadzenia stanu wojennego - została powstrzymana pomoc gospodarcza z Zachodu, większość państw nałożyła embargo na kontakty gospodarcze z Polską - nieoficjalnymi środkami płynęła pomoc dla Polaków.

31 grudnia 1982 r. Rada Państwa zawiesiła stan wojenny na terenie całego kraju, w styczniu 1983 r. z inicjatywy władz powstał Patriotyczny Ruch Odrodze-nia Narodowego (PRON). W zamyśle miał to być ruch ogólnopolski skupiający Polaków z różnych środowisk. W praktyce, wobec swojego rodowodu i brutal-nych metod rządów władz wojskowych i komunistycznych, spotkał się z bojko-tem zdecydowanej większości środowisk. Wielkie znaczenie dla Polaków miała II pielgrzymka papieska 21-23 czerwca 1983 r. Ojciec Święty nie potępił jedno-znacznie stanu wojennego i jego uczestników, jednak opowiedział się za słusznym i niezbywalnym prawem człowieka do swobody przekonań i zrzeszania się. Pola-cy zostali pokrzepieni nadzieją i otuchą do dalszej pracy i walki o swoje słuszne prawa.

22 lipca 1983. zniesiono stan wojenny w Polsce, ale pozostało w mocy antydemokratyczne ustawodawstwo stanu wojennego. Gospodarka polska w okresie stanu wojennego była w katastrofalnym położeniu: spadł dochód narodowy; zmniejszyły się nakłady na inwestycje; obniżyła się stopa życiowa ludności; zdecydowana większość artykułów żywnościowych i niektóre produk-ty gospodarcze były na kartki; półki świeciły pustkami, a wobec braków wielu artykułów, kwitła korupcja, czarny rynek i łapówkarstwo; pogłębiał się kryzys w mieszkalnictwie, wydłużały się kolejki oczekujących na mieszkanie; spadły realne płace; drastycznie wzrosły ceny wielu artykułów, co jedynie w nieznacznej mierze ustabilizowało rynek. Zerwanie więzi z państwami zachodnimi przyczyni-ło się do wstrzymania napływu kredytów. Gospodarka polska była na skraju bankructwa, dług państwa wzrastał w przyspieszonym tempie. Stan wojenny nie doprowadził do poprawy sytuacji gospodarczej kraju, przyczynił się w praktyce odgórnego, socjalistycznego sterowania gospodarką do pogłębienia się i utrwale-nia tendencji kryzysowych.

 

 

 53. Stopniowe ograniczanie władzy królewskiej w XVI - XVII w.

 Na początku XVI w. W Europie Zachodniej utworzył się nowy typ państwa feudalnego - monarchia absolutna. Rozszerzony został autorytet, władza polityczna i przywileje monarchy kosztem poddanych. Celem absolutnej monarchii była ekspansja terytorialna. Dla krajów Europy Środkowej i Wschodniej było to ogromnym zagrożeniem.

W Polsce epoka nowożytna przyniosła nowy ustrój, jednak całkiem odmienny od tego krajów zachodnich. Była to refundalizacja, czyli wtórna pańszczyzna. Szlachta zyskała stopniowo liczne przywileje i nietykalność osobistą i majątkową, równe i wyłączne prawa polityczne itp. Spowodowało to ograniczenie władzy królewskiej i pozostałych grup społecznych. Nastał czas państwa szlacheckiego.

W roku 1496, wydany został przywilej piotrkowski. Król Jan Olbracht zwolnił stan szlachecki z jakichkolwiek ceł, zwiększona została ich władza nad chłopami (odrabianie pańszczyzny i władza sądownicza). Poprzez zniesienie ceł skarb królewski stracił jedno ze źródeł zasilających skarb państwa oraz co ważniejsze, stracił możliwość stosowania ceł jako instrumentu polityki gospodarczej.

Gdy na tron polski zasiąść miał brat Jana Olbrachta - Aleksander Jagiellończyk, senat próbował wymusić przywilej (nazwano go przywilejem mielnickim). Miałoby to oznaczać przekazanie rządów w państwie senatorowi. Szlachta sprzeciwiła się temu natychmiast, obawiając się całkowitej kontroli senatora nad monarchą. Król straciłby wszelką władzę. (wraz ze szlachtą). Zastępstwem dla zniesionego wkrótce przywileju było uchwalenie w 1505 roku konstytucji Nihil Novi ("Nic nowego"). Nic nowego nie można było ustanowić bez zgody senatu i izby poselskiej, które dostały uprawnienia decydowania o prawie ogólnopaństwowym, nadawaniu przywilejów szlachcie i wnoszenia nowych ustaw. O stanowieniu prawa miała decydować zgoda króla, senatu i izby poselskiej. Monarcha był więc silnie uzależniony od ich decyzji.

Zygmunt Stary silną ręką trzymał władzę w kraju. Jakiekolwiek działania ograniczające jego suwerenność spotykały się z jego zdecydowanym sprzeciwem. On, jako jedyny władca zdołał koronować swego następcę za życia. Izba poselska musiała akceptować jego wolę. Senatorzy popierali go, mając nadzieję przywrócenia przywileju mielnickiego. Jednak nic takiego się nie stało, a nawet szlachta zyskała więcej przywilejów. Król nie zdołał sprzeciwić się postanowieniom ruchu egzekucyjnego. Zygmunt Stary zgodził się na ustępstwa. Chciał pozyskać pomoc stanu rycerskiego w czasie wojny z Zakonem w 1519 roku. W roku 1537 miast na wyprawę wołoską, pospolite ruszenie zamieniło się w rokosz. Szlachta była niezadowolona z rządów Zygmunta I.

Jeszcze w roku 1504 rozpoczął się ruch egzekucyjny. Tzw. Konstytucje piotrkowskie zakazywały królowi nadawania i wydzierżawiania dóbr koronnych bez zgody całego sejmu. Zakazano łączenia niektórych wyższych urzędów w ręku jednej osoby. Ruch egzekucyjny ponadto przyczynił się do ograniczenia poczynań monarchy. Sejm stał się najwyższym organem państwa z decydującym głosem nad sprawami wewnętrznymi i zagranicznymi. Zygmunt August w czasie konfliktu na Inflantach zezwolił izbie poselskiej na egzekucje dóbr (zwrot bezprawnie dzierżonych przez wielkie rody majątków królewskich). To dopiero sprawiło, że izba poselska uchwaliła wysokość podatków na kampanię wojenną. Reformy sejmów egzekucyjnych doprowadziły do wyodrębnienia prywatnych dochodów króla z dochodów skarbu państwa. Wszystko kontrolował sejm.

W 1573 roku nastąpiła pierwsza wolna elekcja. Królem Polski został Henryk Walezy. Szlachta obawiając się, że nowy elekt mógłby dążyć do władzy absolutnej lub ograniczenia kościoła protestanckiego, przedstawiła warunki (tzw. artykuły henrykowskie). Zapewniały one szlachcie zachowanie wszystkich dotychczas otrzymanych przywilejów. Określały:

- uprawnienia władcy

- sejm miał być zwoływany co dwa lata

- sejm miał mieć kontrolę nad polityką wewnętrzną i zagraniczną

- decyzje polityczne władca miał konsultować z radą senatorów.

Drugą grupą warunków były tzw. pacta conventa, w których przedstawiono zobowiązania elekta. A były to:

- nakaz kształcenia młodzieży szlacheckiej w Paryżu,

- spłacenie długów Zygmunta Augusta,

- sfinansowanie budowy floty.

Do końca XVI w. Wszystkie ustanowione prawa były bardziej lub mniej przestrzegane. Odrodziło się rozdawnictwo dóbr koronnych, sprawowanie dwóch lub więcej urzędów w ręku jednej osoby.

Gdy pod koniec wieku XVI, elektem został Stefan Batory, zmianie uległo także sądownictwo. Powołano Trybunał Koronny i Trybunał Litewski. Miały one najwyższą władzę; postać króla ograniczona została odbywaniem sądów sejmowych. Król miał więc władzę nad orzekaniem w sprawach o zdradę stanu, zabójstwach, mógł sądzić najwyższe kary: śmierci, banicji, itd. Mimo wszystko takie wyjście było raczej korzystne dla polskiego wymiaru sprawiedliwości.

W czasie panowania Stefana Batorego pierwszą osobą zaraz po królu w państwie został Jan Zamoyski (- m.in. przywódca ruchu egzekucyjnego). Był zarazem kanclerzem koronnym i hetmanem wielkim koronnym (wbrew przepisom). Miał kontrolę nad sejmikami. Znowu wielkie rody magnackie, posiadały już wtedy dochody i armie większe od króla.

Szlachta i magnateria współzawodniczyły w kontrolowaniu państwa. Jakiekolwiek próby wzmocnienia pozycji króla, napotykały ich przeciwdziałanie. Próbował tego Władysław IV, a potem Jan Kazimierz. Ten ostatni próbował zmienić zasadę liberum veto ("wolne nie pozwalam") i zahamować zrywaniu sejmów tak, by uchwały zapadały większością głosów. Opozycja na czele Lubomirskiego zagroziła zbrojną interwencją. Król mając władzę w sądzie sejmowym skazał go na infamię (ograniczenie praw) i banicję. To spowodowało rokosz antykrólewski i wojnę domową, w wyniku której Jan Kazimierz abdykował.

Pod koniec wieku XVII, sejm, trybunały i król stracili możliwość wykonywania swych funkcji i pełną władzę zyskali magnaci, szlachta i hetmani. Ci ostatni korzystali z pieniędzy skarbu państwa. Magnaci opanowali sejmiki, a że sejm był sparaliżowany przez liberum veto, sejmiki przejęły ich funkcje. Korzystali z decentralizacji skarbowości i używali władzy w interesie swoich rodów i stronnictw.

Od XVI-XVII w. Władza króla zmniejszyła się ogromnie. Jedynymi prawami, które zostały nienaruszone było: mianowanie urzędników, nadawanie dóbr ziemskich oraz parlamentarna inicjatywa ustawodawcza. Miał też prawo i obowiązek zwoływania sejmu, który jednak nie miał już większej władzy.

54. Sytuacja międzynarodowa w Europie w latach trzydziestych.

 Zarówno Hitler jak i Mussolini kwestionowali istniejący porządek polityczny w Europie i świecie określany mianem wersalsko-waszyngtońskiego, głosząc rewanżyzm, odwet, ekspansjonizm. Początkowa wydawało się, że są to hasła werbalne polityków, głoszone w celu zdobycia władzy bądź wywołania entuzjazmu mas. Ostatecznie Włochy Mussoliniego wmontowały się w istniejący układ i choć narzekały na rzekome krzywdy, nie czyniły oprócz umiarkowanych w miarę zbrojeń nic, co by wzbudziło niepokój świata. Jednak od 1933r. okazało się ku zdumieniu świata, że Hitler poważnie potraktował swój program odrzucając nie tylko werbalnie lecz i praktycznie ograniczenia nałożone na Niemcy przez traktat wersalski, rozpoczynając zbrojenia na wielką skalę, wprowadzając obowiązkową służbę wojskową, tworząc potężne lotnictwo wojskowe i za zgodą Anglii budując flotę wojenną (układ morski z 1935r.) czy też występując z Ligi Narodów. Zgodnie z postanowieniami wersalskimi odbył się w 1935r. plebiscyt w Saarze, w którym zdecydowanie zwyciężyli zwolennicy powrotu do Niemiec. W roku następnym wojska hitlerowski wkroczyły do zdemilitaryzowanej Nadrenii nie spotykając żadnego oporu, zaś alianci ograniczyli się do jałowych not protestacyjnych. Francja i przede wszystkim Wielka Brytania przyjęły postawę faktycznej kapitulacji wobec mnożących się żądań III Rzeszy. Tę politykę cynicznie nazwano mianem "appeasementu" (uspokojenia, łagodzenia).

W tym czasie do jawnej agresji przystąpiły Włochy w październiku 1935 atakując słabą i biedną Etiopię, podbijając ją wiosną następnego roku. Mussolini rozpoczął budowę obiecanego imperium. Liga Narodów nałożyła sankcje na Italię, przeciwko czemu zaprotestowały Niemcy, co stało się zaczynem zbliżenia włosko-niemieckiego (Włochy wystąpiły z Ligi w 1937). Dotychczasowe stosunki dwóch państw faszystowskich nie były najlepsze, dyktatorzy rywalizowali ze sobą, wreszcie Włochy niepokoiły się planami Rzeszy wobec Austrii, którą usiłowała przyłączyć za pomocą puczu w 1934r. Zdecydowanie Włoch udaremniło wówczas ten zamiar.

Na Dalekim Wschodzie do agresji przystąpiła Japonia. W 1931r. oderwała od Chin Mandżurię, tworząc marionetkowe cesarstwo Mandżukuo. W następnych latach miały miejsce kolejne prowokacje wobec Chin, a oficjalna agresja nastąpiła w 1937r. W 1938r. Japończycy podjęli pierwszą próbę opanowania zsowietyzowanej Mongolii i odparci, ponowili ją w 1939r., ponownie rozgromieni nad Chałchyn-Goł przez Rosjan.

Wydarzenia w Afryce, Azji i Europie zbliżyły państwa, których wspólnym mianownikiem była ekspansja i nacjonalizm. Najpierw doszło do porozumienia japońsko-niemieckiego (listopad 1936), potem w roku następnym włosko-niemieckiego i trójstronnego zwanego popularnie Osią Berlin-Rzym-Tokio, pod oficjalną nazwą paktu antykomunistycznego.

W 1936r. wybuchła w Hiszpanii wojna domowa między legalnie wybranym rządem opartym na republikańskich demokratach (do 1931r. kraj ten był monarchią), socjalistach, komunistach i częściowo anarchistach, a rebeliantami pod przywództwem generała Franco, który z kolei oparcie posiadał w monarchistach, konserwatystach, większości duchowieństwa i partii faszystowskiej. Pomocy generałowi Franco udzieliły Niemcy i Włochy, walnie przyczyniając się do sukcesu rebeliantów. Wojna obfitowała w okrucieństwa z obydwu stron. Zakończyła się zdobyciem władzy przez faszyzujących frankistów w 1939r..

w marcu 1938r. za zgodą Mussoliniego Hitler dokonał przyłączenia (anschlussu) Austrii, co nawet wówczas spotkało się z radością sporej części zdezorientowanego społeczeństwa. Następną ofiarą Hitlera była Czechosłowacja, gdzie pretekstu do aneksji dostarczyła liczna mniejszość niemiecka z lokalną partią nazistowską. Czechosłowacja była sojusznikiem Francji, również i ZSRR, stąd też planowany rozbiór, a potem likwidacja tego państwa wymagała dyplomatycznej gry. Niemcy dokonali licznych prowokacji wewnątrz republiki lub na pograniczu, aby stworzyć wrażenie prześladowanych. Francja i Anglia czyniły wszystko, aby do wojny nie dopuścić i zgodziły się na konferencję w Monachium (koniec września 1938), gdzie dokonano faktycznego rozbioru suwerennego państwa przy milczącej aprobacie oportunistycznych mocarstw i dlatego w historii dyplomacji uważana jest słusznie za haniebną. Niemcy otrzymały sporny rejon Sudetów; w listopadzie do tego procesu włączyły się Węgry.

Wkrótce minister spraw zagranicznych Rzeszy, Joachim von Ribbentrop wysunął najpierw w grzecznej formie postulaty do Polski: przyłączenia Gdańska do Niemiec, budowy eksterytorialnej autostrady przez pomorski korytarz, przystąpienia do "Paktu Antykominternowskiego". Polska odmówiła i czyniła podobnie przy ponawianiu w coraz bardziej ultymatywnej formie niemieckich żądań (9 styczeń i marzec 1939), szczególnie brutalne formy przybrały niemieckie naciski po likwidacji państwa czechosłowackiego (marzec 1939). Natomiast na Słowacji powstało wasalne państwo rządzone przez miejscowych klero-faszystów (ksiądz Józef Tiso). Ukrainę Zakarpacką otrzymały Węgry. W tym samym marcu Niemcy zmusiły Litwę do oddania okręgu Kłajpedy.

Złamanie przez Hitlera postanowień monachijskich otrzeźwiło polityków zachodnich. Anglia obawiając się polskiej uległości dała nam gwarancje, na co III Rzesza odpowiedziała zerwaniem paktu o nieagresji. Polska odnowiła nieco zmurszały sojusz z Francją. Niemcy otwarcie parły do wojny. Istotne dla stron konfliktu stało się stanowisko radzieckie. W Moskwie toczyły się zarówno jawne rokowania z państwami zachodnimi jak i tajne rozmowy z Niemcami. Ostatecznie Stalin zgodził się na dające mu bardziej wymierne porozumienie z III Rzeszą. Efektem był pakt Ribbentrop-Mołotow z 23.08.1939 z dołączonymi tajnymi protokołami z podziałem stref wpływów w środkowo-wschodniej Europie. Oznaczał izolację Polski w jej najbliższym otoczeniu i przyśpieszył wybuch wojny, na kilka dni tylko przełożony przez Hitlera ze względu na sojusz wojskowy II R.P. z Wielką Brytanią (25.08.1939).

55. Tworzenie się Francji

 Królowie Francji, których znaczenie było z początku niewielkie, stopniowo zdołali stworzyć silną monarchię. Główną przeszkodą na drodze do dalszej ekspansji stały się terytoria będące w posiadaniu królów angielskich, o które toczono zacięte boje.

W IX wieku potężne imperium Karola Wielkiego rozpadło się. Jedna z jego części, zachodnie tereny imperium Franków. stały się kró1estwem rządzonym przez jedną z linii Karolingów - potomków Karola. Z czasem jednak dynastia stawała się coraz słabsza, aż wreszcie autorytet kró1ewski mocno podupadł. Kiedy zmarł ostatni z Karolingów, a wasale wybrali kró1em Hugona Kapeta, jego władza ograniczała się jedynie do Ile-de-France, niewielkiego obszaru wokół Paryża. Wasale Hugona przede wszystkim książęta Normandii, sprawowali władzę nad większymi terytoriami niż ich suweren.

Pierwsi Kapetyngowie z trudem utrzymywali się u władzy. Jednak, jak się później okazało, dynastia ta miała rządzić Francją do 1328 r., wzmacniając władzę królewską i poszerzając terytorium państwa, Przedstawiciele Kapetyngów mieli to szczęście, że byli długowieczni, co na długo zapewniało ciągłość jednej linii politycznej, Ponadto , każdy król z tej dynastii przeprowadzał przed śmiercią koronację syna, co zapobiegało ewentualnym konfliktom na tle sukcesji.

W średniowieczu autorytet królewski miął decydujące znaczenie dla państwa, jednak, chociaż nie wszyscy Kapetyngowie byli dobrymi władcami, w końcu XI i początkach XII wieku królewskie posiadłości systematycznie powiększały się.

Pod rządami uzdolnionego władcy Ludwika VII (1108-37) samowola możnowładców w obrębie posiadłości królewskich została zahamowana, a centralne stanowiska administracyjne przyznane zostały osobom niższego urodzenia, jednak całkowicie oddanym Koronie. Wśród nich pierwsze miejsce przypadło opatowi St.-Denis. Sugerowi, który przeszedł do historii także jako inicjator budowy pierwszego kościoła gotyckiego.

Polityczna sytuacja we Francji skomplikowana została przez księcia Normandii Wilhelma, który w 1066 roku dokonał podboju Anglii. Jako posiadacz ziem na terenie Francji, Wilhelm pozostawał wasalem francuskich królów, jednak jego posiadłości brytyjskie czyniły zeń potencjalnie niebezpiecznego przeciwnika Korony . Znaczenie książąt wzrosło jeszcze, kiedy związki małżeńskie doprowadziły do powstania imperium Plantagenetów, w którym Henryk XI sprawował władzę nad Anglią, a także nad Normandią, Bretanią. Andegawenią i Akwitanią, stanowiącymi ponad połowę terytorium całej Francji.

Jednym z najwybitniejszych Kapetyngów był Filip 11 August (1180-1223). który od momentu wstąpienia na tron, w wieku piętnastu lat, okazał się być władcą przebiegłym, realistycznie podchodzącym do polityki. Najpierw sprzymierzył się on z Henrykiem XI, w celu pokonania innych wrogów, a następnie podburzył przeciw niemu jego synów.

Wprawdzie nie poczynił on postępów w kierunku osłabienia władzy bezpośredniego następcy Henryka. walecznego Ryszarda Lwie Serce, jednak już w okresie panowania Jana Bez Ziemi (1199-1216) sprytnie wykorzystał fakt. że prawo do władzy tego króla było kwestionowane przez księcia Bretanii. Wykorzystując swoją pozycję suwerena do tego, by podsycać konflikt, Filip ogłosił w końcu konfiskatę ziem Jana i rozpoczął podbój Normandii, Anjou i innych jego posiadłości w północnej Francji, Przegrana Jana w bitwie pod Bouvines w 1214 roku oznaczała ostateczną utratę tych terenów.

Pragnąc skonsolidować swoje główne nabytki terytorialne. Filip pozostawił w gestii Simona de Montfort i innych możnowładców północnych sprawę nowej krucjaty religijnej, do której nawoływał papież. Tym razem jednak nie chodziło o walkę z muzułmanami, lecz z albigensami - heretycką sektą, która zyskała szeroką popularność w Langwedocji na południu Francji. Żądni łupu baronowie krwawo rozprawili się z albigensami, doprowadzając równocześnie do ruiny ich kraj, a także niszcząc unikalną kulturę jaka ukształtowała się w tym regionie. W 1271 r. nastąpiło przyłączenie Langwedocji do Korony francuskiej.

W XIII wieku Francja stała się kulturalnym centrum Europy , słynącym ze swoich teologów i pisarzy, a także wspaniałych katedr w Chartres, Reims czy Amiens. Ludwik IX ( 1226-70), który został kanonizowany w 1297 roku, uważany był za idealnego władcę średniowiecznego i inni monarchowie wybierali go jako arbitra w swoich sporach. Także i on konsekwentnie dążył do umocnienia królewskiej supremacji Francji.

Wnuk Ludwika, Filip IV (1285-1314), który otrzymał przydomek Piękny, różnił się charakterem od swego dziada - cechowała go ambicja i brak skrupułów, Za jego panowania odnowił się konflikt z władcami Anglii, jednak nie powiodła się próba konfiskaty ziem Edwarda I w południowo-zachodniej Francji. Początkowo nie udała się także próba podporządkowania sobie Flandrii, a przegrana bitwa pod Courtrai w 1302roku pokazała, że jazda konna złożona z rycerzy przestała być niezwyciężoną siłą, za jaką uważano ją do tej pory . Jednak tryumf Filipa w konflikcie z najbardziej stanowczym papieżem średniowiecza, Bonifacym VIII, dowiódł siły władcy i tworzącego się państwa o charakterze narodowym. Pod wieloma względami kościół francuski stał się podległy władzy królewskiej, do czego przyczynił się wybór Francuza, Klemensa V na papieża. Filip finansował swoją kosztowną politykę ekspansji, ograbiając Żydów i przejmując bogactwa templariuszy, którzy zmuszeni zostali do przyznania się do zbrodni i bluźnierstw, co stanowiło pretekst do zlikwidowania zakonu.

Ostatnim władcą z głównej linii Kapetyngów był Karol IV (1322-28), po którym tron odziedziczył Filip VI ( 1328-50) z dynastii Walezjuszy. Odziedziczył on silną monarchię, pod kontrolą której jednak wciąż nie znajdowała się Bretania, Flandria i władana przez Anglików południowo-zachodnia Francja, Poza tym. mimo że osiągnięto pewien stopień jedności w państwie, niektórzy członkowie rodziny królewskiej, przede wszystkim książęta Burgundii, ciągle dysponowali potencjalnie niebezpieczną dla króla władzą. Wszystkie te problemy wkrótce dały o sobie znać, w rezultacie czego doszło do wybuchu wojny stuletniej między Francją i Anglią.

 

56. Walka o hegemonie w Europie w XVIw.

 Po 1466r. ożywiła się polityka polska w Europie Środkowej, przybrała charakter polityki dynastycznej. Od końca XV w. pod panowaniem Jagiellonów znalazły się: Polska, Litwa, Czechy i Węgry. Jagiellonowie zdobyli czołową pozycję w Europie Środkowej, starali się skutecznie zwalczać rywalizującą z nimi dynastię Habsburgów. Był to jednak sukces krótkotrwały, ponieważ ani Władysław, ani jego syn Ludwik nie zdobyli silnej pozycji w Czechach i na Węgrzech. Przed każdym z państw gdzie panowali Jagiellonowie stały odrębne problemy w zakresie polityki zewnętrznej. Państwa te dzieliły także sprzeczne interesy. W większości państw postępowało ograniczenie władzy królewskiej na rzecz Sejmu. W ten sposób, przez Sejm szlachta decydowała o skarbie państwa, co odbijało się na możliwości samodzielnej polityki zewnętrznej przez władcę. Państwa rządzone przez Jagiellonów nękane problemami wewnętrznymi i mające różne interesy w polityce zewnętrznej nie zdołały zebrać sił do zahamowania ekspansji tureckiej.

Korzystniej kształtowała się sytuacja drugiej wielkiej dynastii Europy Środkowej, tzn. Habsburgów. Posiadłości Habsburgów składały się z krajów dziedzicznych lub odziedziczonych (np. Austria, Styria, Karyntia, Kraina i Księstwo Burgundzkie), oraz z krajów niemieckich, w których Habsburgowie sprawowali władzę jako cesarze obieralni. Tereny Habsburgów były zamożne i samowystarczalne, produkcja zbóż była bardzo wysoka, prowadzono nawet eksport. Dużym bogactwem były też produkty kopalniane (sól, metale). Mimo wszystko pozycja tzw. dziedzicznych władców habsburskich nie była silna, również władza Habsburgów jako cesarzy też była słaba. W państwach przez nich rządzonych narastały konflikty społeczne, a armia Habsburgów nie dorównywała armii francuskiej. Habsburgowie posiadali najlepszą artylerię, ale znali bardzo słabo sztukę fortyfikacji. Twórcami potęgi Habsburgów byli cesarze: Fryderyk III i Maksymilia I. Cesarze wzmocnili swą pozycję wewnętrzną, jednocześnie doprowadzili do tego, że w rękach Habsburgów znalazł się spadek po książętach burgundzkich, którzy posiadali bogate Niderlandy i Hiszpanię. Cesarz Maksymilian I doszedł także do porozumienia z Jagiellonami. Nastąpiło to na zjedzie monarchów w Wiedniu w 1515 r. (układ wiedeński). Podpisany układ stwierdzał, że po wygaśnięciu czesko-węgierskiej linii Jagiellonów spadek po nich przejmą Habsburgowie, a nie Zygmunt I Stary. Maksymilian I potrafił także z powodzeniem przeciwstawić się ekspansji francuskiej we Włoszech.

Francja pod koniec XVw. była otoczona przez posiadłości Habsburgów, czuła się więc zagrożona przez nich. Jednak Walezjusze panujący we Francji chcieli uzyskać dominującą pozycję w Europie Zachodniej. Konflikt francusko-habsburski rozegrał się na Półwyspie Apenińskim w wyniku tzw. wojen włoskich. Wojny te rozpoczęły się w 1494 r., wyprawy do Włoch nie porzyniosły Francji sukcesów. W 1515 r. na tronie cesarskim zasiadł wnuk Maksymiliana I - Karol I, który skupił rządy w Hiszpanii, Niderlandach i Neapolu. Król Francji Franciszek I próbował porozumieć się z Jagiellonami. Zostało to jednak przekreślone ze względu na klęskę Franciszka I w bitwie pod Pawią w 1525 r. Król francuski dostał się do niewoli i musiał przyjąć ciężkie warunki pokojowe. Wkrótce walki na Półwyspie Apenińskim zostały wznowione, zakończyły się dopiero traktatem z 1559 r. Traktat był podstawą dominującej pozycji Hiszpanii na Półwyspie Apenińskim. Hiszpania w wyniku tych konfliktów wychodzi do pierwszoplanowej pozycji europejskiej. Od połowy XVIw. obóz Habsburgów rozpadł się na dwie linie:hiszpańską i niemiecka.

W pierwszej połowie XVIw.terenami ekspansji tureckiej stała się Europa Pd-Wsch, Azja Mniejsza i Afryka Pn. Turcy Osmańscy zdobyli znaczne tereny w Azji Mniejszej, krajach Półwyspu Bałkańskiego, Mołdawię, Wołoszczyznę i część pn. wybrzeży Morza Czarnego. Większość tych terenów stanowiło prowincje imperium tureckiego, tylko Mołdawia i Wołoszczyzna były lennami. W 1526 r. Turcy zaatakowali także Węgry, armia węgierska została rozbita w bitwie pod Mohaczem. W bitwie poległ król węgieski Ludwik II, natomiast król polski Zygmunt I Stary nie zdobył się na energiczne działania i wsparcie dla Węgrów. W tym czasie Habsburgowie w osobie Ferdynanda zdobyli koronę czeską i tym samym Śląsk. Klęska pod Mohaczem stanowiła zwrotny punkt w historii Węgier. Od tego momentu niepodległe i pomyślnie rozwijający się kraj utracił swą niezależność i stał się terenem różnych rozgrywek politycznych, rywalizacji i wojen turecko-habsburskich. W najbliższym czasie na Węgrzech dochodzi do walk o tron. Część magnaterii opowiedziała się za Ferdynandem Habsburgiem, jednak większość wybrała kandydata narodowego

Jana Zapolyę. W tej sytuacji dochodzi do dalszych walk o tron, a taka sytuacja ułatwiła Turkom zdobycie znacznej części kraju. Ostatecznie Węgry zostały podzielone na trzy części, tzn. Królestwo Węgierskie, które znalazło się pod władzą Ferdynanda Habsburga. Drugą część stanowiło tzw. Księstwo Siedmiogrodu, obszar ten był lennem nijakiego Jana Zygmunta i jego matki Izabeli Jagielonki. Trzecią część stanowiły Węgry Środkowe, które znalazły się pod panowaniem sułtana Sulejmana, zostały właściwie włączone do imperium tureckiego. Taki podział Węgier utrzymywał się prawie przez półtora wieku, w dodatku nie zapobiegł walkom wewnętrznym w tym kraju. Turcja przeżywała szczyt rozwoju (potęgi) za sułtana Sulejmana. W chwili jego śmierci olbrzymie imperium osmańskie rozciągało się w trzech częściach świata, tzn. Europie Pd-Wsch, Azji Mniejszej i Afryce Pn. Siła imperium tureckiego wynikała między innymi z bardzo dobrze przygotowanej armii. Armia turecka odnosiła sukcesy właściwie ze wszystkimi swoimi przeciwnikami.

 

 57. Zasady przy podejmowaniu decyzji i postanowienia w sprawie polskiej w czasie kongresu wiedeńskiego.

W okresie poprzedzającym romantyzm trwała bez pardonowa walka pomiędzy stronnictwami, klasykami a romantykami. Po upadku Napoleona zwycięskie państwa postanowiły przywrócić w Europie równowagę polityczną . W tym celu we wrześniu 1814 roku zjechali do Wiednia dyplomaci europejscy na czele z carem Rosji Aleksandrem 1 i królem Prus Fryderykiem Wilhelmem 3 . Mimo napływu dużej liczby książąt i władców , decydującą rolę odegrały na kongresie cztery zwycięskie mocarstwa : Rosja , Anglia , Austria i Prusy oraz pokonana Francja . Największą aktywność na kongresie przejawiali : cesarz Aleksander , brytyjski minister stanu Robert Castlereagh ; minister austriacki Klemens Metternich oraz francuski minister spraw zagranicznych Maurycy Talleyrand . Przedstawiciele pozostałych państw zadowalać się na ogół musieli przyjmowaniem do wiadomości decyzji pięciu mocarstw .

Cesarz Aleksander 1 , inspirowany przez księcia Czartoryskiego zgodził się na odbudowanie polskiego państwa i nadanie mu konstytucji , żądał tylko , aby przyszłe Królestwo Polskie połączone było na zawsze z Rosją przez osobę cesarza rosyjskiego . Sprawę polski na kongresie podjęła dyplomacja carska . Odpowiadało to życzeniom arystokracji polskiej , która wróciła na ogół do orientacji prorosyjskiej , widząc w opiece carskiej gwarancję zahamowania lub nawet cofnięcia przemian społecznych w Polsce . Aleksander uważał natomiast , że podporządkowanie terenów polskich wzmocni jego wpływy w środkowej Europie . Toteż od chwili zajęcia Księstwa Warszawskiego dawał wyraźnie do zrozumienia - choćby przez powołanie jako organu rządzącego w Księstwie Najwyższej Rady Tymczasowej , w skład której weszli także Polacy - że zamierza utrzymać swe zwierzchnictwo nad tymi obszarami na stałe . W tym też duchu odbywał rokowania z Fryderykiem Wilhelmem pruskim w Kaliszu w 1813 roku , proponując mu odszkodowanie za pretensje do ziem drugiego i trzeciego zaboru w postaci Saksonii . Sprawa pozostała w zawieszeniu , Prusy i Austria przeciwstawiły się bowiem utrzymaniu w jakiejkolwiek postaci państwowości polskiej , a Aleksander musiał uwzględniać stanowisko swych sojuszników , przynajmniej do momentu pokonania Napoleona . Po pokoju paryskim Aleksander manifestacyjnie podkreślał swą życzliwą postawę wobec Polaków i wystąpił z koncepcją odbudowy państwa polskiego pod swym berłem . W takiej też formie sprawa polska znalazła się na forum kongresowym , gdzie jako doradca cara w sprawie polskiej występował Adam Czartoryski . Żądanie połączenia ziem Księstwa z Rosją , czyli powstaniu państwa polskiego w unii z Rosją , spotkało się z ostrym sprzeciwem dyplomacji brytyjskiej , która zorganizowała w Wiedniu opozycję przeciw Aleksandrowi pod hasłem Nie obalać , ale zmodyfikować istniejącą zasadę rozbioru . Plany odbudowy Polski nazwano szaleństwem , które wymagałoby od sojuszników Anglii, Prus i Austrii nierozsądnych ofiar . Do opozycji Brytyjczycy zaangażowali Austrię i Francję , zaś Aleksander 1 pozyskał dla swoich planów króla Prus Fryderyka Wilhelma 3 , obiecując mu odszkodowanie . Spór obu ugrupowań zaognił się do tego stopnia , że w grudniu 1814 roku brytyjski dyplomata Castereagh zapowiadał wojnę , a wielki Książe Konstanty wydał odezwę do odtwarzanego wojska polskiego , aby było gotowe walczyć w obronie państwa . Sytuacja stawała się trudna bowiem w samej Rosji sfery rządzące były przeciwne odbudowie Polski . Ostatecznie po długich targach sprawę zakończono kompromisem . Zachodnią część Księstwa Warszawskiego ( Wielkopolskę wraz z Bydgoszczą i Toruniem oraz Gdańsk ) otrzymały Prusy , które ponadto jako rekompensatę otrzymało 40% obszaru wspomnianej Saksonii . Austria musiała zadowolić się rejonem Wieliczki wraz z kopalniami soli . Kraków wraz z najbliższą okolicą został wolnym miastem , ale pod kontrolą trzech zaborców . Większość ziem Księstwa Warszawskiego otrzymała Rosja , tworząc z nich Królestwo Polskie, o łącznej powierzchni 127 tysięcy km-ý i ludności w 1816 roku 3,3 miliona , pod berłem Aleksandra 1 jako cara Rosji i jednocześnie króla polskiego . Uchwała kongresu wiedeńskiego z 9 czerwca 1815 roku określiła to jak następuje : Artykuł 1 .Księstwo Warszawskie wyjąwszy te prowincje i okręgi ,których przeznaczenie zgodnie z poniższymi artykułami jest odmienne , zostaje przyłączone na zawsze do Cesarstwa Rosyjskiego . Będzie ono na mocy swej konstytucji nierozerwalnie związane z Rosją i znajdo - wać się będzie we władaniu J.C.M. cesarza Wszechrosji , jego spadkobierców i następców po wsze czasy . J.C.M. zamierza wedle swego uznania nadać ustrój wewnętrzny temu państwu , które będzie się znajdować pod specjalnym zarządem (...) Dla zachowania równowagi sił w Europie kongres wiedeński dokonał nowego rozbioru ziem polskich , wnosił jednak polską państwowość ,poręczoną przez całą Europę . Co doprowadziło do przywrócenia imienia Polskiego na mapę , które zostało wytarte w 1795 roku . Traktaty i konwencje rozbiorowe z lat 1795 i 1797 zostały przekreślone przez te same państwa , które je podpisywały . Te same państwa zobowiązały się jednocześnie że : (...)Polacy ,tak poddani rosyjscy , jak i austryjaccy oraz pruscy , będą mieli przedstawicieli narodowych oraz narodowe instytucje państwowe zgodne z takim trybem życia politycznego , jaki każdy z wyżej wymienionych rządów uzna za najbardziej korzystny i odpowiedni dla nich (...) Postanowienia te wszakże , otwierające możliwość kształtowania się polskiego rynku wewnętrznego i rozwoju życia narodowego , albo nie zostały wcale wprowadzone w życie , albo obowiązywały tylko krótki czas .

 

 

 

58. Arabowie i rekonkwista w Hiszpanii

  Ostatni z Gockich królów Roderyk, objął tron mimo sprzeciwu części dostojników, którzy zwrócili się o pomoc do Arabów. W tym czasie Arabowie rozprzestrzenili się już w całej północnej Afryce, a wraz z nimi szerzył się islam. Wezwani na pomoc, w krótkim czasie doprowadzili do upadku Wizygotów. Swoje zwycięstwo nad Roderykiem wykorzystali do osiedlenia się na Półwyspie Iberyjskim.

Tarik, wysłannik władcy Damaszku Musy ibn Nusajra, wylądował na Gibraltarze. Pobił wojska Roderyka pod Guadalate i dotarł do Toledo. Za nim szedł z posiłkami Musa, który zajął Sewillę i Meridę. W ciągu kilku następnych lat podbili całą Hiszpanię, z wyjątkiem nielicznych miejscowości w Pirenejach i górskich rejonach Asturii, z których potem rozpocząć się miała chrześcijańska kontrofensywa Reconquista. Przez pierwsze 40 lat Hiszpania nazywała się Al.-Andalus, była prowincją Damaszku. W roku 755 przybył do Hiszpanii z Bagdadu potomek Omajjadów, któremu udało się uniknąć pogromu, jaki jego rodzinie zgotowała dynastia Abbasydów. Ów przybysz, Abd ar-Rahman I (756-788), i jego następcy przejęli władzę w Al.-Andalus i założyli niezależny emirat w Kordobie.

Islam stał się oficjalną religią. Mimo to chrześcijanie i żydzi mogli bez przeszkód wyznawać swoje religie pod warunkiem że płacili podatki gruntowe. Wielu wieśniaków przeszło na islam z powodu tych właśnie podatków. Ludzi takich nazywano Muladies. Zaś tych którzy nie zmienili religii Mozarabes. Dzięki Mozarabom chrześcijanie zetknęli się z wieloma wybitnymi osiągnięciami cywilizacji Arabskiej.

W początkach X wieku Al.-Andalus osiągnęła szczyt swego politycznego i kulturalnego rozwoju. Almeria stała się jednym z najbogatszych portów zachodu, pomostem łączącym Emirat Kordobański z Kalifatem Bagdadzkim, stolica emiratu olśniewała bogactwem, kulturą i elegancją. Właśnie bogactwo pozwoliło Abd ar-Rahmanowi III zgłosić swoja prawa do dziedzictwa Omajjadów. Ogłosił się kalifem i stał się przywódcą duchowym hiszpańskich muzułmanów. Za czasów Kalifatu Kordobańskiego (912-1031) królestwo mauretańskie osiągnęło największy zasięg terytorialny. Zajmowało ž powierzchni Półwyspu Iberyjskiego oraz Tanger i północne Maroko. Młody kalif Abderrmán III podporządkował sobie całe królestwo, wzmocnił granice, stale zagrożone przez chrześcijan, oraz rozbudował stolicę.

Ostatnim kalifem Kordoby był Almanzor. W rzeczywistości piastował funkcję wojskowego zarządcy, wprowadził dyktaturę wojskową i urządzał szybkie wypady na terytorium chrześcijan. W 987 dotarł do Barcelony, a około 997 do Santiago de Compostela. Z katedry miasta zabrał dzwony i prowokacyjnie powiesił je w meczecie kordobańskim. Pozostały tam przez 200 lat, dopóki nie odzyskał ich Ferdynand III. Mauretański królestwo rozpadło się na wiele części {taifas}:Sewillę, Huelvę, Grenadę, Nieblę, Walencję, Badajoz, Malagę itd. Którymi rządziły różne dynastie.

Gdy w 1085 Alfons VI doprowadził rekonkwistę do rzeki Tag i zdobył Toledo, taifas musiały wezwać na pomoc Almorawidów. Była to dynastia berberyjska pod której panowaniem pozostawały obszary Afryki Północnej i Złoty Szlak do Sudanu. Pod wodzą Jasufa Ben Taszfina przebyli cieśninę Gibraltarską, pokonali Alfonsa Vi i zajęli się jednoczeniem mauretańskich państewek. Dokończyli dzieła zdobywając Grenadę, Malagę i Sewillę. Byli wyznawcami ortodoksyjnego islamu, więc narzucili reżim polityczny i kulturalny. Na południu Almorawidzi zostali zaatakowani przez Almohadów, którzy przejęli kontrolę nad Złotym Szlakiem do Sudanu, a w roku 1147 nad całym Marokiem.

Jedynymi taifas, jakie pozostały niezależne, były Badajoz i Saragossa. Walencję zdobył El Cid Campedor(mozambicki szlachcic). Gdy zginął Walencja ponownie dostała się w ręce Arabów i została wyzwolona dopiero 100 lat później przez Jaimę I Zdobywcę.

Almohadzi panowali w Al.-Andalus i w Afryce północnej przez niemal cały wiek. Po szybkim wypadzie zbrojnym z Maroka zdobyli Tarifę i Algricas. Stolicę założyli w Marakeszu, a Sewilla stała się centrum administracyjnym i kulturalnym. Powstrzymali marsz chrześcijańskich wojsk na południe, a nawet sami atakowali Kastylię i Nawarrę.

Wobec powtarzających się najazdów Almohadów na terytoria Kastylii, Nawarry i Aragonii, trzy królestwa sprzymierzyły się przeciw wspólnemu wrogowi. Do decydującej walki doszło w roku 1212 pod Las Navas de Tolosa, kiedy to wojska chrześcijańskie wyparły Almohadów aż za pasmo Sierra Morena. Po tym zwycięstwie rodzi się idea chrześcijańskiej rekonkwisty jako świętego posłannictwa, a walka przeciw Arabom i podbój ich terytorium uzyskują większe znaczenie. Królestwo arabskie ponownie rozpada się na tajfas, z których tylko Grenada opiera się chrześcijanom do końca XV wieku.

Ferdynand III Kastylijski zdobył Kordobę, Jaén i Sewillę, a w roku 1244 uczynił z rejonu Murcji protektorat kastylijski. Ale wzdłuż granicy nie ustawały starcia i potyczki. Ziemie zdobyte w Andaluzji Ferdynand rozdzielił między lojalnych palatynów, którzy wspierali go zbrojnie podczas wojny. W związku z tym zmieniły się granice między starymi tajfas. Krótkie powstanie wzniecone przez wieśniaków zakończyło się ich klęską i wygnaniem.

Cały ciężar rekonkwisty wzięła na siebie od XIII wieku Kastylia, osłabiona dodatkowo kłótniami o sukcesję i zagrożona buntem arystokracji. Gospodarka zaczęła się jednak rozwijać, zapewniając krajowi dostatek przez następne dwa stulecia. W roku 1273 Alfons X stworzył Mestę (system wypasy owiec), by wspomóc rozwój rozległych terenów swego kraju.

Natomiast Grenadą od XII wieku rządziła Dynastia Nasrydów. Kiedy Królowie Katoliccy przypuścili pierwszy szturm na Grenadę, królestwo mauretańskie było pogrążone w wojnie domowej. Tak zaczęło się oblężenie, które miało trwać 10 lat. W 1492 roku padła Grenada, ostatni bastion islamu na ziemiach Europy, co jednocześnie zakończyło okres rekonkwisty na ziemiach Hiszpanii.

59.  Boleslaw Krzywousty (1086-1138)

Boleslaw, wsród Piastów trzeci z kolei, chcial dorównac swoim wielkim poprzednikom:

Chrobremu i Smialemu. Pomimo iz nie wlozyl korony królewskiej, zaliczany jest do najwybitniejszych polskich wladców. Byl mlodszym synem Wladyslawa Hermana i jego drugiej zony, ksiezniczki czeskiej Judyty. Starszy brat Krzywoustego - Zbigniew pochodzil z pierwszego malzenstwa ojca, a jego matka nie miala nic wspólnego z ksiazecym rodem. Swój przydomek zawdzieczal Boleslaw pewnej deformacji czaszki, która powodowala niesymetryczny uklad miesni twarzy. Zgodnie z tym, co przekazuja zródla, juz jako siedmiolatek wzial udzial w kierowanej przez wojewode Sieciecha wyprawie na Morawy, by \"z imienia tylko walczyc\". Gall Anonim tak wspomina to wydarzenie: [...] spustoszyli przewazna czesc Moraw, przywiedli stamtad obfity lup i jenców, i powrócili bez wypadku na polu bitwy lub w drodze\".

Zrównanie w zaslugach wojennych Sieciecha i bardzo mlodego Boleslawa jest oczywiscie przesada, ale fakt wyslania syna przez ojca na wojenna wyprawe w XI wieku nie wywolywal zdziwienia. Sredniowieczne zasady wychowania chlopców zakladaly od najmlodszych lat obycie z lukiem, wlócznia, mieczem, a takze polowania na róznego zwierza. Ponoc Boleslaw wyróznial sie posród rówiesników mestwem. \"Pewnego razu - pisze Gall - Marsowe dziecie, siedzac w lesie przy sniadaniu, ujrzalo ogromnego dzika [...]; natychmiast zerwal sie od stolu, pochwycil oszczep i popedzil za nim atakujac go zuchwale, nawet bez psa\". Pietnastoletni Boleslaw na czele druzyny ojca ruszyl z odsiecza oblezonemu przez Pomorzan Santokowi. Pokonal napastników i po powrocie do Plocka otrzymal pas rycerski. Wydarzenia te wywarly duzy wplyw na dalsze losy ksiecia. Nigdy nie stronil od wojaczki, a na polu walki wykazywal sie niezwykla odwaga. Jeszcze za zycia Wladyslaw Herman podzielil panstwo pomiedzy dwóch potomków. Po smierci ojca w 1102 roku mlodszy z synów otrzymal Slask oraz Malopolske i podlegal wladzy zwierzchniej starszego, który wzial w posiadanie Wielkopolske, Kujawy, ziemie sieradzko-leczycka oraz Mazowsze.

Ta niekorzystna dla ambitnego i pragnacego zjednoczenia ziem polskich Krzywoustego okolicznosc doprowadzila do konfliktu ze Zbigniewem. Ostatecznie Boleslaw pokonal brata i w 1107 roku zmusil go do opuszczenia ojczyzny. Podjeta przez Zbigniewa próba powrotu przy wsparciu niemieckiego cesarza Henryka V (1109) nie powiodla sie. Dzieki sojuszowi Boleslawa Krzywoustego z królem wegierskim, Kolomanem, i zastraszeniu Czechów, sojuszników niemieckich, wyprawa niemiecka zakonczyla sie kleska. Do historii przeszla dzielna postawa powstanców Głogowa i pokonanie Niemców kolo Wrocławia.

Suwerennosc Polski zostala obroniona, a cesarz wycofal sie z naszego kraju i wiecej juz nie popieral staran Zbigniewa o wladze w Polsce. Gdy Krzywousty zezwolil w koncu Zbigniewowi na przyjazd do Polski, o braterskiej przyjazni nie bylo juz mowy. Wprawdzie Boleslaw przydzielil powracajacemu kilka grodów, zobowiazujac go jednoczesnie do posluszenstwa, lecz wkrótce uwiezil starszego brata i rozkazal oslepic. Niedlugo potem Zbigniew zmarl w lochu. Przysporzylo to Boleslawowi wielu upokorzen, zla slawa zas dotarla poza granice Polski. Czeski kronikarz zanotowal taka oto wypowiedz swojego wladcy: \"Nigdy nie upodobnie sie do ksiecia polskiego Boleslawa, który swego brata Zbigniewa pod przysiega wiernosci podstepnie przywolal, a trzeciego dnia pozbawil oczu. Nawet Gall Anonim skrytykowal postepek ksiecia nazywajac go \"zbrodnia i grzechem\", dalej jednak dal wyraz swej wiernosci Krzywoustemu, piszac: \"Niech nikt nie wierzy, ze byl to grzech z wyrachowania, a nie z zapalczywosci, ze go spelniono z rozmyslu, a nie pod wplywem okolicznosci\". Zbrodnie bratobójstwa Krzywousty postanowil odpokutowac przez pielgrzymke do klasztoru sw. Idziego na Wegrzech oraz do grobu sw. Wojciecha w Gnieznie. Gall Anonim pisal: \"Widzielismy [...] tak znakomitego meza, tak poteznego ksiecia [...], jak przez czterdziesci dni poscil publicznie lezac wytrwale na ziemi w popiele i wlosienicy [...] jak wyrzekl sie obcowania i rozmowy z ludzmi majac ziemie za stól, trawe za obrus, czerstwy chleb za przysmaki, a wode za nektar\".

Tragiczne zakonczenie konfliktu z bratem nie przeslonilo potomnym zaslug Boleslawa. Wsród nich przede wszystkim wymienic nalezy zwycieska wojne z niemieckim wladca Henrykiem V (1109) oraz uzależnienie Pomorza, zapewniajace panstwu polskiemu szeroki dostep do Baltyku od wyspy Rugii do ujscia Wisly. Po opanowaniu ziem pomorskich organizowal Boleslaw wyprawy misyjne majace na celu chrystianizacje poganskich dotad terenów. Prowadzil bardzo aktywna polityke miedzynarodowa. Wyprawial sie na Wegry, gdzie popieral do tronu wladce niechetnego wplywom niemieckim. Prowadzil takze przegrane boje z Czechami o Slask. Nad Polska i Kosciolem polskim zawislo tymczasem niebezpieczenstwo podporzadkowania Niemcom. Biskupstwo magdeburskie na podstawie sfalszowanych dokumentów papieskich zaczelo roscic sobie pretensje do zwierzchnosci koscielnej nad ziemiami polskimi. Takze konflikt Boleslawa Krzywoustego i jego zaangazowanie w Czechach i na Wegrzech spowodowaly reakcje ze strony króla niemieckiego. W 1135 r. ksiaze polski Boleslaw zjawil sie przed obliczem cesarza Lotara II na zjezdzie w Merseburgu. Wladca polski zlozyl hold lenny cesarzowi ( niektórzy uwazaja, ze tylko z Pomorza), zawarl pokój z królem wegierskim, a kilka lat pózniej z ksieciem czeskim. W zamian za te ustepstwa cesarz poparl starania Boleslawa o uniezaleznienie Kosciola polskiego od niemieckiego, co nastapilo w 1136 roku. Postanowienia zjazdu w Merseburgu byly zatem kompromisem naszego wladcy. Krzywousty, podobnie jak ojciec, dwukrotnie sie zenil.

Jego pierwsza malzonka byla ksiezniczka Zbyslawa, córka wielkiego ksiecia kijowskiego.

Uroczystosc zaslubin odbyla sie w 1102 roku i, jak podaje ruski kronikarz, zaskoczyla wszystkich wspanialoscia: \"Przez (...) trzy tygodnie bez przerwy rozdawal waleczny Boleslaw podarunki, jednym - mianowicie ksiazetom szuby i futra, które suknem i obramowane zlota fredzla, innym - miasta i grody, innym wreszcie - wsie i wlosci\" Po smierci Zbyslawy Krzywousty pojal za zone Niemke Salomee, hrabianke Bergu. Dala mu ona kilkanascioro dzieci, w tym wielu synów. Majac w pamieci swój krwawy zatarg ze Zbigniewem, Krzywousty postanowil podzielic panstwo miedzy meskich potomków z dwóch malzenstw.

Dodatkowo wprowadzil zasade senioratu - zwierzchnictwa najstarszego brata (seniora) nad mlodszymi (juniorami). Tak zwana ustawa sukcesyjna. Boleslawa Krzywoustego nie byla, jak tom sie zazwyczaj przyjmuje, testamentem. Zostala przyjeta na kilka lat przed smiercia ksiecia Boleslawa i z pewnoscia byla potwierdzona na wiecu moznych duchownych i swieckich. Niestety ogloszony w 1138 roku testament wladcy nie uchronil Polski przed wojna domowa. Boleslaw Krzywousty popelnil blad wierzac w rozsadek nastepców, majacych zgodnie podporzadkowac sie woli ojca. Ksiaze zlekcewazyl równiez fakt, iz jego spadkobiercy równiez beda mieli synów, którzy z czasem siegna po wladze. Boleslaw zmarl 28 pazdziernika 1138 roku w Sochaczewie. Kraj popadl w dlugi okres rozbicia dzielnicowego.

 

60. Bolesław Chrobry

 Już zaraz po śmierci Mieszka I Bolesła zajął się grzecznie macochą Odą i dwoma braciszkami - Mieszkiem i Lampertem. Aby dojść do władzy musiał wygnać ich z kraju i zrobił to bez pardonu. Później oślepił dwóch uzurpatorów Przybywoja i Odylena, którzy to ośmielili się pomyśleć i przejęciu władzy po Mieszku I. Może i mieli oni jakieś prawa do korony, mogli być synami kuzyna Mieszka lub inną rodziną, lecz Bolesła w ogóle się z tym nie liczył. Panowanie Bolesława można podzielić na dwa okresy.

1.992-1002 - panowanie pokojowe

2.1002-1025 - prowadzenie wojen

Na początku panowania stosunki Bolesława z Ottonem III układały się wspaniale i nie miał on ze strony Niemiec żadnych problemów. W 996r. sprowadził do Polski praskiego biskupa Wojciecha. Wojciech miał pecha i pochodził z rodu Sławnikowiczów, który rywalizował z panującą w Czechach dynastią Przemyślitów, a Ci, nie znosząc konkurencjii wymordowali prawie wszystkich przeciwników. Wojciech wyczuwający zagrożenie bezpieczne schronienie znalazł właśnie pod skrzydłami Polskiego władcy, Bolesława. Wkrótce jednak udał się z trudną misją chrystianizacyjną na Prusy. Miał to być pierwszy etap we włączaniu tych ziem do Polski. Wojciech popełnił jednak jeden zasadniczy błąd. Nie zapoznał się ze zwyczajami Prusów, ani z ich religią, tak, jak to uczynili Cyryl i Metody podczas swoich misji. Znajomość obyczajów pogańskich na pewno nie pozwoliłaby mu na odprawienie Mszy Świętej na terenie czczonego przez prusów gaju. Za ten wysępek Wojciech został zamordowany i stał się męczennikiem. Było to w sumie dobre dla Polski ponieważ posiadanie męczennika pozwalało na posiadanie własnego Biskupstwa. Bolesła wykupił więc od pogan ciało Wojciecha za symboliczną sumę 1 grosza (patrz: Legenda o Wdowim Groszu). Wojciech został pochowany w Gnieźnie i w 999r został ogłoszony świętym. W tymże roku papież Sylwester II utworzył biskupstwo w Gnieźnie. Pierwszym arcybiskupem został mianowany Radzim Gaudenty ( brat Wojciecha). W 1000r. w Gnieźnie odbył się wielki zjazd. Do Polski przybywa Otton III, który chciał złożyć hołd relikwiom Św. Wojciecha. Wtedy to Gniezno stało się arcybiskupstwem i podlegały mu następujące biskupstwa:

-Kołobrzeg

-Kraków

-Wrocław

Zjazd Gnieźnieński miał również znaczenie polityczne. Otton III włożył Bolesłwowi na głowę diadem cesarski, co do dziś odbierane jest na różny sposób. Niektórzy historycy uważają, iż tym gestem Otton wyraził zgodę na koronację Bolesława, a jak wiemy, władca chcąc się koronować musiał uzyskać zgodę cesarza lub papieża. Możliwe jest również iż cesarz widział w Polaku swego namiestnika. Istnieje również hipoteza jakoby Otton wyznaczał Bolesława n swego następcę na tronie cesarskim, jednak jest ona mało prawdopodobna. W podziękowaniu za ten przyjazny gest Bolesław podarował Cesarzowi ramię Św. Wojciecha i trzystu pancernych żołnierzy. Otton dodatkowo ofiarował Chrobremu gwóźdź z krzyża Jezusa Chrystusa, włócznię Św. Maurycego i prawo inwestytury dostojników kościelnych, co znaczyło iż tych właśnie dostojników kościelnych mógł ustanowić swoimi wasalami. Po śmierci Ottona w 1002r na tronie cesarskim zasiadł Henryk II. Stosunki Polsko Niemieckie znacznie się pogorszyły. Nowe widmo wojny zawisło na Polską. Tymczasem zmarł margrabi Marchii Miśnieńskiej Ekkehard. Bolesław opanował Łużyce, Milsko i Miśnię. W tymże roku do Bolesława przybyło poselstwo Czeskie ze skargą na króla Czeskiego Bolesława Rudego. Chrobry najechał na Czechy i obalił tyrana, a na jego miejscu osadził Władywoja. Biedaczek niestety się pomylił myśląc iż Władywoj zostanie jego sprzymierzeńcem. Władywoj zdradził i zawarł przymierze z Henrykiem II. Nie mogąc na to patrzeć Bolesław ruszył na Czechy i obalił Władywoja, a na jego miejscu posadził znowu Rudego. W kilka miesięcy później znowu przybyło do niego poselstwo mówiące o wielkiej tyranii Rudego. Bolesław chwycił za broń i zaatakował Czechy. Obalił Bolesława Rudego i sam zajął jogi miejsce. Po półtorej roku Czechom wyraźnie nie pasowała już jego obecność, więc Bolesław nie czekał na dalszy rozwój wypadków i zwolnił tron Jaromirowi. Odszedł bez słowa, ale zatrzymał sobie Morawy i Słowację. Henryk II, który przygotował już sobie dużą armię udeżył na Polskę po raz I w 1003r. Przyczynął tej i dwóch kolejnych wojen były Milsko i Łużyce. Pierwsza Wijna zakończyła się w 1005r. pokojem w Poznaniu na skutek którego oba te regiony przeszły w posiadanie Henryka II. Bolesław nie mogąc się pogodzić z utratą tych włości wyruszył na Niemcy w 1007r. Doszedł do Magdeburga, ale w odpowiedzi Henryk oblegał Głogów. Wojna ta trwała aż do 1013r i zakończyła się pokojem w Mersenburgu. Bolesła zatrzymał Milsko i Łużyce jako lenno. Oba państwa nawiązały również pakt o pomocy wzajemnej. Niemcy miały pomóc Polsce w ataku na Ruś, a Polacy Niemcą w wyprawie na Włochy. Jak wiadomo oba państwa nie wywiązały się ze swych powinności i to stało się przyczyną wybuchu trzeciej wojny, która trwała w latach 1015-1018. Wojna zakończyła się pokojem w Budziszynie na mocy którego Bolesła wreszcie otrzymał Milsko i Łużyce, ale i Morawy. W 1018r. Chrobry wyruszył na Ruś. Dotarł aż do Kijowa i jak głosi legenda uderzył w bramę na znak, że bierze miasto we swoje władanie, a na skutek uderzenia jego miecz się wyszczerbił i tak od tamtej pory nazywany był Szczerbcem. W czasie drogi powrotnej oderwał od Rusi Grody Czerwieńskie. Rok 1024 był chyba najszczęśliwszym rokiem dla niego. Zmarł Henryk II i papież Benedykt VII. Na tronie Piotrowym zasiadł Jan XIX, a ponieważ nie miał nic przeciwko koronacji Bolesława, został koronowany na króla Polski w 1025r. Był on jednym z lepszych władców Polskiego średniowiecza. Pozostawił po sobie trzech synów: pierworodnego Bezpryma (imię nadane mu przez historyków, nie wiadomo jak się naprawdę nazywał, wiadomo tylko iż Bolesław pozbawił go praw do korony), Mieszka (swego następcę) i Ottona.

61. Główne pytania dotyczące powstania warszawskiego.

 Oceny powstania warszawskiego zmieniały się przez ostatnich 50 lat i bywały skrajnie różne. Przeciwnicy zarzucali dowództwu AK lekkomyślność, a nawet głupotę, zacietrzewienie polityczne oraz brak oraz brak woli współpracy z Armią Czerwoną. Zdaniem krytyków spowodowało to tylko niepotrzebne ogromne straty wśród ludności i zniszczenie miasta. Zwolennicy powstania wskazywali na jego patriotyczny sens, pragnienie obrony przed komunizmem i sowietyzacją Polski. Według nich zniszczenie Warszawy było i tak nieuniknione w toku ewentualnych walk frontowych.

Obiektywna ocena tego trwającego 63 dni dramatu jest możliwa dopiero od 1989 r., gdy w Polsce, wraz ze zmianami politycznym, nastała demokracja i wolność słowa. Dziś nikt nie kwestionuje bohaterstwa żołnierzy i poświęcenia ludności cywilnej, wyjaśnione zostały także motywy, którymi się kierowno, podejmując decyzję o rozpoczęciu powstania. Pozostaje jednak ciągle otwarte najważniejsze pytanie: czy cena, jaką przyszło zapłacić za ten heroiczny zryw, nie była za wysoka.

Rafał Korbal "Powstanie Warszawskie"

Teraz, już na spokojnie, spróbujmy przeanalizować fakty i odpowiedzmy na pytania"

- na jakiej podstawie zadecydowano się na rozpoczęcie walk

- czy powstanie miało szansę powodzenia

- czy poniesiona cena nie była zbyt wygórowana

Już w niedzielę, 23 lipca i w poniedziałek, 24 lipca stało się jasne dla wszystkich w Warszawie, że linia obrony niemieckiej na Bugu przestała istnieć pod potężnym uderzeniem wojsk radzieckich. Niemcy wycofywali się pośpiesznie ze wschodu. W Warszawie szlaku odwrotu wypełniał tłum zmęczonych i brudnych żołnierzy wroga. Panicznie wyglądała masowa ucieczka niemieckiej ludności cywilnej, głównie w kierunku na Łódź. Co wieczór nadlatywały nad miasto radzieckie samoloty wywiadowcze i bombardujące, potocznie zwane lampionami lub żyrandolami.

We wtorek 25 lipca płk Antoni Chruściel, komendant Okręgu Warszawskiego Armii Krajowej otrzymał od gen. Tadeusza Komorowskiego rozkaz gotowości do podjęcia walk o Warszawę. Jednak w środę, 26 lipca i w czwartek, 27 lipca nastąpił zwrot w zachowaniu się Niemców. Do miasta wróciły oddziały policji i SS. Wznowiły pracę urzędy hitlerowskie.

W sobotę 29 lipca w Warszawie słychać odgłosy kanonady artyleryjskiej. Zdają się nieomylnie wskazywać, że chwila wyzwolenia jest już bliska. Armia radziecka dociera do kranców Pragi, na Targówek i wdziera się w głąb ugrupowań sił niemieckich.

31 lipca Naczelne dowództwo Wehrmachtu powiadamia: "Dnia dzisiejszego Rosjanie rozpoczeli generalne natarcie na Warszawę od południowego wschodu".

Wtedy Tadeusz Komorowski zdecydował, iż jest to właściwy moment rozpoczęcia walki o Warszawę. Był przekonany, że atak na miasto nastąpi w najbliższych godzinach. Nie przewidywał w dodatku możliwości powstrzymania uderzenia rosyjskiego przez Niemców. Jego zdaniem, jeśli w tym momencie rozpocznie się walka, uniemożliwi ona Niemcom wprowadzenie ewentualnych dalszych posiłków na bezpośrednie przedpole Warszawy i odetnie drogi zaopatrzenia ich wojsk, operujących na tym odcinku. Z drugiej strony, jeżeli Niemcy pod naporem Armii Czerwonej będą musieli się cofnąć się na linię Wisły, czego w każdej chwili można było oczekiwać, wtedy zagęszczenie ich sił w samym mieście uniemożliwi powstańcom jakąkolwiek akcję. Sama stolica stanie się polem bitwy między Niemcami a Rosjanami, która miasto obróci w gruzy.

Powyższy fragment tekstu, będący parafrazą wypowiedzi gen. Komorowskiego z dnia 31.10.44 wydaje mi się kompletną odpowiedzią na pytanie pierwsze, na jakiej podstawie zadecydowano o rozpoczęciu walk powstańczych.

Dowódca AK nie mógł przewidzieć jednak wydarzeń które, miały miejsce w niedalekiej przyszłości.

Przede wszystkim nie mógł przewidzieć, iż Stalin, uznając powstańców za bandytów i rozkazują swojej armii zatrzymanie się na prawym brzegu Wisły, będzie przyglądał się jak wykrwawia się stolica Polski. Manewr ten był pierwszym krokiem do utworzenia rządu polskiego jemu podległemu.

Przeciągające się krwawe zmagania oraz ciągłe polskie prośby o pomoc, kierowane zarówno do Stalina, jak do Churchilla i Roosevelta, postawiły przywódców "wielkiej trójki" w kłopotliwym położeniu. Choć samo powstanie nie było z nimi uzgadniane, to jednak walczący w nim żołnierze należeli do sił zbrojnych suwerennej Rzeczpospolitej, tej samej, która od 1 września 1939 r. prowadziła nieprzerwaną walkę o wolność. Nie wystarczyło to jednak aliantom i nie skłoniło ich do wypełnienia sojuszniczych zobowiązań. Głowę wzięły cynizm i chłodna kalkulacja. Dla wielkich mocarstw ważniejsze od drażliwej kwestii pomocy Polakom okazało się zachowanie stosunków wzajemnych.

Wreszcie powstańcy liczyli na pomoc państw sojuszniczych przynajmniej w formie obfitych zrzutów. Sama zawartość alianckich "prezentów" była bardzo uboga, a jeszcze około 80% wpadało w ręce Niemców. O rosyjskich Kukurużnikach szkoda gadać. Zatem uzbrojenie powstańców było najwyżej ubogi. Dla przykładu mój dziadek, dowódca plutonu posiadał karabin typu Schmeisser z 40 nabojami na cały okres walk oraz jednym granatem, który jak się okazało przy oddawaniu broni, nie posiadał zawleczki.

Wymienione powyżej czynniki zadecydowały o tym, iż powstanie nie mogło zakończyć się sukcesem.

Dokument kończący powstanie warszawskie został podpisany w Ożarowie 2 października 1944 r. Bilans walk był zatrważający. Zginęło 16 000 powstańców, 25 000 zostało rannych. Szacuje się, że w gruzach, ogniu i masowych mordach zginęło około 180 000 ludzi. Około 50 000 wywieziono do obozów koncentracyjnych, a 150 000 na przymusowe roboty do Rzeszy. Nie potrafię jednak odpowiedzieć czy ta cena poniesiona przez ludność cywilną i żołnierzy Warszawy nie była zbyt wysoka. Mogę przytoczyć tylko słowa Marszałka Józefa Piłsudskiego: "Nikt nam wolności nie da w prezencie".

62. Rozbicie dzielnicowe

 W 1141r. Juniorzy i Salomea zorganizowali zjazd w Łęczycy. Obradowali tam nad przyszłością siostry- Judyty. Uważali, że powinna wyjść za mąż za Niemca, ale nie zgodził się na to Senior, który miał tu decydujący głos. Była to pierwsze stracie pomiędzy braćmi. Druga wymiana zdań miała miejsce w 1141r. po śmierci Salomei. Juniorzy pragnęli aby je ziemia dostała się w ręce pominiętego przez Krzywoustego Kazimierza, natomiast Władysław chciał tą ziemię dla siebie, dla dzielnicy senioralnej. Słynna stała się też sprawa Piotra Włostowica. Piotr Włostowic był słynnym i lubianym palatynem królewskim. Był posiadaczem legendarnych bogactw i fundatorem wielu kościołów. Oficjalnie został ukarany przez Władysława za sprzyjanie juniorom, a nieoficjalnie... . Żona Władysława naciskała go coraz bardziej, aby upomniał się o władzę nad całą Polską. Wyruszył więc na polowanie za Piotrem i galopując przez śnieg zagubili się, Zmuszeni zostali spędzić nos przy ognisku. Topiąc śnieg na wodę rozpoczęli pogawędkę. Po chwili Władysław powiedział coś obrażającego żonę Piotra, a Piotr nie pozostając dłużny oskarżył Agnieszkę o cudzołóstwo. Coś w tym chyba musiało być skoro Agnieszka strasznie się obruszyła i nakazała ukaranie Piotra. Władysław wydłubał mu oczy i uciął język. Piotr Włostowic miał być przestrogą dla innych zdrajców. Po tym wydarzeniu gwałtownie wzrosła opozycja Władysława. W odpowiedzi rozpoczął on obleganie Poznania, w którym schronili się Juniorzy. Starszy już arcybiskup Gnieźnieński Jakub ze Żnina wyklął Władysława. Załamany senior przegrał bitwę pod Poznaniem i musiał uciekać z kraju. Drugim seniorem został Bolesław Kędzierzawy. Władał on dzielnicą senioralną, swymi dziedzicznymi Kujawami i Śląskiem Wygnańca. Mieszko Stary otrzymał całą Wielkopolskę. Kiedy umiera Henryk Sandomierski, Sandomierz otrzymuje Kazimierz Sprawiedliwy. Legat papieski uznał iż wyrzucenie z kraju Władysława było bezprawne i nakazał jego powrót na co nie zgodzi się Juniorzy- zostali za to wyklęci. Nowym cesarzem niemieckim został Fryderyk I Barbarossa. Zaraz po objęciu tronu wyruszył na Polskę. Zapewne zrobił to na prośbę Wygnańca, który złożył mu hołd lenny. W 1157r. hołd lenny złożył także Bolesław Kędzierzawy. W 1159r. umiera Władysław Wygnaniec. Cztery lata później Kędzierzawy wyraża zgodę na powrót jego synów- Bolesława Wysokiego (otrzymał Śląsk Wrocławski) i Mieszka Plątonogiego (Śląsk Opolsko - Raciborski). W 1173r. umiera Kędzierzawy. Nowym seniorem zostaje Mieszko Stary. Zasłynął z tego, że nie liczył się z możnowładcami. Został więc w 1177r. wygnany z Krakowa, a na jego miejscu osadzony został Kazimierz Sprawiedliwy. Było to więc jawne złamanie zasady senioratu. W 1180r. odbył się zjazd w Łęczycy, zjazd, na którym pojawiły się najważniejsze postacie w ówczesnej Polsce. W zamian za możliwość bycia seniorem, Kazimierz zrezygnował z prawa ivs spoli. Prawo to polegało na tym, że po śmierci biskupa czy opata jego posiadłości przechodziły na ręce władcy świeckiego. Kazimierz rezygnacją oddawał te posiadłości klerowi. Kiedy w 1194r. zmarł Kazimierz Sprawiedliwy władzę po nim sprawowała matka Helena i biskup krakowski Pełka. Kazimierz Sprawiedliwy pozostawił po sobie dwóch synów Konrada Mazowieckiego i Leszka Białego. Wtedy to postanowił o sobie przypomnieć Mieszko Stary i wyruszył na Kraków. Stoczył on przegraną bitwę z wojskami Krakowskimi pod Mozgawą. W 1198r. wyrusza z drugą wyprawą i zdobywa Kraków. Nie porządził sobie długo gdyż umiera w 1202r. Na Śląsku rządzą teraz Wysoki i Plątonogi oraz syn Wysokiego Henryk Brodaty. W Wielkopolsce panuje Władysław Laskonogi (syn Mieszka Starego), a na Kujawach i w Sandomierzu Leszek Biały i Konrad Mazowiecki. Rozpoczęły się poszukiwania seniora. Propozycję złożono Leszkowi Białemu, ale musiał on odsunąć swego doradcę Goworka. Nie zrobił jednak tego i tron krakowski otrzymuje Władysław Laskonogi. Nowy władca okazał się jednak bardzo podobny do ojca, gdyż też został wygnany. Leszek Biały teraz odsunął Goworka, ale mianował go kasztelanem Krakowskim. Leszek wkrótce po objęciu panowania otrzymał pismo od papieża, który uzna go, ale biskupi w Polsce będą wybierani kanonicznie. Pierwszym tak wybranym biskupem został w 1207.r, Wincenty Kadłubek. Panowanie Leszka Białego przebiegałoby bez przeszkód, gdyby nie wnuk Mieszka Starego, Władysław Odonic, który nic innego nie robił tylko spiskował. Dzięki układom opanował Ujście i Nakło i mianował się księciem Ujejskim. W 1217r. Leszek Biały zawarł porozumienie na przeżycie z Laskonogim i Brodatym (to znaczy, że kto przeżyje drugiego, ten otrzyma jego ziemie). W 1227r. odbył się zjazd w Gąsawie, gdzie na kąpiących się Brodatego i Białego napadli spiskowcy Odonica. Brodaty padł ranny, ale przeżył osłonięty przez rycerzy, natomiast Biały wsiadł na konia i zaczął uciekać. Skończyło się to dla niego tragicznie, gdyż spiskowcy dopadli go we wsi Marcinkowice i tam zabili. Władzę w Polsce obejmuje w 1228r. Laskonogi, zaś Kraków otrzymuje Leszek Biały. W 1230r. ginie Laskonogi, ale przez śmiercią zdążył zapisać wszystko Brodatemu, który w 1233r. atakuje Odonica i zabiera mu terenu na południe od Warty. Henryk Brodaty był mężem św.Jadwigi Śląskiej i miał z nią dziesięcioro dzieci. Jedynym synem, który przeżył zmarłego w 1238r. ojca był Henryk II Pobożny. Ożenił się on za podobną do swej matki Anną. Mieli jednego syna. który niestety był nienormalny. Zapewne przyczyniła się do tego matka, która wykąpała go w wodzie, w której najpierw umyła nogi swoim zakonnicom. Henryk Pobożny zginął w 1241r. w bitwie pod Legnicą, którą stoczył z armią mongolską. Sandomierzem władał teraz Bolesław Wstydliwy, Wielkopolską Przemysł I , Śląskiem Wrocławskim Bolesław Rogatka, Śląskiem Opolsko-Raciborskim Władysław Opolczyk.

63. Rozbiory

 Drugi rozbiór Polski

 Rzeczpospolita w okresie rozbiorów

Po przegranej wojnie w obronie Konstytucji 3 maja w 1792 roku król Stanisław August Poniatowski przystąpił do konfederacji targowickiej. Została ona stworzona w 1791 roku przez hetmanów Potockiego, Rzewuskiego i Branickiego i miała na celu obronę starego porządku przy pomocy carycy rosyjskiej Katarzyny II. W odpowiedzi na ten krok króla wielu przywódców patriotycznych oraz oficerów polskich udało się na emigrację. Kraj został zajęty przez wojska rosyjskie, a władza przeszła w ręce targowiczan. Unieważniono większość postanowień Konstytucji 3 maja. Francja pozostawała bierna. Tymczasem między Berlinem i Petersburgiem dojrzał już plan drugiego rozbioru Polski. W 1793 roku został podpisany nowy traktat rozbiorowy między carycą Katarzyną II i Fryderykiem Wilhelmem II, Austria nie uczestniczyła w tym podziale, ponieważ była zaabsorbowana wojną z Francją po rewolucji. Rzeczpospolita utraciła na rzecz Prus 58 tys. km kwadratowych i 1,1 miliona ludzi (Gdańsk, Toruń, Wielkopolskę, Kujawy, część Mazowsza z Płockiem, Łowicz, Piotrków oraz Częstochowę), na rzecz Rosji 250 tys. km kwadratowych i 3,0 miliona ludności (ziemie na wschód od linii łączącej Zbrucz z Dyneburgiem).

Insurekcja Kościuszkowska

Drugi rozbiór Polski i rządy targowiczan wywołały w kraju falę niezadowolenia. Rodacy nie pogodzili się z utratą tak wielkich obszarów. Patrioci w kraju jak i za granicą przygotowywali powstanie przeciw zaborcom. Przywódcę insurekcji widziano w Tadeuszu Kościuszce - bohaterze wojny o niepodległość Stanów Zjednoczonych i wojny polsko-rosyjskiej 1792 roku. Wybuch powstania przyspieszyło zarządzenie targowiczan będących u władzy o zmniejszeniu liczebności armii polskiej do 15 tysięcy. Brygada kawalerii gen. Antoniego Madlińskiego nie podporządkowała się rozkazowi o rozbrojeniu i 12 marca 1794 roku wymaszerowała z Ostrołęki w kierunku Krakowa. Gdy garnizon rosyjski opuścił miasto, aby walczyć z nadciągającymi oddziałami, do Krakowa wkroczył Tadeusz Kościuszko i uroczyście ogłosił dnia 24 marca 1794 roku akt powstania. Objął jednocześnie władzę dyktatorską naczelnika insurekcji. Chciał, aby nie tylko szlachta, ale także chłopi walczyli w imię wolności Polski. Następnie wyruszył z regularnym wojskiem oraz 2 tys. oddziałem chłopskim w kierunku stolicy. Dnia 4 kwietna 1794 roku siły powstańcze pokonały wojska rosyjskie w bitwie pod Racławicami. Zwycięstwo to miało ogromne znaczenie - było pierwszym sukcesem powstania. Kościuszko po bitwie mianował oficerem Bartosza Głowackiego, chłopa, który odznaczył się w czasie ataku na armaty.

Tadeusz Kościuszko

Na wieść o zwycięstwie pod Racławicami w Warszawie 17 kwietnia 1794 roku wybuchło powstanie. Żołnierze, rzemieślnicy i lud miasta pod wodzą szewca Jana Kilińskiego uderzył na ambasadę i garnizon rosyjski - po dwóch dniach pozostałe niedobitki wojsk rosyjskich opuściły miasto. Wilno zostało opanowane przez powstańców pod wodzą płk Jakuba Jasińskiego.

W celu zapewnienia powstaniu udziału chłopów Kościuszko 7 maja 1794 roku w Połańcu ogłosił tzw. uniwersał połaniecki. Znosił on poddaństwo osobiste chłopów, zwolnienia od pańszczyzny dla walczących oraz prawo nieusuwalności z użytkowanego gruntu.

Przeciw powstaniu wystąpiły zdecydowanie Prusy. Warszawę przygotowywano do obrony, wybuchło powstanie w Wielkopolsce. Tymczasem oddziały polskie poniosły klęskę w walce z armią pruską pod Szczekocinami 6 czerwca 1794 roku. Padło Wilno, zostały pokonane oddziały broniące linii Bugu przed Rosjanami. W lipcu i sierpniu toczyły się ciężkie walki z wojskami pruskim pod Warszawą, ostatecznie uwolniono miasto od oblężenia. Aby nie dopuścić do połączenia się dwóch armii rosyjskich dnia 10 października Kościuszko ze swoimi siłami zastąpił drogę wojsku carycy Katarzyny II. W bitwie poniósł druzgocącą klęskę i sam dostał się do niewoli. Dalszą obroną stolicy dowodził Józef Zajączek. W listopadzie wojska rosyjskie zajęły Pragę i dokonały tam rzezi na jej mieszkańcach. Ostatni naczelnik powstania Tomasz Wawrzecki podpisał kapitulację, powstanie upadło.

Trzeci rozbiór Polski

Jeszcze w trakcie walk Rosja, Austria i Prusy starały się zająć jak największe tereny. W 1795 roku podpisano porozumienie rozbiorowe. Prusy uzyskały większą część Mazowsza z Warszawą i tereny Litewski po Niemen. Austria zdobyła resztę Małopolski z Krakowem i Lubelszczyznę po Pilicę i Bug. Tereny na wschód od Niemna i Bugu wraz z Kurlandią przypadły Rosji. Państwa zaborcze zobowiązały się umową podpisaną w 1797 roku w Petersburgu, że żaden z monarchów nie będzie nigdy używał tytuły króla polskiego. Było to oznaką chęci unicestwienia Rzeczpospolitej na zawsze. Stanisław August Poniatowski po klęsce insurekcji został przewieziony do Grodna. Jesienią 1795 roku abdykował. Zmarł 3 lata później w Petersburgu.

Znaczenie rozbiorów

Trzeci rozbiór wymazał Rzeczpospolitą z map Europy. Z państwa polsko-litewskiego, liczącego w połowie XVIII wieku około 725 tys. km kwadratowych i 12,2 miliona mieszkańców Rosja zagarnęła w sumie 62% terytorium i 45% ludności, Prusy - 20% ziem i 23% ludności, Austria - 18% terenów i 32% populacji.

Przyczyn upadku I Rzeczpospolitej jest wiele. Na pierwszy plan wysuwają się agresywna polityka państw ościennych jak i brak wyobraźni i bezmyślność polskiej szlachty, a szczególnie magnaterii oraz wady ustrojowe. Kiedy Rosja, Prusy i Austria wzmacniały się militarnie na terenach Polski pogłębiał się kryzys gospodarczy, a kraj daremnie oczekiwał reform. Rozważając to zagadnienie musimy się cofnąć daleko przed okres panowanie Stanisława Augusta, aż do początku XVIII wieku. Problematyka ta jest bardzo złożona i wymaga głębokiej analizy, ale nie można zapomnieć o jednym. Choć unicestwiliśmy się po części własnymi rękami, to nigdy nie pogodziliśmy się z utratą niepodległości. Nastał okres 123 lat walki o odzyskanie swojego miejsca w Europie.

 

64. Dlaczego emigrację po powstaniu listopadowym nazywamy Wielką Emigracją?

Emigrację po powstaniu listopadowym poprzedzały 3 fale emigracji politycznej Polaków: po konfederacji barskiej, po wojnie w obronie konstytucji 3 maja i po powstaniu kościuszkowskim
Polska emigracja po powstaniu listopadowym wyróżniała się zdecydowanie wśród licznych emigracji, które występowały w Europie w XIX w. Była najliczniejsza - objęła około 8-9 tys. żołnierzy i cywilów i odegrała ważną rolę w przyszłych losach Polski: zainicjowała działania konspiracyjne i walkę zbrojną w kraju oraz programy polityczne na przyszłość.
Głównymi skupiskami emigracji były: Francja, Belgia, Szwajcaria, państwa niemieckie, Wielka Brytania i USA. Społeczeństwa tych państw okazywały wyraźnie przychylny stosunek do emigrantów. Natomiast stosunek rządów był w najlepszym wypadku powściągliwy, a często wręcz wrogi - przetrzymywanie w twierdzach pruskich polskich żołnierzy-emigrantów, w celu wymuszenia na nich poddania się ograniczonej amnestii ogłoszonej przez Mikołaja I (listopad 1831) i nakłonienia ich do powrotu do Królestwa Polskiego.
Niepowodzeniem zakończyły się starania o kompromisową jedność emigracji. Było to związane zarówno ze sporami na temat przyczyn klęski powstania i koncepcji działań na przyszłość. Znaczenie miał też skład społeczny emigracji: zdecydowana przewaga elementów szlacheckich (3/4) nad plebejskimi rodziła obawy tych ostatnich, że ich stanowisko mogłoby zostać zignorowane. Konserwatyści i cześć liberałów uważali za główny powód klęski dysproporcję sił na korzyść Rosji i brak realnego poparcia przez państwa zachodnie. Oskarżali też lewicę powstańczą o niekarność, żądając podporządkowania się uznanym autorytetom.
Drugą sprawą, która wpłynęła na podział, był stosunek do sprawy chłopskiej. W ostatecznym rezultacie powstały trzy zasadnicze kierunki - obozy polityczne emigracji:
demokratyczny*
plebejsko-radykalny*
* konserwatywno-ziemiański

Działalność i program obozu demokratycznego:
Komitet Tymczasowy Emigracji został zorganizowany z inicjatywy „Kaliszan”* (Bonawentura Niemojewski) 6 listopada 1831 i rozwiązany po powołaniu przez członków Towarzystwa Patriotycznego (15 grudzień 1831) Komitetu Narodowego Polskiego na czele z Lelewelem. Teoria „pierwotnego gminowładztwa” z prac historycznych Lelewela nie znalazła jednak odzwierciedlenia w jego działalności politycznej, w której dystansował się od radykalnych rozwiązań - stając na pozycjach umiarkowanego centrum politycznego.
KNP nawiązuje współpracę z* karboniuszami we Francji, Włoszech i krajach niemieckich - republikanizm demokratyczno-burżuazyjny
w trakcie przygotowań do podjęcia konspiracji i* walki w kraju nastąpiło rozwiązanie KNP przez władze francuskie oraz wydalenie Lelewela z Francji (przełom 1832/3 - pretekstem była odezwa „Do braci Rosjan”)
w Szwajcarii leleweliści nawiązują kontakty z emigracją włoską („Młode* Włochy” Józefa Mazziniego). Konsekwencją tych kontaktów było założenie przez przywódców emigracji polskiej, włoskiej i niemieckiej „Młodej Europy”, w skład której weszła powstała 12 maja 1834 pod przywództwem Lelewela „Młoda Polska”. Program tej organizacji - o charakterze kadrowym - oparto na zasadach republikańsko-demokratycznych, pomijając całkowicie kwestię reform społecznych. Kontakty z krajem utrzymywano poprzez emisariuszy (Szymon Konarski). „Młoda Polska” zaprzestała działalności w 1838. Część jej członków przystąpiła do Towarzystwa Demokratycznego Polskiego (sam Lelewel dopiero w 1846)
* Towarzystwo Demokratyczne Polskie powstało 16 marca 1832 w wyniku odejścia z KNP kilkunastu radykałów (Tadeusz Krępowiecki, Jan Nepomucen Janowski, ks. Kazimierz Aleksander Pułaski). Następnego dnia - 17 marca - wydano tzw Mały Manifest TDP, w którym: potępiono szlacheckich przywódców powstania listopadowego za stanowy egoizm, stwierdzono potrzebę pozyskania dla walki o wolność Polski postępowych sil Europy, roztoczono utopijną wizję „wspólnej dla wszystkich ziemi i jej owoców”. W nieco późniejszej odezwie „Do obywateli żołnierzy” ogłoszono hasło nadania chłopom na własność użytkowanej przez nich ziemi.

Usuwanie z TDP członków o poglądach zbyt radykalnych (Pułaski w 1832, Krępowiecki w 1833, Worcell w 1835) doprowadziło do zmiany układu sił w kierownictwie organizacji. Konsekwencją było przejęcie władzy przez grupę skupioną wokół Wiktora Heltmana. 4 grudnia 1836 wydają oni Wielki Manifest. Zawarte w nim postanowienia przeformułowują program TDP w duchu demokratyczno-burżuazyjnym: złagodzono zarzuty przeciw szlachcie - dostrzegając w niej obok ludu uczestnika w przyszłym wyzwoleniu kraju, zapowiedziano nieodpłatne uwłaszczenie chłopów - użytkowników. Polska miała stać się republiką w przedrozbiorowych granicach.

Na przełomie lat 30/40 XIX wieku TDP było najliczniejszym ugrupowaniem emigracyjnym - ponad 2 tys. członków - zorganizowanym w lokalne sekcje i kierowanym przez pięcioosobową (wybieraną rocznie) Centralizację.


Działalność i program nurtu plebejsko-radykalnego:
przybyli do Wielkiej Brytanii w 1834* z Prus żołnierze - powstańcy zorganizowali 2 sekcje TDP (na wyspie Jersey i Portsmouth)
radykalizacja nastrojów i wpływy socjalizmu utopijnego* powodują zerwanie z TDP (1835) i założenie przy udziale Krępowieckiego, Pułaskiego i Worcella nowej organizacji. Składały się na nią: Gromada Grudziąż, Gromada Humań (koliwszczyzna na Ukrainie 1868), Gromada Praga (powstała w Londynie dla upamiętnienia rzęzi Pragi 1794). Wszystkie razem występowały pod zbiorową nazwą „Lud Polski” (symboliczną tak jak nazwy cząstkowe).

Działające w izolacji od kraju, atakowane w środowisku emigracyjnym za utopijny program (hasła antyszlacheckie, zapowiedź likwidacji nierówności społeczno-prawnych i majątkowych oraz przekazanie własności środków produkcji, w tym ziemi, ludowi, który miał odzyskać niepodległość Polski w drodze rewolucji ludowej). Gromady popadały w wewnętrzne spory ideologiczne. Po odejściu Krępowieckiego i Worcella głównym przywódcą zostaje Zenon Świętosławski. Poprzednie założenia programowe zostają przeredagowane w stylu religijno-mistycznym (1842)
po wybuchu powstania krakowskiego 1846* nastąpiło rozwiązanie Gromad. Część członków ponownie przystąpiła do TDP, część zaś udała się na dalszą emigrację do USA

Obóz konserwatywno-ziemiański (zwany od lat czterdziestych „Hotel Lambert” - od siedziby księcia) zrzeszał cywilne i wojskowe kierownictwo powstania, część inteligencji i nieutytułowanej emigracji, skupione przy Adamie J. Czartoryskim i uznające międzynarodową pozycję księcia i jego walory, jako ponadpartyjnego przywódcy narodu.
Program społeczno-polityczny stopniowo zbliżał się w niektórych punktach do haseł liberalno-demokratycznych: przejście od zastąpienia pańszczyzny oczynszowaniem do uwłaszczenia na zasadach dobrowolnej umowy. Przyszłe państwo polskie miało być monarchią konstytucyjną o ustroju nawiązującym do postanowień konstytucji 3 Maja -> władza w rękach elity szlachecko-burżuazyjnej. Elastyczność programu insurekcyjnego pozostawała w ścisłym związku z rozwojem sytuacji międzynarodowej. Głównym polem działania były akcje dyplomatyczne podejmowane w Europie Zachodniej, na Bałkanach i Wschodzie - jednym słowem wszędzie, gdzie można było zaszkodzić Rosji.
Obok działalności politycznej obóz ten prowadził działalność dobroczynną, kierował i wspierał finansowo organizacje naukowe i literackie: Biblioteka Polska w Paryżu (1839), Towarzystwo Literackie Polskie (1832) przekształcone w Towarzystwo Historyczno-Literackie. Wspierał rozwój kultury polskiej poprzez pomoc dla przebywających na emigracji wybitnych twórców - Mickiewicza, Szopena, Słowackiego.
Moim zdaniem polska emigracja po powstaniu listopadowym pomimo wielu podziałów i sprzeczności słusznie została nazwana Wielką Emigracja. Nie nadano jej jednak takiej nazwy ze względu na rozmiar (choć na pewno był on wyjątkowy - 10 tyś. ludzi - i miał duże znaczenie), ale dlatego, że położyła ona podwaliny pod budowę niepodległego państwa polskiego. Zainicjowała działania konspiracyjne, walkę zbrojną w kraju oraz programy polityczne na przyszłość. Ogromne znaczenie miał również jej różnorodny skład społeczny (szlachta, inteligencja, mieszczaństwo, chłopi), który niewątpliwie pomógł utworzyć tak rozbudowane programy polityczne. Uważam jednak, że to właśnie ww. programy i idee karzą uznać ja za WIELKĄ.

65. Dziedzictwo Antycznej Grecji i Egiptu.
Zainteresowania spuścizną starożytnych Greków, które zostały rozbudzone we Włoszech szczególnie w okresie renesansu, przyniosły pierwsze opisy ruin, pomników i wielkich rzeźb antycznych. Wzbudzały one wiele entuzjazmu wśród ówczesnych artystów. Także rabunkowe poszukiwania archeologiczne bardzo przyczyniły się do rozwoju wiedzy o starożytnych Grekach. Natomiast szczegółowe badania nad antycznymi zabytkami zainicjowała francuska Academie des Inscriptions et Belles-Lettres.
Po wielu wiekach licznych odkryć okazało się, iż ludzie starożytni bardzo wpłynęli na rozwój kultury europejskiej. Jednym z ciekawych zachowań, zapoczątkowanych przez Greków jest wychowanie. To właśnie oni jako pierwsi odkryli, iż wychowanie jest procesem podobnym do budowania.
Pewien grecki poeta w następujący sposób opisał pełnię męskich dóbr, którą nie łatwo było uzyskać: „Czy idzie o sprawność rąk czy nóg, czy ducha, jak pod węgielnicę nienagannie zbudowany”, Dopiero do tak pojętego wychowania można odnieść termin „kształcenie”, który pierwszy raz pojawia się u Platona jako obrazowe określenie zabiegów wychowawczych. Kształcenie w platońskim rozumieniu jest artystycznym, plastycznym kształtowaniem człowieka według wzorca, ideału człowieka. Wszędzie, gdziekolwiek myśl ta pojawiała się w historii wychowania, jest ona dziedzictwem Greków, a pojawia się ona zawsze tam, gdzie ludzie odwracają się od prostej tresury.
Bardzo istotna i wartościowa dla współczesnych nam ludzi okazała się literatura starożytnej Grecji. W tym okresie powstały dzieła, które do dzisiaj są uważane za jedne z najwspanialszych w historii literatury. To właśnie w starożytnej Grecji po raz pierwszy wyodrębniono wiele nowych gatunków i rodzajów literackich, między innymi eposy bohaterskie, kosmogeniczne, genealogiczne, dydaktyczne, poematy heroikomiczne, elegie wojenne, lirykę refleksyjną oraz wiele innych, z których prawdopodobnie najważniejszymi dla nas stały się liryka oraz epika. W tym czasie Grecy bardzo zainteresowali się sztuką, językiem oraz poezją, dzięki temu bardzo przyczynili się do rozwoju dialektyki, logiki, retoryki i nauki o języku. Dla wielu pisarzy literatura antyczna stała się inspiracją do tworzenia nowych dzieł. Bardzo ważny jest także rozwój filozofii zainicjowany przez uczonych, takich jak Platon, Arystoteles czy Sokrates. W Grecji praca bibliotekarska przyczyniła się do rozwoju filologii i powstania leksykografii, także w dużym stopniu rozwinęła się gramatyka.
Innym bardzo ważnym elementem, który wpłynął na późniejszy rozwój kulturalny Europy jest sztuka starożytnych Greków. Sztuka rozwinęła się w całej Grecji, była ona kontynuacją wcześniejszej sztuki mykeńskiej oraz sztuki geometrycznej. Niektóre elementy tej sztuki zachowały się do dzisiaj, są to na przykład drobne figurki z terakoty, kości słoniowej i brązu oraz malowana ceramika. Bardzo istotna dla późniejszych cywilizacji stała się także architektura Greków, naśladowaną później w epoce odrodzenia. Z budownictwa antycznego zachowało się jeszcze wiele zabytków, domy, małe świątynie. W Grecji pojawiły się pierwsze szkoły rzeźb, co pociągnęło za sobą powstanie nowych stylów architektonicznych: doryckiego i jońskiego. Grecy także jako pierwsi stworzyli nowy typ miast z prostokątną siatką ulic. Bardzo rozwinęło się także malarstwo ścienne i wazowe. Nastąpił rozwój urbanistyki i budownictwa użytkowego (miasta z dzielnicami). Zaczęto wznosić ogromne budowle: biblioteki, teatry, świątynie, ołtarze. Grecy jako pierwsi wymyślili systemy kanalizacyjne, które okazały się jednym z najwspanialszych wynalazków w historii ludzkości. Od czasów renesansu sztuka grecka stała się jedną z głównych podstaw sztuki nowożytnej.
Muzyka starożytnej Grecji znana jest głównie ze źródeł pośrednich: archeologicznych, ikonograficznych, oraz wielu traktatów teoretycznych i dzieł filozoficznych. Są także nieliczne zachowane źródła muzyki, z których najstarsze nie sięgają poza V w. p.n.e. W tym czasie bardzo rozwinęła się poezja śpiewana, gra na lirze, kitarze oraz muzyka chóralna. W tragediach z tego okresu dominują śpiewy chóru. W Grecji muzyka stanowiła bardzo dużą rolę w kulcie bogom. Różnorodność form i treści tekstu przyczyniła się do powstania nowych form wokalnych oraz wokalno - instrumentalnych. Rytm muzyki łączył się ściśle z metrum poezji. W V w. p.n.e. powstał system tonalny oparty na zstępujących tetrachordach. Powstało też wiele nowych terminów muzycznych. Muzyka grecka bardzo wywarła później duży wpływ na muzykę europejską.
Jednak jednym z najważniejszych dziedzictw Antycznej Grecji jest teatr. Powstał on w Grecji z publicznych obrzędów ku czci Dionizosa. W VI w. p.n.e. z chóru teatralnego wyodrębnili się aktorzy, powstała forma dramatyczna i ukształtowała się klasyczna budowla teatru. Widowiska stopniowo traciły swoją wartość kultową, zachowując jednak cechy uroczystości. Aktorzy występowali w perukach, maskach i na podwyższonym obuwiu. Formy i konwencje teatru starożytnej Grecji stały się podstawą europejskiej tradycji teatru i są do dziś źródłem inspiracji twórców teatralnych.
Do dzisiaj z czasów starożytnych zachowało się też wiele świątyń, których geneza sięga zapewne tradycji minoskiej, mykeńskiej i wczesnoarchaicznej. Najstarsze świątynie wznoszono z drewna, suszonej cegły i otoczaków. Najlepiej zachowane świątynie, to dorycki Hefajstejon i jońska świątynia Nike w Atenach. Najsłniejszymi są Partenon, Erechtejon w Atenach, Artemizjon.
Grecki pismo, na którym opiera się dzisiejsze pismo Greków powstało z pisma spółgłoskowego, zapożyczonego od Semitów.
Jednakże chciałbym także dodać, iż z okresu starożytności, dziedzictwa starożytnej Grecji nie są jedynymi. Ważną rolę w rozwoju nowych cywilizacji odegrał też starożytny Egipt.
Jednym z przykładów dziedzictwa Egiptu jest magia. Wywodzi się ona od religijnych działań rytualnych kapłanów w Egipcie. Czynności magiczne mogły pełnić funkcje ochronne i twórcze, między innymi rytuał animacji, puryfikacji, mumifikacji, składania ofiar, magii medycznej oraz magicznego wyposażenia grobowego), lub destrukcyjne. Magia prywatna rozwijała się do końca historii starożytnego Egiptu, oprócz tekstów magicznych stosowano także figurki z wosku, których odpowiednie ułożenie lub uszkodzenie miało wywołać pożądany skutek.
Najwcześniejsze zachowane zabytki piśmiennictwa egipskiego obejmują krótkie informacje służące do identyfikacji osób, miejsc lub ważnych wydarzeń dla potrzeb administracji centralnej. W XXVII w bardzo rozwinęła się literatura tekstowa. Większość ówczesnych utworów jest niestety anonimowa. Dzieła literatury egipskiej uznane za bardzo wartościowe kopiowano i wykorzystywano jako materiały pomocnicze do nauczanie w szkole.
Sztuka rozwijająca się na terenie starożytnego Egiptu od początku Iv tysiąclecia p.n.e. spełniał funkcję propagandy wizualnej w utrwaleniu ustalonego porządku społecznego. Cechą charakterystyczną jest nieprzerwana ciągłość, trwałość i jednolitość artystycznych form. W okresie starożytności powstały także w Egipcie wazy kamienne, ceramika malowana, rysunki naskalne, rzeźby ludzi i zwierząt. W architekturze tego okresu kanon najwyraźniej zarysował się w piramidach. Największą znaną egipską rzeźbą jest Sfinks. Sztuka Egiptu wywarła silny wpływ na sztukę krajów basenu Morza Śródziemnego.
Muzyka w Egipcie należy do najstarszych wielkich kultur muzycznych świata. W IV - III tysiącleciu były znane idiofony i tańce magiczne. Muzyka była uprawiana w świątyniach przy użyciu wielu instrumentów takich jak harfy, kitary, pandory, flety, sistrum, membranofony. Po VII w. n.e. decydująco wpłynęły na muzykę procesy arabizacji i islamizacji oraz rozwój muzyki arabskiej.

66. Geneza II wojny światowej

1 września 1939 r. Wybuchła największa wojna w dziejach świata - II wojna światowa- która trwała niemal 6 lat. Uczestniczyło w niej 61 państw, liczba zmobilizowanego wojska wynosiła 110 mln żołnierzy, zaginęło lub zginęło 55 mln ludzi, 35 mln zostało rannych.
Co wywołało taki bieg historii, jakie były tego przyczyny ?

W latach 1929-1933 świat był pogrążony w kryzysie ekonomicznym co stanowiło dobry grunt do rodzenie się nowych ideologii i dążeń do uzyskania władzy przez szaleńców.
Po dojściu do władzy w Niemczech przez nazistów zmieniła się polityka zagraniczna tego państwa. Hitler zaczął łamać postanowienia traktatu wersalskiego. Pierwszym posunięciem w tym kierunku było wystąpienie Niemiec z Ligi Narodów w 1933r. Państwa dawnej Ententy zareagowały na to w sposób pobłażliwy. Francja próbowała założyć blok pod nazwą pakt wschodni spełniający rolę „wschodniego Locarno”. Jednak projekt ten nie znajdując akceptacji Polski i Niemiec ostatecznie upadł. Natomiast Wielka Brytania skłaniała się do ustępstw wobec Niemiec (zezwoliła na rozbudowę floty) i niechętnie odnosiła się do planów rozbudowy armii francuskiej, a nawet domagała się jej redukcji z 700 na 400 tys.
W marcu 1935 roku rząd niemiecki formalnie wypowiedział piątą część traktatu wersalskiego i wprowadził powszechny obowiązek służby wojskowej i dysponował wówczas 380 tys armią (traktat zezwalał na 100 tys.)
7 III 1936 roku niemieckie wojska wkroczyły nie napotykając oporu do zdemilitaryzowanej Nadrenii. Na co Francja i Anglia wystosowały tylko protest dyplomatyczny.
Włochy kierowały swą ekspansję na obszar Afryki. W październiku 1935 roku po wcześniejszym sprowokowaniu incydentu granicznego zaatakowały Etiopie (Abisynię) i zajęły ją do marca 1936r. Cesarz etiopski zwrócił się z prośbą o pomoc do Ligi Narodów, a ta tylko ogłosiła sankcje ekonomiczne przeciwko Włochom.
Sytuacja międzynarodowa w drugiej połowie lat 30-tych zaczęła się znacznie komplikować. Wyraźnie rosły wpływy partii komunistycznych, które zabiegały o tworzenie w poszczególnych krajach tzw. frontów ludowych przeciwko faszyzmowi.
W Portugalii, Niemczech, Włoszech i Hiszpanii umacniał się faszyzm. Stosunki francusko-brytyjskie uległy zaostrzeniu. Wojna domowa w Hiszpanii była postrzegana przez polityków zachodnich jako walka komunizmu z faszyzmem, skąd wynikał dystans do tej tragedii ze strony Anglii i Francji. We Francji realne stało się utworzenie rządu frontu ludowego dzięki porozumieniu socjalistów z komunistami. W tym czasie w Anglii wpływy posiadali pacyfiści z elit rządzących oraz wyższego duchowieństwa. Podjęli oni akcję zbierania milionów podpisów w obronie pokoju co miało odstraszyć faszystów od dalszych aneksji. Premier i szef dyplomacji Wielkiej Brytanii liczyli na to, że polityka ustępstw wobec Niemiec pomoże zachować pokój w Europie.
Wykorzystując to wszystko Niemcy zbroiły się i umacniały swe sojusze. W 1936 roku Hitler zawarł dwa układy : „oś Berlin-Rzym” oraz pakt antykominterowski z Japonią skierowany przeciw ZSRR, do którego rok później przystąpiły Włochy. Powstanie „osi Berlin-Rzym-Tokio” tworzyło nowy bilans sił militarnych w skali światowej i było zwiastunem zmian na mapie politycznej świata.
W tym samym czasie zagrożony był także pokój na Dalekim Wschodzie. Japońskie koła wojskowe dążyły do rozszerzenia wpływów na część Chin. W 1931 roku Japonia wykorzystując wojnę domową dokonali podboju olbrzymiego terytorium Mandżurii, co wywołało protest Ligi Narodów. Na zajętym terytorium w 1932 roku Japonia utworzyła zależne od niej państwo Mandżuko, które stało się zapleczem surowcowym. W 1933 roku Japonia zrezygnowała z członkostwa w Lidze Narodów.
Po umocnieniu się w Mandżurii Japonia zaczęła podbój północnych Chin. Druga ofensywa nastąpiła w 1937 roku w trakcie której zajęto : Pekin, Tiencin i Szanghaj, a w 1938 r. Nankin. Okupacja tak wielkiego terytorium ugruntowała militaryzm Japonii, a polityka zagraniczna zacieśniła stosunki na osi Berlin-Rzym-Tokio.
Na straży pokoju stała Liga Narodów i układ z 1928 roku zwany paktem Brianda-Kelloga podpisany przez kilkadziesiąt państw i miał za zadanie rozwiązywać konflikty międzynarodowe drogą pokojową. W 1938 roku było już jasne, że podpisane układy i istnienie Ligi Narodów były niewystarczające do utrzymania pokoju.
W Austrii w 1934 roku podjęto nieudaną próbę przejęcia władzy przez nazistów. Przez zbliżenie Hitlera i Mussoliniego Austria była zmuszona do zawarcia z Niemcami w 1936 roku układu podporządkowującego ekonomicznie ten kraj interesom III Rzeszy. Kanclerz Austrii nie chcąc dopuścić do aneksji wyznaczył na 13 marca 1938 roku plebiscyt, który miał wykazać zdanie ludności za lub przeciw przyłączeniu Austrii do Niemiec. Hitler uprzedzając to 11 marca 1938 roku postawił rządowi tego kraju ultimatum, żądając odwołania plebiscytu, ustąpienia kanclerza i oddania władzy austriackim faszystom. Pomimo spełnienia tych warunków w nocy z 11 na 12 marca około 200 tys żołnierzy niemieckich wkroczyło do Austrii. Powstał nowy rząd i 120 marca podjął uchwałę o przyłączeniu Austrii do Niemiec. 13 marca 1938 r. Hitler proklamował połączenie tych państw.
W dniach 29-30 września 1938 roku w Monachium odbyła się konferencja z udziałem brytyjskiego premiera Chamberlaine`a, premiera Francji Daladiera oraz Mussoliniego i Hitlera. Układ monachijski zezwalał Niemcom na przyłączenie Sudetów. Decyzję tą narzucono prezydentowi Czechosłowacji (Anglia i Francja odmówiły zbrojnego poparcia Czechosłowacji). W wyniku tej aneksji w granicach III Rzeszy znalazło się około 800 tys czechów. Tą sytuację wykorzystali słowaccy nacjonaliści i utworzyli prohitlerowski rząd, którego premierem został ksiądz Tiso. Po uznaniu tego rządu przez Pragę za nielegalny Tiso zwrócił się do Hitlera z prośbą o pomoc. Hitler wystąpił jako obrońca Słowaków i Ukraińców, którzy oderwali od Czechosłowacji Ukrainę Zakarpacką, tworząc odrębne państwo. W 1939 r. Hitler przekreślił nadzieje nacjonalistów ukraińskich przekazując Zakarpacie Węgrom, które zapowiedziały przyłączenie się do „osi”.
15 marca 1939 r. Hitler wystosował w stosunku do prezydenta i ministra spraw zagranicznych Czechosłowacji ultimatum. Dokument ren zawierał rezygnacje władz tego państwa z suwerenności i zgodę na utworzenie Protektoratu Czech i Moraw przyłączonych do Rzeszy. 16 marca 1939 roku wojska Rzeszy wkroczyły do Pragi i Republika Czechosłowacji przestała istnieć.
Konferencja monachijska była szczytem polityki ustępstw Francji i Anglii wobec Niemiec. Państwa te liczyły na skierowanie agresji Rzeszy w stronę ZSRR.
22 marca 1939 roku miała miejsce aneksja terytorium Kłajpedy portu należącego do Litwy a następnym krokiem ku stworzeniu „przestrzeni życiowej” na wschodzie miała być wojna z Polską.

Polityka ustępstw, brak stanowczych decyzji i działań na samym początku rodzenia się zagrożeń przez Francję i Anglię, szalone dążenia przywódców państw nazistowskich. To wszystko zapoczątkowało tą straszna, wielką i okrutną batalię jaka była II wojna światowa.

67. Kazimierz Wielki (1333-1370) -Polityka wew. i zagraniczna.

Następcą Władysława Łokietka i dziedzicem korony został jego syn- Kazimierz Wielki, przed którym stanęły następujące problemy:
-problem krzyżacki Karol
-problem pretensji J.Luksemburczyka

Kazimierz nie był pozbawiony sojuszów. Jego sojusznikiem był władca Węgier- Karol Robert, żoną którego była siostra Kazimierza- Elżbieta Łokietkówna. Kazimierz zdawał sobie sprawę z tego, że królestwo nie jest w stanie rozwiązać swoich problemów środkami militarnymi. Korzystając z mediacji władcy Węgier przystał na przedłużenie rozejmu i rozmowy pokojowe. Do rokowań doszło w Wyszehradzie(Węgry). Stronami rozmów byli: Zakon Krzyżacki, Jan Luksemburski, Karol Robert i Kazimierz. Zjazd miał miejsce w 1335 r.(I zjazd). W trakcie tego zjazdu J. Luksemburski (władca Czech )zrzekł się pretensji do korony polskiej w zamian za 20 tyś. kop groszy praskich. Jednocześnie J. Luksemburski chciał uzyskać zrzeczenie się praw Kazimierza do Śląska.Na tym samym zjeździe król węgierski Karol Robert i król czeski Jan Luksemburski orzekli wyrok przyznający Polsce Kujawy pod warunkiem zrzeczenia się przez Kazimierza Pomorza Gdańskiego i ziemi chełmińskiej na rzecz Krzyżaków.
Jeśli chodzi o Krzyżaków, Kazimierz nie chciał zrezygnować ze swych uprawnień do Pomorza Gdańskiego. Ponownie odwołał się do drogi procesowej. Proces taki miał miejsce w neutralnej Warszawie w 1338 r. i toczył się do roku 1339. Trybunał obradujący w Warszawie pod przewodnictwem legata papieskiego skazał Krzyżaków na zwrot zagrabionych ziem(Pomorza i ziemi Chełmińskiej ) i zapłacenie wysokiego odszkodowania. Ale wyrok miał tylko znaczenie moralne, ponieważ Krzyżacy wnieśli apelację do papieża.
W 1339 r. miał miejsce II zjazd w Wyszehradzie. W trakcie tego zjazdu zapadły następujące postanowienia:

-jeśli by Kazimierz zszedł z tego świata bez dziedzica, wówczas królem Polski miał zostać syn Karola Roberta i E. Łokietkówny - Ludwik

-władca węgierski zobowiązywał się w zamian poprzeć roszczenia Polski w stosunku do Krzyżaków oraz udzielić poparcia dla polskich praw na Rusi Halickiej.

Prawa Kazimierza na Rusi Halickiej wyglądały w następujący sposób: Księciem halickim był Bolesław Jerzy Trójdenowicz z mazowieckiej lini Piastów. Władca ten zmarł bezpotomnie, a więc Kazimierz uchodził za jego prawowitego spadkobiercę. W trakcie procesów z Krzyżakami zaczyna się wykształcać pojęcie Korony Królestwa Polskiego, jako instytucji prawnej niezależnej od osoby władcy. Tak więc w trakcie procesów w Warszawie świadkowie operują argumentacją, że Pomorze jest ziemią przynależną do Korony Polskiej. W poprzednim procesie w Inowrocławiu, operowano argumentacją, że Pomorze było dziedzictwem rodu piastowskiego. W trakcie ekspansji na Ruś Halicką, aczkolwiek używano pojęć z prywatnego prawa spadkowego, to jednak ziemie te po przyłączeniu nie były prywatną własnością władcy, lecz ziemiami przyłączonymi do Korony K.P.Pojęcie Korony odpowiadały naszym pojęciom państwa lub najwyższego urzędu sprawowania władzy. Korona stanowiła konstrukcję prawną - osobę prawną niezależną od osób fizycznych. Ekspansja na Ruś była zgodna z interesami państwa(zwiększenie dochodów państwa skarbu ), zgodna z interesami możnowładztwa Małopolskiego, które spodziewało się nadań i majątków na tamtych terenach, było także zgodne z interesami mieszczaństwa Małopolskiego (Kraków), możliwość bezpiecznych i korzystnych kontraktów handlowych. Zaangażowanie się Kazimierza w sprawy ruskie(1340 - 1351), a także konflikt o Śląsk z Luksemburgami(1341-1345) w jakiś sposób rozproszyły siły Królestwa. Tak więc w 1343 r. Kazimierz został niejako zmuszony do podpisania z Krzyżakami pokoju wieczystego w Kaliszu. Mocą tego pokoju Pomorze Gdańskie miało być wieczystą jałmużną dla Zakonu Krzyżackiego, natomiast Polska odzyskiwała Kujawy .Prawie wszyscy książęta śląscy pozostali lennikami Jana Luksemburskiego także po jego rezygnacji z praw do korony polskiej. Weszli tym samym w skład królestwa czeskiego. W oporze trwał tylko książę świdnicki Bolko popierany przez Kazimierza Wielkiego. Doprowadziło to do kilkuletniej wojny polsko- czeskiej, w czasie której wojska Kazimierza operowały na Śląsku, a Czesi atakowali Kraków.

W 1348 r. został zawarty z Czechami pokój w Namysłowie, mocą którego potwierdzono przynależność Śląska do Korony Czeskiej, zaś Luksemburgowie ponownie zrzekli się pretensji do korony polskiej i Mazowsza, które częściowo zostało włączone do Polski częściowo stało się lennem. Na odcinku płd. - wsch. w 1351 r. ostatecznie udało się przyłączyć Ruś Halicką do Polski. Obszar Rusi Halickiej był w tym czasie obszarem konfliktów między Polską a Litwą. I nie toczono wojny z Rusią Halicką, lecz prowadzono wojny o Ruś Halicką.(1349-1351) Jednym, ostatnim zapamiętania wydarzeniem jest traktat sukcesyjny między Ludwikiem Węgierskim i Kazimierzem z 1355 r. Traktat sukcesyjny został poparty przez stany polskie w zamian za gwarancje, jakich udzielił sukcesor szlachcie polskiej (przywilej w Budzie 1355 r.)

Podsumowanie polityki zagranicznej Kazimierza Wielkiego (czy udało mu się coś osiągnąć?)

Kazimierz Wielki chciał zjednoczyć kraj w sposób prawny i administracyjny. W polityce wew. opierał się on na typowych strukturach monarchii stanowej. Dla swoich poddanych był naturalnym panem i dziedzicem tej ziemi, miał obowiązek obrony, władzę sądzenia i karania.Monarchia działała w ramach prawa i poprzez prawo. Kazimierz wprowadził nowy system zarządzania państwem. Jednostkami podziału administracyjnego były ziemie. Władza centralna była w rękach króla, kanclerza, podkanclerza, marszałka korony i marszałka dworskiego. 9panowie małopolscy ). Władza terytorialna była sprawowana przez wojewodów i kasztelanów(szlachta)-były to urzędy ziemskie i zagwarantowane były tylko dla szlachty danej ziemi. Władza lokalna była sprawowana przez starostów, którzy mieli uprawnienia administracyjne i sądownicze(powoływanych i odwoływanych przez króla). W czasach K. Wielkiego skodyfikowano prawa, osobno dla Wielkopolski, osobno dla Małopolski, były to tzw. statuty wiślicko - piotrkowskie(1346 - 1347 ). Prawa te umocniły władzę królewską. W czasach Karola sprawnie działał aparat podatkowy. Do obrony kraju zobowiązani byli rycerze, to ich jednak nie wyłączało z powinności podatkowej. Ponadto podatki płaciły miasta, sołtysi, król również czerpał dochody z myt i ceł.(za uzyskane pieniądze król budował zamki zabezpieczające go od granicy czeskiej). Monarcha prowadził także politykę gospodarczą. Liczne miasta tamtego okresu uzyskały lokację na prawie niemieckim, jednocześnie miastom przyznawano prawo składu i prawo drogi.

Chłop płacił czynsz za użytkowanie ziemi, aby mieć pieniądze sprzedawał żywność w mieście. Miasta z kolei oferowały towary i usługi wytwarzane przez handel i rzemiosło. Wreszcie rycerstwo i duchowieństwo poprzez czynsze samo posiadało pieniądze i mogło kupować towary.

W czasach K. Wielkiego możemy mówić o Polsce IV stanów(państwo K. Wielkiego było monarchią stanową). Każdy ze stanów miał swoje uprawnienia, powinności, swoją organizację wew. i swój system prawny.

-Duchowieństwo podlegało prawu kanonicznemu, posiadało strukturę org. w postaci episkopatu, ewentualnie zgromadzeń zakonnych .Stan ten prowadził ludzi do zbawienia wiekuistego.

- Rycerzem szlachcicem mógł być tylko ten, kto urodził się z ojca szlachcica i matki szlachcianki. Z reguły szlachcic posiadał ziemię na prawie rycerskim , co zobowiązywało go do służby wojskowej na koszt własny( istniało przekonanie, że wszyscy posiadacze ziemi byli zobowiązani do służby wojskowej). Rycerstwo było zorganizowane w ziemie(rycerstwo ziemi sieradzkiej, łęczyckiej, każda ziemia miała własną chorągiew) . Istniały również rycerskie org. rodowe, ale regułą było rycerstwo ziemskie. W Polsce nie istniała drabina zależności, wszyscy mieli jednego suwerena - monarchę.

- Mieszczaństwo - prawo niemieckie, własny samorząd, z czasem przejmujący uprawnienia wójtowskie(zróżnicowany majątkowo, mający jedno prawo miejskie ).
-chłopi- położenie prawne tego stanu regulowały dokumenty lokacyjne.Mocą tych dokumentów posiadali prawo do samorządu i możliwość swobodnego opuszczania wsi.(mający jednakowe prawa i obowiązki ) Wszystkie stany miały poręczoną nienaruszalność życia i mienia. Członkowie wszystkich stanów cieszyli się wolnością osobistą.

-Niektórzy wyodrębniają, że istnieje V stan- Żydzi.

Sądownictwo zostało zreformowane według podziału stanowego. Dla rycerza funkcjonowały sądy ziemskie.Ważne zmiany zaszły w sądownictwia miejskim. Najwyższą instytucją dla mieszkańców miast był sąd królewski.

W czasach K. Wielkiego doszło do oddzielenia pojęć prawnych. W tym czasie pojawiło się pojęcie państwa jako bytu niezależnego od osoby władcy i nazywało się Corona Regni Polonia. Korona wieńczyła korpus praw królestwa. Natomiast władca był tylko kimś w rodzaju fizycznej personifikacji korony- obok tego, że był źródłem praw królestwa, był również ich wykonawcą. W tym czasie w Polsce ufundowany został Uniwersytet Krakowski(1364 r. ), z silnym wydziałem prawa, zaś na wydziale prawa obowiązywały tradycje prawa rzymskiego, i był on pod silnym wpływem realistów( istnieją jedne niezmienne idee, a byty fizyczne są przejawem istnienia tych idei ) .

Ówczesną politykę prowadzono przede wszystkim w kategoriach dynastycznych: słusznych bądź niesłusznych praw do korony. Drugą kategorią prowadzenia działań politycznych była walka w obronie wiary. Trzecią kategorią było tłumienie buntu poddanych. Były to wojny usprawiedliwione. W czasach Karola mamy wyraźne przejście od patrymonium do monarchii stanowej, gdzie państwo jest konstrukcją prawną: Corona Regni Polonia - Korona Królestwa Polskiego. Ziemie należą do korony a nie do władcy. Władca nie może jej już dzielić, nie może ją dowolnie dysponować (korona staje się urzędem )

68. Klęska Wrześniowa

Na klęskę wrześniową złożyło się wiele czynników , z których przyczyny politycznej natury leżały w polityce zagranicznej rządu sanacyjnego , powodującej faktycznie polityczne i militarne osamotnienie Polski w walce z najazdem hitlerowskim. Jej sojusznicy - Anglia i Francja dopiero 3 września w godzinach popołudniowych wypowiedzieli wojnę Niemcom. W ślad za Wielką Brytanią ogłosiły stan wojny z III Rzeszą Australia , Nowa Zelandia , Związek Południowo - Afrykański i Kanada. Wypowiedzenie wojny nie oznaczało jednak podjęcia przez państwa zachodnie efektywnych działań militarnych. Zachodni sprzymierzeńcy Polski mimo usilnych nalegań przekazywanych im kanałami dyplomatycznymi i za pośrednictwem polskiej misji wojskowej w Londynie nie wywiązali się ze swoich zobowiązań natury wojskowej. Na granicy zachodniej Niemcy byli bardzo słabo uzbrojeni , nie posiadali tam czołgów amunicji starczyłoby im tylko na trzy dni a w lotnictwie dysponowano zaledwie kilkoma przestarzałymi maszynami. Dowództwo francuskie nie wykorzystało tej niezwykle korzystnej sytuacji nie próbując nawet podjęcia frontowego natarcia. Sami Francuzi nazwali tę sytuację „wojną straconych okazji”. Anglia i Francja odrzuciły również polskie postulaty o wsparcie naszych działań wojennych nalotami bombowymi na Rzeszę. Dowództwo francuskie dawało wyraz egoistycznej obawie, że naloty francuskie mogłyby spowodować odwet na Francję ze strony Niemiec co w konsekwencji pociągnęłoby ofiary wśród ludności francuskiej. Anglicy natomiast wychodzili z założenia , że swoje samoloty muszą oszczędzać w razie bezpośredniego ataku niemieckiego na Wielką Brytanię.
Na klęskę wrześniową złożyły się także inne przyczyny. Należało do nich przede wszystkim ekonomiczne zacofanie kraju , które było podstawowym składnikiem słabości potencjału wojennego państwa polskiego, co w konsekwencji decydowało o słabym wyposażeniu i zacofaniu technicznym armii polskiej. Roczny budżet państwa polskiego w latach 1934 - 1939 nie przekraczał sumy dwu i pół miliarda złotych , czyli ok. 500 milionów dolarów. Na zbrojenie w tym okresie Polska mogła wydać tylko jeden miliard trzysta dolarów , gdy w tym czasie Niemcy wydały na zbrojenia około czterdziestu miliardów dolarów. Armia polska nie mogła przeprowadzić całkowitej mobilizacji , można było zmobilizować do wojska siły dwukrotnie większe lecz nie pozwalał na to stan finansowy kraju. W rezultacie musiano odmawiać przyjmowania do wojska licznie zgłaszających się ochotników. Wojska niemieckie miały nad siłami polskimi wyraźną przewagę liczebną i kolosalną przewagę techniczną. Obejmowały one ponad 1,6 miliona ludzi stanowiących zasadniczą siłę ówczesnej armii niemieckiej. Szczególnie przygniatającą przewagą dysponowali Niemcy w broni pancernej i lotnictwie. Wyruszyło na Polskę ok. 3 tys. czołgów i kilkaset wozów pancernych. Polska mogła tym siłom przeciwstawić tylko ok. 100 lekkich czołgów. Po stronie niemieckiej zaangażowane były dwie floty powietrzne, liczące razem ok. 1000 bombowców i 1500 myśliwców , gdy tymczasem lotnictwo polskie posiadało zaledwie 400 przestarzałych samolotów. Wyraźną kilkakrotną przewagę mieli również Niemcy w broni przeciwlotniczej, w artylerii ciężkiej i polowej. Armia niemiecka zdecydowanie górowała nad armią polską stopniem mechanizacji transportu , posiadając znacznie większą liczbę samolotów , zdolnych do szybkiego przerzucania jednostek wojskowych.
Z przyczyn natury operacyjno - wojskowej , związanych z politycznym nastawieniem sfer rządzących , należy wymienić brak w pełni opracowanego planu obrony przed napaścią niemiecką. W ciągu wielu lat rządów Piłsudskiego , a także jeszcze w latach 1936 - 1938 za głównego wroga uważano Związek Radziecki. Dlatego też przede wszystkim na wschodzie budowano umocnienia. Plan obrony od zachodu zaczął powstawać dopiero pod naciskiem wydarzeń , w ciągu ostatnich miesięcy poprzedzających wybuch wojny. Polski plan obrony nasuwał jednak wiele poważnych uwag krytycznych z wojskowego punktu widzenia. Ugrupowanie kilku armii wysunięto możliwie blisko granicy przez co nadmiernie rozciągnięto i tak już zbytnio wydłużony przyszły front działań wojennych. Ubóstwo potencjału wojennego państwa szło więc w parze z ułomnością koncepcji operacyjnych.
Kampania wrześniowa zakończyła się dla narodu polskiego przegraną. Nie oznaczało to jednak przegranej wojny , ani kapitulacji narodu przed najeźdźcą. Wojna obronna we wrześniu 1939 r. wykazała , że naród broni nie złoży. Już w toku tej wojny połączyły się we wspólnym wysiłku wszystkie rzeczywiście patriotyczne żywioły społeczeństwa. W ofierze niosła swe życie bardzo liczna młodzież. Patriotyzm szerokich mas narodu był podstawową siłą, która skłaniała społeczeństwo polskie do dalszej walki na rzecz wyzwolenia kraju z kajdan niewoli. Kampania wrześniowa , choć przegrana przekreślała nadzieje III Rzeszy na opanowanie Europy bez walki. Po raz pierwszy agresja hitlerowska napotkała zbrojny opór ze strony narodu polskiego , który doświadczył ogromu barbarzyństwa , okrucieństwa i bestialstwa.

69. KONFLIKT CESARSTWA Z PAPIESTWEM (SPÓR O INWESTYTURĘ) INWESTYTURA- uroczyste nadanie lenna w zamian za lojalność i posłuszeństwo . W skład inwestytury wchodziło prawo do zarządzania określonym obszarem z władzą sądzenia, karania, i pobierania podatków (rdzeń inwestytury ).

Konflikt można rozpatrywać na takich płaszczyznach jak :teologicznej, politycznej , gospodarczo - społecznej.

Być chrześcijaninem w ówczesnych czasach znaczyło tyle , co przynależeć do społeczeństwa tzw. "Ludu Bożego". Pojęcie kościoła i społeczeństwa były ze sobą tożsame. Ale czas średniowiecza głównie wczesnego średniowiecza to okres myślenia w kategoriach teologicznych , gdzie najważniejszą rzeczą dla człowieka było zbawienie wiekuiste (życie doczesne było tylko wstępem do życia wiekuistego ) a największym zagrożeniem - wiekuiste potępienie. Ówcześni chrześcijanie bardzo się bali tego zagrożenia i chcieli mieć gwarancję, że osoby sprawujące funkcje kościelne mają rzeczywistą władzę odpuszczenia grzechów (władzę sakramentalną ) .

Wiek X to okres powszechnego upadku autorytetu kościoła jako organizacji. Właściwie duchowni swoimi obyczajami i postępowaniem niewiele się różnili od osób świeckich. Urzędy kościelne znajdują się w gestii panów świeckich i traktowane są jako normalne wasalstwa ze wszystkimi tego konsekwencjami. Jednocześnie w oficjalnym kościele, którego głową był papież szerzyły się takie uchybienia jak: symonia ( świętokupstwo, obejmowanie godności kościelnych i związanych z tym majątków w zamian za korzyści materialne ), nikolaityzm ( brak przestrzegania celibatu ), oraz w mniejszej mierze nepotyzm ( obsadzanie godności kościelnych przez krewnych wysokich dostojników ) .

Sakramenty udzielane przez księży niezgodnie powołanych lub będących w stanie grzechu uważano za nieważne, co groziło niezbawieniem.

W tym czasie szczególnie na terenie dzisiejszej Francji , płn. Włoch, nastąpił rozpad struktur władzy państwowej. Tereny te były obszarem nieustannych walk między poszczególnymi panami, tzw. wojny prywatne. Jedyną instytucją, która w jakiś sposób usiłowała utrzymać pokój i porządek był kościół. Miał on w swoim ręku bardzo potężną broń. A mianowicie możliwość rzucenia klątwy na każdego kto mu się nie chciał podporządkować. W ówczesnym czasie klątwa oznaczała wyłączenie człowieka ze społeczności wiernych, a jeśli by kto umarł obłożony klątwą, wtedy czekało go wiekuiste potępienie. Był to czas myślenia magicznego. Uważano, że mocą samej klątwy można być potępionym, jak poprzez sam udział w obrzędach, sakramentach można było być zbawionym. Wykorzystał to kościół ustanawiając instytucję pokoju bożego. Pod grożbą ekskomuniki (wyłączenia ze społeczności kościelnej ) w okresie tym nie można było prowadzić wojen prywatnych. Również obowiązywał azyl kościelny tzn. człowiek, który schronił się w świątyni był nietykalny.

Wśród części duchownych przejętych swoistym powołaniem zaczął się ruch odnowy . Celem tego ruchu było uzdrowienie w kościele poprzez usunięcie nadużyć.

Pierwszym środowiskiem, które przeprowadziło reformę był klasztor Cluny - 910 r., gdzie zagwarantowano wybór opactwa zgodnie z wymaganiami prawa kanonicznego. Powodzenie ruchu clunickiego zależało głównie od tego, że feudałowie też chcieli mieć gwarancję zbawienia, a uważano, że duchowny żyjący w stanie grzechu śmiertelnego, nie przestrzegający praw bożych, nie może udzielać ważnych sakramentów. Tym bardziej, że mnisi Cluny umiejętnie wykorzystali psychozę końca świata, jaka miała nastąpić około 1000 r., a także strach przed śmiercią. ( Od tego czasu datuje się święto zmarłych, a także łacińska sentencja "memento mori "- pamiętaj, że umrzesz.)

Z czasem kongregacja (zjednoczenie ) Cluny objęła znaczną liczbę klasztorów Francji, Niemiec, płn. Włoch. Obowiązywały tam zasady prawa kanonicznego, jednocześnie klasztory były ośrodkami intelektualnymi, które widziały konieczność dokonania reformy.

W średniowieczu teoretycznie właścicielem całej ziemi, która nie była zajęta przez nikogo był cesarz. Władza cesarska uzależniona była od poparcia wasali, którymi byli wielcy książęta, posiadający rozległe dobra dziedziczne. Cesarz chcąc wzmocnić swoją pozycję, do dóbr kościelnych zaczął dołączać ziemie teoretycznie cesarskie, dzięki czemu mógł nałożyć na dostojników kościelnych obowiązki lenników.

Z godnościami kościelnymi związane były liczne majątki ziemskie. Cesarze niemieccy popierali początkowo ruch klasztorów w Cluny, nie widząc w tym dla siebie żadnego zagrożenia W XI w. doszło do zderzenia między reformatorami wywodzącymi się ze środowiska Cluny, a interesem cesarza. Do urzędów kościelnych przywiązane były znaczne dobra, zaś z posiadania dóbr obowiązywały daniny i posługi. Cesarzowi nie było obojętne , kto będzie sprawował urząd kościelny, obsadzał więc te urzędy zgodnie z interesami władzy państwowej. Taki sposób obsadzania stanowiska nie był zgodny z wymaganiami prawa kanonicznego i nie gwarantował należytego wypełnienia funkcji kapłańskiej. Do otwartego konfliktu doszło w czasie pontyfikatu Grzegorza VII (1073- 1085) oraz rządów Henryka IV.

Ale nijako na marginesie tych wydarzeń doszło do rozłamu między kościołem zachodnim z papieżem w Rzymie a wschodnim z patriarchą w Konstantynopolu - tzw. schizma (1054 r. ) Chodziło o to , że papież rzymski w świeckim porządku rzeczy był lennikiem cesarza, a jako lennik cesarza był zwierzchnikiem kościoła bizantyjskiego , co godziło w prestiż cesarstwa bizantyjskiego.

Ale nie koniec na tym. Istniały dogłębne różnice między kościołem zachodnim opartym na tradycji łacińskiej , a wschodnim opartym na tradycji greckiej. Sam spór oparty na płaszczyżnie doktrynalnej przyjął postać sporu o fillologue ( od łać. fillius - syn ). Chodziło o to , że chrześcijanie zachodni uważali, że duch święty pochodzi od ojca i syna, podczas gdy chrześcijanie wschodni, że od ojca poprzez syna. Miało to swoje przełożenie na język polityki. Chrześcijanie zachodni, uważali że człowiek poprzez naśladownictwo syna może sam dojść do zbawienia wiekuistego poprzez odpowiednie zachowanie. Podczas gdy chrześcijanie wschodni uważali, że człowiek jest zbyt słaby i tylko poprzez łaskę może osiągnąć zbawienie. W Bizancjum istniała bezwzględna supremacja ( przewaga ) państwa nad kościołem , na zachodzie państwa przewaga była raczej w kościele .

I na tym tle doszło do rozłamu. Papież i patriarcha obłożyli się klątwami. Doszło również do konfliktu na zachodzie. Chodziło o to, że w Rzymie zmieniono sposób obioru papieża , tzn. ,że papież miał być najpierw powoływany przez kolegium kardynałów, a dopiero potem zatwierdzany przez cesarza. W istocie formuła wyboru polegała na tym, że papież miał być wybierany przez wybitnych przedstawicieli kościoła, a dopiero póżniej zatwierdzany przez kler, lud i cesarza. W takim też trybie został wybrany papież o imieniu Mikołaj II (1059 r.). Mikołaj zawarł sojusz z Robertem Suiscardem - normańskim władcą Sycylii , który miał go bronić przed wrogami. Suiscard uznawał się lennikiem papieża. Mnisi z klasztoru Cluny rozbijali wielką agitację za bojkotem żonatych księży i nieposłuszeństwa wobec tych duchownych, którzy przyjęli swoje godności z rąk świeckich. Rozwinął się nawet wielki ruch ludowy zwany patarią. Ruch ten objął miasta płn. Włoch, gdzie przeganiano biskupów, którzy przyjęli inwestyturę z rąk cesarskich.

W roku 1074 przeprowadzono wybór następnego papieża - Hildebranta. Został on przez lud okrzyknięty rzymskim papieżem, a potem dopiero wybrany przez kolegium kardynalskie i zatwierdzony przez Henryka IV (1073 - 1075). Przyjął on imię Grzegorza VII.

Grzegorz wydał surowe nakazy tępienia symonii i przestrzegania celibatu,uważał, że kościół powinien być całkowicie niezależny od jakiejkolwiek władzy świeckiej.Wszelkie dostojeństwo duchowne przejęte z rąk świeckich miało być nieważne. Cesarz z kolei uważał, że jeśli jest panem ziemi to urząd związany z majątkiem może być obsadzany tylko przez niego. Konflikt przybrał formę sporu teologicznego: czyje prawo jest ważniejsze, czy prawo władcy wiekuistego, czy prawo władcy doczesnego. Czy ważniejsze jest prawo boże reprezentowane przez papieża, czy prawo państwowe reprezentowane przez cesarza oraz kto jest bardziej odpowiedzialny za doprowadzenie wiernych do zbawienia wiekuistego: kościół i stan kapłański , czy cesarz. Papież uważał, że tylko stan duchowny jest wybrany i powołany do tego zadania.

A tymczasem Henryk IV miał poważne kłopoty w swoim kraju. Przeciw niemu wystąpiła opozycja zwana opozycją saską. Sasi podnieśli bunt, zostali jednak pokonani. Po zwycięstwie Henryk zaczął obsadzać stanowiska kościelne , korzystając z prawa inwestytury .( sięgnął nawet do Mediolanu ). Tu jednak spotkał się z patarią i zdecydowanym sprzeciwem Grzegorza VII. Grzegorz na synodzie w Rzymie (1075 r. ) doprowadził do potępienia nie tylko nikolaityzmu i symonii ale zabronił też duchownym przyjmowania godności z rąk świeckich, zaś panującym nadającym godności kościelne zagroził ekskomuniką (wyłączeniem ze wspólnoty wiernych.. Na list papieski grożący klątwą, Henryk odpowiedział, że nie uznaje Grzegorza jako papieża, ponieważ został on wybrany niezgodnie z prawem kanonicznym. Oficjalnie było to stanowisko synodu biskupów niemieckich zwołanych do Wormacji. Wtedy Grzegorz na synodzie rzymskim 14. II. 1076 r. rzucił klątwę na Henryka i uwolnił jego poddanych od przysięgi złożonej niegodnemu władcy. Za postępowaniem Grzegorza VII stał cały program, który był zawarty w dokumencie "DICTATUS PAPAE"(1075 r.). Zawierał on to, że:

-władza duchowna reprezentowana przez papieża jest wyższa od władzy doczesnej reprezentowanej przez cesarza.

-Papież dysponuje insygniami władzy świeckij, a więc państwa są w kościele i obowiązkiem państwa jest poprzez prawo stanowione realizować prawo bożego.

-Wykonawcami prawa bożego jest stan duchowny, który został wybrany i powołany przez samego Boga do prowadzenia misji w świecie doczesnym, a więc wszystkie godności w kościele winny być obsadzane zgodnie z prawem kanonicznym i cesarz ani władca świecki do tego mieszać się nie może.

- W dokumencie tym nakazywano również przestrzeganie celibatu przez księży.

Klątwa rzucona przez papieża ośmieliła saską opozycję. Możni zarządali od niego , aby się z tej klątwy oczyścił. Jednocześnie uznano, że wszelkie spory między wasalami a cesarzem winien roztrzygać papież, co groziło wmieszaniem się papieża w wew. sprawy niemieckie. By tego uniknąć i uzyskać zdjęcie ekskomuniki, cesarz upokorzył się przed papieżem na zamku w Canossie (28. I. 1077 r.). Opozycja ponownie wystąpiła przeciwko władcy, wybrano nawet antykróla- Rudolfa Szwabskiego . Henryk IV zdołał się uporać z opozycją, a następnie wziął się za sprawy włoskie. Mianował antypapieża , zdobył Rzym i przez własnego kandydata został ukoronowany na cesarza (1084 r.). Grzegorz VII musiał opuścić Rzym i pod osłoną Normanów ewakułował się na południe. Ale triumf Henryka był pozorny , bo kolegium kardynalskie nie uznało kandydata carskiego , a po śmierci Grzegorza VII na tron wybrano Urbana II ( 1088- 1099). Spór o inwestyturę trwał jeszcze jakiś czas, ale zakończony został konkordatem w Wormacji (23 wrzesień 1122 r.). Został on zawarty między Henrykiem V a papieżem Kalikstem II. Cesarz zrzekł się inwestytury opatów i biskupów, zezwalał na ich wolny wybór, i pozostawiał sobie niewielki wpływ na wynik elekcji. Miał prawo nadawania dostojnikom kościelnym dóbr lennych przez wręczenie im berła. Te postanowienia zatwierdził powszechny sobór w 1123 r. zwołany do Rzymu. Zawarto więc kompromis między cesarzem a papieżem. Zgodnie z postanowieniami konkordatu godności kościelne miały być obsadzane tak jak nakazywało prawo kanoniczne - wybór biskupów przez kapituły. Natomiast cesarz zachował sobie niewielkie uprawnienia przy zatwierdzaniu duchownego jako lennika.

Walka cesarstwa z papiestwem upowszechniła pojęcie stanu- stan duchowny był po to, by się modlić ; stan rycerski po to by walczyć, stan chłopski po to by pracować.

W tych czasach nastąpiło roztrzygnięcie, że prawo boże i prawo naturalne są wyższe od prawa stanowionego przez cesarza. Jeżeli cesarz łamie prawa boże lub naturalne, wtedy sam staje się tyranem, a poddani mają prawo do wypowiedzenia posłuszeństwa- często łączyło się to z ekskomuniką( wyłączeniem władcy ze społeczności chrześcijańskiej). Dalszą konsekwencją walki cesarstwa z papiestwem było wykrystalizowanie się pojęcia "res publica christiani". Oznaczało to, że cesarz i władcy stoją na czele swego ludu, zaś władca duchowny jest ponad ludem. Wiek XIII to apogeum przewagi papiestwa w Europie, a jednocześnie upadek siły i znaczenia cesarstwa.(1250 - 1273 -wielkie bezkrólewie ) W tym też wieku najpełniej realizowano zasadę, że państwa są w kościele, a władza duchowna jest nadrzędna wobec wszelkiej władzy świeckiej. Największy triumf papiestwa to Innocenty III (1198 - 1216 )

70. OCENA KLĘSKI WRZESNIOWEJ 1939
PLAN AGRESJI
“FALL WEISS”

Słowa wypowiedziane przez Hitlera na odprawie z dowódcami Wehrmachtu 23 maja 1939r.,że ”Gdańsk nie jest obiektem , o który toczy się sprawa (...) Polska to tylko stopień”, odzwierciedlały zasadnicze cele przygotowanej przez Niemcy agresji na Polskę. Celem tej agresji nie był ani Gdańsk, ani jakiekolwiek korektury graniczne . Była to dążność do całkowitej likwidacji państwa polskiego i otwarcia sobie drogi umożliwiającej dalszą ekspansję na wschód.
Bezpośrednie przygotowania Niemiec hitlerowskich do agresji na Polskę rozpoczęto wiosną 1939r. Dyrektywę do ”Fall Weiss” -planu agresji przeciwko Polsce- Hitler wydał 11 kwietnia.
Od tego dnia w sztabach Wehrmachtu pracowano dzień i noc. Plan ataku na Polskę musiał być gotowy tak, by nie później niż w dniu 1 września 1939r.mógł być wprowadzony w życie.
W myśl dyrektywy Hitlera, zadania niemieckich sił zbrojnych polegały na zniszczeniu Armii Polskiej. Cel ten miał być osiągnięty przez natarcie z zaskoczenia, które zapewnić miała mobilizacja powszechna zarządzona dopiero w przeddzień rozpoczęcia agresji. Część główną tych zadań powierzono wojskom lądowym (Heer),a współdziałające z nimi lotnictwo (Luftwaffe)i marynarka wojenna(Kriegsmarine) podporządkowane zostały celom operacji lądowych. Korzystny dla Niemiec układ granic politycznych na północy i południu umożliwili szybkie i skuteczne wykonanie zadań operacyjnych; niemieckie siły zbrojne otrzymały zgodę kierownictwa Rzeszy na wkroczenie do uzależnionej od Niemiec Słowacji, na północy zaś doprowadzić miały do szybkiego połączenia Prus Wschodnich z resztą Rzeszy. Po otrzymaniu dyrektyw poszczególne rodzaje sił zbrojnych przystąpiły do opracowania trzech oddzielnych planów operacyjnych . 15 czerwca 1939r.operacyjna część planu “Fall Weiss” była już opracowana i w postaci zarządzeń wykonawczych przekazana dowództwom Grup Armii. Na ich podstawie sztaby przystąpić miały do szczegółowego opracowywania zadań, by je przedstawić do 20 lipca. Zamiar operacyjny naczelnego dowódcy wojsk lądowych, gen. Brauchitscha ,określał generalne zadania stojące przed niemieckimi wojskami lądowymi. Wykonanie zadań zapewnić miało zaskoczenie przeciwnika przez uprzedzenie jego mobilizacji i koncentracji , a w następstwie zaskoczenia, koncentryczne uderzenia ze Śląska , Prus Wschodnich i Pomorza na Warszawę. Rozbić tu zamierzano główne siły polskie, które jak przewidywano, zostaną skoncentrowane ogólnie na zachód od linii Wisły i Narwi. Spodziewane przeciwdziałania polskie z obszaru Małopolski, które mogłyby - jak oceniano - przeszkodzić wykonaniu tej głównej operacji, postanowiono wyeliminować przez skierowanie do działań na tym obszarze specjalnie wydzielonych sił. Zamiar operacyjny przewidywał dwa warianty uderzeń na Polskę. W pierwszym , kiedy sytuacja polityczna, nie będzie ujawniać oznak napięcia i polskie siły zbrojne nie osiągną jeszcze pełnej gotowości bojowej , uderzyć miały zmobilizowane najwcześniej siły pancerne i zmotoryzowane , szybko dające się przesunąć w rejony koncentracji . Natomiast w wypadku oznak potęgującego się napięcia międzynarodowego, a wraz z nim postępującej gotowości obronnej Wojska Polskiego, zamierzano wstrzymać się z wykonaniem pierwszego wariantu do chwili zmobilizowania i skoncentrowania większych sił. 23 sierpnia 1939 roku Hitler podjął decyzję rozpoczęcia działań ofensywnych przeciwko Polsce, a dwa dni później utrzymując w mocy swoją decyzję, wydał ostateczny rozkaz wykonania “ Fall Weiss” w dniu 26 sierpnia . Tego dnia nad granicami z Polską stało już trzydzieści siedem dywizji gotowych do działań. Były to dywizje posiadające najwyższą wartość bojową; miały większość roczników poborowych, pełną etatowo i najlepszą kadrę dowódczą oraz kompletne wyposażenie przewidziane etatami wojennymi. W ich skład znalazły się także wszystkie dywizje pancerne, lekkie i zmotoryzowane. Dla uzyskania zaskoczenia operacyjnego, mobilizację Wehrmachtu przeprowadzono częściami , powołując rezerwistów pod broń w sposób tajny, a zaczepne ugrupowanie wojsk umiejętnie maskowano. Pod pozorem budowy umocnień obronnych zwanych “Wałem Wschodnim” oraz ćwiczeń z wojskami na Pomorzu i Śląsku, dywizje hitlerowskie koncentrowały się w rejonach podstaw wyjściowych do natarcia. Koncentrację wojsk w Prusach Wschodnich, najtrudniejszą do ukrycia ze względu na konieczność przerzucenia jednostek drogą morską, przeprowadzono pod pozorem obchodu 25-lecia bitwy pod Tanenburgiem , w której udział-jak głosiły oficjalne komunikaty niemieckie - wziąć miały wszystkie rodzaje wojsk. Fundację pomocniczą w planie ataku na Polskę, spełniała zorganizowana działalność dywersyjna. Organizację i wykonanie zamierzeń dywersyjnych pozostających w ścisłej łączności z operacjami wojskowymi powierzono 3 Oddziałowi Zarządu Wywiadowczego ( Amt Ausland - Abwehr ) Naczelnego Dowództwa Wojsk Lądowych ( OKH ). Na obszarze operacyjnym Grupy Armii “Północ” i “Południe” bezpośrednie przygotowanie i wykonanie akcji dywersyjnych, a także szeroką działalność wywiadowczą przy powszechnym wykorzystaniu nacjonalistycznej mniejszości niemieckiej w Polsce , organizowały wydzielone placówki 3 Oddziału we Wrocławiu , Szczecinie, Koszalinie, Olsztynie i różnych miastach przygranicznych. Głównym obiektem dywersji miał być Górny Śląsk - najbardziej uprzemysłowiony rejon Polski. Na jego obszarze oddziały dywersyjne opanować miały ważne pod względem gospodarczym obiekty przemysłowe i utrzymać je do chwili wkroczenia regularnych wojsk niemieckich, nie dopuszczając do zniszczenia ich przez wycofujące się oddziały polskie. Akcję dywersyjną rozpocząć miały oddziały zorganizowane na terenie niemieckiej części Górnego Śląska, występujące jako ochotnicze jednostki “Freikorps Ebbinghaus” oraz konspiracyjne grupy “Kampf und Sabotage-Organisation” czy “Selbstschutz” na Pomorzu , rekrutujące się spośród miejscowych obywateli polskich niemieckiego pochodzenia.
Pod koniec lipca przeszkolone w obozach ćwiczebnych Wehrmachtu oddziały dywersyjne zajęły pozycje wyjściowe w pobliżu pogranicz polskiego.
Nieco później , bo 15 i 16 sierpnia , wydane zostały rozkazy rozpoczęcia przerzutów broni do Polski , w którą zaopatrywano niemieckie podziemne organizacje wojskowe.
Podobną działalność dywersyjną organizowała na terenie Pomorza aczkolwiek w mniejszym zakresie placówka Abwehry w Szczecinie.
Spośród planowanych działań dywersyjnych koordynowanych z operacjami armii regularnej na Pomorzu należy odnotować zadanie opanowania mostów tczewskich i Grudziądza oraz sianie paniki na tyłach Wojska Polskiego , dezorganizowanie odwrotu , sygnalizowanie miejsc dogodnych do bombardowania , itp.
Obok działalności dywersyjnej o znaczeniu wojskowym przygotowano szereg akcji dywersyjno-prowokacyjnych. Do największych należą przygotowane prowokacje zbrojne w Bydgoszczy i Gliwicach. Organizacją prowokacyjnych wystąpień zbrojnych zająć się przy pomocy OKW aparat SS i organa bezpieczeństwa Rzeszy.
Pierwszego września o świcie siły zbrojne Rzeszy przeznaczone do zaatakowania Polski osiągnęły w zdecydowanej większości pełną gotowość bojową.

WOJSKA LĄDOWE:
Grupa Armii “Północ”
3 armia: 7 dywizji piechoty , 1 dywizja pancerna , 1 brygada kawalerii
4 armia: 6 dywizji piechoty , 1 dywizja pancerna, 2 dywizje zmotoryzowane
obwody GA: 3 dywizje piechoty
razem : 16 dywizji piechoty , 2 dywizje pancerne , 2 dywizje zmotoryzowane , 1 brygada kawalerii
Grupa Armii “Południe”
8 armia: 4 dywizje piechoty , 1/3 dywizji zmotoryzowanej ( pułk zmotoryzowany SS )
10 armia: 6 dywizji piechoty , 2 dywizje pancerne , 3 dywizje lekkie , 2 dywizje zmotoryzowane
14 armia: 6 dywizji piechoty , 2 dywizje pancerne , 1 dywizja lekka , 1/3 dywizji zmotoryzowanej ( pułk zmotoryzowany SS ) , 1 dywizja górska
obwody GA; 5 dywizji piechoty
razem: 21 dywizji piechoty , 4 dywizje pancerne , 4 dywizje lekkie , 2 i 2/3 dywizji zmotoryzowanej , 1 dywizja górska
Obwody OKH: brak
Razem na froncie polskim zebrano:
51 dywizji organizacyjnych oraz 9 przeliczeniowych (straż graniczna i inne oddziały , w tym około 15 dywizji szybkich , pancernych , lekkich i zmotoryzowanych )

LOTNICTWO:
1 flota powietrzna: lotnictwo - 500 samolotów , lotnictwo bombowo-nurkowe - 180 samolotów , lotnictwo myśliwskie - 120 samolotów
Razem - 800 samolotów.
4 flota powietrzna: lotnictwo bombowe - 310 samolotów , lotnictwo bombowo-nurkowe - 160 samolotów , lotnictwo myśliwskie - 120 samolotów
Razem 590 samolotów.
W dyspozycji OKL ( Naczelne Dowództwo Wojsk Lotniczych ) znajdowało się 250 samolotów transportowych. Ogółem stan liczebny lotnictwa niemieckiego w dniu 1 września 1939 roku wynosił 1640 samolotów przeznaczonych do operacji powietrznych przeciwko Polsce.
Lotnictwo bombowe stanowiło 70 % wszystkich bombowców Luftwaffe , lotnictwo bombowo-nurkowe 100 % , lotnictwo myśliwskie 50 %.

MARYNARKA WOJENNA:
Dowództwo Grupy “Wschód” Kriegsmarine dysponowało w dniu 1 września 1939 roku następującymi siłami:
- okręt liniowy “Schlesien”
- 3 okręty szkolne
- 21 okrętów podwodnych
- 9 niszczycieli
- 34 ścigacze i okręty torpedowe
- 26 trałowców
- 3 dywizjony lotnictwa morskiego oraz szereg innych mniejszych jednostek.
Najważniejsze zadanie w wojnie przeciwko Polsce powierzono Grupie Armii “Południe” dowodzonej przez gen. von Rundstedta.
Uderzając ze Śląska , Moraw i Słowacji, Grupa Armii “ Południe” ruszyć miała ku Warszawie i osiągnąć Wisłę między ujściem Bzury i Wieprza , a ponadto związać siły polskie na obszarze Małopolski Zachodniej.
Grupa Armii “ Północ” pod dowództwem gen. von Bocka dokonać miała połączenia Rzeszy z Prusami Wschodnimi , po czym wykonać uderzenie z Prus Wschodnich na obszar położony na wschód od Warszawy w celu stworzenia wspólnego z wojskami grupy Armii “ Południe” frontu okrążenia armii polskich.
1 i 4 floty powietrzne pod dowództwem generałów Kasselringa i Löhra miały przede wszystkim zaatakować i zniszczyć lotnictwo polskie oraz rejony jego baz i zaopatrzenia , po zdobyciu panowania w powietrzu uderzyć miały na bliskie i głębokie tyły operacyjne armii polskich , paraliżując ich mobilizację , koncentrację, system dowodzenia i ewakuacji. Atakować miano również pierwszy rzut wojsk , głównie znajdujące się na kierunkach natarcia niemieckich dywizji pancernych.
Grupa “Wschód” niemieckiej marynarki wojennej pod dowództwem adm. Albrechta otrzymała zadanie zniszczenia polskiej floty wojennej, blokady Zatoki Gdańskiej , ochrony morskich linii komunikacyjnych Rzeszy i wreszcie artyleryjskiego wsparcia oddziałów lądowych atakujących wybrzeże polskie.

KONCEPCJE POLSKIEJ OBRONY

Kierownictwo wojskowe przyznało w dziedzinie gotowości obronnej państwa priorytet przygotowaniom do wojny na wschodzie. Do 1935 roku prowadzono w tym teatrze działań studia operacyjne , po czym podjęto prace sztabowe nad planem “Wschód” , zakończone w lutym 1939 roku. W tym położeniu wypadki dające znać o niemieckim niebezpieczeństwie zaskoczyły polskie naczelne władze wojskowe. Ratunek widziano w gwarancjach brytyjskich i sojuszu militarnym z Francją. W istocie jednak rozmowy polsko-brytyjskie i polsko-francuskie , prowadzone w Warszawie , Paryżu i Londynie od kwietnia do sierpnia 1939 roku , miały ze strony Zachodu na celu wykorzystanie oporu Polski dla zyskania czasu na własne przygotowania wojskowe.
Wzrastające od początku 1939 roku napięcie w stosunkach z III Rzeszą zmusiło Naczelne Dowództwo Wojska Polskiego do podjęcia konkretnych przygotowań obronnych.
4 marca w Sztabie Głównym na odprawie poświęconej temu zagadnieniu zapoczątkowano prace nad planem “Zachód”. W drugiej połowie marca opracowano wytyczne dotyczące ogólnego podziału sił , rozwinięcia wojsk na głównej pozycji obronnej i zadań poszczególnych związków pierwszego rzutu operacyjnego. W późniejszym czasie opracowano ostateczną koncepcję przeznaczenia i wykorzystania obiektów operacyjnych oraz technicznego i materiałowego systemu zabezpieczenia realizacji planu operacyjnego przez przygotowanie następujących planów: fortyfikacyjnego , łączności obrony przeciwlotniczej , użycia lotnictwa , kwatermistrzowskiego , transportowego i wycofania. Plan “Z” określał koncepcję wojny obronne następująco : broniąc obszarów niezbędnych do prowadzenia wojny , zadać Niemcom jak największe straty, wykorzystując sprzyjające warunki do przeciw uderzeń odwodami , nie dać się rozbić przed rozpoczęciem działań sprzymierzonych na Zachodzie : po wystąpieniu zbrojnym sprzymierzonych i obciążeniu frontu polskiego podjąć decyzję w zależności od sytuacji. Biorąc pod uwagę względy natury ekonomicznej oraz mobilizacyjnej , a także ewentualność niemieckiej akcji zaczepnej o znaczeniu lokalnym na Pomorzu , Gdańsk lub Górny Śląsk, a nawet przeciwko Wielkopolsce , Generalny Inspektor Sił Zbrojnych - Marszałek Polski E. Rydz- Śmigły- zadecydował o stoczeniu bitwy obronnej głównymi siłami na obszarach zachodniej części kraju. Nie był to plan skończony , opracowany w całości , lecz zaledwie jego fragment ujmujący tzn. pierwszą fazę działań, oparty na założeniach czynnej pomocy wojskowej państw sojuszniczych i nie sprostał zadaniom w wojnie obronnej , którą Polska musiała prowadzić samotnie. Opracowana sztabowo pierwsza faza działań zawierała elementy myśli przewodniej Naczelnego Wodza i jego decyzje określające koncepcję obrony tylko w początkowym okresie wojny. Koncepcja ta konstruowała bitwę obronną na głównej linii oporu biegnącej w pobliżu granicy z Niemcami i Słowacją. Broniące jej armie i grupy operacyjne pierwszego rzutu otrzymały zadanie rozpoznania sił przeciwnika i kierunków jego działania oraz obrony i osłony obszarów operacyjnych. W bitwie o główną linię oporu, na kierunku najwyższym , przewidywano także odwodu głównego Naczelnego Wodza. Jego interwencja zaczepna zapobiec miała rozprzestrzenianiu się nieprzyjaciela w przypadku przełamania obrony i umożliwić swobodne wycofanie własnych sił w głąb kraju . Początek następnej fazy działań miał nastąpić w momencie przejścia wojsk do odwrotu . Wykonując operacyjny odwrót , wojska po przegrupowaniu zatrzymać miały siły przeciwnika na nowej pozycji obronnej. Przewidywano, że powstanie ona na linii Narwi, Wisły i Sanu, zarówno jednak tej jak i kolejnych faz działań nie zdołano opracować sztabowo. Przewidywane co prawda przez Rydza- Śmigłego- fazy te nie były znane nie tylko dowódcom armii, ale nawet odpowiedzialnym oficerom Sztabu Głównego. W dniu 21 marca 1939 roku dowódcy armii i grup operacyjnych otrzymali zadania : Samodzielna Grupa Operacyjna ( SGO ) “Narew”- bronić północno- wschodnich obszarów kraju na Podlasiu: armia “Modlin”- osłaniać Warszawę od strony Prus Wschodnich, broniąc północnego Mazowsza; armia “Pomorze” skoncentrowana w Borach Tucholskich nad rzeką Osą - bronić Pomorza ; armia “Poznań”- osłaniać Wielkopolskę, a przede wszystkim osiągnąć gotowość do przeciwuderzeń zaczepnych w przypadku zagrożenia skrzydeł obu jej sąsiadów na północy i na południu ; armia “Łódź” - bronić kierunków operacyjnych prowadzących głównie ze Śląska i Pogórza- na miejscu tworzy podstawę operacyjną do stopniowego i zorganizowanego odwrotu ku obszarom południowo- wschodniej Polski ; armia “Karpaty” - zamknąć przełęcze karpackie na drogach prowadzących ze Słowacji. Odwody Naczelnego Wodza miały koncentrować się stopniowo dopiero po wprowadzeniu w życie mobilizacji powszechnej. Odwodem głównym była armia “Prusy”. Miała ona stanąć na dużym obszarze między Tomaszowem Mazowieckim , Radomiem i Kielcami, głównie na terenach tyłów operacyjnych armii “Łódź” i “Kraków”, z zadaniem wsparcia obu armii pierwszego rzutu działaniem zaczepnym, gdyby nieprzyjacielowi udało się przełamać obronę polską i wtargnąć w głąb ugrupowania operacyjnego. Pozostałe mniejsze zgrupowania odwodowe Naczelnego Wodza miały przeciw działać zaczepne lub wspierać w obronie przede wszystkim skrzydła głównej pozycji obronnej: w rejonie Grodna miała się organizować Grupa Operacyjna “Grodno” , która dopiero w czasie działań przyjęła część wschodniego odcinka obrony SGO “Narew” , zwalniając z tego rejonu część sił; Grupa Operacyjna “ Wyszków ” ześrodkowana w rejonie na północny- wschód od Wyszkowa miała przeciw działać na styku armii “Modlin” z SGO “Narew”; Grupa Operacyjna “Kutno” , rozmieszczona na zachód od Kutna , miała wspierać armie pierwszego rzutu operacyjnego ”Pomorze” i “Poznań” w tyłowej części obszaru operacyjnego armii “Karpaty” ; w rejonie Tarnowa miał się ześrodkować Obwód Południowy. Jego podstawowym zadaniem miało być wzmocnienie obrony armii “Karpaty”. Pod względem organizacyjnym i zadań operacyjnych wojska lotnicze podzielone zostały na lotnictwo armijne oraz lotnictwo dyspozycyjne Naczelnego Wodza . Każdemu związkowi operacyjnemu ( armia , samodzielna grupa operacyjna ) oddano do dyspozycji jeden dywizjon lotnictwa składający się z kilku eskadr ( 2- 5 samolotów różnego typu i przeznaczenia ). Dwie brygady lotnicze - myśliwska i lądowa- pozostawały w dyspozycji Naczelnego Wodza. Brygada myśliwska ( 54 samoloty ) miała osłaniać szczególnie ważne dla obrony kraju rejony i ośrodki , a przede wszystkim obszar Warszawy, przed działaniem lotnictwa niemieckiego. Brygada bombowa ( 86 samolotów ) miała atakować obiekty przeciwnika na polu walki , zwalczać jego lotnictwo na lotniskach oraz obezwładniać transport i komunikację. Obrona wybrzeża i wód terytorialnych nie miała większego znaczenia operacyjnego w założeniach planu “Zachód” z braku możliwości operacyjnego współdziałania marynarki wojennej z wojskami lądowymi . oprócz trzech niszczycieli , które odesłano do Wielkiej Brytanii, pozostałe jednostki ( w tym 5 okrętów podwodnych ) miały działać na Bałtyku, utrudniając nieprzyjacielskiej flocie wojennej komunikację między Rzeszą a Prusami Wschodnimi. Nieliczne oddziały Lądowej Obrony Wybrzeża miały bronić przede wszystkim Gdyni i Helu - bez marynarki wojennej . Na pozostałym obszarze miano tylko utrudniać, dokonując zniszczenia, natarcia nieprzyjaciela w głąb rejonu operacyjnego . W konfrontacji z sytuacją polityczną Polski i rzeczywistością wojny z Niemcami, ta koncepcja obrony kraju okaże się rozwiązaniem nieskutecznym.

CZY BYŁA SZANSA ?

25 sierpnia jak bomba uderzyła wieść o podpisaniu układu o sojuszu brytyjsko - polskim i francuskiej deklaracji o niesieniu Polsce pomocy wojskowej . Jednocześnie Włochy odmówił udziału w wojnie, Hitler więc odwołał rozkaz uderzenia nazajutrz na Polskę. Tego samego jednak dnia zarządzono w Niemczech tajną mobilizację powszechną - “Fall X” . Potencjał wojenny trzech państw - Anglii, Francji i Polski przewyższał siłę militarną Rzeszy. Według danych z 1937 roku ich produkcja podstawowych surowców była większa niż Rzeszy: Niemcy produkowały rocznie około 200 milionów ton węgla kamiennego , 18 milionów ton surówki żelaza i 23 miliony ton stali , podczas gdy Anglia, Francja i Polska razem wzięte wydobywały 390 milionów ton węgla kamiennego , wytapiały 24 miliony ton surówki żelaza i 25.5 miliona ton stali. Ponadto Niemcy nie produkowały ropy naftowej i były uzależnione niemal wyłącznie od rumuńskich dostaw tego surowca. Co prawda po marcu 1939 roku wskaźniki niemieckiego potencjału ekonomicznego wzrosły dzięki zdobyciu Czechosłowacji i podporządkowaniu Rzeszy jej przemysłu , ale na pełną adaptację tego przemysłu do potrzeb nie można było jeszcze , przynajmniej w roku 1939 liczyć. Przemysł niemiecki od kilku co najmniej lat produkował na rzecz zbrojeń na maksymalnych obrotach , podczas gdy państwa sprzymierzone , głównie Wielka Brytania , możliwości swych w tej mierze jeszcze nie wyczerpały . Wreszcie , mimo niepełnej gotowości tych trzech państw do wojny ( zwłaszcza Wielkiej Brytanii, której możliwości w tym względzie liczyły się najbardziej ), Rzesza nie dysponowała ciągle jeszcze przewagą potencjału militarnego. Przeciwnicy dysponowali w zasadzie tą samą ilością wielkich jednostek ( dywizji i brygad ): Niemcy - 109 ( w tym jedna brygada kawalerii ) , sprzymierzeni - 114 ( w tym 16 brygad kawalerii , pancerno - motorowych i górskich ) , natomiast angielsko-francusko-polska koalicja miała znacznie większy potencjał ludzki. Sprzymierzeni przeważali także nieznacznie liczebnością czołgów oraz mieli zdecydowaną przewagę na morzu i to niezależnie od konieczności wydzielenia części sił francuskiej marynarki wojennej do blokowania floty włoskiej na Morzu Śródziemnym . Rzesza przeważała tylko liczebnością lotnictwa wojskowego, ale niewykluczona konieczność rozdzielenia sił niemieckich przeciwko Polsce i Francji, poważnie ograniczała znaczenie tego istotnego czynnika siły militarnej. Dlatego właśnie generałowie hitlerowscy, popierając niemal bez zastrzeżeń Hitlera prącego ku wojnie, tak obawiali się wojny na dwa fronty. Naczelny Dowódca Wojsk Lądowych Wehrmachtu , gen. Brauchitsch uważał ponadto, że siły jakimi dysponuje, nie są wystarczające, by kampanię przeciwko Polsce podjąć bez ryzyka ; mobilizacja powszechna miała więc odpowiednio zwiększyć siłę uderzenia Wehrmachtu. Hitler zdecydował się jednak na wojnę ; uznał, że okazja zaskoczenia Europy może się po raz drugi nie powtórzyć . Zagrożone państwa zaczęły się już bowiem przygotowywać do odparcia ewentualnej agresji . Zwlekanie z realizacją planów rewanżu za Wersal , gdy zagrożone państwa zdołają uruchomić rezerwy potencjału militarnego , byłoby dla Niemiec niekorzystne. Hitler zdecydował uderzyć całą mocą sił ludzkich i technicznych , jakimi Niemcy dysponowały, i w jak najkrótszym czasie pokonać jedno z wrogich państw- Polskę , później zaatakować kolejne państwo i rozbić w drugim uderzeniu. Realizacja tego planu nie była pozbawiona ryzyka: mógł on się powieść tylko wtedy, gdy w pierwszym uderzeniu przeciwnik załamie się dostatecznie szybko, by drugi nie zdążył wkroczyć ze skuteczną pomocą. Hitler bardzo na to liczył i był prawie pewny , że Polskę zdoła odizolować od sojuszników i zmusić do walki sam na sam z potężnymi Niemcami. Nie omylił się w swoich rachubach . Wprawdzie formalnie sojusz z państwami zachodnimi był faktem , ale to wcale nie przeszkadzało niepoprawnym zwolennikom odpychania prawdy powracać przy każdej nadarzającej się okazji do koncepcji nowego Monachium . jeszcze 30 sierpnia rząd brytyjski przez swojego ambasadora w Berlinie Hendersona podejmował się roli mediatora i obiecywał Hitlerowi możliwość rozpatrywania jego postulatów , które dotyczyły już nie tylko Gdańska i autostrady. Nazajutrz, 31 sierpnia , ambasador Henderson starał się bardzo, by Polska przyjęła tzw. szesnastopunktowe propozycje Hitlera, które de facto były brutalnym ultimatum. Jednym rezultatem tych wszystkich zabiegów dla “ratowania pokoju” było katastrofalne w skutkach opóźnienie ogłoszenia polskiej mobilizacji powszechnej. Hitler był zdecydowany na wojnę i nic go nie mogło od tego zamiaru odwieść. Polska sam na sam z Niemcami nie miała szans w wojnie. Twórcy “ Fall Weiss” i planu zniszczenia Polski przy użyciu siły militarnej , dysponowali przede wszystkim siłami i środkami przeważającymi liczebnie i jakościowo nad siłami polskimi. Do świtu 1 września nasze dowództwo zdołało skoncentrować i rozwinąć do obrony 36 wielkich jednostek ( w tym 8 brygad kawalerii , jedną zmotoryzowaną oraz trzy górskie ).
Wynikający z porównania ilości skoncentrowanych i gotowych do udziału w operacji wojennej o świcie 1 września wielkich jednostek wystawionych przez dowództwa niemieckie i polskie stosunek sił, tzw. operacyjny , kształtował się jak 1:1, 4 na korzyść strony niemieckiej. Poza tą dysproporcją liczbową w wojnie obronnej Polski 1939 roku, w pierwszym starciu zbrojnym drugiej wojny światowej, stanęły naprzeciw siebie dwie różne armie. Wehrmacht górował nad Wojskiem Polskim przede wszystkim ilością i rodzajami uzbrojenia, a także sprawnością techniczną swojej armii. Dopiero wynikający stąd porównawczy stosunek sił określał rzeczywistą, militarną przewagę Rzeszy w wojnie z Polską. Kształtowała się ona następująco:
- w piechocie 1:1.5
- w artylerii ognia pośredniego 1: 2.8
- w artylerii ppanc 1: 5.2
- w czołgach 1: 5.3
Ale i to nie wszystko . Naczelne Dowództwo Niemieckich Wojsk Lądowych ( OKH ) przygotowując agresję miało inicjatywę i swobodę wyboru
kierunków głównych uderzeń i koncentracji wojsk dla ich wykonania, tzn. miało możność optymalnego wykorzystania zasady ekonomi sił i środków. OKH , wykorzystując ten atut , powiększyło jeszcze bardziej niekorzystny dla Polaków stosunek sił przez skoncentrowanie na wybranych kierunkach uderzeń przede wszystkim pancernych i zmotoryzowanych.
Efekt był natychmiastowy. Niemcy mieli już wstępnie wyraźną , a niekiedy wprost przygniatającą przewagę:
- w piechocie 1: 2.3
- w artylerii ognia pośredniego 1: 4.3
- w artylerii ppanc 1: 7.6
- w czołgach 1: 8.2
Niezwykle istotną rolę grał również czynnik zaskoczenia, który mógł być wykorzystany przez Niemców dzięki wysokiemu stopniowi organizacji, rozwiniętej sieci komunikacyjnej i transportu, a nade wszystko dzięki silnie rozbudowanej Luftwaffe i wojskom szybkim. Hitlerowcy sztabowcy mieli także wyjątkowo dogodne warunki dla zrealizowania schematu okrążenia, gdyż w wyniku zagarnięcia Czech i Moraw oraz podporządkowania Słowacji Niemcom, Polska została głęboko oskrzydlona również od południa.
W ten sposób jeszcze przed rozpoczęciem działań Niemcy uzyskali podstawy wyjściowe umożliwiające już w początkowej fazie operacji zaczepnych wyjście na głębokie tyły polskiego ugrupowania obronnego, a następnie pełne jego okrążenie.
A przecież ponadto pod względem potencjału ludnościowego i surowcowo- przemysłowego, obszary Polski zachodniej były najbardziej cenne, tymczasem kształt terytorialny i układ granicy zachodniej powodował, że istniało nie tylko bezpośrednie stałe zagrożenie z powietrza, ale również możliwość zagarnięcia lub izolowania ważnych rejonów uderzeniami wojsk lądowych.
W “Fall Weiss” te cele znalazły wyraźne: odcięcie “korytarza” pomorskiego i uzyskanie połączenia z Prusami Wschodnimi, a zarazem izolowanie polskiej obrony wybrzeża , szybkie zagarnięcie przemysłowego Śląska przez wyjście skrzydłami 10 i 14 Armii na jego głębokie tyły w rejon Krakowa, czy też izolowanie wybrzuszenia poznańskiego przez zbieżne uderzenia 4 i 8 Armii w kierunku Warszawy.
Plan operacyjny “ Fall Weiss” odzwierciedlał też we wszystkich elementach składowych założenia hitlerowskiej doktryny wojennej, zarówno w sferze totalnych celów i metod błyskawicznego prowadzenia wojny jak i sposobu działań.
Słabość militarna, ekonomiczna i polityczna Polski, polityka antyrosyjskości i antykomunizmu , która skazała nas na samotność w tej straszliwej wojnie- były obok tych czynników zewnętrznych głównymi powodami klęski września. Zanim padły pierwsze strzały w tej wojnie, dla Polski była ona już przegrana.

71. OCENA POWSTANIA LISTOPADOWEGO

Na wybuch Powstania Listopadowego w 1830 roku złożyły się dwie główne grupy przyczyn. Do pierwszej z nich należały wydarzenia całego piętnastolecia istnienia Królestwa Polskiego. Naród stracił nadzieję na odzyskanie pełnej niepodległości. Car Aleksander I nie wywiązał się z obietnicy powiększenia państwa o dawne ziemie polskie, a rosyjska władza była arogancka i nie przestrzegała Konstytucji. Dla najbiedniejszej części społeczeństwa, czyli chłopów, powstanie wiązało się z nadzieją na poprawę stosunków własnościowych dotyczących ziemi.
Druga przyczyna, która złożyła się na wybuch powstania związana była z kulturą narodu. Zaborcy brutalnie niszczyli jej dobra i prześladowali zawiązujące się ruchy patriotyczne. Gdy doszło do wybuchu narodowowyzwoleńczego zrywu okazało się, że powstanie jest niezorganizowane i spiskowcy nie mają szans na odniesienie sukcesu.
Na upadek powstania ogromny wpływ miało pominięcie sprawy chłopskiej. Chłopi na wieść o wybuchu powstania zaczęli na ochotnika zgłaszać się do punktów werbunkowych, ale nie zostawali przyjmowani w szeregi armii polskiej. Ich udziałowi w powstaniu sprzeciwił się m.in. generał Chłopicki, mówiąc otwarcie, iż nie będzie powoływać pod broń „hałastry". Chłopi w wielu częściach kraju zaprzestali odrabiania pańszczyzny, dochodziło do konfliktów z właścicielami folwarków. Prowadzili na własną rękę walkę partyzancką, ale tylko o lokalnym charakterze. Podobne zdanie na temat sprawy chłopskiej mieli konserwatyści Czartoryskiego oraz liberałowie. Ugrupowania te nie chciały, aby na zachodzie powstało wrażenie, że powstanie ma charakter rewolucji i wojny ludowej. Niechęć polityków sprawiła, że chłopi zaczęli myśleć nieprzychylnie o powstaniu i przestali angażować się w „wojnę panów".
Nieudolne prowadzenie walki przez kolejnych dowódców wywołało reakcję radykałów Towarzystwa Patriotycznego, którzy domagali się ukarania zdrajców i powołania pod broń ludu. W dniu 15 sierpnia w Warszawie wybuchły zamieszki. Tłum wdarł się do zamku i zamordował kilku generałów oraz szpiegów Nowosilcowa. Wypadki te wywołały niepokój wśród polityków. Rząd wkrótce podał się do dymisji, zaczęto poszukiwać kandydata na dyktatora. Wybór padł na gen. Krukowieckiego, który po objęciu dowództwa rozwiązał Towarzystwo Patriotyczne i kazał aresztować jego członków.
Wymienione wyżej wydarzenia poprzedziły to, co zbliżało się nieuchronnie. Nadchodziła ostatnia faza upadku powstania. Do Warszawy zbliżała się armia gen. Paskiewicza, która 6 września 1831 roku podjęła atak na Wolę. Krukowiecki zdecydował się podjąć rokowania, ale sejm odebrał mu władzę. 8 września stolica skapitulowała. Wojsko z częścią posłów i działaczy politycznych przeszło przez Wisłę i udało się w kierunku Modlina. Siły polskie liczyły ponad 60 tyś ludzi i mogły z powodzeniem kontynuować walkę, ale zabrakło talentów dowódczych i wiary w zwycięstwo. Nowy wódz - gen. Maciej Rybiński podjął pertraktacje z wrogiem. Korpus, którym dowodził przekroczył granicę pruską i został internowany. Razem z wojskiem na emigrację udali się działacze polityczni. Oznaczało to ostateczną klęskę i upadek powstania.
Powstanie, które wybuchło w nocy z 29 na 30 listopada 1830 roku już od początku miało marne szanse powodzenia. Przeszło do historii, jako nieudolnie dowodzony zryw narodowowyzwoleńczy. Jego wybuch został przyspieszony, na co nie byli przygotowani wszyscy, którzy brali w nim udział. Uważam, że na potępienie zasługuje postawa arystokratów i polityków, którzy nie wciągnęli do powstania chłopów, przez co nie stało się ono powstaniem ogólnonarodowym, a jedynie „wojną panów". Powiązanie kwestii narodowej ze społeczną mogłoby znacznie wzmocnić potencjał narodu i zwiększyć szanse na powodzenie zrywu.
Inną przyczyną, która doprowadziła do upadku powstania było zróżnicowanie poglądów ugrupowań politycznych. Gdyby zjednoczyły się one pod hasłem dosłownie rozumianej niepodległości, a ich walka nie uwzględniałaby ustępstw wobec zaborcy to naród polski odniósłby decydujące zwycięstwo. Niestety nie stało się tak i zmarnowano tylko szansę na szybkie odzyskanie niepodległości. Zamiast zdobyć niepodległość, powstańcy „wywalczyli" kolejne kary, represje i akty bezprawia, a wielu z nich musiało opuścić kraj, co pozbawiało go wielu wykształconych i wartościowych ludzi. Walki toczące się na terenach Królestwa Polskiego poczyniły ogromne spustoszenia, a to przyczyniło się do pogorszenia i tak nie najlepszej sytuacji ekonomicznej.
Nie można jednak oceniać powstania tylko pod względem zdobytych bądź utraconych wartości wymiernych. Polska nie mogła sama zmienić panującego w Europie porządku, przekonano się jednak, że naszą sprawę popierają inne ludy europejskie. Lud Paryża wyszedł na ulicę protestując przeciwko nieinterwencji w sprawie polskiej, a „Wielka Emigracja" powitana została bardzo entuzjastycznie. Powstanie Listopadowe zmieniło rozkład sił w polskim społeczeństwie. Otworzyło okres sprzeciwu przeciw zniewoleniu i dominacji szlachty w narodzie. Zryw nocy listopadowej nie obalił zależności od zaborcy, ale pokazał, że nie wolno nigdy zrezygnować z walki o wolne i niepodległe państwo, nawet jeżeli cel ten jest prawie niemożliwy do zrealizowania. Polacy wystawili w sumie ok. 140 tyś. ludzi , co zmusiło Carat do mobilizacji wszystkich sił i uniemożliwiło Rosji interwencję na zachodzie. Polacy pokazali innym narodom, że pomimo trzydziestopięcioletniej niewoli nie zatracili tożsamości narodowej, że nie umarł w niech patriotyzm i duch walki. Sposób rozgrywania niektórych bitew przez powstańców był bardzo dobry i stał się dla wojskowych innych krajów materiałem do studiów. Rytmy Warszawianki - pieśni powstańczej towarzyszą żołnierzom podczas uroczystości, a dzień 21 listopada jest w wojsku Dniem Podchorążego.
Uważam, że Powstanie Listopadowe było dla Polaków pewnego rodzaju „nauczką". Pokazało, iż podzielony i niezorganizowany naród nie ma szans na zwycięstwo w jakiejkolwiek walce. Powstanie miałoby dużo większe szanse powodzenia, gdyby wybuchło w innym czasie i było lepiej przygotowane. Utrata sejmu, konstytucji, wojska, spustoszenie kraju i tysiące zabitych to moim zdaniem zbyt duża cena za niekompetencję rządzących i brak organizacji.

72. Geneza, przebieg i skutki odkryć geograficznych

Na początku ery nowożytnej, poważnym problemem gospodarczym był brak dostarczanych metali szlachetnych. Szukano różnych sposobów wyjścia z tej sytuacji. Jednym z rozwiązań było zwiększenie wydobycia metali w Europie. Na czoło wysunęły się tu kopalnie niemieckie. Lecz złoża europejskie nie były w stanie zaspokoić wysokich zapotrzebowań w owych czasach. Zaczęto więc szukać złóż poza Europą. Wielką rolę odegrał też praktykowany od jakiegoś czasu handel lewantyński. Od czasu wypraw krzyżowych ustaliły się da główne szlaki handlowe w Europie, mianowicie: południowy i północny. Szlakiem południowym okręty włoskie zaopatrywały Europę w niezbędne produkty ze Wschodu, Indii oraz Chin. Były nimi korzenie, pachnidła, barwniki, owoce południowe oraz różne tkaniny. W całym tym procederze wielkie utrudnienie stanowiły tereny tureckie, które uniemożliwiały bądź znacznie utrudniały handel ze Wschodem. W tym stanie rzeczy znalezienie morskiej drogi do Indii było głównym zadaniem kupiectwa europejskiego. Była to główna przyczyna podjęcia wypraw oceanicznych, które w konsekwencji doprowadziły do odkryć geograficznych.
Pierwszym państwem które zapoczątkowało wyprawy była Portugalia, skłoniła ją ku temu sytuacja gospodarki feudalnej w XIV i XV w. Tenże właśnie kryzys pachnął szlachtę na drogę poszukiwań rekompensat za pogorszenie położenia ekonomicznego. Było to też powodem rozbójnictwa panów angielskich, wielkich odkryć oraz expansji kolonialnej. Zdobywanie nowych terenów było dla zubożałej szlachty dobrym sposobem wzbogacenia się.
Jedyną wielką przeszkodą w tym całym procederze był brak dokładnych map. Mapy świata odzwierciedlały zarys wyobrażenia ludzi o świecie. Powszechnie przyjęte było, iż ziemia jest w kształcie prostokąta, lub koła. Centrum wyznaczyła Ziemia Święta z Jerozolimą, a na wschodzie znajdował się Biblijny raj. Najdokładniejsze mapy, w obrębie tych wyobrażeń, były proweniencji Włoskiej oraz Portugalskiej. Z czasem zaczęła jednak powracać zapomniana już, wiedza świata antycznego. Równocześnie z postępem wiedzy teoretycznej następowało udoskonalenie praktyczne w dziedzinie żeglugi morskiej, a więc kompasy, budowa większych i silniejszych okrętów zaopatrzonych w liczniejsze żagle. Właśnie dzięki zastosowaniu kompasów można było sporządzać dokładne mapy, oraz żeglować w dzień, co było dotychczas możliwe tylko w nocy, wyznaczając kierunki za pomocą gwiazdy polarnej. Na ówczesne czasy znajomość świata ograniczała się do półkuli wschodniej, a dokładniej do terenów Europy, Azji oraz Afryki. Wiedza geograficzna wiele zawdzięcza takim ludziom jak: włoch Giovanni da Pian del Carpini, oraz najsłynniejszemu podróżnikowi średniowiecza Marco Polo, który dotarł do Chin. Dzieło Marco Polo traktujące o jego podróżach, zdobyło wielkie uznanie. Na jego podstawie sporządzono nawet tzw. mapę katalońską, z której korzystali wielcy żeglarze jak np. Kolumb.
Do wielkich odkrywców średniowiecza zalicza się Normanów, którym przypisuje się nieoficjalne odkrycie Ameryki.
Natomiast oficjalnie, choć nieświadomie dokonał tego Krzysztof Kolumb, który jest uważany za największego odkrywcę w dziejach ludzkości.
Urodził się w Genui między 25.08 a 31.11 w roku 1451. Był synem tkacza Dominika Kolumba i Zuzanny Fontanatossy. Chęć dotarcia drogą morską do Indii stała się dość szybko ideą przewodnią Kolumba. Już w 1474 roku młody, nie znany nikomu Kolumb zwraca się do sławnego uczonego, geografa Toscanellego, z prośbą wyjaśnienia najkrótszej drogi do Indii. Toscanelli powiedział mu, że najkrótsza droga prowadzi przez Ocean Atlantycki na zachód od Europy, a nie wzdłuż brzegów Afryki. Błędne wyliczenie uczonego oparte było na wyliczeniach Ptolemeusza, według których obwód Ziemi był znacznie mniejszy niż w rzeczywistości. W latach 1484 - 1485 Kolumb zwracał się do króla Portugalii Jana II z propozycją zorganizowania wyprawy z Europy przez Ocean Atlantycki na zachód. Król odrzucił ofertę Kolumba głównie dlatego, że Portugalia zainteresowana była drogą wokół Afryki. Później Kolumb próbował pozyskać dla swych planów królową kastylijską Izabelę i królów: angielskiego - Henryka VII i francuskiego - Karola VIII. Nie udało to mu się. Natomiast jego ponowne staranie się o wpływy na terenie Hiszpanii powiodło się. Kolumb został mianowany dożywotnim admirałem, wicekrólem oraz gubernatorem ziem, które odkryje. Zapewniono mu również udział w zyskach z wyprawy, w zamian za to Kolumb musiał ponieść 1/8 kosztów wyprawy, co wynosiło 250 tys. maravedis. Kolumb do swojej wyprawy wybrał najlepsze typy okrętów, jakie wówczas znano: karawele i okręty typu portugalskiego. Było ich trzy: okręt Santa Maria oraz mniejsze statki: Pinta i Niňa. 4.08.1492 flotylla Kolumba wyruszyła z portu Palos de la Frontera w południowo - zachodniej Hiszpanii, kierując się ku wyspom Kanaryjskim, później po długim rejsie dotarł na wyspę dzisiaj zwaną Watling z archipelagu wysp Bahama. Następnego dnia wylądował na brzegu, a wkrótce potem spotkał się z mieszkańcami wyspy - Karaibami, których nazwano Indianami. Później odkryto Kubę, następnie Haiti. Następnie wyruszył w drogę powrotną do Europy. Na początku marca 1493 roku Kolumb dotarł do Portugalii.
Jesienią 1493 Kolumb wyruszył do "Indii" ze znacznie liczniejszą flotyllą. Ta podróż trwała półtora roku. Odkryto przede wszystkim Jamajkę. Trzecia wyprawa wyruszyła w 1498 roku. Głównym osiągnięciem była wyspa Trynidad u wybrzeży Wenezueli. Po raz pierwszy podczas wyprawy Kolumb ujrzał brzeg Ameryki Południowej. Podczas czwartej wyprawy (1502 - 1504) Kolumb dotarł do Hondurasu. Zmarł w Valladolid. Ameriego Vespucci kontynuował dzieło odkrywcze Kolumba. Zbadał on wybrzeża Ameryki Południowej. Od jego imienia zaczęto nazywać nowy ląd Ameryką. Vasco Da Gama dotarł już do upragnionych Indii. Zanotowano słowa, którymi powitano Portugalczyków w Indiach: "Niech Was diabli wezmą, po coście tu przyjechali!" W lipcu 1499 roku wyprawa powróciła do Portugalii. Odkryto wreszcie drogę morską do Indii, a kraj ten stanął otworem dla kolonialnej ekspansji europejskiej. Kolejnym znanym żeglarzem był Magellan, który pragnął dotrzeć do wybrzeży Azji Wschodniej przez Atlantyk. Wypłynął 20.09.1519 z San Luca de Barrameda, kierując się ku wybrzeżom Afryki Zachodniej i Brazylii. Kolejnymi punktami wyprawy była dzisiejsza Cieśnina Magellana, Filipiny (gdzie zginął sam Magellan) i Borneo.
Po trzech latach wyprawy okręt "Victoria" dotarł do Hiszpanii.
Wielkie odkrycia geograficzne na przełomie XV i XVI w. Otworzyły nowy okres historii. Odkrycia nowych nie znanych lądów, dotarcie do bogatych krajów Wschodu i Zachodu zapoczątkowały epokę wielkiej, a zarazem drapieżnej expansji kolonialnej Europejczyków, początkowo głównie Portugalczyków i Hiszpanów, później zaś Holendrów, Anglików i Francuzów. Wpływ odkryć geograficznych dał się odczuć w życiu ekonomicznym Europy. Handel z morskiego przekształcił się w oceaniczny, na czoło wysunęły się miasta oceaniczne: Portugalia, Niderlandy, Anglia i Francja. Skutki odczuwalne były na całym świecie. Dla starego Świata były one pozytywne, dla Nowego w dużej mierze negatywne i destruktywne.
Dzięki wyprawom morskim, zmieniło się diametralnie, życie duchowe oraz kulturalne Europy. Poszerzano znacznie swoją wiedzę na temat świata, dowiedziano się o istnieniu nowych kultur, a przede wszystkim zdano sobie sprawę z wielkości świata.
Ówczesne potęgi oceaniczne, zdobywały co rusz nowe ziemie na terenie Nowego Świata. Dla Europy było to korzystne, przywożono z tych ziem olbrzymie ilości metali szlachetnych oraz innych materiałów, których w europie nie było pod dostatkiem. Ludność Nowe Świata, stała się dla “cywilizowanej” Europy środkiem do bogacenia się. Rozwinął się makabrycznie handel niewolnikami: Indianami jak i również Murzynami. Dla jednych stanowili oni łatwy pieniądz a dla drugich tanią siłę roboczą. Dzięki lepszemu poznaniu naszego globu, znaleziono wiele nowych szlaków handlowych.
Wydawałoby się, że odkrycia geograficzne były tak wspaniałe i przyniosły tyle dobrego. Lecz jeżeli spojrzeć na całą sprawę z drugiej strony, to rzecz wygląda inaczej. Na nowo odkrytych terenach dochodziło do straszliwych rzezi . W przeciągu 100 lat Europejczycy wymordowali kilkadziesiąt milionów ludzi. Nowy Świat uległ wyludnieniu, i to znacznemu. Innym skutkiem były choroby, które Europa przywoziła na nowe zimie. Przykładowo w 1492 przybyła do Ameryki odra, grypa, ospa i były one śmiertelne dla tamtejszych ludzi. Jednak najpoważniejszym skutkiem odkryć geograficznych było totalne zburzenie, charakteru życia ludzi oraz dobytku kulturowego Nowego Świata.

73. Opisz powstanie i działalność Rządu Polskiej Rzeczypospolitej na emigracji w okresie II wojny światowej

Rząd Rzeczypospolitej Polskiej na emigracji, został powołany we Francji 30 IX 1939 roku, przez zaprzysiężonego w tym samym dniu na prezydenta Władysława Raczkiewicza. Przy mianowaniu prezydenta i powoływaniu rządu wykorzystano prerogatywy, jakie dawała Konstytucja kwietniowa.
Urząd premiera otrzymał Władysław Sikorski, który równocześnie objął tekę ministra spraw wojskowych, a 7 XI 1939 przejął obowiązki Naczelnego Wodza i Generalnego Inspektora Sił Zbrojnych po zrzeczeniu się tych stanowisk przez Edwarda Rydza-Śmigłego.
W skład rządu weszli: wicepremier Stanisław Stroński, minister spraw zagranicznych August Zaleski, minister skarbu Adam Koc, minister opieki społecznej A. Stroński, ministrami bez tek zostali: Józef Haller, S. Kot, A. Ładoś, Marian Seyda i Kazimierz Sosnkowski. Do zadań rządu należało reprezentowanie Polski w stosunkach międzynarodowych, organizowanie wojska polskiego, utrzymywanie łączności z okupowanym krajem i tworzenie w nim ruchu oporu.
Siedziba rządu znajdowała się w Paryżu, następnie w Angers (port w zach. Francji przy ujściu rzeki Maine do Loary) i od kwietnia 1940 w Londynie. Najwcześniej uznany został przez Francję, w pierwszych dniach października przez USA i Wielką Brytanię. Neutralny stosunek do gabinetu Sikorskiego zachowały państwa europejskie nie będące w stanie wojny z Niemcami.
Podobne stanowisko prezentował rząd włoski i przez pewien czas rządy przyszłych satelitów Niemiec: Rumunii, Węgier i Bułgarii. Przychylne stanowisko zajął Watykan, który ustanowił swego ambasadora w Angers już w styczniu 1940. Duże opory w Lidze Narodów napotykali przedstawiciele rządu ze strony ZSRR, z związku z tym że rząd od początku swej działalności, większość wysiłków skierował na odbudowę armii.
Jednym z najważniejszych celów naszego rządu była odbudowa armii. Już od października 1939 roku działały komisje werbunkowe we Francji, które miały przydzielać ochotników do dwóch polskich korpusów piechoty, dywizji pancernej i 15-20 eskadr lotniczych. Polskie siły morskie działać miały z baz z Wielkiej Brytanii, gdzie już pierwszego dnia wojny dotarł pierwszy dywizjon polskich niszczycieli. 7 listopada 1939 premier W. Sikorski mianowany został Naczelnym Wodzem Wojska Polskiego. W maju 1940 Polskie Siły Zbrojne na Zachodzie liczyły już 84 tys. żołnierzy. Jednak po klęsce Francji armia polska została utracona, co stało się przyczyna kryzysu rządowego. W listopadzie tegoż roku podpisano porozumienie o polskiej flocie w Anglii, a w styczniu 1940 zawarto umowę wojskową pomiędzy Polską a Francją, a 5 VIII 1940 zawarto umowę wojskową z Wielką Brytanią. Gdy rząd Sikorskiego przeniósł się do Londynu, natychmiast przystąpiono do ponownej odbudowy polskich sił zbrojnych. W pierwszym okresie zwracano uwagę na tworzenie polskiego lotnictwa i marynarki, jednakże wobec bezpośredniego zagrożenia niemiecką inwazja przystąpiono do organizacji sił lądowych. Zasadniczą przeszkodą w tworzeniu polskich sił zbrojnych na Wyspach Brytyjskich był brak bazy rekrutacji żołnierzy. Akcje werbunkowe w USA, prowadzone z udziałem W. Sikorskiego oraz generała J. Hallera i I. J. Paderewskiego doprowadziły do pozyskania zaledwie 2600 ochotników. Sformowany wówczas Pierwszy Korpus Polski w Szkocji składał się z dwóch rozwiniętych brygad strzeleckich i kilku brygad skadrowanych, odpowiadających sile batalionu piechoty. Korpus otrzymał zadanie obrony 200 km wybrzeża na wypadek inwazji niemieckiej. Osamotnionej w walce Wielkiej Brytanii pomagało polskie lotnictwo i polska marynarka, odnosząc znaczące sukcesy w „bitwie o Anglię” i w „bitwie o Atlantyk”.
Kolejnym punktem działania rządu było tworzenie konspiracyjnej organizacji wojskowej na terenie okupowanego kraju którą był Związek Walki Zbrojnej (ZWZ), czyli późniejsza Armia Krajowa (AK). ZWZ został powołany na miejsce Służby Zwycięstwu Polski (SZP). ZWZ wykorzystywał dotychczasowy dorobek swoich poprzedników, przejął ich siatkę konspiracyjną i kadry. Likwidacja SZP i powołanie w jej miejsce ZWZ miało na celu odsunięcie do wpływów politycznych działaczy i oficerów związanych z obozem „sanacji”. Wykonaniu tej idei oraz podporządkowaniu Związku rządowi na emigracji służyły dalsze postanowienia podejmowane poza krajem, dotyczące podziału terytorium Polski. Realia życia okupacyjnego i trudności w kierowaniu ZWZ zmusiły rząd RP do poszukiwania innych rozwiązań organizacyjnych, polegających m. in. na 3 części obejmujące: tereny okupacji niemieckiej, tereny okupacji radzieckiej, i tereny włączone do III Rzeszy. Stworzono także tajny organ władzy administracyjnej w okupowanej Polsce który nosił nazwę „Delegatury Rządu na Kraj”. Za łączność z krajem odpowiadał Komitet Ministrów do Spraw Kraju z generałem K. Sosnkowskim jako przewodniczącym.
Jedną z niekorzystnych sytuacji dla polskiego rządu było podpisanie, po agresji Niemiec na ZSRR, układu o pomocy wzajemnej i współpracy z rządem radzieckim (30 VII 1941). Brak w układzie punktu o niezmienności polskich granic z sierpnia 1939 zdecydował o wyrażeniu dezaprobaty dla premiera przez ministrów: Seydę, Sosnkowskiego i Zaleskiego, którzy ustąpili ze stanowisk. Mimo tego, układ przyniósł poprawę w traktowaniu obywateli polskich przez władze radzieckie i „amnestię” dla Polaków przebywających w więzieniach i łagrach, przede wszystkim zaś stwarzał możliwość utworzenia Armii Polskiej na Wschodzie.
Sprawa polskiej granicy wschodniej stała się kartą przetargową w rozmowach Winstona Churchila i Franklina Roosevelta z Józefem Stalinem, który otrzymał od nich podczas konferencji w Teheranie w 1943 ostateczne potwierdzenie zgody na zatrzymanie zagrabionych w 1939 ziem polskich. 25 IV 1943 zostały zerwane stosunki polsko-radzieckie, a ich przyczyną było m. in. ujawnienie przez Niemców grobów katyńskich.
Śmierć generała Władysława Sikorskiego w katastrofie gibraltarskiej 4 VII 1943 i powołanie nowego rządu z premierem Stanisławem Mikołajczykiem oznaczały dalsze osłabianie pozycji rządu polskiego. Próby nawiązania stosunków dyplomatycznych z ZSRR nie powiodły się ze względu na brak zgody ze strony polskiej na zmianę granicy polsko-radzieckiej.
Po zakończonej niepowodzeniem próbie przejęcia władzy w kraju poprzez akcję „Burza” rząd premiera Mikołajczyka podał się do dymisji (24 XI 1944). Nowym premierem został Tomasz Arciszewski (PPS). Na konferencji jałtańskiej (1945) zdecydowano o włączeniu wschodnich ziem Polski do ZSRR i powołaniu Tymczasowego Rządu Jedności Narodowej (TRJN) w oparciu o stworzony przez komunistów Rząd Tymczasowy.
Po utworzeniu w Moskwie TRJN z udziałem Stanisława Mikołajczyka - USA, Wielka Brytania i Francja cofnęły swe poparcie dla rządu w Londynie i wraz z ZSRR uznały TRJN (5 VII 1945). Decyzji jałtańskich nie przyjął do wiadomości rząd na emigracji i mimo cofnięcia uznania przez zachodnich sojuszników kontynuował swoją działalność.
Działania rządu RP na emigracji podczas II wojny światowej miały ogromny wpływ na wydarzenia w kraju, szczególnie na początku jego powstania, w miarę upływu czasu i podczas przeprowadzki do Londynu działalność polskiego rządu uległa drastycznemu pogorszeniu. Z prawie 100 tysięcznej armii zrobiło się kilka batalionów, zaś kontakt z krajem był co raz trudniejszy. Oprócz przeprowadzki ogromnym czynnikiem na załamanie się naszego rządu była śmierć W. Sikorskiego, oraz podpisanie układu z ZSRR o pomocy wzajemnej. Gdyby udało się uniknąć przynajmniej jednego z tych wydarzeń, uważam że historia rządu który wyrwał się z pod buta Hitlera mogła by być obfita w wydarzenia z których moglibyśmy być dumni, i z których inne państwa mogłyby brać przykład.

74. Przyczyny wybuchu, przebieg i skutki pierwszej wojny światowej.

Pierwsza wojna światowa była całkowicie odmiennym konfliktem zbrojnym od wcześniej spotykanych w historii świata. Różniła się na przykład pod względem rozmiarów pola walki, gdyż walki toczyły się praktycznie w całej Europie, oraz w Azji i Afryce. Była o wiele okropniejsza niż wcześniejsze konflikty, gdyż udział w niej brało wiele narodów, zastosowano podczas niej nowe rodzaje broni i to wpłynęło na tak ogromną ilość ofiar. Było też parę pozytywnych aspektów tej wojny. Bardzo dużo w tym konflikcie zyskali Polacy, gdyż dzięki wojnie odrodziła się Polska, która przez tyle lat była podzielona przez zaborców. I wojna światowa była także konfliktem zbrojnym, który różnił się od swoich poprzedników także tym, że w niej po raz pierwszy działania wojenne rozgrywały się równocześnie w powietrzu, na wodzie i pod jej powierzchnią, oraz na lądzie. W Europie na początku 1914 roku istniały dwie koalicje wojskowe: państwa centralne(Niemcy, Austro - Węgry, Turcja, Bułgaria) i ententa (Wielka Brytania, Francja, Rosja, Japonia, Włochy, USA). Do wybuchu I wojny światowej doprowadziło kilka przyczyn. Do przyczyn pośrednich można zaliczyć przede wszystkim: - walkę o strefy wpływów w Europie, - walkę o kolonie w Afryce, - chęć dominacji w Europie, - walkę o rynki zbytów i strefy wpływów, - konflikty narodowościowe(np. między Serbami i Austriakami). Bezpośrednią przyczyną wybuchu wojny był zamach na następcę tronu austro -węgierskiego Franciszka Ferdynanda dokonany przez grupę spiskowców serbskich 28 czerwca 1914 r. w Sarajewie. Dobrze przygotowani do wojny Niemcy podżegali Austriaków do ataku na Serbię.

Rząd austriacki wypowiedział 28 lipca 1914 r. wojnę Serbii. Dzień później Rosja zarządziła mobilizację, na co Niemcy wystawili Rosji ultimatum żądające odwołania mobilizacji, lecz zostało ono odrzucone i 1 sierpnia 1914r. Niemcy wypowiedziały Rosji wojnę.2 sierpnia Niemcy zażądały od Belgii(kraju neutralnego) zgody na przemarsz swych wojsk, lecz jej nie otrzymały. Następnego dnia wypowiedziały wojnę Francji, a 4 sierpnia przekroczyły granicę z Belgią, co spowodowało wypowiedzenie wojny Niemcom przez Anglię. 6 sierpnia 1914 r. Austro- Węgry przystąpiły do wojny z Rosją. Na froncie zachodnim wojska niemieckie posuwały się bardzo szybko. Po przejściu przez Belgię dążyły do oskrzydlenia Paryża, gdyż chciały zakończyć podbój Francji jak najszybciej i następnie przerzucić swoje wojska na front wschodni przeciwko Rosji. Nad rzeką Marną doszło do bitwy (4-10 IX 1914r.) która powstrzymała ofensywę wojsk niemieckich. Sukces wojsk francuskich można w dużej mierze przypisać głównodowodzącemu tej armii, marszałkowi Józefowi Joffre. W ten sposób na froncie zachodnim wojna ruchoma przekształciła się w wojnę pozycyjną. Obydwie walczące strony okopały się i utworzyły szereg umocnień. Wojna ustabilizowała się na odcinku od kanału la Manche do granicy z neutralną Szwajcarią. Była to typowa wojna na zużycie sił,w której zwycięzcą miały się okazać wojska z większymi zasobami.

W lutym 1916 r. wojska niemieckie podjęły próbę zajęcia francuskiej twierdzy Verdun w Lotaryngii. Przerwanie w tym miejscu linii frontu otwierało wolną drogę do Paryża. Trwająca prawie rok bitwa o tą twierdzę jest zaliczana do najkrwawszych w historii wszystkich wojen. Zarówno Niemcy, jak i Francuzi tracili tutaj dziennie po kilkadziesiąt tysięcy zabitych i rannych. Ostatecznie zwyciężyły wojska francuskie, gdyż Niemcy na skutek braków kadrowych w szeregach swojej armii musiały się wycofać na linię frontu z początku 1916 roku. Jako kolejną charakterystyczną bitwę tego okresu rozgrywającą się na terenach Francji można uznać działania wojenne zwane jako bitwa nad Sommą. We wrześniu 1916r. wojska Ententy w celu zmniejszenia naporu Niemców na Verdun rozpoczęły ofensywne działania w północnej Francji. Zdołało się im wedrzeć parę kilometrów w głąb pozycji niemieckich, lecz nie doszło do żadnych większych sukcesów. Front wschodni przebiegał głównie przez ziemie polskie, więc dlatego w wojskach zaborców znaczną część żołnierzy stanowili Polacy.

Działania na froncie wschodnim miały odrębny charakter niż na zachodzie Europy. Toczyła się tutaj tzw. wojna manewrowa. Polegała ona "wymianie" znacznych obszarów przez obydwie strony konfliktu. Wojna początkowo toczyła się między Austro - Węgrami i Rosją, lecz na skutek nacisków ze strony rządu francuskiego i angielskiego Rosja wypowiedziała wojnę także Niemcom. W tym celu Rosjanie byli zmuszeni podzielić swoje wojska na dwie części. Niemcy wykorzystali fakt podziału armii rosyjskiej i zaatakowali z obydwu skrzydeł 2 armię rosyjską, doprowadzając do jej zniszczenia w bitwie pod Tannenbergiem (26-30 sierpnia 1914 roku). Idąca jej z pomocą 1 armia rosyjska była zmuszona do cofnięcia się na Mazury, a następnie na Suwalszczyznę. Gorzej powodziło się także Austriakom, którzy stracili Lwów i cofnęli się za Karpaty na Węgry, a w kierunku zachodnim wycofali się za San. Dopiero pomoc ze strony Niemców pozwoliła na wyparcie Rosjan za linię Sanu i górnego Dniestru. Po dojściu Niemców w okolice Warszawy pod koniec października nastąpił kontratak rosyjski i następnie ponowne działania ofensywne niemiecko- austriackie. W ten sposób pod koniec 1914r. granica na froncie wschodnim ustabilizowała się na linii Bzura- Rawka- Nida- Dunajec aż do granicy węgierskiej. Niepowodzenia Niemców na zachodzie doprowadziły do zmiany planów przez nich. Przerzucili oni część swych wojsk z frontu zachodniego na wschodni i wspólnie z austriakami z początkiem maja 1915r. rozpoczęli starannie przygotowaną ofensywę. Doprowadziła ona do przełamania frontu rosyjskiego w okolicach Gorlic. Rosjanie przystąpili do odwrotu.

Do 5 sierpnia 1915r. Niemcy zajęli już Przemyśl, Lwów ,Lublin i Warszawę. W ciągu następnych tygodni zdobyli Grodno, Brześć i Wilno. Linia frontu ustabilizowała się na dłuższy czas na odcinku od Tarnopola przez Pińsk i Dyneburg aż do Zatoki Ryskiej.Nie udało się jednak Austriakom i Niemcom rozbić głównych sił rosyjskich. Należy dodać, że w ramach armii austriackiej walczyły też polskie brygady strzelców dowodzone przez: I brygada - Józef Piłsudski; II brygada - gen.Sosnowski; III - gen.Haller; IV - gen. Sosabowski. Oprócz dwóch głównych frontów tej wojny ( tj. zachodniego i wschodniego), działania wojenne miały miejsce na froncie bałkańskim i włoskim.

Na froncie bałkańskim walki toczyły się między Austro- Węgrami a Rumunią i Serbią. Jednak wojska austriackie nie poniosły na tym froncie większych strat, a wzbogaciły się o większą część terytorium rumuńskiego wraz z jego stolicą w Bukareszcie. Duże znaczenie miały natomiast walki na froncie włoskim, do których Austro- Węgry musiały zaangażować prawię połowę swoich wojsk. Krwawe walki pozycyjne, prowadzone w trudnym górskim terenie (np. nad rzeką Isonzo) kosztowały obydwie strony wiele ofiar i nie przyniosły widocznych rezultatów. Ciężkie walki miały miejsce także między Turcją i Wielką Brytanią na granicy Europy i Azji.

Działania wojenne na półwyspie Gallipoli miały podobny charakter do walk pod Verdun. Wojna toczyła się także na morzu. Jej przyczyną było wprowadzenie w sierpniu 1914 roku blokady morskiej Niemiec, odcinając im pomoc dla zmęczonej produkcją militarną gospodarki tego państwa. Wojna ta miała także charakter pozycyjny, gdyż niekiedy tylko dochodziło do małych potyczek na morzu. Większa bitwa morska rozegrała się dopiero w maju 1916 roku w pobliżu półwyspu Jutlandzkiego. Mimo iż obie floty poniosły dotkliwe straty, to Niemcą nie udało się przerwać blokady. Na początku 1917 roku Niemcy użyli nowej broni, okrętów podwodnych, ogłaszając nieograniczoną wojnę podwodną. Celami Ubotów nie były tylko okręty Koalicy, lecz także jednostki państw neutralnych pływające do portów Ententy. Po zajęciu w lecie 1915 r. ziem polskich przez państwa centralne, Królestwo zostało podzielone na dwie strefy okupacyjne: południową - austriacką i północną - niemiecką. Władze niemieckie eksploatowały zdobyte tereny dla potrzeb wojennych, prowadzono na tych terenach gospodarkę rabunkową. Lepiej powodziło się Polakom na ziemiach zajętych przez Austriaków. Żaden jednak z zaborców nie podejmował żadnych wiążących deklaracji w kwestii polskiej. Na początku grudnia 1916 roku rządy niemiecki i austriacki zażądały od żołnierzy Legionów przysięgi na wierność cesarzowi. Zarówno sam Józef Piłsudski jak i większość oficerów odmówiła złożenia przysięgi i wcielenia Legionów w szeregi wojsk zaborców(gdyż dotąd była to odrębna formacja wojskowa walcząca u boku Austriaków) i zostali internowani do więzień w Niemczech ( np. do Havelbergu lub Magdeburga). Na skutek wyczerpywania się rezerw ludzkich w szeregach niemieckich przez przeciągające się działania wojenne na froncie zachodnim dnia 5 listopada 1916 roku został wydany przez władze okupacyjne tzw. manifest dwóch cesarzy (tj. Wilhelma II i Franciszka Józefa I) w sprawie utworzenia "samodzielnego" państwa polskiego.

Tereny nowego państwa polskiego miały obejmować ziemie polskie będące wcześniej pod zaborem rosyjskim. Miało to być państwo z dziedziczną monarchią i ustrojem konstytucyjnym. Dość ważnym krokiem w odbudowie Polski był 7 listopada 1917 roku - - czyli dzień obalenia rządu carskiego w Rosji na skutek rewolucji październikowej. Zarówno nowy rząd rosyjski jak i rządy Anglii i Francji poparły powstanie niepodległej Polski. Poprawienie się sytuacji wojsk alianckich na froncie zachodnim przez przystąpienie pod koniec 1917 roku USA do wojny doprowadziło do pod pisania 5 grudnia 1917 r. zawieszenia broni między Austro- Węgrami i Niemcami z Rosją. Niemcy byli bowiem zmuszeni do przerzucenia wszystkich sił na front zachodni.

W dniach 15 VII-5 VIII 1918r. doszło do tzw. drugiej bitwy nad Marną w której zdecydowane zwycięstwo odniosły wojska francuskie. 8 sierpnia 1918 roku doszło do przełomowej bitwy nad Sommą. Dywizje alianckie zadały dotkliwe straty wojskom niemieckim. Był to tzw. "czarny dzień armii niemieckiej". Od tego czasu front przesuwał się tylko w jedną stronę, w kierunku Niemiec.

W październiku linia frontu przesunęła się na linię rzeki Mozy i zbliżyła się do granicy francusko-niemieckiej. Zmniejszanie się stanu liczebnego w wojskach austriackich i niemieckich spowodowały wycofywanie się tych armii.29 IX 1918 roku zakończyły się walki na froncie bałkańskim, w listopadzie ustawały także na froncie włoskim, w październiku o rozejm poprosiła także Turcja. Dnia 3 listopada 1918r. zawieszenie broni podpisał w imieniu Austrii i Węgier cesarz Karol I, które wkrótce po tym zrzekł się korony. Wojna zakończyła się ostatecznie abdykacją cesarza Wilhelma (9 XI 1918) i podpisaniem kapitulacji przez Niemcy 11 listopada 1918 roku na stacji kolejowej Rethonde w okolicach miasta Compiegne w wagonie naczelnego wodza sił sprzymierzonych, francuskiego marszałka Ferdynanda Focha. Warunkiem zawarcia pokoju było oddanie aliantom większości ciężkiej broni, pojazdów pancernych, okrętów podwodnych, jednostek nawodnych i większości samolotów.

18 stycznia 1919 roku o godz.15:30 w Sali Zegarowej Ministerstwa Spraw Zagranicznych Francji rozpoczęła się konferencja pokojowa. Omawiane były na niej granice państw w powojennej Europie. Zakończyła się ona ostatecznie 28 czerwca 1919 roku przez podpisanie Traktatu Wersalskiego przez wszystkie strony konfliktu. Wygranie wojny przez państwa Ententy dało Francji i Wielkiej Brytanii wiele korzyści. Umocniła się ich rola w Europie, Francja odzyskała Alzację i Lotaryngię. Znacznie wzrosła też władza USA.

Te trzy wyżej wymienione państwa sprawowały nadzór nad realizacją postanowień Traktatu Wersalskiego. Pełniły one także rolę arbitrów w sporach między państwami ( np. przebieg plebiscytu na Górnym Śląsku ).

Rosja straciła wiele w tej wojnie, gdyż ciągle dokonywały się w niej zmiany związane ze zmianą systemu sprawowania władzy. Największymi przegranymi były jednak Austria i Niemcy. Utraciły one większą część zdobytych ziem, musiały płacić odszkodowania wojenne innym państwom, ich gospodarka była nastawiona głównie na produkcję dla wojska, więc musiała ponownie zmienić swój charakter. Dużo natomiast zyskały państwa będące wcześniej pod okupacją jak np. Polska. Po ponad stuletniej niewoli powstało znowu niepodległe państwo polskie z wolnym dostępem do morza. Mimo iż nie wszystkie ziemie polskie należały do terenów Polski (np. Gdańsk, Górny Śląsk), to najważniejsze dla Polaków było odzyskanie suwerenności. W I wojnie światowej zginęło około 10 mln. ludzi, a 20 mln. zostało rannych. Były także ogromne straty materialne.

W tym konflikcie zostały użyte także nowe rodzaje broni. Piechota została wyposażona w ciężkie karabiny maszynowe. Artyleria posiadała działa o ogromnych kalibrach, dużej sile ognia i dalekim zasięgu ognia. W zaopatrzeniu dużą rolę odgrywały samochody. W tej wojnie zadebiutował także nowy pojazd wspomagający natarcie piechoty - czołg. Na froncie zachodnim Niemcy wprowadzili także gazy bojowe, które mimo zakazu były stosowane później przez obie strony konfliktu. Wojna toczyła się nie tylko na lądzie, ale także na morzu i w powietrzu. Marynarka była wyposażana w pancernikiem, które dysponowały bardzo dużą siłą ognia. Pojawiły się także okręty podwodne, które praktycznie bezkarnie mogły nękać konwoje z dostawami dla wojska. Na początku wojny w celach dokonywania rozpoznania został użyty także samolot.

Pod koniec wojny lotnictwo obydwu walczących stron posiadało już jednostki bombardujące, myśliwskie i rozpoznawcze. Nie na długo jednak zapanował pokój w Europie, bo już po 21 latach doszło do nowego konfliktu zbrojnego, który pochłonął jeszcze więcej ofiar i objął terenami walk jeszcze większe obszary.

75. Powstanie warszawskie
Powstanie warszawskie, walka zbrojna przeciw okupantowi niemieckiemu podjęta w Warszawie przez oddziały AK w ramach planu Burza. 21 VII 1944 w obliczu zbliżania się do Warszawy armii radzieckiej dowódca AK generał T. Komorowski (Bór) podjął decyzję o powstaniu zaakceptowaną w kilka dni później przez delegata Rządu RP na Kraj J.S. Jankowskiego (Sobola).
Rozpoczęcie powstania
Datę rozpoczęcia walk ustalono na 1 VIII 1944 na godzinę 17.00. W pierwszych walkach powstania wzięło udział ok. 23 tys. żołnierzy. AK dysponowała w Warszawie ok. 50 tys. ludzi, z czego jedynie ok. 10% było uzbrojonych, niemal wyłącznie w broń krótką. Do żołnierzy AK dołączyły jednostki Narodowych Sił Zbrojnych (800 żołnierzy) i AL (500 żołnierzy), czynny udział w powstaniu wzięła ludność cywilna miasta.
Niemcy dysponowali w Warszawie garnizonem liczącym ok. 20 tys. żołnierzy i policjantów, który mógł być wspierany przez jednostki udające się na front niemiecko-radziecki. Od 4 sierpnia do niemieckiego garnizonu napływały posiłki, z których sformowano korpus liczący ok. 25 tys. żołnierzy, dowodzony przez generała E. von dem Bacha. W sumie w tłumieniu powstania warszawskiego wzięło udział ok. 50 tys. żołnierzy niemieckich.
Dowódcą powstania mianowano pułkownika (od 14 września generała brygady) A. Chruściela (Montera). Do 3 sierpnia w rękach polskich znalazła się większa część Śródmieścia z Powiślem, Stare Miasto, Żoliborz, Mokotów i 3 enklawy na Ochocie. Nie zdołano jednak opanować Cytadeli, Dworca Gdańskiego i lotniska na Okęciu.
Walki na Pradze i na Woli
Już 2 sierpnia załamało się powstanie na Pradze, silnie obsadzonej przez przyfrontowe jednostki niemieckie. Niemcy zachowali kontrolę nad wszystkimi liniami kolejowymi i mostami na Wiśle. 5 sierpnia inicjatywa przeszła w ręce niemieckie. Rozpoczęte w tym dniu uderzenie na Wolę i Ochotę miało na celu przebicie arterii komunikacyjnych na linii wschód-zachód i połączenie się z walczącymi w okrążeniu w rejonie ratusza i Ogrodu Saskiego oddziałami generała R. Stahela.
Zgodnie ze specjalnym rozkazem A. Hitlera, Niemcy w kontrolowanych przez siebie dzielnicach stosowali bezwzględny terror. Po przeniesieniu Komendy Głównej AK na Stare Miasto oddziały walczące na Woli wycofały się kanałami do Śródmieścia. 6 sierpnia Niemcy odcięli Stare Miasto od Śródmieścia, docierając do Ogrodu Saskiego. 11 sierpnia skapitulowały ostatnie oddziały powstańcze walczące na Ochocie.
Walki na Starym Mieście
12 sierpnia Niemcy rozpoczęli natarcie na Stare Miasto bronione przez 9 tys. żołnierzy. W walkach o Starówkę hitlerowcy użyli najcięższego sprzętu wojennego: wielkokalibrowej artylerii i lotnictwa. Generalny szturm Niemców na Stare Miasto rozpoczął się 19 sierpnia, jego celem było otwarcie komunikacji przez most Kierbedzia.
Pomimo kilkakrotnie podejmowanych prób nie udało się powstańcom rozbić pierścienia niemieckiego otaczającego Stare Miasto. Niepowodzenie tych akcji wymusiło decyzję o ewakuacji kanałami, 2 września ostatnie oddziały opuściły Stare Miasto. Powstańcy walczący w Śródmieściu po zaciętych walkach zdobyli ważne niemieckie punkty oporu, m.in.: Pałac Staszica (11 sierpnia), gmach Polskiej Akcyjnej Spółki Telefonicznej (20 sierpnia), Komendę Policji na Krakowskim Przedmieściu (23 sierpnia).
5 września Niemcy rozpoczęli powstrzymany przez powstańców atak wzdłuż Alei Jerozolimskich, pomiędzy Nowym Światem a Marszałkowską. 6 września padło Powiśle. Brak perspektyw na pomyślny rozwój dalszych wydarzeń i poniesione w toku dotychczasowych walk straty skłoniły Komendę Główną AK do podjęcia w dniach 9-10 września rozmów kapitulacyjnych z Niemcami.
Postawa Armii Czerwonej
10 IX 1944 ruszyła radziecka ofensywa w kierunku Warszawy. W nowej sytuacji Polacy zerwali prowadzone wcześniej rozmowy w sprawie kapitulacji. Ofensywa Armii Czerwonej zatrzymała się jednak po drugiej stronie Wisły, a rząd radziecki odmówił zgody na lądowanie na lotniskach pozostających pod kontrolą Armii Czerwonej samolotów alianckich mających dostarczać zaopatrzenie walczącym powstańcom.
11 września Niemcy przerwali połączenie Czerniakowa ze Śródmieściem. W dniach 16-21 września przeprowadzono w rejonie Czerniakowa, Powiśla i Żoliborza desant żołnierzy 2 i 3 dywizji piechoty Pierwszej Armii Wojska Polskiego z zajętej 14 września przez wojska radzieckie Pragi. W sumie przez Wisłę przeprawiono 5 batalionów, które utworzyły przyczółki na Czerniakowie i Żoliborzu, nie zdołały ich jednak utrzymać.
Ze względu na brak odpowiedniego wsparcia artyleryjskiego operacja (w której poległo blisko 3 tys. żołnierzy) zakończyła się niepowodzeniem. 23 września skapitulował Czerniaków, jedyny zajęty przez AK rejon przylegający do Wisły. Po zaciętych walkach w dniach 24-26 września padł Mokotów, 30 września Żoliborz.
Upadek powstania
Tego samego dnia w Ożarowie rozpoczęły się rokowania kapitulacyjne. 2 października w kwaterze generała E. von dem Bacha podpisano akt kapitulacji. W dniach 3-5 października oddziały powstańcze złożyły broń i poddały się Niemcom.
Straty powstańcze ocenia się na 18 tys. zabitych i zaginionych, 25 tys. rannych. Do niewoli dostało się ok. 15 tys. żołnierzy i oficerów, w tym mianowany naczelnym wodzem generał T. Komorowski (Bór). Straty ludności cywilnej wyniosły ponad 180 tys. zabitych (głównie pomordowanych). Niemcy stracili w walkach 10 tys. zabitych, 6 tys. zaginionych, 9 tys. rannych oraz ok. 300 pojazdów opancerzonych.
Ok. 25% budynków na terenach objętych walkami uległo zniszczeniu, a dalsze Niemcy systematycznie burzyli po upadku powstania warszawskiego. Po kapitulacji powstania żołnierzy umieszczono w obozach jenieckich, ludność cywilną w obozie przejściowym w Pruszkowie, skąd rozsyłano ją po terenie Generalnej Guberni lub kierowano do obozów pracy w Niemczech.

Podsumowanie
Powstanie trwało 63 dni i zakończyło się druzgocącą klęską, zginęło 18 tys. żołnierzy, 25 tys zostało rannych, największe ofiary były wśród ludności cywilnej - 150 tys. poległych. Powstańcy dysponowali jedynie bronią ręczną, natomiast Niemcy byli doskonale wyposażeni. Powstańcom nie pomogła Armia Czerwona, stojąca bezczynnie na brzegu Wisły. Powstanie poniosło klęskę w wyniku nieporozumienia komendy głównej Armii Krajowej z dowództwem Armii Czerwonej

76. Przyczyny upadku cesarstwa zachodniorzymskiego.

Współcześni historycy tłumaczą upadek cesarstwa zachodniorzymskiego na dwa sposoby: Jedni upatrują jego przyczyny w długotrwałych procesach zachodzących już od panowania Dioklecjana (wersja ta jest bardziej popularna). Druga grupa natomiast widzi przyczyny upadku w latach od 395 do 461 na skutek problemów finansowych imperium.


Niektórzy historycy twierdzą, iż ziarna upadku zasiali, podczas swego panowania, Dioklecjan (284-305) i Konstantyn I (305-337). Podczas panowania Dioklecjana armia została podzielona na oddziały graniczne (limitanei) i polowe (comitatenses). Wyodrębniono także oddziały pretorianów, ale te nie miały większej roli w starciach z wrogiem. Żołnierze w oddziałach stacjonujących na granicach imperium zmienili się w pół żołnierzy, pół rolników, co odbiło się znacząco na efektywności armii. Wprowadził on także barbarzyńców do wojska, co zmniejszyło siły obronne Rzymu. Słabość żołnierzy na granicach spowodowała konieczność zwiększenia liczebności armii mobilnej. Zaowocowało to wzrostem zapotrzebowania na rekrutów, przy jednoczesnym sprzeciwie ze strony właścicieli ziemskich, dotyczącym wcielania zbyt dużej liczby chłopów do armii.

Cesarstwo jednak by nie upadło, gdyby na kryzys w państwie nie nałożyły się problemy z zewnątrz w postaci najazdów wojsk barbarzyńskich. Nieliczne i słabe dotychczas plemiona barbarzyńców przekształciły się z czasem w silne grupy, takie jak Goci, Frankowie i Alanowie.

Najpierw barbarzyńcy atakowali zewnętrzne obszary cesarstwa, łupili je i wracali na ziemie, z których przybyli. Następnie coraz więcej plemion zaczęło myśleć o osiedleniu się w granicach państwa rzymskiego. Wcześniejsi władcy opierali się atakom. Potem jednak pojawili się Hunowie, którzy zaczęli spychać Gotów w granice imperium. Ich zachodnia grupa - Wizygoci - chciała schronić się w granicach imperium, na co przystał ówczesny cesarz Walens. W roku 376 osiedlili się w diecezji trackiej. Na skutek jednak złego traktowania przez władze rzymskie, podnieśli oni bunt. Wspomagani przez niezadowoloną ludność prowincji i niewolników, rozbili armię Walensa pod Adrianopolem w roku 378. Od tego momentu Rzymianie nie dawali sobie rady z wyparciem Gotów poza obszar państwa, jednak Teodozjusz I osiedlił ich na obszarze Bałkan.

Później, na początku V wieku, Wizygoci zaatakowali samą Italię. Pod dowództwem Alaryka zajęli w roku 408 Pannonię i Noricjum a następnie zaatakowali Rzym, od którego odstąpili po wzięciu olbrzymiego okupu. W roku 410 jednak złupili miasto i wycofali się z powrotem do Galii. W tym czasie cesarz przeniósł stolicę do Rawenny.

Po tym wydarzeniu inne plemiona zaczęły brać z Wizygotów przykład. Wandalowie, Alanowie i Swebowie przekroczyli Ren - naturalną granicę cesarstwa w roku 406 i zaczęli się osiedlać na terenie całego imperium zachodniego. Wizygoci, Alanowie i Swebowie zajęli tereny Hiszpanii. Wandalowie uderzyli na Afrykę. W Galii zamieszkali Burgundczycy, Frankowie i Wizygoci. Później Ostrogoci (druga część powstała po podziale Gotów) zajęli Italię.

W połowie V wieku na Rzym uderzyli Hunowie, pod wodzą Atylli, zwanego również "biczem bożym". Najpierw zajęli Pannonię i Mezję, potem weszli do Galii, gdzie na polach Katalaunijskich, w roku 451, zwarli się z wojskami rzymskimi dowodzonymi przez Aecjusza. Przegrali oni tę bitwę i musieli cofnąć się za Ren. Rok później Atylla zaatakował z podobnym skutkiem północną Italię. Państwo Hunów rozpadło się w 453 r. po śmierci ich wodza. Ataki te, choć nie przyczyniły się nadmiernie do zmniejszenia granic imperium, osłabiły znacznie siłę jego wojsk.

Ostatecznym ciosem wymierzonym w cesarstwo był atak Wandalów przeprowadzony w 455 roku z ich posiadłości w północnej Afryce. Zaatakowali oni Rzym i złupili go, niszcząc wszelkie budowle i dzieła sztuki. Nie oszczędzili nawet świątyń.

Druga grupa historyków umieszcza początek końca imperium między 395 a 461 r. W roku 395, przy podziale imperium rzymskiego, część zachodnia została z biedniejszymi prowincjami, co spowodowało obniżenie podatków. Problemem stało się opłacanie rekrutów, co doprowadziło do znacznego osłabienia sił wojskowych. Oprócz tego zachodnia część cesarstwa miała do obrony większą linię granic i to jej głównie zagrażały najazdy barbarzyńców. Niebagatelne konsekwencje miał atak Wandalów na Afrykę, który spowodował dalsze straty w skarbcu oraz w armii i naraził tereny morza Śródziemnego na ataki piratów. Do przyczyn wewnętrznych należy też zaliczyć wyraźny brak siły niewolniczej, na której dotychczas opierała się gospodarka Rzymu. W 461 roku został zamordowany Majorian, co praktycznie uniemożliwiło odbicie prowincji afrykańskich. Autorytet władzy cesarskiej upadał coraz niżej.

Następnym powodem upadku były wojny domowe toczone na przestrzeni IV oraz V wieku. Spowodowały one utratę zasobów, zarówno pieniężnych, jak i ludzkich, które mogły zostać wykorzystane w walce z najeżdżającymi w tym czasie państwo barbarzyńcami. Wojny te toczyli: Konstantyn przeciwko Licyniuszowi (316-324), Magnencjusz przeciwko Konstantynowi II (351-353), Teodozjusz przeciwko Magnusowi Maximusowi (383-388) oraz Eugeniuszowi (392-394). W V wieku poszerzyły się do stopnia rzymskich generałów. Później problemem stali się uzurpatorzy. Ostatni z nich to Odoaker, który w 476 r. obalił rząd w Rawennie. Chociaż wojny te stanowiły głównie problem natury politycznej, miały także efekt militarny, prowokując często kolejne najazdy barbarzyńców i zmniejszając szanse ich odparcia.

Bezpośrednim powodem upadku cesarstwa zachodniego było obalenie nieletniego cesarza Romulusa Augustulusa. Dokonali tego najemnicy germańscy, pod dowództwem Odoakra w 476 roku. Insygnia władzy cesarskiej zostały odesłane Zenonowi, ówczesnemu cesarzowi wschodniej części państwa. Datę tę uznajemy za kres cesarstwa zachodniorzymskiego, a wraz z nim całej epoki historycznej - starożytności.

Upadek cesarstwa zachodniorzymskiego był procesem długim i skomplikowanym. Miało w nim udział wiele różnorakich czynników, zarówno wewnętrznych, jak i zewnętrznych. Gdyby rozpatrywać upadek na płaszczyźnie militarnej, to można powiedzieć, że został spowodowany nie tyle słabością samej armii, ale jej przywódców. W aspekcie politycznym główną rolę odegrał upadek autorytetu władzy cesarskiej, natomiast gospodarczym - brak funduszy na rozwój państwa i budowę silnej armii oraz niedostatek taniej siły roboczej w postaci niewolników. Na te trzy przyczyny nakładają się jeszcze zmasowane najazdy barbarzyńców. Wszystko to zadecydowało o ostatecznym upadku imperium.

77. Przyczyny i Skutki II Wojny Światowej

I. PRZYCZYNY
Wybuch II wojny światowej był uwarunkowany różnorodnymi czynnikami. Traktaty pokojowe zawarte po I wojnie światowej nie tylko nie usunęły istniejących między poszczególnymi państwami sprzeczności, ale spowodowały nowe, przede wszystkim między Niemcami, Włochami i Japoniom, których nie zadowalał wyniku I wojny światowej (1914-1918), a Stanami Zjednoczonymi Ameryki Południowej, Wielką Brytanią i Francją, które dążyły do utrwalenia swojej przewagi wojskowej uzyskanej w wyniku I wojny światowej.
Ważną role odegrała też polityka Związku Radzieckiego skierowana przeciw traktatowi wersalskiemu.
Wielki kryzys gospodarczy a latach 1929-1933 naruszył układ społeczny, wpłyną na rozwój faszyzmu i narodowego socjalizmu, a w konsekwencji doprowadził do ukształtowania się dwóch ośrodków agresji Niemiec i Włoch w Europie oraz Japonii na Dalekim Wschodzie. Państwa te dążyły do nowych podbojów i podziału między sobą sfer wpływów. Również chcąc zniszczenia Związku Radzieckiego była ważnym motywem przygotowań Niemiec do wojny.
Kierujący polityką Związku Radzieckiego, Stalin dążył do wywołania wojny między Niemcami, a demokratycznymi państwami Zachodu. W celu doprowadzenia do wojny gotów był do Koniunkturalnego sojuszu z Niemcami. Stalin sądził, że walczące strony wykrwawią się, a wtedy Związek Radziecki narzuci swoje panowanie i ustrój Komunistyczny w Europie. Bezpośrednie niebezpieczeństwo dla pokoju światowego wynikało z odwetowych dążeń Niemiec zmierzających do przekreślenia traktatu wersalskiego i do podboju Europy. Niemcy systematycznie łamały postanowienia tego traktatu. 16 marca 1935r. wprowadzono w Niemczech powszechny obowiązek służby wojskowej. 7 marca 1936r. obsadzono zdemilitaryzowaną strefę Nadrenii wojskami niemieckimi, rozbudowano flotę wojenną. W oddziałach tych Niemcy nie napotykały zdecydowanego sprzeciwu ze strony państw zachodnich, forsowały proces militaryzacji kraju i przygotowywały go od prowadzenia wojny.
Wybuch II wojny światowej poprzedzały działania Niemiec. W lipcu 1936r. Niemcy udzieliły zbrojnego poparcia gen. F. Franco w walce z ustrojem republikańskim w Hiszpanii. 13 marca 1938r. dokonały aneksji Austrii. Na początku października 1938r. zajęły czeskie Sudety, 14 marca 1929r. podporządkowały sobie Słowację, 15 marca 1939r. dokonały zaboru Czech i Moraw. 20 marca 1939 r. Niemcy wysunęły oficjalnie polityczne i terytorialne żądania wobec Polski: przyłączenie Wolnego Miasta Gdańska do III Rzeszy, budowę eksterytorialnej autostrady między zachodnią częścią Niemiec a Prusami Wschodnimi, przebiegającej przez terytorium Polski.
23 marca 1939 r. Niemcy zajęły autonomiczny okręg Kłajpedy na Litwie.
Na drogę agresji weszły również Włochy, które usiłowały umocnić swoje wpływy w Afryce, w basenie Morza Śródziemnego i na Półwyspie Bałkańskim. W 1935-1936 dokonały podboju Etiopii, w lipcu 1936 r. udzieliły zbrojnego poparcia gen. Franco w Hiszpanii , 7 kwietnia 1939 r. anektowały Albanię.
Japonia, dążąc do zdobycia hegemonii w Azji, w listopadzie 1931 r. zajęła północno-wschodnią część Chin - Mandżurię, tworząc podporządkowane sobie państwo - Mandżukuo.
7 lipca 1939 r. Japonia rozpoczęła wojnę z Chinami w celu ich opanowania. W maju 1939 r. Japonia napadła na Mongolię.
Agresywna polityka państw bloku faszystowskiego nie napotkała zdecydowanego przeciwdziałania ze strony Ligi Narodów, a zwłaszcza Wielkiej Brytanii, Francji i Stanów Zjednoczonych.
Niemcy wykorzystując swą przewagę militarną, oraz niezdecydowaną postawę nie w pełni gotowych do wojny państw zachodnich, jak również przede wszystkim dzięki sojuszowi ze Związkiem Radzieckim skierowały agresję w pierwszej kolejności na Polskę.


II. SKUTKI
A) Tragiczny bilans wojny
W drugiej wojnie światowej uczestniczyły 72 państwa. Działania wojenne prowadzono w Europie, Afryce i Azji. Pod broń powołano ok. 110 milionów żołnierzy. Życie utraciło 50 milionów osób, z tej liczby 20 milionów było ofiarami terroru i ludobójstwa. Aż 80% spośród tych, którzy zginęli zamieszkiwało Europę. 35 milionów zostało inwalidami wojennymi. 3,3 milionów Rosjan, którzy byli wzięci do niewoli niemieckiej zostało zamordowanych.
Największe straty ludności poniosła Polska, bo aż 6 milionów, 40% majątku narodowego uległo zniszczeniu. Nie da się ująć w liczbach i procentach strat jakie poniesiono od strony moralnej i w dziedzinie kultury duchowej. Prawie całkowitej zagładzie w Europie ulegli Żydzi. Po 1945 r. narodził się nowy świat.
Trudno oszacować faktyczne koszty wojny. Niewątpliwie zrujnowana została gospodarka światowa. Załamał się światowy system monetarny. W 1945 r. przed rządami wielu krajów stanęła kwestia wyżywienia ludności. Problem ten musieli rozwiązać alianci, szczególnie Amerykanie. Ludzie oswobodzeni z obozów koncentracyjnych a także oswobodzeni z katorżniczej niewolniczej pracy na rzecz Trzeciej Rzeszy znaleźli się na obszarach, nad którymi sprawowali kontrolę alianci.
Alianci w sumie musieli wyżywić ok. 14 milionów ludzi, dostarczyć odzież i lekarstwa. Od jesieni 1943 r. działała Agencja Narodów Zjednoczonych do Spraw Pomocy i Odbudowy ( UNRRA). Finansowana była przez Stany Zjednoczone. W 1945 r. sytuację żywnościową pogorszyła panująca w Europie susza. Jednocześnie w Europie trwała wielka migracja ludności. W wyniku wojny około 40-50 milionów osób zmieniło miejsce pobytu.

B) Plan Marshalla i początki integracji gospodarczej na Zachodzie.
W następstwie koniunktury wojennej USA dysponowały olbrzymimi nadwyżkami w bilansie handlowym z Europą. Stały się wierzycielem wielu krajów europejskich, szczególnie Wielkiej Brytanii. Nad Francją i Anglią w latach 1945 - 1947 zawisło niebezpieczeństwo całkowitego załamania się systemu finansowego. We Francji trudności gospodarcze wyraziły się w szybko postępującej inflacji. Rząd brytyjski w 1947 r. wydał miliardy dolarów na akcję pomocy międzynarodowej i zaciągnął długi u Amerykańskiego wierzyciela. W tej sytuacji amerykańska administracja opracowała Plan Odbudowy Europy, znany jako Plan Marshalla, gdyż jego założenia przedstawił sekretarz G. Marshall. Warunkiem udzielania pomocy państwom europejskim było usunięcie z rządów komunistów. Miano dopuszczać kapitał amerykański na europejski rynek oraz uzgadniać plany odbudowy i rozwoju gospodarki z administracją amerykańską.
Winston Churchill był zwolennikiem zintegrowanej Europy i obok organizacji współpracy gospodarczej (OEEC) oraz militarnej (NATO) powstało w 1949 r. stowarzyszenie państw zachodnioeuropejskich nazwane Rada Europy. Na początku lat pięćdziesiątych z inicjatywy dyplomacji francuskiej powstała Europejska Wspólnota Węgla i Stali (EWWiS). Traktat podpisany był w 1951 r. przez Francję, RFN, Włochy i kraje Beneluksu (Belgia, Holandia, Luksemburg). Celem działania EWWiS była koordynacja polityki gospodarczej w dziedzinie surowców i produktów o znaczeniu strategicznym.
W wyniku II wojny światowej, a zwłaszcza porozumienia wielkiej trójki w Jałcie (Roosvelta, Churchilla i Stalina) Europa została podzielona na dwie strefy wpływów:
A) amerykańską

B) radziecką

System pojałtański rozpadł się dopiero na przełomie lat 80 i 90-tych.

78. Przyczyny wybuchu I wojny światowej

Na początku wieku XX przeciwieństwa pomiędzy wielkimi europejskimi mocarstwami coraz bardziej się nasilały i wiodły prostą drogą do wojny. W Europie było wiele punktów zapalnych i niebezpieczeństwo wojny stało się bliskie i bardzo realne. Było tylko jedno pytanie: gdzie padnie iskra w beczce prochu?, czyli gdzie nastąpi jej wybuch. Do wojny prowadziło wiele antagonizmów.

Na przełomie XIX i XX wieku w Europie istniały dwa ugrupowania polityczne: trójprzymierze (Austro-Węgry, Niemcy i Włochy) oraz blok francusko-rosyjski. Główną przyczyną powstania tych ugrupowań był konflikt francusko-niemiecki. Jego przyczyną było zakończenie wojny francusko-pruskiej (1870-71): postanowienia traktatu frankfurckiego i bardzo wysoka kontrybucja w złocie upokarzały godność narodową Francuzów. Niezadowolenie społeczeństwa francuskiego wzrosło w momencie powstania trójprzymierza skierowanego przeciw Francji i ekspansji Niemców do Maroko. Francja zaczęła więc szukać protektora. Stała się nim Rosja, państwo, które jako jedyne nie miało konfliktów z Francją. Rosja również czuła się zagrożona przez trójprzymierze. Powodem tego była aneksjonistyczna polityka prowadzona przez Austro-Węgry na Bałkanach. Francusko-rosyjskiego sojusz wojskowy ratyfikowano 27 grudnia 1893r.

Z początku Wielka Brytania chciała być krajem neutralnym. Wiele dzieliło ten kraj zarówno z Francją, Niemcami i Rosją. Później okazało się, że Wielka Brytania aby być mocarstwem potrzebuje poparcia innych krajów. Najpierw rozstrzygnięto spór z Francją. Efektem tego był traktat brytyjsko-francuski z 8 kwietnia 1904r o nazwie Entente cordinale. Układ okazał się korzystny dla Wielkiej Brytanii również dlatego, że zbliżył ją (poprzez traktat francusko-rosyjski) do Rosji, która granicząc od wschodu z niemcami odgrywała ważną rolę strategiczną.

W miarę rozwoju gospodarczego Niemcy zaczęły już bezpośrednio zagrażać interesom brytyjskim i francuskim na Dalekim i Bliskim Wschodzie, w Afryce i Europie. Kapitał niemiecki opanował większość rynków europejskich, zagrażając coraz bardziej handlowi zamorskiemu Wielkiej Brytanii. Agresywnej polityce Niemiec towarzyszyły również przyśpieszone zbrojenia lądowe i morskie. Realizacja niemieckiego programu zbrojeń morskich z 1900r. zagroziła panowaniu Brytyjczyków na morzach świata. Dlatego też Brytyjczycy rozpoczęli budowę wielkich okrętów typu "Dreadnought". W odpowiedzi niemcy również rozpoczęli budowę takich okrętów. Przyśpieszone zbrojenia niemieckie wywołały zaniepokojenie Brytyjczyków, bowiem wydatki zbrojeniowe i tak już bardzo obciążały budżet państwowy.

Bardzo istotny był również problem marokański. Niemcy zorientowali się, że układ francusko-brytyjski czyni w Maroku strefę wpływów francuskich. Niemcy postanowili za wszelką cenę zmienić to. Wilchelm II podczas swojej przejażdżce po Morzu Śródziemnym wylądował w Tangerze. Ogłosił tam przemówienie, w którym zagwarantował ze strony swojego kraju niepodległość Maroka. Takie posunięcie zaskoczyło rząd francuski i brytyjski. Francja znalazła się w trudnej sytuacji. Niemcy zarządały zwołanie konferencji międzynarodowej, która potwierdziłaby niepodległość Maroka. W styczniu 1906r w Algeciras w Hiszpanii odbyła się konferencja międzynarodowa. Według Niemców miała ona pozbawić Francję wpływów w Maroku. Stało się jednak inaczej. Wszyscy uczestnicy, z wyjątkiem Austro-Węgier poparli stanowisko Francji. Francja nie utraciła więc wpływów w Maroku. Kilka lat później znowu powstał kryzys marokański. Niemcy wykorzystując powstanie przeciwko sułtanowi i anarchię w tym kraju chcieli utworzyć bazę militarną na wybrzeżu Maroka. Grożąc wojną zarządały od Francji ustępst w Maroku lub rekompensaty terytorialnej w innych koloniach. W 1911 podpisana została umowa niemiecko-francuska, według której Niemcy zgodzili się na francuskie wpływy w Maroku, Francja zaś oddała im część francuskiego Konga o powierzchni 17500km˛. Umowa była niekorzystna dla Niemców, gdyż skrawek Konga zupełnie nie równoważył korzyści jakie mogłoby dać im Maroko.

Koleją sprawą był tzw. kocioł bałkański. Wzrost ruchu narodowo wyzwoleńczego u ludności słowiańskiej w krajach nad Bałkańskich poważnie osłabił panującą tam Turcję. Taką sytuację postanowiła wykorzystać Rosja, aby otworzyć dla swojej floty cieśniny czarnomorskie. Przy poparciu Rosji powstał Związek Bałkański (obejmujący Serbię, Bułgarię, Czarnogórę i Grecję). Zaraz potem państwa te zaatakowały Turcję. Pierwsza wojna bałkańska zadziwiła wszystkich. Wojna związku dotarły blisko Konstantynopola. Zmieniła się sytuacja w tym rejonie. Prawie cały obszar europejski Turcji został wyzwolony. Zaniepokoiło to państwa trójprzymierza. Austro-Węgry obawiały się rozprzestrzenienia się ruchu narodowowyzwoleńczego na ludy słowiańskie mieszkające wewnątrz kraju. Dla Niemiec osłabienie Turcji, z którą były związane, oznaczało cios przeciwko trójprzymierzu. Wśród państw Związku Bałkańskiego powstały poważne rozbierzności o podział zdobyczy terytorialnych. Mając poparcie Austro-Węgier Bułgaria rozpoczęła działania wojenne przeciwko Serbii i Grecji. Do wojny przyłączyła się również Rumunia i Turcja, która odzyskała część straconych ziem. Bułgaria została pokonana w ciągu kilku dni.

Wszystko to zaostrzyło i tak już napiętą sytuację międzynarodową w Europie. Niemcy postanowili zwiększyć stan armii z 63tys do 820 tys żołnierzy. Austro-Węgry również zwiększyły liczebność swych wojsk z 103 do 160 tys. Francja wprowadziła nową ustawę o służbie wojskowej, która zwiększała stan armii z 480 do 750 tys żołnierzy. Rosja rozpoczęła realizację planu, którego celem było utworzenie największej armii na świecie liczącej 2 miliony 700 tysięcy żołnierzy. Podobne kroki podjęła Wielka Brytania. Świat przygotowywał się do wojny.
Oficjalną przyczyną wybuchu pierwszej wojny światowej okazało się zamordowanie w Sarajewie w czerwcu 1914 roku następcy tronu, arcyksięcia Franciszka Ferdynanda wraz z jego żoną. Zamach został zorganizowany przez tajną organizację serbską. Austro-Węgry postanowiły wykorzystać ten moment do do rozprawienia się z Serbią. Wysłały więc ultimatum do rządu Serbii. Dokument specjalnie został tak napisany, aby Serbia na pewno go odrzuciła. Naruszał suwerenność i niepodległość tego kraju. Zaraz po odrzuceniu ultimatum rząd Austro-Węgier, 28 lipca 1914r. wypowiedział wojnę Serbii. Był to początek reakcji łańcuchowej, która dzięki wielu układom pomiędzy państwami, wciągnęła do wojny większość krajów Europy i świata

79. REFORMACJA A KOŚCIÓŁ KATOLICKI W POLSCE W XVI WIEKU.

Pozycja Kościoła w państwie opierała się na potędze materialnej i duchowo -moralnej. Całe szkolnictwo (szkoły przyklasztorne -Akademia Krakowska ) były do czasów reformacji w rękach duchownych katolickich. (kreowali elitę umysłową kraju)

W XV w. nastąpiło upowszechnienie szkolnictwa , co pozwoliło młodzieży mieszczańskiej i chłopskiej na kontynuowanie nauki. Włochy , Niemcy,Francja oferowały studia w duchu humanistycznym . Ukształtowanie się świeckiej elity pozwoliło na krytycyzm poziomu moralnego i umysłowego kleru. Sprzeciwiano się wysyłaniu pieniędzy do Rzymu, apelowano o niezależną politykę państwa i króla wobec papiestwa, domagano się kazań w języku narodowym. Zarówno szlachta jak i pozostałe stany społeczne odczuły konieczność opłat na rzecz Kościoła, jego ingerencji w sprawy polityki , gospodarki ( niezadowolenie budziły klątwy, duma, bogactwo hierarchii kościoła, uchylanie się od świadczeń na rzecz państwa ) . Kler powszechnie lekceważył swe obowiązki , zabiegał zbyt gorliwie o pomnażanie dóbr materialnych. Nawet pod względem prawnym sytuacja kleru była wyjątkowo uprzywilejowana. Nie podlegał on służbie wojskowej, obciążały go niewielkie należności na rzecz skarbu państwa ,natomiast nadal utrzymywał się wielce uciążliwy zarówno dla szlachty i chłopów obowiązek składania lub płacenia dziesięcin dla kościoła. W ręku kościoła skupione były olbrzymie dobra -sam biskup krakowski posiadał ponad 300 wsi i miasteczek.

Wybujałe przywileje były jedną z podstawowych niechęci , jaką budził kler w społeczeństwie. Wśród mieszczaństwa niezadowolenie budziła ideologia kościelna. Jej przepisy hamowały swobodę obrotów pieniężnych potępiając tzw. lichwę i pożyczanie pieniędzy na procent. Ludzie zaczęli szukać zreformowanej doktryny wiary.

Do Polski zaczęły napływać drukowane w Niemczech pisma Lutra. Wielu duchownych porzuciło celibat , inni głosili kazania w duchu luterańskim - zaprzeczali potrzebie istnienia hierarchii kościelnej (godności papieskiej ). Krytykowali nadmierne bogactwo kleru , idee życia zakonnego , sprzedawanie odpustów , sakramenty, liturgie niezrozumiałe dla ludzi prostych. Najszybciej doktrynę luterańską przyjęły środowiska niemieckie ( Prusy Królewskie , Gdańsk ,Toruń ). Królowie polscy szczególnie Zygmunt Stary wydawali szereg edyktów przeciw reformacji - zakaz wydawania książek.

Równocześnie rozwijał się kalwinizm - Genewa 1541 r. - Jan Kalwin. Szeroko rozwinięty wśród szlachty małopolskiej. Organizowały się gminy kalwińskie niezależne od władzy państwowej i kościelnej (szlachta ,magnaci ). Ruch ten upowszechnił się również na Litwie. Powszechnie zamieniano tam kościoły na zbory , odmawiano płacenia dziesięcin , lekceważono sądy duchowne. Kalwini starali się doprowadzić do uniezależnienia się kościoła w Polsce od Rzymu i utworzenia kościoła narodowego. Tego nie udało im się osiągnąć , ale uzyskali zawieszenie jurysdykcji biskupiej w sprawach wiary i zniesienie egzekucji starościńskiej dla wyroków sądów kościelnych. Słabą stroną kalwinizmu był brak szerszego oddźwięku wśród mas chłopskich. W latach 1562 - 1565 wspólnota kalwińska rozpadła się na : zbór mniejszy - ariański i zbór większy - kalwiński. Przyczyną były spory doktrynalne , konflikty społeczne wśród wyznawców.

Arianie (Bracia Polscy ) - wygnani z Włoch - odrzucali oni dogmat Trójcy Św. zaprzeczali boskości Chrystusa , zakazywali używania broni , piastowania urzędów , posiadania poddanych. Największe ich ośrodki: Raków , Pinczów.

Kontrreformacja
W I poł. XVIw. Polsce szerzyły się wpływy wyznań zreformowanych. Dopiero w II poł. XVIw. Kościół katolicki przeszedł do kontrofensywy w oparciu o postanowienia Soboru Trydeńskiego. W Polsce kościół został pozbawiony licznych rzesz wyznawców, ale zachował majątki i wpływy w instytucjach rządzenia państwem - Senat. W roku 1564 Kardynał Stanisław Hozjusz sprowadził jezuitów. Jezuici oddziaływali na społeczeństwo poprzez sieć kolegiów. Były to szkoły średnie o nowoczesnym humanistycznym programie nauczania, bezpłatne i dostępne dla wszystkich stanów. Zajęcia odbywały się w języku łacińskim. Kolegium wileńskie za panowania Stefana Batorego zostało podniesione do rangi uniwersytetu, najwybitniejsi przedstawiciele to Piotr Skarga czy Jakub Wujek.

W latach 80-siątych i 90-siątych XVIw. biskupi zaczęli zwoływać synody w swoich diecezjach, przeprowadzać wizytacje, zakładać seminaria duchowne. Proboszczowie wprowadzili księgi rejestrujące chrzty, śluby, pogrzeby w ich parafiach. Ponadto wprowadzono obowiązek noszenia stroju duchownego przez kler oraz przebywania biskupów w diecezjach, proboszczów w parafiach.

Bardzo ważnym dziełem na polu wyznaniowym była Unia Brzeska, w wyniku której powstał kościół grecko-katolocki. (1595) Warunków unii nie przyjęła zdecydowana większość wyznawców prawosławia, dwóch biskupów prawosławnych, klasztory i bradztwa cerkiewne. Korzyści z unii mogła wyciągnąć tylko grupa dostojników cerkiewnych i ta część szlachty prawosławnej, która aspirowała do sprawowania władzy w Rz.P. Wprowadzenie unii doprowadziło do konfliktu wyznaniowego między prawosławnymi a greko-katolikami.

Mimo całej ostrości sporów religijnych Polska pozostała krajem tolerancji religijnej. Zygmunt August był tolerancyjny, nie chciał się mieszać do spraw kościoła lub też sądził, że państwo nie powinno mieszać się do spraw religijnych (nie wpływać, która wiara jest dobra a która zła). Apogeum polskiej reformacji to Akt Konfederacj Warszawskiej, przedłożony na Sejmie konwokacyjnym przez szlachtę w 1573 roku i gwarantował on zachowanie pokoju religijnego.

Także wcześniej w roku 1570 w Sandomierzu Bracia Czescy , Kalwini i Luteranie połączyli się i utworzyli tzw. wyznanie polskie. Przedstawicielem władcy kontrreformacyjnego jest Zygmunt III Waza. Wreszcie syn Zygmunta III Wazy- Władysław IV uznał prawomocność kościoła prawosławnego na kresach Rz.P.(bracia czescy- wygnani z Czech osiedlili się w grodach Wielkopolskich, żyli we wspólnotach utrzymujących się z pracy fizycznej, odrzucali przelew krwi, wojny)

80. REFORMACJA W EUROPIE W XVI WIEKU .WOJNY RELIGIJNE .

Sytuacja w jakiej doszło do reformy chrześcijańskiej.
W drugiej połowie XV wieku nastąpił wzrost zamożności społeczeństwa, zaczęły upowszechniać się formy gospodarki rynkowej opartej na pieniądzu (w miejsce dawnych zobowiązań stanowych)-szczególnie armia. Jednocześnie wzrostowi zamożności towarzyszy poczucie winy. Ludzie boją się, że osiągana zamożność (nie zawsze w uczciwy sposób ) będzie przeszkodą do życia wiecznego-zbawienia wiekuistego. Jednocześnie doktryna katolicka zakłada, że człowiek osiąga zbawienie wiekuiste pod przewodnictwem kościoła przez łaskę Bożą i dobre uczynki. Zaś dobrym uczynkiem było kupienie sobie odpustu, a pieniądze uzyskane w ten sposób Kościół przeznaczał na czynienie dobra.

Motywacje i cele reformatorów. Pobożni ludzie zaczęli zadawać sobie pytanie czy uczynki mogą być najlepszą drogą do zbawienia wiekuistego? -rozumowano w ten sposób jeżeli uczynki są drogą do zbawienia wiekuistego ,to człowiek może zmusić Boga do odpuszczenia grzechów poprzez przedstawienie dobrego pokwitowania za dobre uczynki, niejako wymuszając na Bogu zobowiązanie do zbawienia, ale czy natura ludzka jest na tyle doskonała , że może zbawić się sama bez łaski bożej?

Tego typu wątpliwości szczególnie trapiły pewnego mnicha - Marcina Lutra (1483-1546). Oburzony sprzedawaniem odpustów w jego rodzinnym mieście Wittemberdze w roku 1517 przybił na drzwiach miejscowego kościoła 95 tez teologicznych(przeciwko odpustom) ,z których wynikało że :Jedynie słuszną drogą do zbawienia wiekuistego jest łaska boska i głęboka wiara. Głęboka wiara ,która jest darem łaski bożej jest źródłem dobrych uczynków . Każdy człowiek ma prawo rozmawiać z Bogiem przez poznanie słowa Bożego w jego ojczystym języku. Po drugie papież nie ma żadnej władzy nad miejscami w niebie. Po trzecie wystawność kościoła widzialnego i kult świętych nie jest wcale warunkiem koniecznym do zbawienia wiekuistego. W dwa lata później niemiecki reformator zerwał ostatecznie z Rzymem. M. Luter głosił konieczność powrotu do takiego kościoła jaki miał istnieć w pierwszych wiekach chrześcijaństwa. Za zasadniczy autorytet w sprawach wiary uważał Pismo Święte, tym samym przekreślając wagę orzeczeń papieży, uchwały soborów i autorytet ojców kościelnych. Do komentowania biblii dopuszczał wszystkich wiernych, a ich zbawienie przede wszystkim uzależniał od wiary. Dobre uczynki miały być jedynie jej następstwem ,a zatem sprawdzianem. Luter redukował liczbę sakramentów do dwóch: chrztu i komunii udzielanej pod dwoma postaciami, zarówno duchownym jak i wiernym. Głosił też likwidację zakonów i odebranie majątków ziemskich posiadanych przez Kościół. Hasła te szybko zyskały popularność i rozgłos w całych Niemczech, gdyż z ich realizacją wszystkie siły polityczne i grupy społeczne wiązały określone nadzieje.

Reformację poparli: część Książąt niemieckich(widząc w niej szansę wzmocnienia swej władzy ), rycerstwo, która zainteresowane było przejęciem dóbr kościelnych, mieszczaństwo ,które oburzone było wysokimi opłatami na rzecz Kościoła, chłopi którzy liczyli na radykalną poprawę swego położenia.

Niestety chłopów występujących pod takimi hasłami spotkał zawód. Tzw. Wielka Wojna (1524-1525) chłopska została krwawo stłumiona , co spotkało się z całkowitą aprobatą ze strony Lutra. Program powstańców sformuowano w 12 artykułach . Domagano się zwrotu zagarniętych przez panów wspólnych użytków gminnych zmniejszenia danin czynszów, pańszczyzny. O sukcesach reformacji zadecydowały również inne czynniki . Głosząc potrzebę bezpośredniego kontaktu człowieka z Bogiem , stanowiła ona reakcję na sformalizowaną obrzędowość ,panującą u schyłku średniowiecza. Dokonywany przez Lutra przekład Biblii na język niemiecki oraz wprowadzenie go do liturgii odpowiadało narodowym aspiracjom i ambicjom -niedawno wynaleziony druk służył propagandzie luteranizmu ,co powodowało wzrost liczby drukarni i podwyższenie wysokości nakładów. Towarzyszył temu rozwój szkolnictwa. Luter w odpowiedzi na bullę papieską -Leona X ,wzywającą go do odwołania błędów ,napisał 3 pisma polemiczne ,w których bronił dotychczasowego stanowiska . W 1520 r. spalił publicznie egzemplarze bulli papieskiej za co został obłożony ekskomuniką . Po stronie papieża stanął cesarz Karol V . Wezwał on Lutra na sejm Rzeszy w Wormacji , gdzie Luter śmiało wyłożył swoje poglądy . Nie zdołał jednak pozyskać papieża ,który edyktem z 1521 r. potępił jego naukę, wyjął go spod ochrony prawa i polecił zniszczyć jego pisma. Mimo to zwolennicy Lutra nie opuścili go . Elektor saski Fryderyk Mądry ukrył go w swym zamku , gdzie min. Luter dokonał przekładu Nowego Testamentu na język niemiecki.

Tomasz Munzer -sformułował zasady ideowe radykalnego nurtu reformacji. Szerzył ideę "Królestwa Bożego" na ziemi tj. ustroju społecznego w którym nie ma własności prywatnej i podziału na klasy Nawoływał do walki orężnej o "Królestwo Boże". Pod wpływem jego nauki ukształtował się kierunek reformacyjny -ANABAPTYZM. Anabaptyści nie uznawali ważności chrztu niemowląt i przyjmowali ponownie chrzest w wieku dorosłym.

Innym reformatorem był Jan Kalwin (1509-1564) -Francuz. Głównym założeniem jego doktryny była wiara w rygorystycznie pojmowane przeznaczenie . Bóg podzielił wszystkich ludzi na wybranych i potępionych , a więc ich postępowanie w życiu doczesnym jest tylko potwierdzeniem tego podziału. Zdaniem Kalwina ludzie zostają potępieni nie dlatego, że grzeszą , ale grzeszą dlatego że Bóg ich potępił. Kalwin tak jak Luter uznawał te same dwa sakramenty, lecz negował możliwość przemiany chleba i wina w ciało i krew Chrystusa. Przejawem łaski bożej miało być prowadzenie cnotliwego życia ,na które składa się nieustanna praca i rezygnacja z jakichkolwiek przyjemności. Nakazy te dotyczyły zwłaszcza obchodzenia dni świątecznych. Kalwin zgadzał się na pobieranie procentów przy pożyczkach -zwalczanych w średniowieczu przez Kościół jajko lichwa ,natomiast w bogactwie upatrywał nagrodę za cnotliwe życie oraz zapowiedź zbawienia. Dlatego też rozwój gospodarki rynkowej w Europie Zachodniej z jednej strony sprzyjał doktrynie Kalwina ,z drugiej zaś strony torowała ona drogę nowym stosunkom społecznym i gospodarczym. Organizacja Kościoła była o wiele bardziej demokratyczna od luterańskiej. Decydujący głos miał w niej ogół wyznawców a nie król czy książę. Zgromadzenie wiernych powoływało pastorów oraz wybierało świeckich seniorów, którzy w ich imieniu zarządzali gminą kalwińską. Dlatego też min. we Francji (a później w Polsce i na Litwie) kalwinizm znajdował zwolenników między szlachtą i magnaterią. Uniezależniał on do pewnego stopnia te warstwy od króla przyznając stanom prawo oporu wobec "tyrana", zwłaszcza gdy ten próbował narzucić poddanym swą wiarę. w jaki sposób przebiegała reformacja?

Konflikty religijne objęły Niemcy i Francję. Doprowadziło to do szeregu wojen wyznaniowych. W Niemczech skończyło się to pokojem w Augsburgu w 1555 r., na którym przyjęto zasadę:"cuius regio eius religio"-"czyja władza tego religia". We Francji wydaniem edyktu nantejskiego-1598 r., gdzie hugenotom (wyznawcom Kalwina) przyznano prawo do praktykowania kultu religijnego, dając w zastaw szereg twierdz na terenie Francji. Zwolenników nowej wiary nazywano protestantami. Określenie to powstało w 1529 r., gdy na sejmie Rzeszy Niemieckiej zaprotestowali oni przeciwko podjętej tam uchwale , zabraniającej szerzenia haseł reformacyjnych. Konflikty wyznaniowe doprowadziły do wybuchu wojen religijnych. Objęły one znaczną część Niemiec i Francję. Choć reformacja znalazła wielu zwolenników w Niemczech ,Kościół Katolicki nadal jeszcze stanowił tu potęgę. Przy katolicyzmie pozostał cesarz oraz znaczna część Książąt głównie płd -niemieckich. Między obu stronnictwami rozgorzała długoletnia walka . W 1555 r. w Augsburgu doszło do kompromisowego pokoju , gdzie przyjęto zasadę: czyja władza tego religia. We Francji wojny toczono z przerwami do schyłku XVI wieku. Wojny te pociągały za sobą wiele ofiar ludzkich i strat materialnych. Na czele zwalczających się obozów stały dwie gałęzie rodu królewskiego: panujący Walezjusze (obrońcy katolicyzmu) i Burbonowie (zwolennicy kalwinizmu) . Szczególnym echem odbiła się noc św. Bartłomieja (23-24 sierpień 1572 r.) , kiedy to w Paryżu dokonano podstępnie napadu i rzezi zgromadzonych tam przywódców protestanckich. Kres wojnom położył dopiero edykt nantejski-1598 r. w którym Henryk IV Burbon przyznawał tamtejszym kalwinistom zwanym hugenotami prawo do praktykowania kultu religijnego.

Rezultaty.
Pod koniec XVI w. można z grubsza podzielić Europę na: protestancką-północ i katolicką -południe. Na północy dużą rolę odgrywało mieszczaństwo , na południu szlachta. Reformacja niemiecka zapoczątkowała okres przemian ideologicznych, które stopniowo ogarnęły całą Europę Zach. i Środkową. Ugruntowała ona rozbicie polityczne Niemiec. Dzięki zerwaniu z łaciną powstał niemiecki język literacki, rozwinęła się literatura polemistyczna i satyryczna oraz poezja. Kościół katolicki wobec reformacji.

Sytuacja kościoła w pierwszej połowie XVI w.
W tym czasie wiele krajów i społeczności przyjęło zreformowaną doktrynę wiary bądź wg. Lutra bądź wg. Kalwina. W Anglii król ogłosił się głową kościoła narodowego. Kościół Katolicki chcąc zachować stan posiadania i odzyskać utracone wpływy również zaczął wprowadzać reformy. Pierwsze reformy dokonano na soborze Trydenckim w latach 1545-1563. Sobór obradował z przerwami. Uchwalono na nim trydenckie wyznanie wiary. W sprawach doktrynalnych nic kościół nie zmienił tzn. uznawano nadal całą tradycję za równorzędną z Pismem Swiętym-żródłem wiary. Prawo do komentowania Pisma Św. przyznano wyłącznie Kościołowi Za niezbędne do zbawienia , obok wiary ,uznano dobre uczynki (wiara bez uczynków jest martwa ) . Utrzymano wszystkie dotychczasowe sakramenty. Językiem liturgii kościelnej pozostała Łacina. Nakazano również stałe przebywanie w diecezjach biskupom oraz regularne zwoływanie synodów i nadzorowanie podległego im kleru. W celu kształcenia kleru zaczęto zakładać seminaria duchowne . Za podstawę filozofii chrześcijańskiej uznano dzieło Św. Tomasza z Akwinu).

Skutecznym narzędziem oddziaływania na wiernych była propaganda wyznaniowa ( głoszono kazania , publiczne dysputy z protestantami , drukowano literaturę teologiczną ). W myśl zasady "przez oczy do duszy" starano się na nią oddziaływać przez bogate wyposażenie wnętrz kościelnych, przedstawienia teatralne , malowidła. Często perswazję łączono ze stosowaniem przymusu , propagandę z sięganiem po pomoc państwa w zwalczaniu wyznawców protestantyzmu. W 1542 r. Papież Paweł III powołał do życia zorganizowany na nowych zasadach trybunał inkwizycji złożony z 6 kardynałów. Inkwizytorami byli dominikanie. Inkwizycja utrzymywała licznych szpiegów i korzystała z donosów. Oskarżonych poddawano często torturom dla wymuszenia zeznań. Skazywano ich na kary pieniężne , pokutę więzienną,więzienie a nawet śmierć. W Hiszpanii inkwizycja podlegała bezpośrednio Królowi i stanowiła narzędzie władzy państwowej. W 1559 r. został ustanowiony przez papieża Pawła IV Indeks Ksiąg Zakazanych. Katolikom surowo zabroniono czytania i rozpowszechniania Ksiąg Zakazanych. Ważnym instrumentem oddziaływania Kościoła był Zakon Jezuitów, zorganizowany na zasadach wojskowych (Zakon Towarzystwa Jezusowego ) . Został założony przez Ignacego Loyolę. Jezuici byli doskonale wykształceni i stanowili elitę intelektualną świata katolickiego. Poprzez odpowiednie środki Kościół umacnił swoją pozycję, a nawet zdołał odzyskać utracone kraje min. Polskę.

81. Rozbicie państwa polskiego

Druga połowa XII i cały wiek XIII określany jest w dziejach Polski jako czas rozbicia dzielnicowego lub rozdrobnienia feudalnego. Okres ten zapoczątkowany został wraz ze śmiercią Bolesława Krzywoustego w 1138 roku, który na mocy wydanej przez siebie, jeszcze za życia, ustawy sukcesyjnej zwanej powszechnie testamentem Krzywoustego, podzielił państwo polskie pomiędzy swoich synów. Testament ten miał przede wszystkim wyeliminować niebezpieczeństwo wtrącania się możnych panów w sprawy dziedzictwa tronu przez jego potomków oraz ratować całość Polski dla dynastii Piastów.
Zgodnie z wolą Krzywoustego Władysława II otrzymał Śląsk z Wrocławiem, Bolesław Kędzierzawy - Mazowsze z Płockiem, Mieszko Stary - Wielkopolskę z Poznaniem, a Henryk ziemię sandomierską. Według zasad senioratu, opierającej się na mocy testamentu, najstarszy z synów Władysław II otrzymał dodatkowo Małopolskę ze stołecznym Krakowem jako książę zwierzchni, Pomorze Zachodnie, wschodnią Wielkopolskę z Kaliszem i Gnieznem, ziemię łęczycko - sieradzką. Do jego kompetencji należało m.in. prawo prowadzenia polityki zagranicznej bicia monet oraz dowództwo nad naczelną siłą zbrojną. Mimo tych szerokich uprawnień pierwszy prymas nie utrzymał się długo, ponieważ w wyniku walk wewnętrznych ze swymi młodszymi braćmi (juniorami)został wygnany z kraju. Wtedy władzę zwierzchnią objął kolejny najstarszy z braci - Bolesław Kędzierzawy, pod którego rządami Śląsk podzielono na dzielnice: wrocławską, raciborską i głogowską. Śmierć Bolesława Kędzierzawego, który pozostawił na Mazowszu swego syna Leszka, stworzyła szansę zdobycia tytułu pryncepsa trzeciemu z braci - Mieszkowi Staremu, który jednak został wygnany z Małopolski, a Kraków objął najmłodszy z braci - Kazimierz Sprawiedliwy. Jednak to był dopiero początek „wewnętrznej batalii” o dzielnice,która zaczęła się w roku 1138 i trwała prawie dwieście lat. Testament Bolesława Krzywoustego nie zapewnił pokoju i zgody wśród jego następców. Wkrótce po jego śmierci synowie zaczęli się wzajemnie zwalczać. Każdemu z nich chodziło o opanowanie Krakowa, bo dawało to przewagę nad pozostałymi książętami. Już po kilku latach wygnany został z Polski najstarszy syn Krzywoustego, Władysław.
Książęta panujący w dzielnicach często dzielili je między swoich synów. Księstwa dzielnicowe stawały się przez to coraz mniejsze, słabsze i było ich coraz więcej. Nie były one dość silne, by oprzeć się sąsiadom Polski. Toteż coraz częściej owi sąsiedzi mieszali się w wewnętrzne sprawy Polski. Mniej groźna w tym czasie była Ruś, ponieważ kraj ten także uległ podziałowi na wiele drobnych księstw.
W czasie, kiedy Polska była rozbita na dzielnice, Niemcy pokonali ostatecznie Wieletów i Obodrzyców - wciąż jeszcze pogańskich Słowian zamieszkałych między Odrą i Łabą. Na zdobytej ziemi założyli Marchię Brandenburską. Były to nowe niemieckie państwo, sąsiadujące bezpośrednio z Polską i bardzo niebezpieczne dla małych polskich księstw. Stopniowo zaczęła rozszerzać swoje granice kosztem polskich księstw.
Pogłębiający się proces rozbicia dzielnicowego powodował zagrożenie zewnętrzne i osłabianie kraju na arenie międzynarodowej, ponieważ nie występował już tam jako jednolite państwo. Osłabianie polityczne dzielnicowej Polski najwcześniej uwidoczniło się na Pomorzu Zachodnim, które stało się celem krucjaty niemieckiej i ostatecznie stało się zwierzchnictwo nad tym terenem objęli margrabiowie brandenburscy, którym udało się także pozyskać Ziemię Lubuską. Niestety to nie był koniec ekspansji Brandenburczyków na ziemie polskie, ponieważ doszło do utworzenia tzw. Nowej Marchii, której podstawę tworzyło opanowanie terenów zachodniopomorskich. Sytuacje rozdrobnionej feudalnej Polski, pogarszały również podboje Krzyżaków, którzy sprowadzeni zostali w 1262 roku przez Konrada Mazowieckiego. W pierwszym zamyśle zakon ten miał pełnić straż na granicy pruskiej i jaćwiskiej, a w rzeczywistości stał się poważnym zagrożeniem państwa polskiego. Dramatyczne w dziejach rozbicia dzielnicowego były też najazdy mongolskie.
W połowie XII w. kiedy to proces rozbicia dzielnicowego Polski przeżywał swe apogeum, zaczęły narastać tendencję zjednoczeniowe. Wyrastały one z przesłanek gospodarczych, politycznych a także ideologicznych.
Rozwój gospodarki i handlu doprowadził do wzmożonego kontaktu między dzielnicami, co jednak utrudnione było przez różny system monetarny, granice celne oraz niebezpieczeństwo na szlakach handlowych. Przesłanki polityczne polegały na tym, że książęta dzielnicowi byli zbyt słabi, by samodzielnie odpierać liczne ataki wrogów. Do przesłanek ideologicznych zaliczamy to, iż Polacy zagrożeni kolonizacją niemiecką, czuli swą odrębność, istniała więź narodowa co ich łączyło wewnętrznie. Ważną rolę odegrało duchowieństwo, które aby utrzymać swą pozycję, musiało przeciwstawiać się duchownym napływającym z zachodu oraz utrzymywać jedność archidiecezji gnieźnieńskiej, co w warunkach rozbicia dzielnicowego nie było łatwym zadaniem. Dużą rolę odegrały też zabytki piśmiennictwa polskiego: „Kazania Świętokrzyskie”; „Kronika polska” Wincentego Kadłubka.
W ostatniej ćwierci XIII wieku ogół społeczeństwa dążył do zjednoczenia państwa polskiego. Istniały jednak różne koncepcje owego zjednoczenia, szczególnie co do zakresu terytorialnego. Dotyczyła tego koncepcja północna - w oparciu o Wielkopolskę, południowo - krakowska i w oparciu o Czechy.
Oczywiście oprócz zwolenników zjednoczenia nie zabrakło także jego przeciwników, którymi była przede wszystkim napływająca ludność niemiecka oraz część możnych, których zaniepokoiła możliwość utraty dotychczasowych przywilejów.
Ośrodki myśli zjednoczenia skupiały się głównie w dzielnicach dobrze rozwiniętych - na Śląsku, w Wielkopolsce i Małopolsce., która miała najsilniejszą tradycję państwową i jako pierwsza podjęła się realizacji integrowania kraju. Leszek Czarny - książę sieradzki, panujący w Krakowie po Bolesławie Wstydliwym, kontynuował działo swego poprzednika w zakresie zakładania nowych miast i wsi, skutecznie też walcząc z napadami litewsko - jaćwieńskimi. Jego następca na tronie krakowskim, książę Henryk IV Probus swe panowanie wypełnił walkami o opanowanie rozbitego na dzielnice Śląska i tłumienia opozycji, która wysuwała jako swego kandydata brata zmarłego Leszka - Władysława Łokietka. Do walki po stronie Probusa włączyły się Czechy, po stronie Łokietka natychmiast książęta kaliscy. Umierając Henryk IV Probuss zapisał Kraków Przemysławowi II, który w tym czasie był już jedynym władcą zjednoczonej wielkopolski. Ponadto z jego osobą związane były możliwość odzyskania Pomorza Gdańskiego.
O Pomorze Gdańskie po śmierci Świętopełka w 1266 roku zaczęli walczyć pretendenci do tronu. Dzielnica ta stała się też terenem ekspansji Krzyżaków i margrabiów magdeburskich. Ci ostatni już w 1271 roku opanowali Gdańsk, korzystając z poparcia miejscowych osadników niemieckich, a książę pomorski Mściwój II dopiero z pomocą Księcia Wielkopolski - Bolesława Pobożnego odbił utraconą stolicę. Wtedy powiązania gospodarcze obu dzielnic stawały się coraz silniejsze. Ponadto Mściwój II zawarł z Przemysłem II traktat w Kępnie, na mocy którego zapisał mu całą dzielnicę po swojej śmierci.
Przemysł II dożąc do zajęcia Krakowa napotkał jednak potężnego rywala w osobie króla czeskiego - Wacława II. Powstrzymane przez Habsburgów Czechy zawróciły swą ekspansję na ziemie polskie. Przemysł zmuszony był stawiać opór rycerstwu czeskiemu walcząc jednocześnie z Łokietkiem. Toteż w 1291 książę wielkopolski zrzekł się swych praw do Krakowa na rzecz Wacława II, którzy w następnych latach opanował Łęczycę i niewielkie księstwa śląskie.
Po śmierci Mściwoja II, Przemysł II opanował Pomorze i w 1295 roku koronował się w Gnieźnie na króla Polski, co było ważnym etapem na drodze do zjednoczenia kraju. W kilka miesięcy potem Przemysł II został zamordowany. Wbrew jego testamentowi, w którym zapisał swe państwo Henrykowi Głogowskiemu, do walki o Wielkopolskę przystąpił Łokietek. Opanował ją prawie w całości, skupiając jednocześnie w swym ręku ziemię sieradzką, łęczycką, część Kujaw i Pomorze Gdańskie. Rządy Łokietka nie cieszyły się jednak popularnością, zniechęcona do niego hierarchia kościelna opowiadała się za Henrykiem głogowskim, który wydał dla niej znaczne przywileje. Najazd Wacława spowodowany niedotrzymaniem obietnicy Łokietka dotyczącej hołdu, doprowadził do ucieczki Łokietka. Wacław zaś opanował wszystkie jego posiadłości a w 1300 roku został koronowany na króla Polski. Starał się o przeprowadzenie reform mających na celu scentralizowanie władzy, opierając się w dużym stopniu na przybyszach z Czech i Niemiec przeprowadził reformę monetarną i ustalił system jednolitej administracji państwowej, co budziło sprzeciw ogółu ludności niechętnie patrzącej na obejmowanie władzy przez Czechów i Niemców. Stąd też Łokietek znalazł wielu stronników, zwłaszcza po śmierci Wacława II w 1305 roku, którzy opowiedzieli się za jego prawami do tronu. Opanowanie ziemi sandomierskiej, a następnie krakowskiej rozpoczęło walkę o przejście dziedzictwa skupionego w rękach Czechów.
W walce tej Łokietek napotkał wielu przeciwników: liczne rody wielkopolskie, część duchowieństwa. Opozycja zorganizowała spiski w Wielkopolsce i Pomorzu oraz bunt patrycjatu krakowskiego. Łokietek zdobył zbuntowany Kraków i zastosował wobec niego represję. Dopiero w 1314 roku udało mu się zająć Wielkopolskę, którą wcześniej zajął Henryk głogowski. Pretensję do ziem polskich zgłaszali też władcy ościenni. Bezpośredni spadkobierca Wacław II - Wacław III, który jednak został zamordowany gdy ruszał przeciw Łokietkowi, lecz po objęciu tronu czeskiego podjął pretensję Jan Luksemburski, który przybrał tytuł króla Polski.
Zagrożeniem byli również Brandenburczycy, którzy w 1308 roku ruszyli na Gdańsk. Broniący Gdańska stronnik Łokietka - Bogusza zwrócił się o pomoc do Zakonu, który niestety wykorzystał to i zbrojnie wkroczył do Gdańska, by usunąć z niej Polską załogę. Pomocą Łokietkowi były tu zagraniczne sojusze, przede wszystkim z Karolem Robertem, królem Węgier a także z księstwami Rusi. W walkach z Brandenburgią w latach 1315 - 1317 Łokietka królowie państw skandynawskich i książęta zachodniopomorscy. Wojny te mimo, że przyniosły zwycięstwa, to jednak utwierdzały władzę Władysława Łokietka i umożliwiały staranie się o koronę królewską. Popierany był przez niemal całe rycerstwo Małopolski i Wielkopolski.
Mimo niezdecydowanego stanowiska Papieża, w styczniu 1320 roku Władysław Łokietek został koronowany na króla Polski.
Datę koronacji Łokietka, symbolicznie przyjmuje się jako koniec rozbicia dzielnicowego w Polsce i jej zjednoczenie, mimo, iż zjednoczenie owe nie było jeszcze całkowite.
Rozdrobnienie feudalne był dla Polski i ówczesnego społeczeństwa okresem i niezwykle trudnym. Kraj borykał się z problemami wewnętrznymi, jak również zewnętrznymi odpierając liczne ataki wrogów. Jednak w skomplikowanym procesie udało się rodzimej dynastii zjednoczyć i odrodzić Królestwo Polskie.

82. RUCH EGZEKUCYJNY

ruch - przejście od możności do aktywności
egzekucja - wykonanie
Na przełomie XV i XVI w. znika pojęcie stanu w znaczeniu średniowiecznym i na określenie przyjmuje się CONDITO ( położenie ),

Pełnię praw politycznych i ekonomicznych posiadała szlachta. Ona tworzyła naród obywatelski. Instytucjami władzy szlachty były sejmiki, sądy ziemskie, zaś szlachtę w skali całego państwa reprezentowała izba poselska sejmu. Drugą poważną grupą narodu politycznego była magnateria. Miała ona te same uprawnienia co stan szlachecki, ale górowała nad szlachtą pozycją ekonomiczną. Przedstawiciele tej grupy otrzymywali większość ważnych urzędów w państwie . Reprezentantem tej grupy była izba senatorska. Trzecim tzw. sejmującym stanem był monarcha. Do jego uprawnień należało:
-dowództwo nad armią

-obsadzanie urzędów dożywotnie

- prowadzenie polityki zagranicznej

-zwoływanie sejmów

-miał inicjatywę ustawodawczą.

Również pod wpływem starożytnych wykształca się pojęcie narodu jako wspólnoty obywatelskiej (wspólnoty praw ). Do mentalności stanu szlacheckiego bardzo pasowało pojęcie, że naród jest wolny wtedy, gdy sam stanowi swoje prawa i wybiera swoich urzędników. Jeden z teoretyków myśli szlacheckiej z początków XVI w. pisał, że król jest panem swojego królestwa, ale nie jest panem życia i mienia swoich poddanych. W czasie panowania Zygmunta Starego ( 1506 - 1548 ) istniał pewien konflikt między opinią stanu szlacheckiego a monarchą. Król był posiadaczem dużej liczby majątków, tzw. dóbr królewskich. Teoretycznie dochody z tych majątków winny iść na potrzeby dworu, armii i uposażenie urzędników, tzn. dochody z określonych dóbr królewskich były związane z piastowaniem określonego urzędu. Dochody z dóbr przypisanych urzędowi starościńskiemu szły na utrzymanie starosty i odpowiedniego aparatu władzy. Szlachta uważała, że dobra koronne będące w posiadaniu magnatów winny wrócić do korony, ale nie zgadzał się z tym król Zygmunt Stary. (Szlachta uważała, że prawa RZ.P. są dobre. Zło polega na tym , że nie są one egzekwowane. Chodziło gł. o to, że monarcha rozdawał królewszczyzny magnatom, żeby uzyskać ich poparcie finansowe bądź polityczne, że nie przestrzegano zasady nie łączenia dwóch godności w jednym ręku. W trakcie rozwoju reformacji dochodzą również do tego spory o egzekwowanie przez starostów wyroków sądów biskupich.) . W roku 1537 szlachta zebrana na pospolite ruszenie przeciw Mołdawi zawiązała sejm rokoszowy, domagając się od króla realizacji programu egzekucji praw i dóbr. Chodzilo min. o niełączenie kilku dygnitarstw w jednym ręku, zwrotu posiadanych nieprawnie przez magnatów królewszczyzn, ściślejszej unii z Litwą , wprowadzenia kościoła narodowego.Autorytet Zygmunta Starego był tak duży, że szlachta nic nie uzyskała. W czsach Zygmunta Starego szlachta dość pokornie uchwalała podatki wymagane przez monarchę, natomiast nasilenie rządań i pewne osłabienie powagi władzy monarszej pojawiło się w czasach jego następcy - Zygmunta Augusta ( 1548 - 1572 ). Chodziło tu o konflikt króla ze szlachtą wokól malżeństwa z Barbarą Radziwiłówną, ale do przesilenia doszło w latach 1562 - 1563. Król potrzebował pieniędzy na wojnę z carem Iwanem Groźnym o Inflanty, a mógł je uzyskać tylko przez odpowiednie uchwały sejmowe. Żeby jednak te pieniądze otrzymać musiał pójść na ugodę ze szlachtą. (ceną była realizacja postulatów ruchu egzekucyjnego W latach 1562 - 1563 sejm piotrkowski uchwalił egzekucję dóbr. I tak wszystkie dobra królewskie zastawione po roku 1504 mają być przez dotychczasowych posiadaczy zwrócone państwu. Sejm zakazuje starostom egzekwować wyroki sądów biskupich. Na następnym sejmie w 1563 r. nakazano lustrację dóbr królewskich, oszacowanie ich dochodów, z tego 1/4 miała być przeznaczona na utrzymanie stałej armii , tzw. wojsko kwarciane. Dla skarbu tego wyznaczono miejscowość Rawa Mazowiecka. W ten sposób doszło do oddzielenia skarbu królewskiego od państwowego. Inne reformy sejmów z lat 1563 - 1569 : wprowadzenie kontroli skarbowej sejmu nad dobrami królewskimi, nałożenie na kościół obowiązku płacenia podatków nadzwyczajnych, ujednolicenie systemu miar i wag, ujednolicenie państwa przez zniesienie odrębności prawno - ustrojowych: Mazowsza i Prus Królewskich. Osobnym tematem jest unia Polski z Litwą.
( przyczyny unii :
1. przewidywanie bezpotomnej śmierci ostatniego z Jagiellonów,
2. postulaty egzekucyjne- unia się w nich zawierała,
3. obawa Litwinów przed zagrożeniem moskiewskim)

Rzecz polegała na tym, że szlachta polska uważała, że wszystkie ziemie winny w jednakowym stopniu uczestniczyć w kosztach utrzymania państwa, a szczególnie Prusy Królewskie oraz Wielkie Księstwo Litewskie. Chodziło o to, aby z jednej strony dygnitarze i szlachta tamtych ziem posiadali te same prawa, wchodzili w skład tych samych instytucji i ponosili te same koszta. W 1569 r. nastąpiło ściślejsze połączenie Prus Królewskich z Koroną Królestwa Polskiego, a więc wojewodowie i kasztelanowie pruscy weszli do senatu, natomiast posłowie ziemscy weszli w skład Izby Poselskiej Sejmu Polskiego. Gorzej przedstawiała się sprawa z Litwą albowiem przeciw ściślejszemu łączeniu z Koroną oponowała magnateria litewska, natomiast jasnym było , że monarcha zejdzie bezpotomnie, a więc zniknie wspólnota dynastii jako czynnik łączący. Aby temu zapobiec Zygmunt przelał dziedziczne prawa do tronu litewskiego na koronę Królestwa Polskiego. Magnateria litewska próbowała się temu przeciwstawić, a nawet opuściła salę obrad sejmu Lubelskiego. W odpowiedzi na to król wydał akt inkorporacji ( wcielania) do korony województwa podlaskiego, wołyńskiego i bracławskiego. Wobec takiego nacisku magnateria litewska powróciła na salę obrad i 28.VI.1569 r. uchwalono tzw. AKT UNII LUBELSKIEJ, mocą którego Korona i Wielkie Księstwo Litewskie stanowią jedno niepodzielne państwo : RZECZPOSPOLITĄ OBOJGA NARODÓW ( unia personalna zmieniła się w unię realną, złączoną wspólnotą instytucji ) Oba kraje mają jednego króla wybieranego wspólnie i koronowanego w Krakowie, wspólne sejmy, monetę , politykę zagraniczną, wolność osiedlania się Polaków i Litwinów w obu krajach, osobne ale jednakowe urzędy, skarb i wojsko. Wokół ruchu egzekucyjnego utworzyła się grupa zdolnych parlamentarzystów z Siennickim na czela. Ruch egzekucyjny miał też swoje aspekty religijne, społeczne i światopoglądowe. Wtedy szlachta wyodrębniła się jako klasa w pełni obywatelska. Ruch wymierzony był przeciw magnaterii, a także był artykulacją różnic wyznaniowych. W tym czasie reformacja poczyniła w Polsce znaczne postępy. W miastach gł. Prus Królewskich szerzyła się doktryna luterańska, co zresztą uniemożliwiało integrację tych miast z resztą społeczeństwa polskiego. Natomiast wśród szlachty popularna była doktryna kalwińska, ze względu na jej demokratyczny charakter (wierni sami sobie wybierali kapłanów, pastorów ). W 1570 r . bracia czescy, Kalwini i Luteranie zawarli tzw. zgodę Sandomierską, tworząc tzw. wyznanie polskie. Od zgody byli wyłączeni Arianie. W 1572 r. zmarł ostatni z Jagielonów Zygmunt August i przed społ. stanęło zadanie :
- utyrzymania porządku w państwie
- określenia procedury wyboru następnego władcy.
Wtedy jeszcze konstrukcja prawno - ustrojowa państwa nie była w pełni ukończona. Jednak szlachta pozytywnie zdała egzamin. We wszystkich województwach powołano konfederację do utrzymania prawa i porządku publicznego oraz ustanowiono tzw. SĄDY KAPTUROWE, które miały za zadanie ścigać i karać wszelkiego rodzaju przestępstwa. Było to bardzo ważne, gdyż wszystkie wyroki wydawano w imieniu króla, a więc teoretycznie rzecz biorąc brak króla uniemożliwiłby funkcjonowanie wymiaru sprawiedliwości i mógłby się stać powodem anarchii. Jednocześnie odbywały się zjazdy szlacheckie, celem opracowania procedury wyboru króla i formy utrzymania porządku w okresie bezkrólewia. Jednolity dotąd obóz szlachecki rozbił się na dwa odłamy, wg. kryteriów wyznaniowych: na szlachtę katolicką i szlachtę innowierczą.

Następnie na zjeździe generalnym szlachty powzięto decyzję o zwołaniu SEJMU KONWOKACYJNEGO. Odbył się on w Warszawie w 1573 r.Brakowało w nim pierwszego stanu sejmującego - króla. Doszło tam do podziału, wg. różnic wyznaniowych. Osobno katolicy osobno innowiercy. Wielkim zwycięstwem katolików była uchwała, że interrexsem tzn. naczelnikiem państwa w czasie bezkrólewia będzie prymas. Do obowiązków interrexsa należało zwoływanie sejmu w czasie bezkrólewia, przewodniczenie senatowi oraz nominacja nowo wybranego króla. Miejscem elekcji miała być Warszawa, a właściwie wieś Kamień pod Warszawą. Postanowiono też na wniosek jednego z przywódców szlacheckich - Jana Zamoyskiego, odbywać elekcję " viritim" (mąż w męża ) tzn, że każdy szlachcic ma prawo do osobistego wybierania króla na powszechnym zjeździe szlacheckim. Miejscowość Kamień nie została wybrana przypadkowo gdyż na Mazowszu było najwięcej ubogiej mało wykształconej ale za to gorliwie katolickiej szalchty. W ostatnim dniu tego sejmu innowiercy zawiązali konfederację , tzw. KONFEDERACJĘ WARSZAWSKĄ ( styczeń 1573 r.) celem zagwarantowania pokoju religijnego. Opracowano wtedy zasady konfederacji warszawskiej oraz wyłoniono delegację, która miała opracować warunki na jakich przyszły władca mógł objąć panowanie w Polsce. Konfederacja warszawska mieściła się w ogólnej ideii konfederacji zawiązywanych w czasie średniowiecza. Chodziło o zachowanie pokoju i bezpieczeństwa publicznego. Konfederacja dopełniała jedynie, że nie wolno naruszyć pokoju i bezpieczeństwa społecznego z powodów wyznaniowych. Konfederacja ta została uznana przez episkopat katolicki za nieważną, gdyż nie było przy niej króla. Tak więc jedynym gwarantem konfederacji była wola stanu szlacheckiego.

Do tronu Rz. P. rywalizowało wielu kandydatów zagranicznych. Przybyły poselstwa od cesarza rzymsko - niemieckiego, papieża i króla Francji. Katoliccy senatorowie popierali syna cesarza, arcyksięcia Ernesta Habsburga. Wrogiem polit. tej dynastii był przywódca szlachty- Jan Zamoyski. Natomiast szlachta innowiercza ( gł. litewska) gotowa była poprzeć kandydaturę cara moskiewskiego Iwana IV Groźnego. Kompromisowym rozwiązaniem tej sytuacji stała się elekcja Henryka Walezego, przedstawiciela franc. dynastii Walezjuszy. Zanim to nastąpiło szlachta polska i litewska, aby uniknąć dążenia króla do władzy absolutnej, wypracowała nową umowę z władcą, która znacznie ograniczała zakres jego praw w systemie ustrojowym Rz.P. W 1573 r. sejm elekcyjny przedstawił obranemu na tron polski Henrykowi Walezemu dwa pakiety warunków do przyjęcia. Jeden z nich to tzw. ARTUKUŁY HENRYKOWSKIE. Były to obowiązki prawno - publiczne, które każdy monarcha elekcyjny musiał zaprzysiądz przed wstąpieniem na tron:
-gwarantowały szlachcie zachowanie nadanych dotychczas przywilejów
-określały zasady ustroju obu państw Rz.P.
-określały miejsce i uprawnienia władcy w kraju ( król miał przestrzegać wolnej elekcji, zwoływać co dwa lata sejm, politykę wew. i zagraniczną poddać kontroli sejmu oraz bez rady senatorów stale rezydujących na dworze nie podejmować żadnych istotnych decyzji politycznych)
-szlachta miała możność wypowiedzenia posłuszeństwa królowi, gdy łamał on przywileje szlachty.

Druga grupa warunków to tzw. PACTA CONVENTA. Nie miała ona charakteru ustrojowego, lecz określała doraźne zobowiązania monarchy. Henryk Walezy zobowiązany był do:
-kształcenia młodzieży szlacheckiej w Paryżu
-spłacenia długów Z. Augusta
-sfinansowania budowy floty

Koronacja H. Walezego odbyła się w Krakowie w 1574 r. Nowy król zaprzysiągł artykuły henrykowskie oraz pacta conventa. Jednak już w kilka miesięcy po koronacji na wieść o śmierci brata, króla Karola IX uciekł z Polski, aby objąć tron Francji jako Henryk III. W wyniku tego Polacy musieli dokonać ponownej elekcji. Podzielono się na dwie grupy:
-magnacko- senatorską, która w 1575 r. dokonała elekcji cesarza Maksymiliana II.
-średnioszlachecką, która pod wodzą Jana Zamoyskiego obwołała władczynią Annę Jagiellonkę-siostrę Z. Augusta. Na jej męża wybrano księcia Siedmiogrodu - Stefana Batorego, który szybciej od swego rywala zjawił się w Polsce. Koronacja Batorego nastąpiła w Krakowie w 1576 r. Król umarł bezpotomnie w 1586 r. i społeczeństwo polskie znów stanęło wobec konieczności nowej elekcji. W 1587 r. poraz kolejny doszło do podwójnej elekcji: zwolennicy tradycji Jagiellońskiej obrali królewicza szwedzkiego Zygmunta III Wazę, a partia katolicko - senatorska Maksymiliana Habsburga. Spór roztrzygnięto drogą zbrojną. Wojsko pod dowództwem J. Zamoyskiego pokonało wycofującego się na Śląsku Maksymiliana, a więc władcą został Z. Waza. Końcowe ćwierćwiecze XVI w. przyniosło utrwalenie systemu ustrojowego ukształtowanego w dobie sejmów egzekucyjnych i bezkrólewia. Ostatnią ważną reformą była też przebudowa sądownictwa. Najwyższymi instancjami sądowymi stały się: Trybunał Koronny i Trybunał Litewski powołane przez Batorego. Zasiadali w nich przedstawiciele szlachty wybieranej na sejmach oraz duchowieństwa katolickiego. Reforma ta ograniczała sądowniczą władzę króla, usprawniała jednak system sprawiedliwości. Głównymi siłami politycznymi pozostali król , szlachta i magnateria

Ruch egzekucyjny były to żądania średniej szlachty wobec króla, do egzekwowania praw i przywilejów szlacheckich. Datuje się go na XVI wiek, z tym, że jego powstawanie można zacząć liczyć już od zjazdu korczyńskiego(1456), gdzie domagano się dokładnej rewizji i naprawy prawa. Stan szlachecki posiadał w dobie swojej „złotej wolności” pełnie praw politycznych i ekonomicznych, to on tworzył naród obywatelski. Instytucjami władzy szlachty były sejmiki , sądy ziemskie, zaś szlachtę w skali całego państwa reprezentowała izba poselska sejmu. Drugą grupą narodu politycznego była magnateria. Miała ona te same uprawnienia co stan szlachecki, jednak górowała nad nią pozycją ekonomiczną. Przedstawiciele tej grupy otrzymywali większość urzędów w państwie. Jej reprezentantem była izba senatorska. Trzecim stanem sejmującym był król, do którego uprawnień należało dowództwo nad armią, dożywotnie obsadzanie urzędów, prowadzenie polityki zagranicznej oraz inicjatywa ustawodawcza.
Ruch egzekucyjny powstał, ponieważ prawo było w owych czasach nagminnie łamane przez rządzącego. Szlachta praktycznie w ogóle nie domagała się reform (lecz nie można mówić tak o tym, ponieważ egzekucja wszystkich tych praw dokonałaby bardzo znaczących reform) tylko egzekucji swoich praw, ponieważ podług ich przekonań, prawo stało ponad wszystkim. Postulowała ona wtedy zwrot majątków królewskich, które monarcha rozdawał magnatom, ażeby uzyskać ich poparcie polityczne lub finansowe. Sprzeciwiała się również piastowaniu przez jedną osobę dwóch lub więcej urzędów, ponieważ twierdziła, iż taki urzędnik nie może rzetelnie wykonywać swoich obowiązków. Żądali także ujednolicenia systemu prawa, wojska, administracji oraz sądownictwa, a także podawali w wątpliwość przywileje kościoła.
Ruch egzekucyjny skierowany był przede wszystkim przeciwko nie wypełnianiu postanowień króla, lecz magnateria również była przedmiotem ataków stanu średniej szlachty. W czasie swego panowania Zygmunt Stary (1506-1548) był posiadaczem dużej liczby majątków, czyli dóbr królewskich. Teoretycznie dochody z tych majątków powinny iść na potrzeby dworu, armii i urzędników. Jednak w praktyce było inaczej. Monarcha, poza prawem nadawał swoje dobra magnatom, w celu uzyskania ich poparcia. Wobec takich poczynań szlachta zdała sobie sprawę, iż magnateria ze swoją przewagą ekonomiczną stanowi naprawdę dużą przeszkodę w usprawnieniu państwa. Tak więc domagała się ona egzekucji dóbr czyli odebrania magnatom nadanej im królewszczyzny. Majątki te miały znaleźć się z powrotem w skarbie państwa i przynieść ulgi w podatkach nakładanych na szlachtę. Stan szlachecki żądał także opracowania w postaci jednolitej i usystematyzowanej całości przepisów prawnych, co miałoby dać szlachcie bezpieczeństwo w handlu zbożem oraz zatrzymać trochę „magnacką swawolę”.
Hasło Nihili Novi miało też swoje znaczenie w walce szlachty o egzekucje praw. „Nic nowego bez nas” oznaczało, iż władza może być silna tylko wtedy, gdy reprezentowana jest przez wszystkie trzy stany. Twierdzili, że król i senatorowie nie mogą reprezentować całego państwa. Lecz nie należy interpretować tego, jakoby szlachta traktowała równo wszystkie trzy sejmujące stany.
Program egzekucyjny był prawie w takim samym stopniu skierowany i antykrólewsko i antymagnacko. Szlachta domagała się przede wszystkim wykonywania praw oraz osłabienia pozycji magnaterii, poprzez zabranie jaj majątków królewskich. Program egzekucyjny podsuwał wizję państwa silnego, w którym nieznano by anarchii oraz oligarchii i absolutyzmu. Jednak uzasadniał on przede wszystkim model państwa demokracji szlacheckiej. Ruch egzekucyjny osiągnął między innymi lustrację dóbr koronnych, egzekucję dóbr, powołanie „wojska kwarcianego”, reformę podatkową oraz ujednolicenie miar i wag. Jego głównymi działaczami byli Hieronim Ossoliński, Mikołaj Sienicki, Rafał Leszczyński.

83. Społeczeństwo masowe

Społeczeństwo cywilne pragnęło wolności od państwa; społeczeństwo masowe zapragnie wolności poprzez nie. Lud, partia, państwo i wódz - oto nowa wizja społeczeństwa, diametralnie przeciwstawna obywatelskiemu.

Utkane z elit społeczeństwa burżuazyjnego społeczeństwo obywatelskie powstawało, zanim masy zorganizowały się i wywalczyły dostęp do życia publicznego. Masy, czyli bezdomnych, pozbawionych ziemi, niepiśmiennych chłopów, wygnały ze wsi przemiany w rolnictwie, które zachodziły na przełomie XVIII i XIX wieku. Część wygnały donikąd; to właśnie tę grupę miały kontrolować surowe kary za włóczęgostwo. Garstka popłynęła w nieznane, za ocean. Reszta przemieściła się do miast, gdzie w pełni wchłonęła ją dopiero rewolucja przemysłowa.

Na wsi żyli w biedzie, o głodzie i w poniewierce, ale w sytuacji ostatecznej mogli na coś liczyć. Jeżeli nie na pańską łaskę lub litość, to na pomoc rodziny, sąsiadów. Siły przyrody, od których zależał ich los, próbowali obłaskawiać za pomocą rytuałów, często wywodzących się z pogańskich czasów, a w akceptacji klęsk pomagała im wiara. W mieście stracili nawet to minimum poczucia bezpieczeństwa, nie mając żadnego oparcia na wypadek głodu, choroby, pomoru. Stali się zależni od wielu sił, których nie rozumieli; nie wiedzieli, jak na nie wpływać i co z nimi począć. Czuli lęk, bezsilność i zagubienie.

Cóż dla nich mogło znaczyć społeczeństwo obywatelskie? Albo zasada polegania na sobie jako droga do sukcesu? Oni i tak przecież musieli polegać na sobie, ale tym nie mogli nakarmić siebie ani swoich dzieci. Co można im było zaproponować? Ziemię? Wszak właśnie zostali wyzuci z tego skrawka własnego albo gminnego gruntu, który ich żywił. Owszem, wolno im było marzyć o ziemi w Ameryce. Ilu jednak mogło zmieścić się na statek transportujący setki sług kontraktowych; od ilu można było oczekiwać wyobraźni, odwagi i desperacji potrzebnych, aby zaryzykować podróż w nieznane? Własność? O tę właśnie toczyła się walka między niedobitkami szlachty a burżuazją. Przedsiębiorczość? Ta była dostępna, choć w osobliwej formie, dla kobiet, które mogły sprzedawać same siebie, lub dla młodzieniaszków, którzy próbowali coś zwędzić, ryzykując głowę.

Społeczeństwo obywatelskie, o którym pisali między innymi J. Locke, G. W. F. Hegel (patrz: "WiŻ" nr 7/1996), składało się z szacownych ludzi w surdutach, którzy mieli wiele do stracenia, posesjonatów, którzy próbowali powiększać to, co już posiadali. Dla tych, którzy nie mieli nic, nie było w nim miejsca. Locke - autor nie tylko liberalnych traktatów o rządzie, ale również niewolniczej konstytucji Południowej Karoliny - oferował tym drugim pracę trwającą w fabryce osiemnaście godzin na dobę, proponując zarazem, aby robotnicze dzieci w wieku 3-4 lat odbierano rodzicom, przyuczając je w przyfabrycznych szkołach do prostych czynności produkcyjnych, co pozwalałoby matkom - wolnym od obowiązków wychowawczych - również pracować od rana do nocy.

Instytucjami społeczeństwa biedaków nie były korporacje, banki, uniwersytety czy stowarzyszenia, lecz karczma, brama pod fabryką, a potem - w końcu XIX wieku - co niedziela trybuny stadionów piłkarskich, które okazały się najbardziej skutecznym środkiem włączania mas w społeczeństwo i nadawania im poczucia miejskiej tożsamości.

Te zagubione i bezsilne masy potrzebowały bezpieczeństwa, pomocy, opieki i kierownictwa z zewnątrz, od kogoś, kto dałby im jakąś nadzieję i nadał sens ich życiu. Te oczekiwania miał na myśli José Ortega y Gasset - filozof hiszpański pierwszej połowy XX wieku - gdy w Buncie mas pisał, że masa pojawiła się w świecie po to, by nią kierowano, by na nią wpływano, by ją reprezentowano, by ją organizowano - a nawet po to, by przestać być masą, a przynajmniej do tego celu zmierzać. Ale nie przyszła na świat po to, by to wszystko robić sama z siebie. Życie swoje musi odnosić do instancji nadrzędnych, jakimi są doskonalsze mniejszości.*

Masy zorganizowała dopiero fabryka. Ludzie byli tam razem, w wielkiej liczbie, co dawało im poczucie siły. Fabryka wyłoniła przywódców robotniczych, którym odwagi dodawali subtelni myśliciele z zewnątrz. Masy fabryczne stały się łakomym kąskiem dla każdej opozycji, a bezrobotny lumpenproletariat - dla każdej rewolucji. Związki zawodowe walczyły o lepsze warunki pracy. Powstały partie rewolucyjne, często zresztą kierowane przez ludzi z warstw wyższych, nie przez robotników. Partie te określały siebie mianem awangardy mas.

W drugiej połowie XIX wieku masy już są widoczne; silne i groźne. Społeczeństwo obywatelskie, które od jakiegoś czasu kontroluje władzę polityczną, nie może dłużej ignorować mas. Może je wchłonąć, rozstrzelać albo jakoś skanalizować potęgę i energię w nich tkwiące. Może też polec przez masy zalane...

W końcu XIX wieku wchłonięcie mas przez społeczeństwo powiodło się tam, gdzie istniały silne instytucje obywatelskie oraz wystarczający poziom zamożności. Formalnie, nowy układ przybrał postać demokracji, czyli przyznania praw wyborczych wszystkim, początkowo tylko mężczyznom. Ale demokracja mogła oswoić masy jedynie wtedy, gdy możliwe było zaspokojenie ich żądań ekonomicznych. Tak było w Stanach Zjednoczonych, gdzie wciąż jeszcze istniały materialne warunki dla ruchliwości społecznej. Uprzemysłowienie w Europie Zachodniej powiększało "bochenek" do podziału. Niebagatelne znaczenie miały też kolonie społeczeństw przemysłowych, które pozwalały na emancypację mas, opłacaną w Anglii, Holandii i Francji z eksploatacji krajów skolonizowanych. W Anglii środkiem włączania mas w społeczeństwo stały się szkoła i fabryka, a zatem powszechna edukacja, związki zawodowe, a także partie polityczne, kluby sportowe, organizacje sąsiedzkie, choć granic klas nigdy tam nie usunięto. We Francji - gdzie kapitalizm był młodszy, a społeczeństwo obywatelskie nie tak silne - zanim burżuazja dała robotnikom prawo głosu, część z nich rozstrzelała, a resztę zastraszyła po Komunie Paryskiej.

Tam natomiast, gdzie społeczeństwo obywatelskie było słabe, gdzie nie było kolonii ani dóbr do podziału, organizacją energii mas zajęło się państwo. Zawsze zresztą było ono atrakcyjne dla mas, tak samo jak pojęcie demokracji, choć z dodatkiem słowa "ludowa". Demokracja oznaczała rządy większości, a to właśnie masy stanowiły liczebną większość. Rząd demokratyczny zatem powinien mieć jeden główny cel: stać się opiekunem - samych z siebie bezsilnych - mas. Powinien wziąć w ryzy kapitalistów, fabrykantów, kupców i innych krwiopijców. Powinien w końcu zadbać o dobrobyt ludu. Skoro rynek i społeczeństwo są na usługach burżuja, to nie można na nie liczyć w jakiejkolwiek, nawet najdrobniejszej sprawie. Toteż każdą kwestią powinno zająć się państwo. O ile społeczeństwo cywilne pragnęło wolności od państwa, to społeczeństwo masowe zapragnie wolności poprzez nie. A skoro demokratyczne państwo ma realizować interes ludu, to nie powinno mieć żadnych ograniczeń. Demokracja ludowa w swym założeniu była hiperdemokracją; rządem większości, a nie praw.

Demokracja ta zwróciła się w stronę filozofii Jana Jakuba Rousseau. Nie używał on pojęcia dobra wspólnego, lecz dobra powszechnego. Mówił o woli ludu i o dobru ogółu. Powstawał problem, czym jest dobro ogółu i kto ma je interpretować. Odpowiedź znajdowała się w jego Umowie społecznej. Rousseau wyjmował jednostkę z tradycyjnych instytucji społecznych i czynił ją obywatelem. Nie połączony żadnymi więzami (obywatelskimi lub społecznymi) lud zawiązywał umowę, na mocy której powoływał władzę, mającą realizować jego wolę. Na tym kończyły się rządy ludu, bo ten nie mógł odwołać swych przedstawicieli ani zerwać umowy. To deputowanym przypadło zadanie odczytywania woli swych wyborców, nie mając w tym żadnych ograniczeń. Takie rozwiązanie w praktyce zawsze prowadziło do tyranii tych, którzy realizowali wolę ludu albo dbali o interes mas, czyli jakobinów i bolszewików. Dla Rousseau wola ludu nie znała granic. Dla Antoine'a Saint Justa i Feliksa Dzierżyńskiego nie było wolności dla wrogów wolności. Każde zresztą przeświadczenie o możliwości realizacji przez władzę woli lub dobra ludu sprzyja nieograniczonej władzy tych, którzy otrzymują demokratyczny mandat.

W takiej demokracji - bez ograniczeń i bez praw - lud nie ma środków kontroli nad przywódcami, bo ci zawsze znajdą jakiś sposób, by wygrać wybory. Lud może ich tylko rozliczyć za pomocą siły - siły ulicy, fabryki, tłumu. Będzie ich rozliczać z urzeczywistnienia swych pragnień. W krajach biedniejszych, gdzie "bochenek" do podziału wciąż jeszcze jest za mały, materialnych pragnień zrealizować nie sposób.

Wtedy można podsunąć masie pragnienia symboliczne. Najlepiej takie, które przełamią barierę oddzielającą lud od elit i sprawią wrażenie wciągnięcia go do społeczeństwa. Propozycją tą może być, na przykład, przynależność do narodu. Ponieważ lud nie uczestniczy w materialnych zdobyczach państw narodowych, koncepcja narodu staje się symboliczna: wspólny język, tradycja, kultura, a przede wszystkim zasada, że "my" to nie "oni". Antysemityzm też może być wygodny, jeżeli przekona się lud, że "oni" zajęli w strukturze społecznej miejsca, których zwolnienie otworzyłoby szerokie kanały dla ludzkiej ruchliwości. Albo kolonializm, który integrował jednostki wokół przynależności do tej samej rasy. My wszyscy jesteśmy biali, a czarni czy żółci powinni nam służyć. Ekspansja kolonialna stwarzała przecież możliwość ruchliwości społecznej dla mieszkańców metropolii. We Francji po rewolucji 1848 roku buntownikom chętnym do osiedlenia się w Algierii obiecano amnestię oraz 3-11 hektarowe działki w kolonii wraz z mieszkaniem. Równie atrakcyjna mogła być ideologia państwowa, której służył każdy konflikt międzynarodowy. Państwo (najczęściej narodowe) jest wartością samą w sobie, która wymaga ofiary, także ofiary krwi. Masom można także podsunąć niematerialne pragnienie skierowane przeciw państwu, czyli ideę rewolucji w imię interesu klasowego i obietnicę prawdziwej demokracji ludowej.

Zajrzyjmy do historii doktryn politycznych XIX wieku. Słabiutki w Europie kontynentalnej liberalizm zostaje wyparty przez nacjonalizm i myśl szkoły historycznej, przez rasizm i antysemityzm, przez etatyzm, socjalizm i marksizm. Dawnych ideałów próbują bronić utylitaryzm, solidaryzm społeczny i chrześcijańska myśl społeczna, ale czynią to coraz słabiej, ustępując na rzecz woli większości, a zatem coraz mniej skutecznie. Dobro ogółu jest teraz częściej definiowane jako dobro narodu, państwa lub klasy, a spoiwem społeczeństwa stają się elementy solidarności plemiennej, zawsze wrogie społeczeństwu otwartemu.

Totalitaryzm był próbą włączenia ludu do państwa, bo nie do społeczeństwa, które zniszczył. Nieprzypadkowo rozwinął się tam, gdzie społeczeństwo cywilne było słabe lub podporządkowane państwu. We Włoszech i w Niemczech korporacjonizm wbudował stowarzyszenia w strukturę państwa, a służba państwowa była szerzej otwartą drogą kariery dla mieszczaństwa aniżeli zdobywanie niezależnej pozycji na rynku i w społeczeństwie, w którym dominującą pozycję zachowali - aż do czasów faszyzmu i nazizmu - książęta i szlachta dworska.

Lud, jedna partia jako środek mobilizacji mas, państwo oraz stojący na czele partii i państwa wódz - oto nowa wizja społeczeństwa, diametralnie przeciwstawna obywatelskiemu. W społeczeństwach tych spełniła się wizja Ortegi y Gasseta, który pisał:... Rzecz jednak w tym, że człowiek masowy rzeczywiście wierzy w to, że państwo to on, i coraz usilniej dąży do tego, by za jego pomocą niszczyć pod jakimkolwiek pretekstem wszelkie twórcze mniejszości, które mu przeszkadzają, i to we wszystkich dziedzinach życia, w polityce, ideologii, przemyśle. Rezultaty tych dążeń okażą się fatalne. Społeczna żywiołowość będzie stale łamana przez interwencję państwa; nie będzie mogło zakiełkować żadne nowe ziarno. Społeczeństwo będzie musiało żyć dla państwa; człowiek dla machiny rządowej.

Z czasem totalitarna machina rządząca zniszczy oparte wyłącznie na więzi symboliczno-emocjonalnej i na podporządkowaniu wojskowej dyscyplinie społeczeństwo, zniszczy człowieka, a w końcu samą siebie. Na gruzach totalitaryzmu powstaną nowe wizje społeczeństwa obywatelskiego - w Europie Zachodniej po II wojnie światowej, w latach siedemdziesiątych w Europie Wschodniej, a dokładniej - w Polsce

84. W JAKI SPOSÓB POLACY WALCZYLI Z OKUPANTEM?

(PAŃSTWOPODZIEMNE)
Pokonane w kampanii wrześniowej 1939r. przez dwóch nieporównywalnie silniejszych wrogów państwo polskie nadal prowadziło walkę i potwierdzało swoją trwałość. Z „przyczółków niepodległości" (władze RP i wojsko polskie na obczyźnie, ruch oporu w kraju) Polacy podjęli wszechstronną walkę o wyzwolenie kraju, a także o przyszły kształt państwa. Toczyła się ona na kilku płaszczyznach; na frontach, na których gorzały regularne boje, w walce konspiracyjnej w kraju, na arenie międzynarodowej. W okupowanym kraju wytrwale pracowano nad zbudowaniem jednolitych struktur wojskowych, wiarygodnych władz podziemia cywilnego oraz porozumieniem niepodległościowych sił politycznych.
Po latach wybitny uczony prof. Jan Szczepański napisze: „Polska jako jedyna kontynuowała swój był państwowy w postaci państwa podziemnego różnego od tych form państwa, jakie istniały w Jugosławii czy Francji. Jest to, moim zdaniem, daleko większy powód do chluby niż zniszczenie Warszawy w beznadziejnym powstaniu. W ten sposób, bowiem Polska zademonstrowała swoje zdolności do stworzenia państwa w warunkach najtrudniejszych, do rozbudowania jego instytucji, objęcie jego działaniem prawie wszystkich zakresów życia narodu, ratowania substancji gospodarczej, społecznej i kulturalnej. A to wymagało godnych podziwu umiejętności, twórczych metod pracy i dyscypliny społecznej, mądrości politycznej dalekowzrocznej, a więc tych elementów świadomości narodowej i cech narodowych, które decydują o trwałości bytu narodowego".
Podstawą umożliwiającą budowę państwa podziemnego, było utworzenie 30 września 1939 r. nowego rządu RP, który powstał w pełni legalnie, zgodnie z obowiązującą konstytucją z 1935r. Legalność tego rządu sprawiła z kolei, iż legalnymi były jego decyzje odnoszące się do polityki międzynarodowej, i do spraw okupowanego kraju. W rezultacie przez cały czas okupacji przytłaczająca większość społeczeństwa polskiego widziała w państwie podziemnym, jego agendach i funkcjonariuszach przedłużenie konstytucyjnej władzy państwowej, uznawała jego autorytet i prawo do rządzenia w imieniu przebywającego na obczyźnie rządu. Na tym fundamencie wyrósł cały dorobek tego państwa.
Najważniejszym celem państwa podziemnego była ochrona polskiej substancji biologicznej, kulturalnej i gospodarczej. Do tego celu zmierzało, rozwijając aktywność w rozlicznych dziedzinach, mając przede wszystkim na uwadze polską rację stanu. Należały do nich m.in.: kształtowanie właściwych postaw obywatelskich, umacnianie oporu cywilnego i solidarności społeczeństwa w obliczu wroga, budowa zaplecza dla krajowych sil zbrojnych, krzewienie wiary w zwycięstwo, wymiar sprawiedliwości, tajne nauczanie, troska o dobra i twórców kultury, opieka społeczna, pomoc więźniom i jeńcom, wspieranie i kontrola instytucji działających jawnie (np. RGO. PCK), ochrona gospodarki narodowej, rejestracja strat osobowych i materialnych, przygotowanie powojennej odbudowy kraju.
Struktura polskiego państwa podziemnego krystalizowała się w ciągu 1940 roku. Ostatecznie jego przedstawicielstwo cywilne oparło się na porozumieniu czterech stronnictw: Polskiej Partii Socjalistycznej. Stronnictwa Ludowego. Stronnictwa Narodowego i Stronnictwa Pracy, wchodzących w skład Politycznego Komitetu Porozumiewawczego (od marca 1943 r. Krajowa Reprezentacja Polityczna). Następną formą organizacyjną porozumienia stronnictw państwa podziemnego stała się powołana 9.1.1944 r,. Rada Jedności Narodowej, której przewodniczącym został zasłużony działacz PPS Kazimierz Pużak (w PPS od 1904. 1911 aresztowany, 1913 skazany na 8 lat katorgii, zwolniony po rewolucji lutowej 1917, 1919-1935 poseł na sejm; III 1945 aresztowany przez NKWD, VI 1945 w moskiewskim procesie szesnastu przywódców polskiego państwa podziemnego skazany na 1,5 roku więzienia, V 1947 aresztowany w kraju; X 1948 skazany na karę 10 łat więzienia, zmarł w więzieniu w Rawiczu 30.IV 1950 r.).
Mieliśmy Delegata Rządu powołanego na to stanowisko przez gen. Władysława Sikorskiego 3.XII 1940 r. Był nim Cyryl Ratajski. wieloletni prezydent miasta Poznania działacz Stronnictwa Pracy. Jego następcą był prof. Jan Piekałkiewicz z SL, który urzędował na stanowisku delegata Rządu RP od września 1942 do chwili aresztowania przez gestapo 19.II. 1943. Następnym pełnomocnikiem Rządu RP na Kraj, który uzyskał też rangę wicepremiera, został inż. Jan Stanisław Jankowski, który pozostawał na tym stanowisku do marca 1945 r.. gdy został podstępnie aresztowany przez NKWD (VI 1945 w Moskwie w procesie szesnastu skazany na 8 lat więzienia, 1953 zmarł w więzieniu w Moskwie w nieznanych okolicznościach).
Delegatura Rządu organizowała administrację cywilną Państwa Podziemnego. Do lipca 1944 r. powstało 15 departamentów, będących odpowiednikami ministerstw. Kilka z nich prowadziło prace konspiracyjne na szeroką skalę. Należał do nich Departament Oświaty i Kultury (kierowany przez Czesława Wycecha), organizujący, koordynujący i wspomagający finansowo potężny ruch tajnego szkolnictwa powszechnego, średniego i wyższego, który ogarniał rzeszę setek tysięcy dzieci i młodzieży. Udało się wprowadzić do wszystkich czynnych szkół podstawowych tajne programy języka polskiego, geografii i historii. Uruchomiono tajne komplety na poziomie szkół średnich, a także stworzono konspiracyjne szkolnictwo wyższe na tajnym Uniwersytecie i Politechnice Warszawskiej, Szkole Głównej Handlowej, Szkole Głównej Gospodarstwa Wiejskiego, Uniwersytecie Jagiellońskim, Uniwersytecie Ziem Zachodnich przeniesionym z Poznania do Warszawy, a po 1941 r. także na uniwersytetach w Wilnie i Lwowie. Departament Pracy i Opieki Społecznej zajmował się głównie pomocą dla rodzin osób uwięzionych lub straconych. Pod patronatem Delegatury działała też Rada Pomocy Żydom („Żegota") utworzona 4 grudnia 1942 roku.
Aparat urzędniczy, który miał za zadanie przygotowanie najważniejszych spraw dla przyszłości, bywał przedmiotem złośliwych krytyk. Dotyczyło to m.in. obsadzania stanowisk wojewodów i starostów „na po wojnie". Z perspektywy badań historycznych rzecz wygląda inaczej i przedstawia się zupełnie poważnie. Po wojnie okazało się bowiem, że najlepiej przygotowani do wykonywania swoich zadań zawodowych byli ci pracownicy utworzonego po wojnie w Polsce Ludowej Ministerstwa Ziem
Odzyskanych czy też Ministerstwa Rolnictwa, a także Ministerstwa Oświaty, którzy byli ludźmi kompetentnymi, czynnymi w okresie okupacji w aparacie specjalistycznym Delegatury Rządu. I wielu właśnie takich ludzi odegrało poważną rolę w Polsce Ludowej w okresie odbudowy, dopóki ich od tego nie odsunięto, najczęściej przez cele więzienne. Dobrym przykładem niech będzie Biuro Ziem Nowych, przygotowujące podstawy administracji, gospodarki, szkolącego fachowców dla ziem, jakie powinny być przyłączone do Polski na zachodzie i jakie ostatecznie przyłączone zostały. Byli wśród tych ludzi eksperci wszystkich specjalności -od hydrologów i leśników do ekonomistów, od hodowców bydła do specjalistów transportu. Biuro zajmowało się planami przejęcia w ręce polskie Prus Wschodnich, Zachodniego Pomorza i Śląska Opolskiego. Przygotowano odpowiednio przeszkolone i zaznajomione z terenem ekipy, liczące kilka tysięcy osób. Była to działalność konstruktywna i nie pozbawiona głębszego sensu, nawet jeśliby pominąć jej doraźne znaczenie psychologiczno-moralne.
Ogromne znaczenie miało oddziaływanie wychowawcze społecznych organizacji młodzieżowych, przede wszystkim harcerstwa (Szarych Szeregów i Organizacji Harcerek). Czynnikiem wychowania społecznego i politycznego, kształtowania opinii publicznej, a także i podnoszenia na duchu w trudnych warunkach okupacji, była prasa tajna. W okresie 1939-1945 wydano co najmniej 1500 tytułów. Ponad 20 pism wydawano nieprzerwanie w ciągu około pięciu lat. Szczególną poczytnością i ogromnym autorytetem cieszy się centralna i lokalna prasa Związku Walki Zbrojnej, potem Armii Krajowej: „Biuletyn Informacyjny", tygodnik AK, redagowany od początku (listopad 1939), aż do upadku Powstania Warszawskiego (październik 1944) przez Aleksandra Kamińskiego (autor „Kamieni na szaniec").
W strukturze Państwa Podziemnego największą rolę odgrywał „pion wojskowy". 27 września 1939 roku w Warszawie gen. Michał Karaszewicz-Tokarzewski w oparciu o pełnomocnictwa od Naczelnego Wodza założył Służbę Zwycięstwu Polski (SZP). Służba Zwycięstwu Polski, prekursorka Związku Walki Zbrojnej (ZWZ) i Armii Krajowej (AK) była w intencji organizatorów początkowo organizacją wojskowo-polityczną^ miała być czymś - jak to zresztą mówił otwarcie gen. Karaszewicz-Tokarzewski - na wzór Polskiej Organizacji Wojskowej (POW) powołanej przez Piłsudskiego w 1914 r. Tymczasem w Paryżu w XI 1939 r. Komitet Ministrów ds. Kraju przygotował własną koncepcję ruchu oporu i powołał Związek Walki Zbrojnej (ZWZ), którego Komendantem Głównym został gen. Kazimierz Sosnkowski. 30. VI. 1940 w związku z zasadniczą zmianą sytuacji (klęska Francji) gen. Sosnkowski mianował Komendantem Główwm ZWZ gen. Stefana Roweckiego - „Grota). 14 lutego 1942 r. rozkazem Naczelnego Wodza (gen. Sikorskiego) przemianowano ZWZ w Armię Krajową stanowiącą integralną część Polskich Sił Zbrojnych. Ogromny wysiłek włożony przez oficerów KG AK, osobiście przez komendantów gen. Roweckiego i jego następcę gen. Tadeusza „Bora" -Komorowskiego przyniósł widoczne owoce. W warunkach konspiracji doprowadzono do poważnej rozbudowy i ujednolicenia podziemia wojskowego: jesienią 1941 r. w ZWZ zaprzyjaźnionych było ok. 40 tyś. oficerów i żołnierzy, latem 1942 AK liczyła ponad 140 tyś. żołnierzy, a w marcu 1944 r., gdy rozpoczynała się mobilizacja, ponad 300 tyś. ludzi - była to największa armia podziemna w okupowanej przez Niemców7 Europie.
Początkowo głównym zadaniem AK było przygotowanie powstania powszechnego na wypadek klęski militarnej Niemiec na froncie zachodnim; z tego wynikała koncepcja prowadzenia tzw. ograniczonej walki bieżącej (dywersja, sabotaż, wywiad, kontrwywiad, propaganda, działania partyzanckie). Od IX 1941 do VIII 1942 na wschód od przedwojennej granicy RP, na zapleczu frontu wschodniego działała specjalna formacja dywersyjna pod kryptonimem „Wachlarz"; ważną rolę w organizowaniu antyniemieckiej dywersji odegrali „cichociemni". W lipcu 1942 r. komendant główny AK gen. Rowecki zdecydował o przejściu od biernego oporu do ograniczonej walki.
W październiku 1942 r. jednostki sabotażowo-dywersyjne AK - Związek Odwetu i „Wachlarz" - połączono w Kierownictwo Dywersji (Kedyw), którego szefem został płk Emil Nil-Fieldorf. Wraz z Biurem Informacji i Propagandy oraz kontrwywiadem i specjalną komórką „N" do celów dywersji propagandowej wśród Niemców Kedyw wszedł w skład Kierownictwa Walki Konspiracyjnej z komendantem głównym AK na czele. Do oddziałów Kedywu zaczęty coraz częściej trafiać grupy harcerzy z Szarych Szeregów, które organizowały własne jednostki dywersyjne. Szczególną sławę zdobyła brawurowa akcja pod Arsenałem w Warszawie 26 marca 1943 roku, gdy oddział Tadeusza Zośki-Zawadzkiego pod dowództwem Stanisława Orszy-Broniewskiego, komendanta chorągwi warszawskiej, odbił 25 więźniów, w tym Jana Rudego-Bytnara z grup szturmowych Szarych Szeregów. Od początku 1943 do połowy 1944 roku zlikwidowano np. ponad 2 tyś. agentów gestapo, odbito kilkuset więźniów w Warszawie i innych miastach. W odwecie za prześladowania i okrucieństwa 1.11.1944 roku zastrzelono m.in. w Warszawie szefa policji dystryktu warszawskiego gen. SS Franza Kutscherę. Wykolejono ponad 700 transportów z dostawami sprzętu wojennego. Lata 1943-1944 przyniosły poważny rozwój partyzantki AK. Od wiosny 1944 r. oddziały partyzanckie panowały nad dużymi obszarami wsi lubelskiej, kieleckiej, warszawskiej, wileńskiej czy krakowskiej. W 1944 r. plan powstania powszechnego zastąpiono planem „Burza". Zakładał on wejście oddziałów Armii Krajowej, znajdujących się już w polu, i tych jeszcze w podziemiu, we współdziałanie taktyczne z armią sowiecką. Zdaniem historyka Andrzeja Chmielarza w zamierzeniach niewiele odbiegała od przygotowywanego od 1940 roku powstania powszechnego. Różnica polegała na tym, że „Burza" miała być uruchamiana stopniowo, a nie jednocześnie jak powstanie powszechne. Działania zbrojne w akcji „Burza", które rozpoczęły się wiosną 1944 r. na Wołyniu, przeradzały się w lokalne powstania wybuchające w miarę przesuwania się frontu niemiecko-sowieckiego. Tworzona pułki i dywizje; oddziały AK wypierały okupanta, zdobywały miasta, opanowywały regiony. Wkład militarny realizacji planu „Burza" najpoważniejszy na Wołyniu; Lubelszczyźnie w lutym-czerwcu 1944 i w kilkudniowej bitwie o Wilno w lipcu 1944 dostarczał rządowi w Londynie ważkich argumentów wobec aliantów. Ukazywał nieustępliwość kraju wobec Niemców, zaprzeczał propagandzie sowieckiej i pokazywał walor działań Armii Krajowej. Na początku lipca 1944 r. w czasie spotkania Mikołajczyka, Sosnkowskiego i Kukiela ten ostatni zwrócił uwagę, że: „to co obecnie Armia Krajowa robi (...) jest już czymś więcej wojskowo, aniżeli było powstanie 1863 r. Czy więc nie należałoby już obecne stadium działań nazywać powstaniem ze względów moralno-propagandowo-politycznych". Generał Marian Kukieł, minister i wybitny historyk wojskowości, jedyny spostrzegł już w lipcu 1944 r., że to, co się dzieje w kraju jest powstaniem.

85. Walka Polaków z germanizacją i rusyfikacją.
1. Kulturkamp

2. Hakata - Komisja Kolonizacyjna.

3. Trójlojalizm.

Na mocy traktatu wiedeńskiego z 1815 roku sytuacja na ziemiach tworzących dawną Rzeczpospolitą uległa zmianie. Oprócz ziem, które w następstwie rozbiorów znalazły się w granicach Rosji, traktat przyznawał jej również niecałe ziemie dawnego Księstwa Warszawskiego, z których utworzono Królestwo Polskie. Na terenie zaboru pruskiego w Wielkopolsce powstało Wielkie Księstwo Poznańskie. Począwszy od lat 20-tych XIX w na terenie zaboru pruskiego, a w rosyjskim od lat 30-tych władze podjęły działalność mającą na celu germanizację i rusyfikację ludności.
Liberalna konstytucja, którą posiadało Królestwo Polskie była nagminnie łamana przez władze rosyjskie, do tego jeszcze dochodziła samowola wielkiego księcia Konstantego. Skutkiem tego był wybuch powstania listopadowego. Po jego upadku władze zniosły konstytucję, zlikwidowano sejm, wojsko polskie, a na ich miejsce wprowadzono rosyjskie instytucje państwowe. Skonfiskowane majątki przekazywano w ręce carskich zauszników i generalicji. Dzieci emigrantów, a także sieroty wcielano do batalionów dziecięcych i wywożono w głąb Rosji. Wielu przywódców powstańczych, którzy nie udali się na emigrację znalazło się w więzieniach, albo zostało zesłanych na Syberię. W 1833 roku wprowadzono stan wojenny (praktycznie nie zniesiony do końca istnienia Królestwa Polskiego), w kolejnych latach wprowadzono rosyjski system monetarny, wagi, miary i kodeks karny.
Jeszcze gorsza sytuacja panowała na dawnych wschodnich terenach Polski jak Litwa, Białoruś, Ukraina. Władze rosyjskie zmierzały tam do całkowitej depolonizacji tych terenów. Nastąpiła tam masowa konfiskata majątków uczestników powstania. Na drobną szlachtę spadały represje, pozbawiono ją przywilejów, pociągano do służby wojskowej, a około 90 tyś. rodzin przesiedlono w głąb Rosji. Zamknięty został Uniwersytet Wileński i wszystkie gimnazja. Represje dotknęły także Kościół Katolicki. Chociaż papież Grzegorz XVI wydał w 1832 roku encyklikę potępiającą powstanie listopadowe, Petersburg zamknął większość klasztorów katolickich w Cesarstwie i doprowadził do likwidacji kościoła unickiego na tych terenach.
Zaostrzenie polityki rusyfikacyjnej nastąpiło po powstaniu styczniowym - zlikwidowano odrębności administracyjne kraju (Królestwo Polskie zwano Krajem Przywiślańskim), całkowicie zrusyfikowano administrację, zniesiono Kościół unicki. W ten sposób pozbawiono Królestwo wszelkiej prawie odrębności, mając oczywiście na celu jak najściślejsze zespolenie Królestwa z Cesarstwem, zatarcie chociażby zewnętrzne wszelkiej odrębności.
Jeszcze gorsza sytuacja panowała na Litwie i Ukrainie. Przedstawicielem Rosji był tutaj Murawiew (przydomek Wieszatiel), który uważał że, Litwa to Rosja. Całe zaścianki szlacheckie palił, a mieszkańców przesiedlał na Sybir, konfiskował majątki powstańców i sprzedawał za bezcen Rosjanom.
Bardzo ważny rozdział polityki rządu po powstaniu stanowi rusyfikacja szkolnictwa. Począwszy od 1869 roku język rosyjski stał się językiem wykładowym dla wszystkich przedmiotów poza religią. Do szkół wprowadzono podręczniki przedstawiające w ujemnym świetle naszą przeszłość narodową. Zamknięto Szkołę Główną, a na jej miejsce stworzono w Warszawie uniwersytet rosyjski.
Rząd carski postawił też sobie za zadanie uzależnić od siebie hierarchię katolicką i próbował zerwać jej łączność z Rzymem. W1865 roku rząd skonfiskował wszelkie dobra duchowne i całe duchowieństwo przeszło na pensję rządową. Rok później wyszedł zakaz komunikowania się z kurią rzymską, a po zerwaniu konkordatu biskupów królestwa poddano pod władzę kolegium duchownego w Petersburgu.
Jak już wspomniałem akcję germanizacyjną rozpoczęto w latach 20-tych XIX wieku. Na Śląsku, Pomorzu Gdańskim, Warmii i Mazurach przejawiała się ona w stopniowym zniemczaniu szkolnictwa i administracji. Trochę odmienne metody stosowano w Wielkim Księstwie Poznańskim. Oczywiście rozpoczęto od ograniczania języka polskiego w szkolnictwie i administracji. Po powstaniu listopadowym zlikwidowano stanowisko namiestnika, którym był Polak A. Radziwiłł. Rząd przekazał milion talarów na stopniowy wykup folwarków, które wykupywano od zubożałej szlachty.
Po upadku powstania styczniowego nastąpiły aresztowania i zaostrzenie kursu antypolskiego. Jednak swoje apogeum germanizacja osiągnęła po 1871 roku (zjednoczenie Niemiec). Wtedy to zlikwidowano język polski w administracji i sądownictwie. Bismarck łączył akcję zniemczania z „walką o kulturę” czyli kulturkampf, zamykano kościoły, usuwano polskich księży. W 1974 roku usunięto język polski ze szkół średnich, a w 1866 roku z elementarnych. Za odezwanie się dziecka po polsku niektórzy nauczyciele karali biciem. Głośnym echem odbiły się wydarzenia we Wrześni (1901-02) Gdzie dzieci polskie zostały skatowane przez niemieckich nauczycieli i policję za to, że na lekcji religii nie chciały mówić po niemiecku.
W 1886 roku utworzono Komisję Kolonizacyjną, która miała wykupywać ziemię w Poznańskiem i na Pomorzu Gdańskim od Polaków i osiedlać na niej chłopów sprowadzanych z głębi Rzeszy. Komisja osiedliła na zakupionych terenach około 150 tyś. Osób, jednakże w celu zamierzonego nie osiągnęła gdyż wiele rodzin niemieckich wyemigrowało w głąb Rzeszy, poza tym Polacy podjęli walkę o ziemię.
Najzacieklejszym wrogiem polskości był Związek Marchii Wschodnich, organizacja zrzeszająca niemieckich nacjonalistów zwana przez Polaków HAKATĄ (od nazwisk założycieli Hansemanna, Kennemanna, Tiedemanna). Hakata prowadziła ostrą propagandę antypolską, inicjowała i popierała antypolskie zarządzenia rządu polskiego. Z jej inicjatywy wydano w 1904 roku ustawę zabraniającą wznoszenia bez zgody miejscowych władz budynków mieszkalnych na nowo nabytych gruntach (słynny przypadek M. Drzymały, Który mieszkał w wozie cyrkowym).
Oczywiście Polacy nie pozostawali bierni na działania rządów rosyjskiego i pruskiego (po 1871 roku niemieckiego). Formą obrony polskich interesów narodowych była praca organiczna, praca u podstaw, hasła te stanowiły część programu pozytywistów polskich. Sam pozytywizm był w Polsce ruchem społeczno- politycznym. Pozytywiści nie wierzyli w możliwość odzyskania niepodległości za pomocą akcji zbrojnej, krytykowali powstania, głosili natomiast kult oświaty i pracy rozumianej jako służba społeczna. Najważniejszym ośrodkiem myśli i działalności pozytywistów była Warszawa, a czołowymi przedstawicielami byli A. Świętochowski, B. Prus, P. Chmielowski, E. Orzeszkowa i wielu innych. Wszyscy oni głosili konieczność podniesienia poziomu życia wsi, wzywali inteligencję miast do krzewienia na prowincji oświaty i higieny. Wiązało się z tym dążenie do rozwinięcia świadomości narodowej wśród ludności chłopskiej. Jednym z przykładów takiej działalności pracy organicznej może być postać K. Marcinkowskiego. Z jego inicjatywy związała się w Poznaniu spółka akcyjna dla budowy Bazaru Polskiego - polskiego hotelu wraz ze sklepami i warsztatami rzemieślniczymi, które otwarto w 1841 roku w Poznaniu. Był to też ośrodek życia społecznego i towarzyskiego skupiający ziemiaństwo i zamożniejsze mieszczaństwo. Równie ważną postacią w Wielkopolsce był H. Cegielski. Przy wybitnie rolniczym charakterze, jego fabryka maszyn rolniczych była jednym z niewielu ośrodków przemysłowych w tym regionie (założona w 1864 roku).
Ż rezygnacją z dążeń niepodległościowych wiąże się trójlojalizm. Była to postawa polityczna części społeczeństwa po powstaniu styczniowym charakteryzująca się przekraczaniem, że lojalność wobec zaborców spowoduje przychylne nastawienie rządów zaborczych wobec polskich postulatów narodowo - kulturalnych. Zwolennicy trójlojalizmu dążyli do porozumienia z rządami zaborczymi i deklarowali gotowość współpracy. Szczególną popularnością cieszył się w Galicji ze względu na autonomię jaką wywalczyła ona.


86. WOJNA SECESYJNA W STANACH ZJEDNOCZONYCH

ROZWÓJ TERYTORIALNY STANÓW W PIERWSZEJ POŁOWIE XIX W.

Po uzyskaniu niepodległości Stany Zjednoczone obejmowały w końcu XVII w. tereny od Wielkich Jezior na północy niemal do Zatoki Meksykańskiej na południu i od Oceanu Atlantyckiego po rzekę Missisipi. Były to tereny rozległe i wtedy tylko w części zasiedlone.

Mimo to Stany wkrótce rozpoczęły powiększać swój obszar. W 1803 odkupiły od Francji ogromną Luizjanę leżącą na Zachód od Missisipi , co otworzyło im drogę do Oceanu Spokojnego. Od Hiszpanii , również za pieniądze uzyskali Florydę i teren po ujście Missisipi a przez to zapewnili sobie dostęp do morza Karaibskie-go. Wreszcie po wojnie z Meksykiem powiększyły swe terytorium przez przyłączenie Teksasu , Nowego Meksyku , Kalifornii i Utah. Liczba stanów tworzących państwo wzrosła z 13 do 34. W ten sposób do połowy XIX wieku ustalone zostały granice państwa na kontynencie amerykańskim i od tej pory - jeśli nie liczyć Alaski odkupionej od Rosji w 1867 - pozostały nie zmienione do dzisiaj.

ZASIEDLANIE NOWYCH TERENÓW

Nowo nabyte obszary należące poprzednio do Francji , Hiszpanii czy Meksyku w rzeczywistości znajdowały się w rękach plemion indiańskich. Amerykanie wraz z objęciem władzy na tych terenach zaczęli je stopniowo i powoli zaludniać.

Odbywało się to wśród niezliczonych walk z Indianami , których wypierano , nie cofając się przed żadnymi środkami. Niejednokrotnie mordowano podstępem wodzów plemiennych , na mocy układów przenoszono całe szczepy na nowe tereny o gorszej ziemi i zamykano je w rezerwatach lub wybijano stada bawołów , stanowiących podstawę bytu Indian.

ZMIANY GOSPODARCZE

Posuwanie się osadników ku zachodowi możliwe było dzięki napływowi imigrantów z Europy , który rozpoczął się w pierwszej połowie XIX wieku. Ten wzrost liczby ludności oddziaływał także na stosunki gospodarcze.

Pod tym względem istniały wyraźne różnice między północno-wschodnią częścią kraju , najstarszą i najgęściej zaludnioną , a południową. Na północy już od dawna powstawał przemysł zwłaszcza metalurgiczny i tekstylny. Opierał się on na bogatych złożach surowców w górach Appalachach.

Na południu natomiast podstawę gospodarki stanowiło rolnictwo. Znaczna część ziemi znajdowała się w rękach wielkich właścicieli , którzy uprawiali na niej kukurydzę , tytoń a zwłaszcza bawełnę.

Plantatorzy ze stanów południowych zatrudniali najczęściej niewolników murzyńskich. Choć większość krajów europejskich zakazała już handlu niewolnikami jako nie licującego z godnością ludzką , to jednak do Stanów nadal przemycano z Afryki znaczne transporty “czarnego hebanu” do pracy na plantacjach bawełny.

DEMOKRACI I REPUBLIKANIE

Już w końcu XVIII w. wytworzyły się w Stanach dwie partie: demokratyczna i republikańska. Kilkadziesiąt lat później partia republikańska osiągnęła przewagę na północy a demokratyczna na południu. W partii demokratycznej dominowali ludzie o poglądach konserwatywnych. Chcieli oni zapobiec wszelkim zmianom mogącym uszczuplić ich wpływy. Ponieważ nie odgrywali decydującej roli w stolicy Stanów Waszyngtonie , pragnęli aby postanowienia o ważniejszych zagadnieniach mogły podejmować władze każdego stanu , a nie wspólny rząd federalny.

Partia republikańska dominowała przede wszystkim wśród przemysłowców na północy kraju. Ci byli zainteresowani w rozwoju gospodarczym zwłaszcza w rozwoju przemysłu.

WALKA Z NIEWOLNICTWEM

Dla gospodarki przemysłowej praca niewolników nie miała znaczenia. Nic więc dziwnego , że wśród społeczeństwa Północy powstał ruch zwany abolicjonizmem, domagający się zniesienia niewolnictwa.

Początkowo miał on podłoże tylko humanitarne i nie przedstawiał większej siły politycznej. Jednakże w miarę jak niewolnictwo coraz wyraźniej hamowało rozwój kapitalizmu , abolicjonizm zdobywał sobie nowych zwolenników i siła jego poważnie rosła.

Wrogość wobec systemu niewolniczego powiększały okrucieństwa plantatorów i wybuchające na skutek tego powstania Murzynów. Najbardziej znany był bunt w Wirginii w 1830r. Powstało wówczas specjalne stowarzyszenie do walki z niewolnictwem.

Do rozwoju abolicjonizmu przyczyniła się także literatura. W znanej powszechnie książce CHATA WUJA TOMA autorka Harriet Beecher Stowe w sposób dramatyczny opisywała położenie i prześladowania Murzynów.

RYWALIZACJA DEMOKRATÓW I REPUBLIKANÓW

Obie partie starały się o uzyskanie przewagi. Ponieważ stany “wolne” (te w których nie było niewolnictwa) rozwijały się szybciej niż “niewolnicze” południowcy chcieli , aby w nowo tworzonych zachodnich stanach wprowadzono niewolnictwo. W ten sposób bowiem mogliby utrzymać swoją przewagę.

W 1820 zawarto kompromis. Ustalono w nim , że nowe stany położone bardziej na południu mają pozostać “niewolniczymi” , a na północy - “wolnymi”. Jednakże w końcu lat pięćdziesiątych południowcy zerwali to porozumienie. Ostra walka rozgorzała o stan Kansas , w którym siłą wprowadzono niewolnictwo wbrew woli większości mieszkańców.

ABRAHAM LINCOLN

Napięcie stosunków między Północą a Południem doszło do szczytu w 1860 roku. Prezydentem wybrany został wówczas republikanin Abraham Lincoln. Był on synem ubogich farmerów i dzięki własnej ciężkiej pracy osiągnął pozycję znanego adwokata. Ponieważ Lincoln pragnął stopniowego likwidowania niewolnictwa i utrzymania jedności państwa jego wybór podziałał na południowców jak wyzwanie.

SECESJA POŁUDNIA

Już w końcu 1860 jeden z najbardziej niewolniczych stanów , Karolina Południowa ogłosił wystąpienie (czyli secesję) z Unii. Na początku 1861 roku 11 stanów południowych po wystąpieniu z Unii utworzyło KONFEDERACJĘ POŁUDNIOWĄ ze stolicą w Richmond i wybrało własnego prezydenta Jeffersona Davisa. W kwietniu 1861 roku południowcy pierwsi zaatakowali wojska Unii.

Północ , czyli Unia była wyraźnie silniejsza od Konfederacji. Tworzyły ją 23 stany z 22 mln ludności , podczas gdy na południu mieszkało tylko 9 mln w tym aż 4 mln niewolników. Na północy znajdowało się 4/5 wszystkich zakładów przemysłowych i 2/3 kolei żelaznych.

W pierwszym okresie wojny , w latach 1861-1863 szala zwycięstwa wahała się to na korzyść Unii to Konfederacji. Konfederacja odniosła wiele sukcesów militarnych , a jej wojska próbowały nawet zaatakować Waszyngton. Południowcy posiadali bowiem bitne oddziały i po ich stronie wypowiedziała się większość oficerów (z wyjątkiem oficerów floty).

STANOWISKO PAŃSTW EUROPEJSKICH.

Konfederacja liczyła także na pomoc z zewnątrz. Sądzono , nie bez podstaw .że stanom niewolniczym sprzyjać będą państwa Europy Zachodniej. Liczono zwłaszcza na rząd angielski gdyż przemysł tego kraju nie mógł się obejść bez bawełny amerykańskiej. Anglia groziła interwencja ale nie zdecydowała się na wystąpienie. Powodem była postawa społeczeństwa angielskiego , które w większości sympatyzowało z Północą. Tak było zresztą na całym świecie gdyż sprawa zniesienia niewolnictwa zyskała wielką popularność.

ZNIESIENIE NIEWOLNICTWA.

Lincoln początkowo za swój cel uważał utrzymywanie jedności państwa a nie likwidację niewolnictwa. Nie on rozpoczął wojnę a nawet po jej wybuchu gotów był szukać kompromisu. Ostatecznie jednak 1863 ogłosił akt o zniesieniu niewolnictwa na obszarze zbuntowanych stanów niewolniczych (w całych Stanach zostało ono zniesione ostatecznie w 1865 roku ).

AKT O “DOMOSTWACH”.

Ważne również było ogłoszenie w 1862 ustawy o “domostwach”. Pozwalała ona zajmować niemal za darmo działki ziemi na wolnych dotąd terenach. Dzięki niej uzyskano poparcie dla Unii ze strony mas ludności w samych Stanach a później także napływ licznych rzesz imigrantów którzy liczyli na osiedlenie się na własnym kawałku ziemi.

Obie ustawy , o zniesieniu niewolnictwa i o “domostwach” miały charakter rewolucyjny i spowodowały zgłaszanie się do armii Unii rzesz robotników i farmerów.

ZWYCIĘSTWO UNII.

Przewaga militarna wojsk Północy stawała się coraz większa , pod koniec wojny były one dwa razy silniejsze niż oddziały konfederacji. Jeszcze wyraźniejsza była przewaga gospodarcza Unii. W takiej sytuacji klęska Południa była nieunikniona.

Nie pomógł talent wojskowy dowódcy Konfederacji Roberta Lee. Wojska Północy pod wodzą generałów Ulissesa Granta i Williama Shermana pustoszyły coraz bardziej stany południowe , pozbawiając Konfederację wszelkiego oparcia. Ostatecznie w kwietniu 1865 generał Lee poddał się z resztkami swych wojsk.

Niedługo jednak przeżył zwycięstwo jego główny twórca- Abraham Lincoln. Świeżo obrany powtórnie prezydentem został 14 IV 1865 roku parę dni po kapitulacji zabity w teatrze przez fanatycznego zwolennika południowców.

SKUTKI WOJNY SECESYJNEJ.

Bezpośrednio po zakończeniu wojny kraj boleśnie odczuwał jej skutki. Duże były straty w ludziach a na rozległych obszarach działania wojenne pozostawiły ogromne zniszczenia. Południe przez 10 lat poddane było rządom wojskowym które

dotkliwie dawały się we znaki. Zwolennicy Konfederacji nie dawali za wygraną. Swoje wpływy starali się utrzymać wszelkimi sposobami np. próbowali zastraszyć przeciwników terrorem tajnej organizacji KU-KLUX-KLAN. Niemniej w rywalizacji między republikanami z Północy a demokratami z Południa przez kilkadziesiąt lat zdecydowaną przewagę mieli ci pierwsi aż wreszcie dotychczasowe różnice między tymi partiami uległy niemal całkowitemu zniwelowaniu.

Na dalszą metę jednak skutki wojny secesyjnej były pomyślne. Zwycięstwo Unii oznaczało bardziej jednolite rządy w całym kraju co ułatwiało rozwój polityczny i gospodarczy (uprawnienia władz stanowych pozostały zresztą i nadal dość szerokie). Ogromna fala imigracji , do której przyczyniła się ustawa o “domostwach” pomogła zagospodarować obszerne połacie “Dzikiego Zachodu”. Tworzono na nich liczne gospodarstwa farmerskie. Farmerzy nie znajdowali się w korzystnej sytuacji , zależni byli od towarzystw kolejowych i banków. Wywołało to nawet ruch farmerów , domagających się zmiany istniejących stosunków. Produkcja rolnictwa amerykańskiego powiększała się jednak szybko. Dotychczasowe skupienie przemysłu w stanach północno-wschodnich ulegało stopniowemu rozładowaniu , powstały natomiast liczne zakłady na wybrzeżu zachodnim i na południu. Poważne znaczenie miało także zniesienie niewolnictwa Murzynów i zapewnienia im praw politycznych. Co prawda nie dano Murzynom ziemi co wkrótce uzależniło ich od plantatorów , zatrudnionym w przemyśle płacono dużo mniej niż białym , a równość polityczna w znacznej mierze pozostała na papierze. Niemniej

jednak bez zmian , które przyniosła ze sobą wojna domowa , nie byłby możliwy wielki rozwój gospodarczy kraju w drugiej połowie XIX wieku.

87. Wojna obronna Polski.

Atak na Polskę nastąpił bez wypowiedzenia wojny. Dnia 1 września o godzinie 4 45 lotnictwo niemieckie zbombardowało lotniska, węzły komunikacyjne i poszczególne ośrodki miejskie. Pancernik „Schleswig - Holstein” rozpoczął ostrzeliwanie Westerplatte. Jednostki wojskowe przekroczyły granice państwa polskiego od strony Śląska, Moraw i Słowacji. Trzecia Rzesza skierowała przeciwko Polsce równowartość 61 dywizji, liczących łącznie ok. 1,5 miliona żołnierzy, w tym wszystkie swoje wojska pancerne i zmotoryzowane. Rzucono również prawie całą Luftwaffe. Polska mogła przeciwstawić tej nawale tylko 21 dywizji piechoty, 8 brygad kawalerii i 1 brygadę zmotoryzowaną; łącznie w pierwszym rzucie ok. 850 tys. żołnierzy, znacznie gorzej uzbrojonych i wyposażonych.

Skazany przez politykę sanacyjnych rządów na osamotnienie, naród polski bronił Ojczyzny w tragicznie trudnych warunkach.

Bitwa Warszawska

Był 1 września 1939 r. godzina 600 rano, gdy odezwała się syrena Stacji Filtrów przy pl .Starynkiewicza. W chwilę później spadły na miasto pierwsze bomby. Przeciągłe sygnały syren fabrycznych zbiegały się z komunikatem rozgłośni radiowej:

- Ogłaszam alarm lotniczy dla miasta Warszawy ! . . .

W kilka godzin później radio i dodatki nadzwyczajne dzienników podały orędzie do narodu prezydenta Mościckiego, rozkazy naczelnego wodza do armii i zarządzenia władz cywilnych. Tłuste czcionki dodatków nadzwyczajnych głosiły:

„Cały naród w obronie wolności !

Dziś w nocy Niemcy napadły na Polskę !”

Ogłoszono w Warszawie stan wojenny, zawieszając swobody obywatelskie; prezydent miasta Stefan Starzyński wezwał ludność do pracy przy kopaniu rowów i schronów przeciwlotniczych.

Warszawa jescze nie znała sytuacji na frontach. Wiadomo, że bohatersko broniło się Westerplatte, że trwa bitwa graniczna.

Na wieść o wypowiedzeniu wojny Niemcom przez Wielką Brytanię i Francję ludność stolicy gorąco manifestowała przed ambasadami tych państw, nie zdając sobie sprawy, jak bardzo formalna będzie pomoc tych sojuszników.

Trzeci dzień wojny przyniósł ważne dla miasta decyzje. Minister spraw wojskowych Tadeusz Kasprzycki zarządził obronę stolicy. Dowódcą mianowany został generał Walerian Czuma.

Związki zawodowe wespół z PPS utworzyły Warszawski Robotniczy Komitet Pomocy Społecznej. Kierownictwo PPS pertraktykowała z dowództwem obrony Warszawy w sprawie sformowania ochotniczych oddziałów robotniczych. I właśnie wtedy, kiedy najwartościowsze elementy ofiarowują swe siły obronie Warszawy, radio nadało w nocy dwa oficjalne przemówienia. Przedstawiciel sztabu naczelnego wodza płk. Umiastowski wezwał wszystkich mężczyzn do opuszczenia miasta, a premier Sławoj - Składowski zapowiedział, że „z powodu niebezpieczeństwa zagrażającego stolicy rząd musi opuścić Warszawę . . . Do widzenia po zwycięskiej wojnie !”.

Dwie godziny po północy wyjechał z Warszawy rząd i wódz naczelny marszałek Rydz - Śmigły.

Tysiące mężczyzn i kobiet rozpoczęło marsz na wschód. Opóściła miasto lotnicza Brygada Pościgowa, reszta urzędów centralnych, wojska, personel szpitali wojskowych. Natomiast do miasta przybywały nadal znaczne grupy uchodźców cywilnych, transporty rannych, żołnierze z rozbitych oddziałów.

Z pełną energią pracowało Dowództwo Obrony Warszawy, władze miejskie z prezydentem Starzyńskim , Straż Obywatelska . Otwarte miasto zamienili w twierdzę, budowano barykady i rowy przeciwczołgowe. Do Warszawy przybył dowódca armi „Łódź” gen. Juliusz Rómmel, który jako najstarszy rangą oficer obją komendę. Miał on bronić miasta, „jak długo starczy amunicji i żywności, aby jak najwięcej sił nieprzyjaciela ściągnąć na Warszawę”.

Dowództwo wyraziło zgodę na utworzenie Robotniczych Batalionów Obrony Warszawy, nad którymi komendę objął kap. Marian Kenig. Komuniści z więzienia przy ul. Daniłowiczowskiej, gdy administracja uciekła w ślad za rządem, wyłamali kraty i bramy, by zgłośić się do robotniczych batalionów.

8 września około godziny 15 wozy 4 niemieckiej dywizji pancernej zajęły Okęcie, lecz zostały zatrzymane na przedpolach Ochoty. Następnego dnia rozpoczął się pierwszy wielki szturm niemiecki na zachodnim odcinku miasta. 4 dywizja pancerna gen. Reinharda uderzyła na Wolę i Ochotę bez powodzenia. Po czterech godzinach walki Niemcy zostali odparci, pozostawiając blisko 50 czołgów zniszczonych, tyleż uszkodzonych i kilkudziesięciu poległych, podczas gdy straty polskie były minimalne. Na samej tylko Ochocie ze 120 atakujących wozów bojowych wróciło zaledwie 57. Dalsze walki trzeba było odłożyć, tym bardziej że poważne siły niemieckie zostały zaangażowane w rozpoczętą w nocy z 9 na 10 września bitwę nad Bzurą.

Cała ludność Warszawy stanęła do pomocy obrońcom. Duszą obrony był prezydent Starzyński, organizator całości życia oblężonego miasta. Jego płomienne przemówienia radiowe podsycały zapał ludności. Przy głośnikach radiowych mieszkańcy miasta czekali na jego rozporządzenia, wydawane spokojnym, pewnym głosem. Kiedy zaapelował, aby przekazać wojsku wszelką broń i lornetki, tłumy ludzi zniosły broń myśliwską, lornetki teatralne, a nawet stare szable - pamiątki rodzinne. Kiedy 12 września zaapelował przez radio:

- Wzywam 600 młodych ludzi, aby się natychmiast zgłosili, ludzi zdecydowanych umrzeć za ojczyznę, za Warszawę !

Na miejsce zbiórki zgłosiło się 6 tysięcy ochotników.

Siły niemieckie zamiast triumfalnego wkroczenia do stolicy Polski w dziesiątym dniu wojny zaległy na długo pod murami Warszawy.

Warszawa słuchała swego prezydenta, który pozostał w mieście, który dzielił losy ludności stołecznej. Wraz z decyzją o podjęciu obrony miasta Starzyński zażądał powrotu do normalnego życia, wezwał do otwarcia sklepów. Sklepy zostały otwarte, a żywność sprzedawano po nie zmienionych cenach nawet w czasie bombardowań.

Z biegiem czasu przerwy w dostawach i rosnące zniszczenia sprawiły, że zapasy żywności szybko topniały.

W końcu zabrakło nawet chleba i wody, a szalejące pożary utrudniały wszelką działalność.

Gdy nad Bzurą toczyły się walki, które związały znaczne siły niemieckie, Warszawa mniej była zagrożona. Wzrosła też liczba jej obrońców niemal do 60 batalionów wojsk regularnych, wspieranych 200 działami różnych typów. Nie spełniły się jednak nadzieje wiązane z bitwą nad Bzurą . 15 września wróg zamknął pierścień okrążenia i rozpoczął atak od strony Pragi, gdzie ogniskami walk stały się kolejno Wał Gocławski, Grochów, stacja Warszawa Wschodnia, cmentarz Bródnowski, Annopol i Golędzinów. Mimo ciężkiej artylerii i broni pancernej napastników, załoga Pragi odparła wszystkie ataki. Zadano przeciwnikowi znaczne straty i wzięto 300 jeńców. Sam Hitler obserwował tego dnia osobiście walki o miasto.

Potem przychodzi kolej na Śródmieście. Bombardowano je z powietrza i z dział. 17 września Warszawa przeżyła najcięższy dzień: na miasto spadło ponad 5 tys. pocisków. Straty były ogromne. Uszkodzony został Zamek Królewski, płonęła katedra Św. Jana, filharmonia, sejm. Zginęło bardzo wiele kobiet i dzieci, zwłaszcza oczekujących przed sklepami na żywność. Na podwórkach i skwerach pojawiało się coraz więcej mogił obrońców i mieszkańców miasta.

Warszawa broniła się nadal. Jej dramatyczne apele radiowe o pomoc słyszał cały świat. Ale świat milczał. Po ciężkich bojach przebiły się tylko w dniach 19 - 21 września wycieńczone resztki armii „Poznań” i „Pomorze”, wycofujące się z pola bitwy nad Bzurą. W dniach 21 -27 września rozegrał się ostatni akt obrony stolicy. Jeszcze 21 września wyjechali z miasta członkowie misji dyplomatycznych, ambasad i konsulatów. W obliczu najeźdźcy Warszawa została sama. 25 września przedłużono ogień artyleryjski na cały dzień i wzmocniono go nalotami blisko 300 samolotów bombowych. Od 8 rano do 8 wieczór naloty trwały niemal bez przerwy. Pożary objęły całe miasto. Przerwany uprzednio dopływ wody i elektryczności utrudniał jakikolwiek ratunek. Chmury dymu i ognia zawisła nad miastem.

Bezpośrednio po nalocie rozpoczął się szturm generalny. Naprzeciw dywizji niemieckiej stawał do walki jeden, a najwyżej dwa bataliony polskie. Na odcinku pólłnocnym utracono Babice, krwawe walki toczyły się cały dzień w okolicy Dworca Zachodniego. Odparto wszystkie ataki niemieckie na Mokotowie i Pradze. Nieprzyjaciel zdobył tylko na południowym odcinku fort Dąbrowskiego i fort Czerniakowski. Nigdzie jednak obrona polska nie została przełamana, a drobne sukcesy oblegających spowodowane były jedynie brakiem amunicji artyleryjskiej po stronie polskiej.

Jeszcze tego dnia świat usłyszał tragiczne przemówienie radiowe prezydenta Starzyńskiego:

„ Warszawa płonie! Warszawa, bombardowana bez przerwy z powietrza i ziemi, zamieniła się w rumowisko gruzów! Nie mamy światła, nie mamy wody, nie mamy żywności ! Sześćdziesiąt tysięcy zabitych, sto tysięcy rannych - oto rezultat straszliwej furii najeźdźcy! ”

W tej sytuacji Dowództwo Obrony Warszawy i Doradczy Komitet Obywatelski rozważały 26 września wieczorem możliwości i perspektywy dalszej walki. Decyzja była jednomyślna: przerwać walkę. Choć bowiem obrona mogła by trwać dalej, jej cel przestał równoważyć ofiray, które poniosło miasto i jego mieszkańcy. Rozpoczeły się pertraktacje o zawieszeniu broni.

Mimo pertraktacji walki trwały z niesłabnącą siłą również przez cały następny dzień, ich wyniki były dość kożystne dla obrońców. Ale już o 12 w południe nastąpiło przerwanie ognia, a następnego dnia o godzinie 1300 w fabryce Škoda na Rakowcu gen. Kutrzeba ze strony polskiej i gen. Blaskowitz ze strony niemieckiej podpisali umowę kapitulacyjną miasta Warszawy. Objęcie warty głównej przy Komendzie Miasta przez wojsko niemieckie stalo się symbolem przejęcia władzy nad stolicą Polski. Dopiero po tym nastąpiło oficjalne wmaszerowanie wojsk niemieckich na ulice Warszawy.

Sojusznicy zachodni ograniczyli pomoc dla Polski i Warszawy we wrześniu 1939 r. do kilku nalotów z ulotkami. Nastąpiły lata okupacji.

Złoty wiek

Wiek XVI w Polsce nazwany został "złotym wiekiem" ponieważ, przyniósł on ogromny wzrost znaczenia Polski w różnych dziedzinach życia na arenie międzynarodowej.
Wśród państw Europy Środkowej Polska zajmowała czołowe miejsce jako
potęga polityczna, militarna, kulturalna i ekonomiczna.
Wielkim sukcesem politycznym szesnastowiecznej Polski było rozwiązanie problemów jakich przysparzał Koronie Zakon Krzyżacki.
Krzyżacy zawsze dążyli do uniezależnienia się od Polski i odzyskania terenów, które utracili poprzez liczne konflikty zbrojne. Na początku XVI w wielkim mistrzem został Albrecht Hohenzollern. W 1519r doszło do kolejnej ale i ostatniej wojny Zakonu z Polską. W tym celu Wielki Mistrz zbratał się z przeciwnikami państwa polsko-litewskiego cesarzem Maksymilianem i
Iwanem III. Mimo dużego wsparcia ze strony Rzeszy, Polska odnosiła duże sukcesy i w 1521r zawarto rozejm.
W 1525r podpisano likwidację państwa krzyżackiego, a w skutek wydarzeń związanych z reformacją Albtecht Hohenzollern został luteraninem i utworzył Księstwo Pruskie, które było lennem Polski.
Oprócz sukcesów politycznych i militarnych Polska w XVI w przeżywała rozkwit kulturalny.
Zaczęły się masowe wyjazdy Polaków na uczelnie zachodniej Europy, a w szczególności na uniwersytety włoskie. Na studia do Włoch wyjeżdżała młodzież pochodzenia szlacheckiego, mieszczanie, a także chłopi. Zdobywali tam wiedzę wszechstronną, a zwłaszcza humanistyczną. Wielu Włochów przyjeżdżało także do Polski. Dwór Bony Sworzy był magnesem przyciągającym ich do Krakowa. Rozkwitała wymiana studentów z Polski i Włoch. Dzięki zwiększeniu liczby szkół, były one bardziej dostępne dla młodzieży. Szkoły unowocześniały program nauczania, próbowano przepajać je duchem humanizmu. Powstał nowy rodzaj szkoły-gimnazjum humanistyczne.
W 1551r powstała w Pińczowie pierwsza taka szkoła, najpierw było to gimnazjum kalwińskie, później ariańskie. Powstawały też gimnazja luterańskie w Toruniu i w Gdańsku, stanowiły one przeciwwagę do szkół katolickich. Najbardziej znaną i jedną z najlepszych w Europie uczelnią katolicką była Akademia Krakowska. Poziom nauczania takich przedmiotów jak: matematyka, astronomia czy geografia był bardzo wysoki, dlatego też tłumnie przybywała młodzież z różnych stron świata np. Węgrzy, Włosi, Niemcy, Czesi, Słowacy.
Wraz z rozwojem szkolnictwa rozwijało się drukarstwo. Wynalazek druku miał ogromny wpływ na rozpowszechnianie się kultury, powstawały drukarnie i firmy wydawnicze, m.in. Jana Hallera, Floriana Unglera, Hieronima Wietora.
Mimo, iż nakłady nie przekraczały 1000 egzemplarzy, książki docierały do szerokich kręgów społecznych. Wydawano twórczość m.in. Mikołaja Reja, Jana Kochanowskiego, a także dzieło najsłynniejszego polskiego astronoma Mikołaja Kopernika - O obrotach sfer niebieskich, wydanych po łacinie w 1543r. Kopernik postawił cały świat do góry nogami, obalił podstawowe założenie ideologii średniowiecznego kościoła o tym, że Ziemia stanowi centrum wszechświata. Obok Kopernika wystąpił najwybitniejszy polski myśliciel Andrzej Frycz Modrzewski, był on działaczem politycznym i rzecznikiem reform ustrojowych w Polsce. W 1551r wydał dzieło O naprawie Rzeczypospolitej... , krytykując w nim organizację współczesnego społeczeństwa, domagał się także równości wszystkich wobec prawa.
Oprócz astronomów i myślicieli działało w tym okresie w Polsce wielu wybitnych uczonych, takich jak: Jan Długosz, który był jednym z najwybitniejszych historyków żyjących w XVI w. Maciej Miechowita napisał w 1517r Traktat o dwu Sarmacjach, wielokrotnie wydawany i tłumaczony na wiele języków był podstawą wiedzy o wschodzie Europy. Marcin Kromer zdobył rozgłos dziełem Polonia, opisywał w nim stosunki kulturalne, gospodarcze, ustrojowe. Był on autorem najlepszego w tym czasie opracowania dziejów Polski.
Prekursorami literatury polskiej w XVI w. byli Mikołaj Rej i Jan Kochanowski. Dzięki nim, języka polskiego zaczęto używać w dyskusjach politycznych, polemikach, wyrażano nim myśli i uczucia. Rozszerzał się krąg odbiorców literatury. Wśród pisarzy można było spotkać liczną grupę mieszczan, a także chłopów. Literatura zaczęła nabierać zdecydowanie świeckiego charakteru. Utwory traktowały zarówno o przeżyciach osobistych, jak i o znaczeniu ogólnospołecznym. Rej rozpoczął pisanie literatury w języku narodowym. Stworzył on powtarzany przez pokolenia cytat:
"Niechaj narodowie wżdy postronni znają
Iż Polacy nie gęsi, i swój język mają"
Kochanowski zaś uważany jest za pierwszego wieszcza naszej literatury i największego poetę Polski. Do najważniejszych dzieł zaliczyć można:
- Fraszki

- Treny

- Pieśni

- Odprawa posłów greckich

W dobie renesansu wysoki poziom obok literatury osiągnęła muzyka. Na Wawelu powstał stały dwór. Muzyka rozwijała się przede wszystkim w oparciu o mecenat dworu królewskiego. Wielkim miłośnikiem ówczesnych kompozycji był Zygmunt I. Najwybitniejszym kompozytorem był Mikołaj Gomółka, twórca melodii do Psalmów Kochanowskiego.
Rozwój kulturalny, militarny i polityczny w XVI w. sprawił, że Polska na mapie Europy najmowała "tłustą połać ziemi". Polska mogła stać się pośrednikiem kulturalnym między wschodem a zachodem Europy. Nigdy wcześniej ani nigdy później nie osiągnęła takiego poziomu jak w "złotym wieku".
88. GENEZA I KONSEKWENCJE REWOLUCJI PRZEMYSŁOWEJ W ANGLII XVIII W.

Wszelka polityka musi mieć przełożenie na środki utrzymania, warunki w jakich żyje człowiek oraz na perspektywy w jakich dane środowisko się określa. Wokół tych wartości tworzą się grupy interesów społecznych. I takie grupy z chcą reguły mieć wpływ na kierunek polityki państwowej. Społeczeństwo angielskie w XVIII w. to duże upowszechnienie własności, wolność osobista dla każdego, system parlamentarno-gabinetowy, gospodarka rynkowa. Oficjalnym wyznaniem był kościół anglikański, ale swobodą religijną cieszyły się również inne wyznania zreformowane. Katolicy byli dyskryminowani, miedzy innymi nie wolno im było sprawować urzędów publicznych.

W Anglii rozwinął się handel, rzemiosło, przedsiębiorczość, rolnictwo typu farmerskiego. Rozwijały się również i miasta, prawdziwą potęgą był bank angielski. Bank taki mógł udzielić kredytu rządowi, był zawsze wypłacalny, rezerwy banku Anglii miały pokrycie w złocie, stąd pojęcie banknot.

Poszczególne grupy posiadaczy miały swą reprezentację w parlamencie i poprzez parlament miały przełożenie swoich interesów na język polityki. Szybko rozwijały się miasta angielskie. W II poł. XVIII w. zawrotna karierę zaczęły robić tkaniny bawełniane sprowadzane z Indii. To wywołało sprzeciw ludzi związanych z produkcją tkanin wełnianych. Mówiono nawet o zagrożeniu narodowego przemysłu. Wprowadzono szereg posunięć restrykcyjnych. Ale produkcja a oparta na wełnie zorganizowana była w systemie cechowym, zaś popyt na tkaniny bawełniane nie malał. Wobec czego zamiast tkanin zaczęto sprowadzać surowiec do przetworzenia w Anglii.

Jednym z podstawowych dostawców tego surowca były kolonie angielskie w Ameryce Północnej.

Przetwórstwo bawełny nie związane było z organizacją cechową, co z kolei pozwoliło na wprowadzenie nowych rozwiązań technicznych. Pierwsze urządzenie mechaniczne do przędzenia i tkania skonstruowano w latach 30-tych XVIII w. Później przyszły następne wynalazki. Wprowadzenie nowych wynalazków doprowadziło do potanienia kosztów produkcji, dzięki czemu towary angielskie stały się konkurencyjne na innych rynkach, co z kolei doprowadziło do ogólnego wzrostu zamożności społeczeństwa, a zarazem siły państwa.

Przewrót przemysłowy a Anglii doprowadził do tego, że Anglia stała się pierwszym mocarstwem kolonialnym Europy. Pozycję Anglii ugruntowało wygranie wojny 7-letniej (1756-1763) i odebranie Francuzom Kanady. Anglicy umocnili się również w Indiach (II poł. XVIII w.) z tym, że posiadłości angielskie w Indiach nie były posiadłościami korony angielskiej, lecz angielskiej kompanii wschodnio-indyjskiej (spółka ta chciała przynieść jak najwyższe zyski swym udziałowcom). Anglia posiadała najsilniejszą flotę w tym czasie, zaś parlament reprezentował interesy burżuazji i arystokracji, ale dbał również o zabezpieczenie oczywistych interesów gospodarczych całego społeczeństwa

89. Skutki wojen polskich w XVII wieku
Następstwa wojen polsko-szwedzkich ,polsko-rosyjskich i polsko-tureckich były do siebie podobne. Różnice są jednak bardziej widoczne na tle politycznym niż społecznym.
Wojna trzydziestoletnia zmieniła układ sił w siedemnastowiecznej Europie. Udział i rola odegrana przez Rzeczypospolitą w tej wojnie jest doniosła mimo, że nie brała ona bezpośredniego udziału w walkach na terenie Rzeszy. Król Gustaw II Adolf rozpoczął szeroko zakrojoną akcję dyplomatyczną zwróconą przeciwko Polsce.
Walki na wschodzie (tzn. w Rosji) mające zapobiec utworzeniu drugiego frontu na wschodnich flankach szwedzkich w Niemczech znacznie wpłynęły na przebieg tej wojny. Jak wiadomo w początkowym stadium szwedzkiego okresu wojny trzydziestoletniej (1630-1635) na tronie polskim wciąż siedział Zygmunt III Waza, który chętnie udzielał pomocy Habsburgom. Nie wiadomo jak dokładnie potoczyłby się los tego konfliktu, gdyby król polski przyłączył się do zachodniego sąsiada. Wpływ wojny Rzeczypospolitej z Rosją, zapoczątkowanej z powodu przymierza szwedzko - rosyjskiego, można zaliczyć do dalekosiężnych skutków wojny trzydziestoletniej. Inną ważną kwestią jest polityka Zygmunta III Wazy względem Rosji. Pragnął opanować ją i użyć jako odskocznię do zdobycia Szwecji. Plan ten nie powiódł się, co zapobiegło całkowitemu kryzysowi w państwie rosyjskim na początku XVII wieku. "Potop" przyniósł nowe zmiany na arenie międzynarodowej. Jan Kazimierz zrzekł się wszelkich praw do korony szwedzkiej, a Prusy Książęce w końcu uwolniły się od zależności lennej wobec króla Polski.
Wiek XVII można określić wiekiem wojen w historii naszego narodu, który na przełomie kilkudziesięciu lat w ich wyniku stracił status mocarstwa. Najdotkliwiej skutki konfliktów z Rosją, Szwecją i Turcją odniosła pospolita ludność. Lata walk przyniosły ze sobą niekorzystne ubytki terytorialne . Z 990 000 km kwadratowych w 1634 pozostało 733 500 km kwadratowych w 1667 roku. Inwazja w 1655 roku przyniosła olbrzymie straty w populacji. Po drugiej połowie XVII wieku wyniosły one blisko 30%. Były spowodowane głównie szerzącymi się epidemiami i działaniami wojennymi. Regres demograficzny przyczynił się w znacznym stopniu do upadku rolnictwa. Sytuację pogarszał fakt zmniejszenia popytu na polskie towary po wojnie trzydziestoletniej. Było to spowodowane ożywieniem gospodarczym w Niemczech i zapełnieniem tamtejszego rynku w większości własnymi produktami. W związku z tym posiadacze folwarków poczęli zwiększać wysokość pańszczyzny, aby zapobiec stratom. Wkrótce niezadowolenie chłopów sięgnęło szczytu. Uwidoczniło się to w powstaniach na Podhalu, w województwie krakowskim(1669-1672), na Mazowszu i Podlasiu. Na niekorzystnej sytuacji drobnej szlachty, której nie było stać na odbudowę zniszczonych po wojnach folwarków skorzystali wielcy posiadacze. W miastach również było źle. Niektóre z nich straciły do 50% ludności (Warszawa, Poznań, Kraków), a wiele mniejszych upadło. Ludność była biedna więc nie było jej stać na zakup towarów, toteż handel uległ poważnemu osłabieniu. Problemy dotknęły górnictwo. Kryzys odbił się również na polityce wewnętrznej państwa. Szerzyła się korupcja, zrywano sejmiki ziemskie, które stały się areną walk konkurujących ze sobą magnatów. Wzrost znaczenia wielkich rodów doprowadził do stopniowej decentralizacji władzy. Wpłynęło to niekorzystnie na system skarbowy. Wojsko było nie dofinansowane, spadły możliwości mobilizacyjne. Jednakże okres wojen przyczynił się do jego rozwinięcia. W tym okresie nazwiska takich wodzów jak Chodkiewicz, Żółkiewski czy Czarnecki były owiane sławą w Europie. Po pokoju andruszowskim rozpoczęto proces redukcji i reformy armii z inicjatywy króla Jana III Sobieskiego. Stworzono lekkozbrojną zwrotniejszą i tańszą od husarii kawalerię, zmieniono również uzbrojenie piechoty.
Wojny toczone w XVII wieku wytworzyły wśród szlachty mit o Polsce jako "przedmurzu i twierdzy chrześcijaństwa". Po dramatycznych przejściach zmieniła się mentalność społeczeństwa, która uwidoczniła się w stosunku do cudzoziemców (wzrost ksenofobii) i zaostrzeniu kontrreformacji (Szwedzi byli luteranami, Rosjanie wyznawali prawosławie, a Turcy byli muzułmanami). Klęski na froncie przyczyniły się do szukania winnych we własnych szeregach. W 1658 roku uchwalono banicję arian i zakazano odstępowania od religii panującej w 1668. Miejsce miały także procesy o czary, lecz w sporadycznych przypadkach.
Groźną w skutkach okazała się założona w 1684 roku Liga Święta z udziałem Polski, Austrii, Wenecji, Rosji i papiestwa. Jan III pragnął wyprzeć Turków z Europy, zdobyć dla Polski Mołdawię, osadzić na jej tronie swego syna Jakuba oraz dać mu szansę na zwycięstwo elekcyjne w Polsce po swojej śmierci. Był to poważny błąd Jana III. Turcja okazała się jeszcze silnym przeciwnikiem, nie oddającym łatwo zdobyczy. Polska natomiast uwikłała się w długą i ciężką wojnę przekraczającą możliwości finansowe i militarne wyczerpanego ciągłymi w XVII wieku wojnami, słabnącego, zacofanego państwa. W efekcie korzyści z wojny przeciw Turkom wyniosły przede wszystkim Austria i Rosja, przyszli zaborcy Polski.
Bilans XVII wieku dla Polski wypadł niekorzystnie. Różniła się diametralnie w porównaniu z okresem "złotego wieku". W Europie Wschodniej w wyniku wojny 1654-1667 Rzeczpospolita odniosła klęskę w polityce z Rosją. Jednocześnie zostało przypieczętowane, rozpoczęte po "potopie", załamanie się Polski i Litwy jako mocarstwa.
Podsumowując, głównymi skutkami wojen polskich w XVII wieku są:

* osłabienie wewnętrzne i międzynarodowe Polski
wyniszczenie ziem polskich* (utrata Inflant i województw wschodnich)
uniezależnienie się Prus w 1657* r., które okazały się być poważnym przeciwnikiem Rzeczpospolitej
straty* ludności (ok. 40%), zamieszanie monetarne
wzrost znaczenia oligarchii* magnackiej, wpływ obcych dworów
wzmocnienie katolicyzmu w Polsce ( po* zwycięstwie nad Turcją Polska "przedmurzem chrześcijańskiej Europy" ); rozwój kontrreformacji ( wygnanie arian z Polski w 1658 r.)
upadek gospodarczy i* polityczny Rzeczpospolitej szlacheckiej, słabość polskiej armii

90. Powstanie i rozwój faszyzmu (Niemcy i Włochy)

 Współcześni ludzie niezwykle dziwią się jak było możliwe powstanie tak zbrodniczego systemu władzy, który w konsekwencji wywołał największą wojnę w historii ludzkości. Musimy się zatem w czuć w atmosferę panującą w Europie po zakończeniu I wojny światowej. Miała to być ostatnia wojna, która swoimi potwornościami i zniszczeniami spowodowały szczerą chęć narodów do pokoju. Jednak w Traktacie Wersalskim, który ustalał porządek w Europie po wojnie politycy popełnili ogromne błędy. Takie państwa jak Niemcy, Węgry, Bułgaria i inne po dyktacie zwycięskich mocarstw straciły wiele terytoriów i zostały niezwykle upokorzone. Sytuacja w tych krajach stawała się od początku pokoju bardzo niestabilna i sprzyjała rozwojowi bardzo ekstremistycznych ruchów żądających rewizji granic. Drugim ważnym czynnikiem powodującym powstanie faszyzmu była wysoce niestabilna sytuacja gospodarcza walczących krajów bezwzględnie, po której stronie się znajdowały. W Europie zatem szalała hiperinflacja, panowało bezrobocie, spadek produkcji rolnej i przemysłowej, co w pewnej perspektywie czasowej powodowało wybuch niezadowolenia społecznego.

Pierwszym krajem, w którym nastąpił taki wybuch stały się zwycięskie w I wojnie światowej Włochy. W 1919 r. Benito Mussolini stanął na czele pierwszej organizacji faszystowskiej, która skupiała w swoich szeregach przede wszystkim kombatantów, anarchistów, monarchistów i byłych socjalistów. Jednym z głównych jej celów stało się zwalczanie komunizmu, dlatego też hojnie była sponsorowana przez przemysłowców i posiadaczy ziemskich. W szybkim czasie ruch ten zdobywał w społeczeństwie włoskim coraz więcej na znaczeniu i przekształcił się w liczącą siłę polityczną tego kraju. Tak wiec Benito Mussolini 28 X 1922 roku na czele swojej organizacji ruszył do Rzymu po władzę, którą miał przejąć w wyniku zamachu stanu. Król Włoch Emanuel III odmówił podpisania dekretu o wprowadzeniu stanu wyjątkowego, który najprawdopodobniej umożliwiłby rozbicie puczu faszystów. Zamiast tego monarcha 31 X 1922 roku powierzył wodzowi faszystów misję tworzenia nowego rządu. Od chwili przejęcia władzy Mussolini i jego ludzie zaczęli robić "porządki" w swoim kraju oczyszczając go ze swoich wrogów politycznych. I tak 1925 roku wprowadzono dyktaturę partii faszystowskiej, a rok później w 1926 zakaz działalności partii politycznych i związków zawodowych. Nowa tyrania posługiwała się również swoimi bojówkami zwanymi "czarne koszule", które zastraszały społeczeństwo. Rozbijali oni wszelkie organizacje mogące zagrozić Narodowej Partii Faszystowskiej (NPF) w monopolu władzy. Ideologia faszystowska stała się we Włoszech w latach 1925-43 ideologią państwową. Cały aparat władzy w państwie takim został zbudowany w oparciu o zasadę skrajnego centralizmu. Wprowadzono masowe organizacje, do których zmuszeni byli należeć wszyscy obywatele bez względu na wiek. W szkole dzieci i młodzież została poddawana dużej propagandzie. Zlikwidowano wszelkie demokratyczne organizacje przedstawicielskie np. samorządy itd. Tajna policja czuwała nad spokojem społecznym usuwając w sposób dyskretny wszelkich przeciwników systemu. Faszyści chcąc zyskać zaufanie społeczne organizowali masowe roboty publiczne, a także wiece, na których podsycali wrogie nastroje wobec innych narodów. Jednym z głównych haseł NPF było prowadzenie przez Italię polityki imperialnej. Mussolini realizując ją w 1935 roku zaatakował Abisynię i w rok zajął te jedyne niepodległe państwo afrykańskie. Sprzeciwy państw zachodnich (Wielkiej Brytanii i Francji) okazały się tak symboliczne, że podsycały tylko we Włoszech i Niemczech agresywne nastroje w sprawie rewizji granic w Europie. W 1937 roku Włochy przystąpiły do paktu antykominternowskiego (tworzonego przez Włochy, Niemcy i Japonie) skierowanemu przeciwko ZSRR. W latach 1936-39 Włosi bardzo aktywnie wspierają zbrojnie gen. F. Franco w wojnie domowej w Hiszpanii, dzięki czemu w kraju tym wprowadzono reżim faszystowski. Kolejną zdobyczą Mussoliniego stała się Albania, którą Włochy bezprawnie zaanektowali w 1939 roku. Faszyści włoscy zajęcie Albanii uważali za kolejny krok w dalszych podbojach w rejonie Morza Śródziemnego. Zgodnie z ideologią faszystowską odnośnie kultu jednostki Mussolini nawiązując do starożytnego Rzymu ogłosił się wodzem (duce), aby zwiększyć swój autorytet w państwie.

Niemcy okazały się następnym państwem po Włoszech, w którym zapanował faszyzm. Jednak ze względu na bardziej radykalną formę w Niemczech został on nazwany nazizmem lub hitleryzmem. Przywódca tej orientacji politycznej w Republice Weimarskiej (inaczej Niemcy) został Adolf Hitler, który w przeciągu paru lat przekształcił małą partyjkę lokalna (NSDAP) w partie ogólnie narodowa. Został on przywódca NSDAP (narodowych socjalistów) w 1921 roku i pokazał się od początku drogi do władzy jako znakomity organizator i mówca. Program jego partii charakteryzował się szowinizmem, rasizmem, skrajnym antykomunizmem i demagogią. Biorąc przykład z Mussoliniego, naziści niemieccy dokonali w 1923 roku w Monachium zamach stanu w celu przechwycenia władzy. Jednak władze Bawarii stłumiły pucz faszystów, a ich przywódców osadziły w więzieniu. Partia Hitlera została rozbita i wydawał się jej szybki koniec. Sam Hitler został osadzony w wiezieniu na półtora roku, gdzie jednak nie zarzucił działalności politycznej. Korzystając z ograniczenia wolności napisał on "Mein Kampf" (Moja walka), w którym to utworze zamieścił cały swój złowieszczy program. Przewidywał on rewizję granic Niemiec, prowadzenie polityki ludobójstwa, i walkę z komunizmem. W 1925 roku Hitler został wypuszczony z więzienia i bardzo szybko zdołał odbudować struktury rozbitej po puczu partii. Zaczął on walczyć o władzę nad krajem w sposób legalny, czyli chciał aby jego ugrupowanie wygrała demokratyczne wybory. Pomocne w tym miały być stworzone w NSDAP bojówki (SA i SS), które miały ochraniać wiece partyjne i rozbijać spotkania z wyborcami przeciwników politycznych. Prawdziwym przełomem w drodze po władzę okazał się dla hitlerowców wielki krach gospodarczy w 1929 roku. Spowodował on w Niemczech masowe bezrobocie (około 4 milionów ludzi), a co za tym idzie wielkie niezadowolenie w społeczeństwie niemieckim. Do ludzi zaczęły docierać rasistowskie i imperialne hasła nazistów i zdobywali oni coraz to większe poparcie. Po wyborach do Reichstagu w 1932 roku NSDAP okazała się najsilniejszą formacją polityczną w parlamencie. W 1933 roku Adolf Hitler został zaprzysiężony na kanclerza przez starego i schorowanego prezydenta Rzeszy von Hindenburga. W tymże samym roku naziści podpalili Reichstag i oskarżyli o to komunistów. Zdarzenie to stało się dla nich pretekstem do wprowadzenia stanu wyjątkowego, który ograniczał wolności obywatelskie. Rok później zmarł prezydent Hindenburg co wykorzystał skrzętnie Hitler przejmując jego uprawnienia. Posiadając władzę kanclerską i prezydencką ogłosił się on wodzem narodu niemieckiego - fuhrerem. Również 1934 roku Hitler rozkazał zlikwidować opozycję wewnątrz partyjną, która dokonała się 30 czerwca poprzez rozstrzelanie przywódców SA . Od początku panowania nazistów rozpoczęły się wielkie prześladowania Żydów i Cyganów, których w myśl ideologii uważano za sprawców wszelkich nieszczęść Niemców. W Ustawach Norymberskich z 1935 roku hitlerowcy zabronili obywatelom niemieckim pochodzenia żydowskiego sprawowania urzędów, małżeństw z Niemcami, przebywania w określonych miejscach itd. Tajna policja - gestapo i SS zajmowały się unieszkodliwianiem przeciwników systemu, skrytobójczo mordując lub osadzając w obozie koncentracyjnym. Hitler poprzez masowe zbrojenia i wielkie roboty publiczne w sposób drastyczny zmniejszył bezrobocie i poprawił byt przeciętnego Niemca. Jego sukcesy gospodarcze sprawiły, że przeważająca część społeczeństwa faktycznie popierała politykę dyktatora. W nazistowskich Niemczech utworzono na wzór włoski masowe organizacje, do których wprowadzono obowiązkową przynależność wszystkich obywateli. Dzieci i młodzież zrzeszona była w hitlerjugen gdzie wychowywano je w duchu narodowo-socjalistycznym. Wszelkie struktury państwa zostały podporządkowane partii nazistowskiej, która używała ich do kontroli obywateli. Ogromne znaczenie w III Rzeszy przywiązywano do propagandy, dlatego też wszelkie rocznice i wydarzenia (np. Olimpiada w Berlinie w 1936 roku) wykorzystywane były do pokazania ludności nazizmu z jak najlepszej strony. W 1938 w nocy z 9 na 10 października hitlerowcy dopuścili się masowych napadów na ludność żydowską, niszcząc jej mienie i paląc synagogi. Wydarzenie to przeszło do historii pod nazwa "Kryształowa noc" i była zapowiedzią okropności jakie czekają podbite przez III Rzesze narody. W polityce zagranicznej Hitler konsekwentnie realizował swój program polityczny nakreślony we własnej książce. W 1935 roku Niemcy łamiąc postanowienia wersalskie wprowadziły powszechny obowiązek służby wojskowej. W tym samym roku naziści podpisali z Wielką Brytanią umowę morską zezwalającą Niemcom na posiadanie trzy razy mniejszej floty wojennej, tym samym mocarstwo zachodnie uwiarygodniło zbrojenia III Rzeszy. Zachęcony ugodowa polityka państw zachodnich dyktator niemiecki zdecydował się w 1936 roku na obsadzenie wojskiem strefy zdemilitaryzowanej w Nadrenii gdzie koncentrował się przemysł ciężki. Ku zdziwieniu samych Niemców państwa zachodnie ograniczyły się tylko do protestów zamiast do siłowego wyegzekwowania przestrzegania postanowień Traktatu Wersalskiego. Kolejnym elementem agresywnej polityki Hitlera była pomoc okazana generałowi F.Franco w wojnie domowej w Hiszpanii. Dzięki wsparciu lotniczego korpusu "Condor" zbuntowany generał hiszpański uzyskał panowanie w powietrzu w tej wojnie i w 1939 roku przejął władzę w tym kraju. W 1938 roku Hitler dokonał "Anschlussu" (połączenia) Austrii. Na przełomie 1938-39 dokonuje się z inspiracji hitlerowców rozbiór Czechosłowacji. W tamtym czasie polityka łagodzenia despoty przez mocarstwa zachodnie osiąga szczyt na Konferencji Monachijskiej gdzie po raz kolejny państwa te kapitulują wobec groźby wojny z Niemcami. Ostatecznie jednak polityka Francji i Wielkiej Brytanii ponosi klęskę ponieważ zaborcza polityka faszystowskiej III Rzeszy sprowokowała konflikt z Polską, która zdecydowana była bronić zbrojnie swojego terytorium. W 1939 roku Hitler zdeklarowany antykomunista zawarł z komunistycznym Związkiem Radzieckim pakt (który przeszedł do historii pod nazwa Ribbentrop - Mołotow) o przyjaźni i współpracy, który przewidywał IV rozbiór naszego kraju. Z dniem 1 IX 1939 roku została wywołana przez Niemcy hitlerowskie wojna z Polską. Mimo prób nazistowskiej dyplomacji aby konflikt polsko-niemiecki zamienić w sprawę lokalna sojusznicze mocarstwa zachodnie wypowiedziały agresorowi 3 IX wojnę. Fakt ten sprawił, że po 21 latach pokoju wybuchła kolejna wojna, która swoim zasięgiem, liczbą ofiar i skalą zniszczeń znacznie przewyższyła I wojnę światową. W latach 1939-41 Hitler poprowadził swój kraj do oszałamiających zwycięstw, których skala nigdy jeszcze nie była notowana w historii wojen. Stosując nowa taktykę atakowania (Blitzkrieg) Niemcy kolejno podbijały w błyskawicznych kampaniach :Polskę, Danię, Norwegię, Holandię, Belgię, Francję, Jugosławię, Grecje i bardzo duże obszary ZSRR. Jednak klęska stalingracka i przyłączenie się do wojny USA przesądziło o klęsce III Rzeszy w wywołanej przez siebie wojnie. Ostatecznie państwo Hitlera skapitulowało 8 V 1945 roku. Zanim do tego doszło w podbitej wcześniej Europie naziści zdołali wcielić w życie swój zbrodniczy program ludobójstwa.

Szczególnym okrucieństwem Niemcy wsławili się na terenach podbitej Europy Wschodniej gdzie przygotowali te ziemie do swojej "przestrzeni życiowej". Po pokonaniu naszego kraju Gestapo i SS w masowych egzekucjach zabijała polską inteligencję (polityków, nauczycieli, księży). Miało to służyć w zamienieniu narodu polskiego w niewykształconą masę niewolników III Rzeszy. Jednak naczelnym narzędziem terroru hitlerowców stały się obozy koncentracyjne. W 1933 roku z rozporządzenia Himmlera szefa SS powstał w Dachau pierwszy obóz koncentracyjny, który posłużył jako wzorcowy dla następnych. Osadzano w nim przeciwników politycznych, Żydów i pospolitych przestępców. W czasie wojny na terenie Generalnego Gubernatorstwa Niemcy wybudowali największe obozy zagłady, które stały się miejscem kaźni około 11 milionów ludzi. Obozy tworzono po to aby maksymalnie wykorzystać siłę roboczą i wyniszczyć biologicznie wskazane przez reżim narody (holocaust) czyli : Żydów, Polaków, Cyganów, Rosjan i innych. Do największych miejsc zagłady zaliczamy : Oświęcim (około 2 milionów ludzi uśmierconych), Majdanek , Treblinka, Belzec, Sobibór. Z akcji masowego uśmiercania Rzesza czerpała ogromne korzyści materialne. Osobom umieszczanym w o. k. naziści konfiskowali majątki, również ogromne korzyści finansowe czerpało SS z niewolniczej siły roboczej. Hitlerowcy nie mieli nawet poszanowania dla zwłok uśmierconych ludzi,(np. z włosów robiono włosiankę ubraniową, ze sztucznych zębów z metali szlachetnych robiono sztaby i wysyłano do centrum SS). Ogromne barbarzyństwo faszystów ukazało się również przy likwidowaniu powstania w gettcie warszawskim (24 IV- 10 V 1943) i powstania warszawskiego (1 VIII- 2 X 1944) gdzie Niemcy dopuścili się wielu zbrodni przeciw ludzkości. Te potworności jakich dokonali w myśl ideologii faszystowskiej raz na zawsze zmieniło wyobrażenie człowieka o samym sobie.

Słynny cytat Zofii Nałkowskiej - "ludzie ludziom zgotowali ten los" daje nam współczesnym do myślenia nad zbrodniczym systemem jakim był faszyzm, który ludobójstwa uważał za jeden z najważniejszych celów swojego istnienia i zrobił z tego prawo. Ostatecznie ci, którzy kierowali tym imperium zła jakim były nazistowskie Niemcy odpowiedzieli przed Trybunałem Norymberskim ( w XI 1945 rok).

Tak o to przedstawia się historia faszyzmu , która stała się najczarniejszą kartą w historii ludzkości. System ten nastawiony był w maksymalnym stopniu na ograniczenie wolności jednostki, która jest jedynym gwarantem jej rozwoju. Ludzkość w XX wieku odebrała bardzo bolesną lekcję totalitaryzmu, który swoją skalą i ingerencją w życie człowieka nie ma sobie równych.

Czy my współcześni będziemy wstanie obronić się przed powtórzeniem tego samego scenariusza? Sądzę że tak, ale pod jednym warunkiem - nigdy, ani my, ani nasi potomni nie zapomnimy o przeszłości.

91. FORMY USTROJOWE PAŃSTW STAROŻYTNYCH

 Pragnąć zrozumieć powyższy temat i móc go w pełni wyczerpać musimy zapoznać się z następującymi pojęciami:

Pierwszym z tych pojęć jest państwo. Jest to organizacja polityczna, obejmująca zakresem swojego działania wszystkich członków społeczeństwa, zamieszkujące wskazane terytorium. W obrębie państwa występuje stosunek: władza - podporządkowane jej grupy i osoby np.: politycy. Atrybutem państwa jest suwerenność, czyli całkowita niezależność od jakiejkolwiek siły zewnętrznej i wewnętrznej. Kolejnym pojęciem, które pomoże mi w zrozumieniu tematu jest ustrój. Na ustrój składają się wszystkie zasady prawne, które określają organizację i sposób sprawowania władzy przez organy centralne, czyli urzędników, którzy mają jedno z "ważniejszych zdań" w państwie.

Władca Egiptu - faraon sprawował rządy autokratyczne, uważano go za boga potomka bogów. Jego obowiązkiem była troska o lud, za który, ani przed którym nie był odpowiedzialny. Sprawował swą władzę poprzez szeroko rozwinięty i wypracowany system biurokracji urzędniczej i kapłańskiej. Rola kapłanów wzrastała wskutek bogactwa świątyń do tego stopnia, że zaczęli oni sięgać po władzę za czasów VII- X dynastii. XII dynastia była faktycznie dynastią kapłan boga Amona z Teb.

Wśród najwyższej warstwy społecznej oprócz kapłanów byli kupcy i urzędnicy Najliczniejsi zaś byli wolni ludzie poddani - rolnicy. Uprawiane przez nich ziemi' nie były ich własnością, opłacali, więc coroczny czynsz. Niewolnictwo było stosunkowo mało rozpowszechnione. Bardzo korzystne, jedyne w krajach starożytnych miejsce, zajmowały w Egipcie kobiety. Miały prawo do własnych majątków, dzieci dziedziczyły majątki w linii matki, a królowe, siostry i małżonki faraonów często współrządziły krajem.

Sparta była wyjątkowym polis wśród miast greckich. Różniła się ustrojem, stylem życia mieszkańców, kulturą. Było to państwo o charakterze militarnym. Powstało w wyniku najazdu Dorów w XII w. p.n.e. W VII i VI w. p.n.e. była ośrodkiem bardzo prężnym, zakładała swoje kolonie, utrzymywała żywe kontakty ze światem kultury, gościła architektów, poetów, rzeźbiarz Pełnoprawnymi obywatelami byli tylko Spartiaci, którzy zajmowali się powadzeniem wojen i ujarzmianiem helotów. Żyli w obozach wojskowych i nie zajmowali się żadną pracą. Wpłacali jedynie miesięczne składki na wspólne biesiady. Kto nie mógł uiścić składki, spadał do niższej grupy zubożałych Spartiatów? Źródłem utrzymania były wojny i małżeństwa z zamożnymi spadkobierczyniami, gdyż kobiety mogły dziedziczyć i posiadać majątki. Większość ziemi skupiona była w rękach arystokracji, choć teoretycznie cała ziemia była własnością państwa - oddana obywatelom w użytkowanie. Niższą grupą społeczeństwa byli Periojkowie - ludność rolna, zamieszkująca wybrzeża i góry. Byli oni posiadaczami ziemskimi, kupcami, rzemieślnikami i żeglarzami. Nie brali udziału w życiu politycznym, ale służyli w armii jako lekkozbrojni. Najliczniejszą grupą w Sparcie byli Heloci - własność państwowa. Od niewolników różnili się tym, że nie wolno ich było sprzedawać i zabijać. Przywiązani byli do swych działek, a połowę dochodów oddawali. Ich ciężka sytuacja powodowała ciągłe wrzenie Spartiaci, by utrzymać helotów w ciągłym strachu, urządzali, co roku karne ekspedycje, na kształt polowań, w czasie, których napadano na wioski i karano co śmielszych i bardziej niebezpiecznych Helotów. Armia spartańska składała się z ciężkozbrojnych hoplitów, walczących w zwartym szyku oraz lekkozbrojnych. Przy końcu okresu archaicznego Sparta była rządzona przez cztery organ

- dwóch dziedzicznych królów, których władza była ograniczona

- radę (geruzję), w której skład wchodzili królowie i 28 wybranych dożywotnio starszych wiekiem obywateli

- zgromadzenie ludowe

- pięciu corocznie wybieranych eforów, sprawujących władzę wykonawczą. Spartanie wyposażeni w taką organizację władzy szybko umacniali swoją pozycję. Zdobyli Messenę, utrwalili hegemonię na Peloponezie i w drodze układów z poszczególnymi państwami stworzyli organizację zwaną Związkiem Peloponeskim. Objąwszy w nim przodownictwo Sparta stała się pierwszoplanowym państwem greckim, nie wahającym się przed podjęciem bezpośredniej interwencji w wewnętrzne sprawy któregoś ze słabszych państw, a nawet przed najazdem w celu obalenia tyranii.

Słynne było wychowanie spartańskiej młodzieży. Przyszły obywatel miał być bezwzględnie posłuszny oraz zdolny do walki. Od chwili urodzenia, aż do śmierci Spartiata był podporządkowany państwu. Tuż po urodzeniu geronci decydowali czy dziecko jest na tyle silne i zdrowe, że warto je wychowywać czy należy pozostawić je w górach, by tam zginęło. Matki wychowywały dzieci do 7 roku życia, po czym chłopcy oddawani byli do szkoły, gdzie w surowych warunkach ćwiczeni byli na przyszłych wojowników. Do 20 roku życia nad Jego nauką czuwał wychowawca państwowy. Młodzi chłopcy zbierali się tylko na wspólne zabawy i ćwiczenia, a na noc wracali do domu. Po ukończeniu 12 roku odchodzili z domów i przez następne 18 lat żyli w koszarach. Tutaj hartowano ich ducha i ciało. Uczono absolutnego posłuszeństwa, skromnie karmiono i odziewano. Spali na twardych łożach z trzciny. Próbą wytrzymałości była chłosta przed ołtarzem Artemidy, którą musieli znosić bez jęku. Głównym zajęciem były jednak ćwiczenia fizyczne, szermierka, miotanie oszczepem. Sposób wyrażania się miał być zwięzły

- stąd charakterystyczna lakoniczność wypowiedzi Spartan. Żołnierzy uczono też kłamstwa, oszustwa czy kradzieży, by umieli sobie poradzić, gdy tego wymagała sytuacja. Do 30 roku życia spartiaci pozostawali we wspólnym obozie, a do 60 lat spożywali razem posiłki. Małżeństwo dozwolone było po 30 roku życia, choć i tak Spartiaci więcej czasu spędzali w obozie. Także kobiety poddawane były "spartańskiemu wychowaniu". Dziewczęta miały być matkami zdrowych dzieci, dlatego ćwiczyły siłę fizyczną, brały udział w zawodach gimnastycznych. Uczyły się też prowadzić dom a także interesy handlowe.

Miastem-państwem o największym znaczeniu w dziejach Grecji były Ateny. Przed okresem Wielkiej Kolonizacji ustrój Aten nie różnił się od innych polis. Jednakże z biegiem czasu Basileus przestał być królem absolutnym i zakres jego władzy został ograniczony do nadzorowania religii państwowej. Funkcje jego powoli przejmowali archontowie. Uprawnienia wojskowe przypadły polemaronowi, sądownicze zaś archonowi. Wybierani oni byli corocznie z grona rodów arystokratycznych. W ciągu VII wieku dodano jeszcze sześciu urzędników, reprezentujących interesy warstw niearystokratycznych. Po upływie rocznejkadencji każdy urzędnik wchodził do aeropagu, rady starszych, stanowiącej ciało wykonawcze. Ogromna przewaga ekonomiczna i polityczna arystokracji rodowej eupatrydów nad resztą społeczeństwa demosu wywoływała ciągłe niepokoje i niazadowolenie. Pewnym krokiem ku reformie tego ustroju było spisanie praw przez Drakona w 621 r. p.n.e. Jego prawa, niezwykle surowe, przewidywały za niemal wszystkie przestępstwa, nawet kradzieże z pola czy z ogrodu, karę śmierci. Dotychczasowa zemsta rodowa za zabójstwo członka rodu zastąpiona została karą wymierzaną przez państwo. To pierwsze ustępstwo eupatrydów nie rozładowało napięć społecznych w Atenach, dlatego misję zreformowania państwa powierzono Solonowi, wybranemu archontem w 594 r. p.n.e. Usiłował on środkami politycznymi usunąć z życia gospodarczego te zasady, za pomocą, których możni uciskali zależnych od siebie a także dłużników. Wprowadził zasadę dostępu do urzędów według posiadanego majątku a nie statusu społecznego. Każdy obywatel, nawet nie mający dóbr, mógł wybierać urzędników, brać udział w zgromadzeniu ludowym - ekklesii i zasiadać w sądzie przysięgłych. Solon zajął się też kwestiami gospodarczymi. Umorzył długi tak prywatne Jak publiczne. Dłużnicy, których sprzedano zagranicę, zostali wykupieni. Solon zezwolił też na swobodne przekazywanie testamentem ziemi i sprzedaż jej poza obręb rodu. Wprowadził też reformę monetarną, zakazał sprzedaży zboża za granicę, a poparł eksport oliwy. Solon po raz pierwszy wprowadził zasadę, że prawo stoi ponad jednostką i obywatelami, i odtąd historia Grecji była zawiązana z walką o utrzymanie tej zasady. Doprowadziło to w V wieku do tego, że odpowiedzialność za państwo spoczywała na każdym obywatelu z osobna. W 508 r. p.n.e. Kleistenes wprowadził nową organizację społeczną i administracyjną. Zadowalała ona Ateńczyków, pragnących zachować swój samorząd i jeszcze bardziej pobudzała ich do poszerzania jego zakresu. Prawie wszystkie sprawy, oprócz tych najbłahszych, obwarowane były decyzją ludu. Działał on bądź bezpośrednio na zgromadzeniu ludowym, bądź pośrednio w radzie lub w sądzie. Solonową Radę Czterystu, Kleistenes poszerzył do Rady Pięciuset - po 50 przedstawicieli z każdego z 10 okręgów. Jej członków wybierano co roku losowo, podobnie jak sędziów. Rola aeropagu ograniczała się do rozpatrywania spraw o morderstwo i podpalenie i opieki nad świętymi gajami oliwnymi. Władza wykonawcza powoli przechodziła w ręce dziesięciu wodzów -strategów. Kleistenesowi przypisuje się też wprowadzenie ostracyzmu, czyli sądu skorupkowego. Na glinianych skorupkach obywatele wypisywali nazwiska osób uważanych za niebezpieczne dla ustroju. Skazany musiał na dziesięć lat opuścić Ateny, nie tracąc jednak ani majątku, ani praw obywatelskich. W Atenach nawet najbardziej wpływowy polityk był wybierany tylko na rok i za swoją działalność był surowo osądzany przez cały lud. W ten sposób rozwijał się ustrój, zwany demokracją-rządami ludu.

Data 507 r. p.n.e. uważana przez tradycję rzymską za początek republiki, budzi wiele wątpliwości i sprzeciwów historyków. Można stwierdzić jednak, iż zmiana ustroju w Rzymie prawdopodobnie nastąpiła między 508 - 504 r. p.n.e. Zmiana ta wcale nie była początkowo korzystna dla większości Rzymian. Władze przejęła, bowiem wąska grupa starych rodzin patrycjuszowskich, a plebejusze zostali pozbawieni praw politycznych, mieli jedynie prawo cywilne do posiadania i nabywania ziemi. Trudności gospodarcze i społeczne powodowały ciągłe napięcia między patrycjuszami i plebejuszami i doprowadziły do tzw. wyjścia plebejuszy z terenu miasta. Wywalczyli w ten sposób własnych urzędników -trybunów, a nieco później także własne zgromadzenie, pozwalające im decydować w sprawach, które ich dotyczyły. Kolejnym zwycięstwem plebejuszy było spisanie prawa 12 tablic, opracowanego przez specjalną komisję dziesięciu. W całości sankcjonowało ono własność prywatną, surowo karząc wszelkie przeciw niej wykroczenia. Wkrótce przyjęto też ustawę zezwalającą na zawieranie małżeństw między plebejuszami a patrycjuszami. Ostatnią z ustaw na korzyść plebejuszy było dopuszczenie ich w 367 r.p.n.e. do konsulatu i zasada, iż jeden z konsulów musi być plebejskiego pochodzenia. Powoli tworzyła się nowa warstwa społeczna - nobilitas - z połączenia patrycjuszy z bogatymi plebejuszami. Oni zaczęli stanowić elitę rzymskiego społeczeństwa. Przez ponad 200 lat Rzymianie jednoczyli Italię pod swoją hegemonią. Pokonali Etrusków, pobili państwa latyńskie tak, iż od 338 r.p.n.e. Rzym był rzeczywistym panem obszaru od Tybru do Kampanii - zajętej przez Samnitów. Z nimi Rzymianie stoczyli trzy wojny, nie zawsze zwycięskie. Aby ich pokonać, musieli pozyskać sobie sąsiednie miasta greckie. Do 264 r. p.n.e. Rzymianie opanowali całą Italię. Nie stworzyli jednak wspólnego państwa, lecz federacje silnie uzależnionych od Rzymu państewek. Pełnię praw obywatelskich mieli tylko wolno urodzeni obywatele rzymscy. Wyzwoleńcy, czyli ci, którzy zostali obdarzeni wolnością, nie mogli sprawować żadnych urzędów, dopiero ich synowie. Podstawowe obowiązki obywateli to służba wojskowa i płacenie podatków. Ograniczone obywatelstwo mieli mieszkańcy podbitych miast, tzw. municypiów - bez prawa głosowania i kandydowania na urzędy. Po pewnym czasie uzyskiwały municypia pełne prawa obywatelskie, łączono tu jednak rzymską administrację i ustrój z lokalną tradycją. Wiele państw italskich pozostawało "sprzymierzeńcami" Rzymu. Nie miały one praw obywatelskich, utrzymywały swoje odrębności ustrojowe, a istota federacji z Rzymem polegała tylko na tym, iż mogli się sprzymierzać tylko z nim, nie wolno im było zawierać sojuszów między sobą.

Ustrój republikański, jaki w pełni ukształtował się w Rzymie w III w.p.n.e., polegał na suwerennej władzy ludu rzymskiego. Mógł on wypowiadać się na zgromadzeniach i głosować przez jednostki organizacyjne - kurie, centurie i tribus reprezentowane przez danych urzędników. Najwyższymi urzędnikami byli dwaj konsulowie wybierani, co roku. Mieli władzę w mieście, a w czasie wojny także poza nim. Dowodzili armią, zwoływali zgromadzenia ludowe i posiedzenia senatu, którym przewodniczyli. Konsulowi, występującemu publicznie, towarzyszyło 12 liktorów. Komicja centurialne wybierały także pretorów, (od 241 r. p.n.e. było ich dwóch). Zajmowali się oni sądownictwem cywilnym i karnym. Pretor miejski prowadził sprawy sądowe między obywatelami rzymskimi, a pretor cudzoziemski - sprawy między obywatelami Rzymu i cudzoziemcami lub samymi cudzoziemcami. Specjalny charakter miał urząd cenzora. Wybierano, co 5 lat dwóch cenzorów na okres półtora roku. Ich obowiązkiem było przeprowadzenie cenzusu, czyli spisu wolnej ludności według posiadanych majątków oraz podział obywateli na centurie i tribus. Ustalali także listy senatorów. Należał do nich nadzór nad obyczajami, tj. kontrola nad życiem publicznym i prywatnym obywateli, wydawali również edykty mające na celu poprawę obyczajów. Do kompetencji cenzorów należała również część spraw finansowych: układanie budżetu państwowego, wydzierżawianie dochodów państwowych, nadzór nad budową dróg, gmachów państwowych, akweduktów. Interesów plebejuszy bronili nietykalni trybunowie ludowi, którzy mieli prawo ingerencji w czynności wszystkich urzędników, z wyjątkiem dyktatora i cenzora.

Mam nadzieję, iż w pełni opisałem specyfikę podanych ustrojów, i każdy będzie mógł dostrzec ich wady i zalety.

92. Hitleryzm i Stalinizm

 Podłoże niemieckiego faszyzmu

Klęska militarna w wojnie oraz postanowienia traktatu wersalskiego stworzyły nową sytuację w Niemczech. Upadło cesarstwo. Uchwalona w Weimarze przez Zgromadzenie Narodowe w 1919 roku konstytucja tworzyła ramy ustrojowe dla istnienia Republiki Weimarskiej ( 1919 - 1933 ).

Sytuacja wewnętrzna państwa, w którym na krótko objęli rządy socjaliści, była bardzo ciężka. W zastraszającym tempie pogarszał się stan gospodarki. Zubożone społeczeństwo oskarżało o ten stan rzeczy socjalistów i republikę. Nasilały się przy tym oskarżenia pod adresem lewicy, iż zadała walczącej armii * cios w plecy *.

Właściwie armia, początkowo dążąc do wybuchu wojny, podbiła stawkę i gdy katastrofalna klęska była pewna, wtedy wyślizgnęła się unikając odpowiedzialności i oddała władzę ponownie w ręce cywilów. Tych ostatnich pozostawiono z niepopularnym zadaniem doprowadzenia do zawieszenia broni i podpisania pokoju, podczas gdy generałowie przygotowywali usprawiedliwienie wysuwając argument * ciosu w plecy *.

I tak dzięki przedziwnej krótkowzroczności i samooszukiwaniu Niemcy uniewinnili tych, którzy doprowadzili kraj do przerażającego chaosu (...). Zamiast nich winą za trudności Niemiec zostali obarczeni zostali socjaliści i politycy centrum.

Kręgi wojskowe obwiniały Republikę Weimarską za fatalne dla Niemiec warunki pokojowe: okrojone terytorium oraz wysokie odszkodowania wojenne - -32 mld marek w złocie, z czego rząd niemiecki spłacił tylko 37 mld. Wszystkim dawała się we znaki straszliwa inflacja, a liczba bezrobotnych sięgnęła w 1923 roku 5 mln osób.

Jesienią 1923 roku nastąpił wzrost fali strajków. Rosły wpływy Komunistycznej Partii Niemiec, szczególnie w Saksonii i Turyngii.

Na przeciwnym biegunie zaznaczyły się wpływy ugrupowań prawicowych, głównie faszystowskich. Jedno z nich, pod nazwą Niemiecka Partia Robotnicza, powstało w Bawarii ( 1919 rok ). W 1920 roku ugrupowanie zmieniło nazwę na Narodowosocjalistyczna Niemiecka Partia Robotnicza ( NSDAP ). Jej przywódcą ( Fuhrerem ) był Adolf Hitler.

NSDAP głosiła hasła narodowego socjalizmu. Od niemieckiego Nazi, skrótu słowa Nationalisocjalist - narodowy socjalista, wzięła się nazwa nazizm. Według nazistów ( narodowych socjalistów ) czysta rasa niemiecka została zagrożona spiskiem Żydów i to ich dziełem był * dyktat wersalski *. Silne piętno na programie i działalności partii nazistowskiej ( NSDAP ) wywarły poglądy Hitlera, z pochodzenia Austriaka. Po wybuchu wojny w 1914 roku Hitler żył w slumsach Wiednia i Monachium, utrzymując się ze sprzedaży pocztówek i malowanych przez siebie akwareli. Po rozczarowaniach młodości, psychiczną równowagę odzyskał w szeregach niemieckiej armii, w której dosłużył się stopnia kaprala. Klęska Niemiec i destabilizacja spowodowały, że Hitler stał się zagorzałym nacjonalistą, oskarżającym polityków Republiki Weimarskiej o zdradę niemieckich interesów.

Programowymi hasłami NSDAP stały się: uchylenie postanowień traktatu wersalskiego, ekspansja na Wschód ( program powiększania * przestrzeni życiowej * ) i budowa Wielkich Niemiec. Naziści zamieścili także w swym programie punkt dotyczący pozbawienia praw obywatelskich niemieckich Żydów. W programie NSDAP mówiono o przejęciu przez państwo na potrzeby narodowe udziałów w koncernach, militaryzacji strategicznie ważnych działów gospodarki, wywłaszczenia bez odszkodowania * żydowskich spekulantów *. Antysemityzm oraz antykomunizm stanowiły osnowę poglądów Hitlera, które przedstawił w książce Mein Kampf ( Moja walka ).

Wzrost liczby członków NSDAP

1920 - 64

1930 - 125 tys.

1933 - 700 tys.

1934 - 2, 5 mln

Agresywna propaganda oraz działalność partyjnych bojówek podgrzewały atmosferę polityczną w Niemczech. W 1921 roku bojówki zostały zastąpione oddziałami szturmowymi ( S.A. ), stosującymi terror wobec przeciwników politycznych. W 1923 roku faszyści próbowali przeprowadzić pod hasłem * rewolucji narodowej * pucz w Bawarii. Próba nie powiodła się, NSDAP zdelegalizowano, a Hitlera z pięcioletnim wyrokiem osadzono w więzieniu. Wyszedł z niego po 13 miesiącach. Reaktywowana w 1925 roku NSDAP szybko zwiększyła swe szanse wyborcze w latach wielkiego kryzysu gospodarczego. W 1930 roku naziści zyskali w wyborach 107 miejsc w parlamencie, a komuniści - 77. Tym samym partia hitlerowska stała się drugą siłą polityczną w Reichstagu. Do sukcesu wyborczego nazistów przyczynili się przerażeni * widmem komunizmu * niemieccy przemysłowcy: Alfred Hugenberg, Fryderyk Thyssen i inni. Ich pomoc finansowa w czasie wyborów prezydenckich w 1932 roku dla partii Hitlera spowodowała, że ten ostatni uzyskał, jako kandydat na prezydenta około 30% głosów. W przeprowadzonych zaś jesienią 1932 roku wyborach do Reichstagu komuniści zdobyli 100 miejsc, podczas gdy naziści 196. Prawica próbowała pozyskać Hitlera, oferując mu wejście w skład rządu jako wicekanclerzowi. Hitler odrzucił wszelkie ustępstwa, ponieważ liczył na przejęcie całej władzy.

Dojście Hitlera do władzy

30 stycznia 1933 roku prezydent P. Hindenburg powierzył Hitlerowi misję sformowania nowego rządu. Tym samym jako kanclerz Rzeszy przejął władzę w państwie w legalny sposób. Naziści szybko wyciągnęli zyski z tej sytuacji. Rozwiązano parlament i rozpisano nowe wybory, które odbyły się 5 marca. NSDAP nie uzyskała w ich rezultacie większości w Reichstagu, gdyż oddano na nią 44% głosów.

Wybory poprzedziły aresztowania wśród komunistów i socjalistów. Oskarżeni o podpalenie Reichstagu komuniści musieli się pogodzić z delegalizacją ich partii. 28 lutego wprowadzono zarządzenia * O ochronie narodu i państwa * i * Przeciwko zdradzie *. Zarządzenia te stały się podstawą funkcjonowania systemu nazistowskiego aż do 1945 roku. Ograniczały one wolność osobistą, także wolność prasy, zgromadzeń. Dopuszczały kontrolę korespondencji, konfiskaty i przeszukiwania w domach. W marcu 1933 roku Hitler przestawił w Reichstagu projekt ustawy O uprawnieniach, która przenosiła prawa ustawodawcze z parlamentu na administrację, jednocześnie poszerzając uprawnienia kanclerza. Ustawa ta, uchwalona głosami prawicy i centrum, właściwie kończyła okres istnienia Republiki Weimarskiej. Wraz z jej upadkiem mówi się o * moralnej śmierci * niemieckiego parlamentaryzmu.

Ustawa O uprawnieniach czyniła Hitlera dyktatorem Niemiec. Miał on do dyspozycji stworzone przez Heinricha Himmlera oddziały bezpieczeństwa ( SS ). Policja polityczna, kierowana krótko przez Hermana Goringa, później rozwinięta przez Hitlera, działała w sposób tajny i bezkarny, gdyż żadna obrona prawna nie była możliwa. Prawo i wola Fuhrera to jedno - twierdził Goring. Jednocześnie kampania zastraszania oponentów miała wyciszyć opozycję. Ci, którzy mogli stanowić zagrożenie dla totalitarnego państwa byli zamykani w więzieniach i obozach i koncentracyjnych. Najwcześniej trafili tam komuniści, socjaliści i Żydzi. Obóz koncentracyjny w Dachau istniejący od 1933 roku mógł pomieścić 5 tysięcy więźniów.

Z oskarżeniami o wrogą działalność wobec III Rzeszy wystąpił Hitler przeciw ludziom z różnych względów dla siebie niewygodnym. W ślad za tymi oskarżeniami, w czerwcu 1934 Hitler wydał rozkaz wymordowania około 150 osób, między innymi byłego kanclerza, generała Kurta von Schleichera i dowódcę S.A. Ernesta Rohma. Usprawiedliwiając te wydarzenia w Reichstagu, określane * nocą długich noży *, Hitler powiedział, że działał jako najwyższy sędzia narodu niemieckiego.

W III Rzeszy legalnie działała tylko partia nazistowska, wszystkie pozostałe partie oraz związki zawodowe uległy likwidacji. Było to zgodne z dążeniem Hitlera, określany, mianem Gleichschaltung, czyli ujednolicenie. Hasło o wydźwięku propagandowym miało budować jedność i zwartość narodu niemieckiego. Poza społeczeństwem niemieckim mieli pozostać Żydzi.

W 1935 weszły w życie ustawy norymberskie, zabraniające prawnie zawierania małżeństw między Żydami i Niemcami. Żydów usuwano z administracji i przedsiębiorstw, organizowano bojkot żydowskich sklepów. Punktem kulminacyjnym nastrojów antysemickich była tak zwana kryształowa noc ( 9 listopada 1938 roku ), gdy minister propagandy Goebels, za przyzwoleniem Hitlera wezwał do rozprawy z Żydami. Śmierć setek Żydów i spalenie wielu synagog tej nocy świadczyły, jak dalece antysemityzm został zaakceptowany przez społeczeństwo niemieckie jako część jego życia.

Stalinizm

Na początku lat trzydziestych Stalin ugruntował już swoją pozycję przywódcy partii i państwa w ZSRR. Mimo to coraz szerzej stosowano masowy terror. W 1930 roku powstał osławiony Główny Zarząd Obozów ( Gułag ), kierujący systemem obozów niewolniczej pracy. Od 1934 roku funkcję dawnych Czeka i GPU przejął Ludowy Komitet Spraw Wewnętrznych ( NKWD ). Masowy terror uzasadniała ideologia, do wymogów której dostosowano prawo.

Wprowadzono specjalny tryb rozpatrywania spraw uznanych za przestępstwa terrorystyczne ( na przykład sabotaż ). Oskarżeni * sabotażyści byli sądzeni w trybie doraźnym i pozbawieni prawa do obrony, a nawet szans na ułaskawienie. Przyznanie się do winy, wymuszone często torturami, uznawano za dowód winy. W 1934 roku weszło w życie prawo o zdradzie ojczyzny, nakazujące natychmiastowe wykonywanie wyroków śmierci. Stosowana w tym wypadku zasada odpowiedzialności zbiorowej obciążała bliższą i dalszą rodzinę, nawet przyjaciół. Obowiązujące od 1932 roku paszporty ograniczały wolność posuwania się obywateli po kraju. Represje nie ominęły także kadry oficerskiej armii czerwonej. W latach 1937 - 1938 aresztowano i skazano na śmierć 3 marszałków, 14 komendantów armii, 60 dowódców korpusów, 136 dowódców dywizji itd. W sumie zginęło około 35 tysięcy oficerów ( około 40% całego korpusu oficerskiego armii radzieckiej ).

W drugiej połowie lat trzydziestych ustrój miał cechy totalitaryzmu. Rozkazy i decyzje zapadały w wąskim gronie i były bezwzględnie wykonywane. Biurokratyczny aparat władzy, podporządkowany Stalinowi, organa NKWD, czuwające nad prawomyślnością obywateli, łagry - były środkami zorganizowanego terroru.

Hitleryzm i stalinizm jako przykłady zorganizowanych dyktatur

Hitleryzm i stalinizm były ideologiami, które odcisnęły wielkie piętno na życiu ludzkiej społeczności w XX wieku. Ich wspólną cechą było stworzenie państwa totalitarnego ( łac. totalis - całkowity ), które poddało wszechogarniającemu wpływowi miliony obywateli. W państwie niemieckim system władzy na nieograniczonych kompetencjach Hitlera jako Fuhrera ( wodza ), a w ZSRR Stalina - formalnie sekretarza WKP (b), faktycznie otoczonego kultem dyktatora. W prywatne życie milionów ludzi w III Rzeszy i w ZSRR ingerowało państwo. Już 10 - letnie dzieci zmuszano do przynależności do Hitlerjugend i poddawano nazistowskiej indoktrynacji, podobnie jak całe szkolnictwo. Gdy jakiś przeciwnik mówi: nie przejdę na waszą stronę - odpowiadam spokojnie - twoje dziecko już do nas należy - mówił w 1933 roku Hitler.

Przeciwnicy systemu totalitarnego trafiali do obozów koncentracyjnych w Niemczech i łagrów w ZSRR. Ludzie którzy znaleźli się w obozach, byli poddawani różnym formom terroru, zwanego * reeudakcją *. Wystarczyły często donosy lub podejrzenia o * wypowiedzi antypaństwowe *, * obrazę Fuhrera *, by bez dochodzenia prawdy przed sądem, tylko decyzją administracyjną zostać wcielonym do obozu koncentracyjnego na czas nieokreślony. Obozy były zarówno miejscami pracy niewolniczej jak i terroru fizycznego i psychicznego. Funkcje te wypełniały zarówno hitlerowskie obozy koncentracyjne, jak i stalinowskie łagry.

Stalin zdystansował jednak Hitlera w tym, co nazwać byłoby można specjalizacją. Były więc łagry etapowe, produkcyjne i takie, w których przymusu pracy nie stosowano; były specjalne łagry dla kobiet, matek z niemowlęciami oraz dzieci do lat dwunastu; były wreszcie łagry dla * wrogów ludu * oraz ich rodzin, jako że stosowano odpowiedzialność zbiorową, obejmującą, dzieci i rodziców oraz krewnych * wroga ludu *.

Totalitarne stanowienie o jednostce prowadziło do strachu i zniewolenia całych społeczeństw. System ten nie dawał możliwości. Ograniczone lub uchylone prawa obywatelskie świadczyły o zanikaniu praworządności w skali państwowej.

W 1939 roku nie było w III Rzeszy i w ZSRR wolnego parlamentu, ani wolnej prasy, nie działały partie polityczne i wolne związki zawodowe. Natomiast był system jednopartyjny, rozbudowany aparat polityczny, zmilitaryzowane społeczeństwo i scentralizowana gospodarka.

Cechą stalinizmu w przeciwieństwie do głoszonych idei był wielki terror, którego doświadczyły różne grupy ludności: kułacy - chłopi broniący swej ziemi przed kolektywizacją, wojskowi, inteligencja, nawet współtowarzysze z partii, mogący zagrozić pozycji * największego człowieka wszechczasów *, jak zamordowany na rozkaz Stalina S. Kirow. Ludźmi z otoczenia Stalina byli: W. Mołotow, przez długie lata minister spraw zagranicznych, K. Woroszyłow - ludowy komisarz obrony, M. Susłow - główny ideolog partii. Współczesny historyk rosyjski R. Miedwiediew tak pisał o * ludziach Stalina *: Zdemoralizowała ich nie tylko ogromna władza, jaką rozporządzali sami i której nie mogli już się wyrzec, ale i nie ograniczona władza * wodza *, któremu podlegali i który mógł w każdej chwili zlikwidować każdego z nich. Od zbrodni do zbrodni prowadziła tych ludzi nie tylko próżność i ambicja, lecz także strach.

Największe nasilenie terroru stalinowskiego przypadło na lata 1936 - 1938. Czystki w aparacie władzy, pokazowe procesy na podstawie sfabrykowanych dowodów, masowe wysyłki do obozów pracy, a nawet zmiana kodeksu karnego, by dopuścić wykonywanie wyroków śmierci na dzieciach od dwunastego roku życia - oto świadectwa terroru, który ogarnął jedną dwudziestą mieszkańców Rosji.

Do końca 1936 roku do drugiej połowy 1938 roku Stalin zadał cios wszystkim środowiskom związanym z reżimem. Tylko w 1937 roku zabił 3 tysiące wyższych oficerów tajnej policji i 90% prowincjonalnych oskarżycieli publicznych. Od 1935 roku prowadził tajne negocjacje z Hitlerem. W 1936 roku przekonał rząd nazistowski do sfabrykowania fałszywych dowodów dotyczących tajnych kontaktów pomiędzy dowódcą armii sowieckiej, marszałkiem Tuchaczewskim, a hitlerowskimi generałami. Zrobiło to Gestapo, a informacje przekazał jeden z jego agentów, generał Skoblin, pracujący również dla NKWD. Pierwszą wojskową ofiarą Stalina był generał kawalerii, Dymitr Szmidt, który podobno obraził go w 1927 roku. Szmidta aresztowano 5 lipca 1936 roku, torturowano i zamordowano. Rozprawa Tuchaczewskiego i siedmiu innych wyższych oficerów, odbyła się 11 czerwca 1937 roku, a potem poszło pod nóż 30 tysięcy oficerów, mniej więcej połowa całej kadry, w tym 80% pułkowników i generałów. Większość oficerów została rozstrzelana w ciągu 24 godzin od chwili aresztowania.

Było swego rodzajem paradoksu, że komuniści, opuszczający na skutek prześladowań swoje kraje, przybywając do ZSRR tracili wolność, a często i życie. Tak było w przypadku komunistów węgierskich ( Bela Kun ), polskich ( Maria Koszutska, Julian Leszczyński ), niemieckich i wielu innych.

* Praca jest sprawą honoru, męstwa i bohaterstwa * - napis nad bramą łagru na Kołymie

93. Unie polsko- litewskie

 Poszukując coraz nowszych rozwiązań, tak w strefie politycznej, jak i w zapewnieniu państwu bezpieczeństwa, Kazimierz Jagiellończyk uznał, iż istotną pomoc zarówno w tych dziedzinach, jak i innych, może otrzymać ze strony Litwy. Wtedy jeszcze nie zdawał sobie sprawy ile ta pomoc może w przyszłości znaczyć. Zawierając unię z Litwą, już zapewniał sobie zwycięstwo nad Krzyżakami, jeszcze o tym nie wiedząc. Początkowo każda ze stron zachowywała się powściągliwie i pilnowała własnych interesów, traktując się nawzajem nieufnie. Jak doszło do podpisania wzajemnych porozumień?

Wiek XIII był dla Litwy okresem ostatecznego ukształtowania się monarchii wczesnofeudalnej obejmującej ziemie jednolite etnicznie - Żmudź i Auksztotę. Ludność litewska zajmowała się w tym czasie gospodarką rolną, trudniąc się pobocznie hodowlą i myślistwem. Ziemie w dorzeczu Niemna stanowiły też obszar eksportujący już w tym okresie za pośrednictwem kupców Hanzy futra, miód, wosk, popiół, drewno, itp. produkty leśne. Położone w centrum ziem zamieszkanych przez plemiona bałtyckie, jako jedyne z nich potrafiły wytworzyć formy państwowe, które zjednoczyły poszczególne terytoria grodowe i - zgodnie ze swą funkcją w okresie wczesnego feudalizmu- rozpoczęły ekspansję na pobliskie obszary, przede wszystkim Rusi. Wielka własność ziemska tworzyła się dopiero w XVI w., podobnie jak i miasta, które nie odgrywały istotnej roli w życiu gospodarczym kraju. Większość ludności chłopskiej pozostawała w bezpośredniej zależności od księcia panującego i zobowiązana była do składania najrozmaitszych powinności, głównie w naturze. Część ludności wiejskiej, znana pod nazwą bojarów, za zwolnienie z powinności gospodarczych zobowiązana była do służby wojskowej. Książęta litewscy mieli z jednej strony łatwego do pokonania przeciwnika -jakim były rozbite i osłabione przez Mongołów księstwa ruskie, z drugiej strony- niebezpiecznego wroga w zakonie krzyżackim, zmierzającym do podboju i ujarzmienia Litwy. Ta sytuacja polityczna powodowała utrzymanie się jednolitej władzy wielkoksiążęcej i umożliwiała z jednej strony obronę Żmudzi przed Krzyżakami, a z drugiej- ekspansję na wschód.

Właściwym twórcą potęgi litewskiej był Giedymin, panujący w latach 1316-41, który podbił obszerne terytoria ruskie, cementując jedność państwa litewskiego. Po krótkich rządach jego następcy, Jawnuty, tron wielkoksiążęcy objął w 1345 r. Olgierd, który panując do 1377 r. rozciągnął władztwo litewskie na nowe obszary, włączając do Litwy część Białorusi i Ukrainy, a nawet Rusi Zaleskiej. Jako współrządcę dobrał sobie swego brata Kiejstuta, który rezydując w Trokach bronił połaci kraju przed agresją krzyżacką. Ona właśnie stanowiła najpoważniejsze zagrożenie państwa litewskiego, szczególnie od lat sześćdziesiątych, kiedy to liczne rzesze rycerstwa zachodnioeuropejskiego szukały w wyprawach litewskich nowych zdobyczy terytorialnych.

Po śmierci Olgierda , za panowania jego syna i następcy, Jagiełły, Litwą zaczęły wstrząsać walki wewnętrzne. Konflikt Jagiełły z Kiejstutem, a po śmierci ( w niejasnych okolicznościach ) tego ostatniego - z Witoldem Kiejstutowiczem, doprowadził do osłabienia państwa. Witold uciekł do Krzyżaków, którzy wraz z nim rozpoczęli zbrojne działania przecie Jagielle, mimo odstąpienia Zakonowi w 1382 r., układem nad Dubissą, część Żmudzi. Nawet kompromis, stosunkowo szybko zawarty przez Jagiełłę z Witoldem, nie usunął niebezpieczeństwa na zachodzie, zwłaszcza że kraj przeżywał wówczas również inne trudności.

Podbite ziemie ruskie stanowiły obszar stojący pod względem kulturalnym znacznie wyżej od Litwy: świadomość swej dawnej historii, odrębność religijna, wyższy poziom wykształcenia i kultury umysłowej szły w parze z bardziej zaawansowaną gospodarką. Na Litwie miasta dopiero powstawały, niektóre miasta Rusi natomiast były wówczas już jedynymi z większych na terenie Europy. Ponadto właśnie od połowy XVI w. wyrastał groźny rywal Litwy w dziele "zbierania ziem ruskich"- księstwo moskiewskie. Szczególnie od czasów zwycięstwa Dymitra Dońskiego nad Tatarami, na Kulikowym Polu w 1380 r., autorytet Moskwy wzrósł znacznie, również i na obszarach zajętych przez Litwę.

W tych właśnie warunkach doszło do unii z Polską, unii, której przyczyny można by ująć w następujące punkty. Po pierwsze - w grę wchodziło obustronne zabezpieczenie się przed agresją krzyżacką. Charakter państwa zakonnego wymagał organizowania stałych wypraw łupieżczych. Szczególnie w dobie kryzysu połowy XIV w. zachodnie rycerstwo próbowało zdobyć majątek, sławę i znaczenie w wyprawach organizowanych przez Zakon. Zaniechanie wojen odcięłoby Krzyżaków od stałego źródła dochodu, od napływu ludzi, postawiłoby pod znakiem zapytania cel ich istnienia nad Bałtykiem. "Rejzy" krzyżackie szczególnie dawały się we znaki nad Niemnem, permanentnie niszcząc i rabując ziemie litewskie. Silne państwo zakonne nad ujściem Wisły stanowiło także nieustanną groźbę dla Korony Polskiej.

Drugim ważnym czynnikiem był problem Rusi. Panowie małopolscy dążyli do utrzymania czy rozszerzenia swych wpływów na Podolu i Wołyniu. Ale jeszcze wyraźniej występowały tu interesy bojarów litewskich. Podbite ziemie ruskie były na najlepszej drodze do zaasymilowania kulturalnego zdobywców. Utracenie odrębności narodowej zrównałoby Litwinów z możnymi ruskimi. Jednocześnie ze wzrostem ekspansji krzyżackiej miał miejsce dalszy rozwój terytorialny Litwy. Dla kontynuowania podbojów i ich utrzymania niezbędna była pomoc polska.

Po trzecie działającym na rzecz unii były interesy kościoła katolickiego, który chciał zdobyć dla swoich wpływów olbrzymie obszary pogańskie, lub związane z kościołem bizantyjskim. Chrzest Litwy musiał być zresztą atrakcyjny nie tylko dla duchowieństwa polskiego, ale również dla możnowładców litewskich. Nowa religia dawała teoretyczną podbudowę ich pozycji społecznej, włączała ich w orbitę wielkiej polityki europejskiej i wreszcie, stanowiąc określony system filozoficzny, dawała nowe, wyższe formy przeżyć intelektualnych.

Co jeszcze popierało związek obu państw ? Mieszczaństwo- tak na terenie księstwa litewskiego, jak i na obszarze Polski wielkim handlem zajmował się w XIV w. patrycjat dość jednolity społecznie i ze względu na silne wpływy niemieckie - kulturalnie. Podstawy gospodarcze miast i polskich i litewskich wiązały się w znacznym stopniu z eksportem surowców. Owa jednolitość charakteru miast całej strefy leżącej na zapleczu Bałtyku stanowiła czynnik łączący gospodarczo oba państwa i powodowała popieranie unii przez mieszczan dążących do usprawnienia wymiany w obu krajach.

Ważną przyczynę stanowiło dążenie feudałów litewskich do zapewnienia sobie praw analogicznych z prawami feudałów polskich. Przywileje stanowe szlachty były bardzo atrakcyjne dla bojarów litewskich, którzy uzyskiwali podobne podstawy gospodarcze. Jednocześnie wojna stopniowo stawała się mniej opłacalnym źródłem dochodu niż wielkie posiadłości ziemskie.

Wreszcie w osiemdziesiątych latach XIV w. działały jeszcze inne przyczyny. Wielki książę litewski przez zdobycie korony zapewniał sobie wyjątkową pozycję wśród licznych przedstawicieli dynastii. Kierownikom polityki polskiej natomiast unia pozwalała na zdobycie większej pozycji na arenie międzynarodowej, uniezależnienie się od aliansu z Węgrami, zabezpieczenie od Luksemburgów. Wszystkie te przyczyny złożyły się i na powstanie unii, i na jej trwałość, mimo, że różne czynniki w poszczególnych fazach w różnym stopniu wpływały na jej treść i stale zmieniające się formy. W ten sposób w roku 1385 podpisano w Krewie unię polsko- litewską, która otworzyła listę odnawianych, modyfikowanych przez cały XV w. umów -unii zawieranych między Polską a Litwą. Warunkami umowy z 1385 r. było: chrzest Jagiełły i Litwy, poślubienie Jadwigi i objęcie tronu polskiego, wcielenie Litwy i jej ogromnego władztwa ruskiego (Ruś Kijowska) do Korony Królestwa Polskiego oraz zobowiązanie Jagiełły do odzyskania utraconych przez Polskę ziem:" Jagiełło Wielki Książę przyrzeka wszystkie skarby swe złożyć i wydać na odzyskanie strat państw obojga, tak Polski, jako też Litwy. A to tylko, jeżeli też pani Węgier córkę swą, Jadwigę, królowę polską przyrzeczoną, odda mu w małżeństwo. Także obiecuje tenże Jagiełło Wielki Książę, że da i gotówką załatwi układ pieniężny, zawarty tytułem rękojmi(...) dwieście tysięcy florenów." Unia krewska zapewniała odrębność polityczną i ustrojową dla obu stron, co potwierdzono szesnaście lat później, w 1401 r. w umowie wileńsko - radomskiej.

Kolejnym układem między Polską i Litwą była unia horodelska, która kładła kres nowym niepokojom na granicach obu państw. Na zjeździe w 1413 r. ostatecznie została potwierdzona odrębność Litwy. Po śmierci Witolda na tron wielkoksiążęcy miał wstąpić- w porozumieniu z Polską- nowy władca. W tej sytuacji odwołanie się do aktu krewskiego mówiącego o wcieleniu Litwy do Polski oznaczało sojusz między dwoma równorzędnymi państwami, Litwa zobowiązywała się do tego, iż nie będzie łączyła się z wrogami Polski. Równość stron potwierdzona też była przez kolejne postanowienia: katolickie rody bojarskie uzyskały od Jagiełły i Witolda takie same przywileje, jakimi cieszyła się polska szlachta (przywilej czerwieński, brzeski, w którym sformułowano zasadę neminem captivabimus nisi iure victum ): "... nadajemy im nimniejszym pismem, wszystkie swobody, wolności i prawa osobiste i przywileje, jakich prawowiernie chrześcijanie używali zwykli."; na Litwie zaś czerpano wzorce struktur administracyjnych, jak urzędy wojewodów, kasztelanów, starostów.

Unię polsko-litewską zerwano po śmierci Witolda(1430), kiedy to mianowany przez Jagiełłę jego brat Świdrygiełło, sprzymierzył się z Krzyżakami. Doszło do wojny, w której zwycięstwo odniosła Polska. Opozycja litewska wysunęła na tron brata Witolda, Zygmunta Kiejstutowicza. Po jego śmierci ( został zamordowany w 1440 r.) Litwini powołali na tron wielkoksiążęcy Kazimierza Jagiellończyka, nie było więc mowy o unii personalnej między obu państwami, gdyż w Polsce rządził Władysław III Jagiellończyk. Dopiero po jego śmierci pod Warną wybór Kazimierza na tron Polski ( objął go faktycznie dopiero w 1447 r. ) przywrócił unię personalną między polską a Litwą. W roku 1446 Kazimierz Jagiellończyk wydał akt regulujący wzajemne stosunki obu krajów. Na zasadzie całkowitej równości miały one utrzymywać swój "braterski związek" poprzez osobę panującego, przy czym Litwie zagwarantowano nienaruszalność jej granic, a szlachcie litewskiej prawa, analogiczne do polskich. Mimo więc formalnie luźnego związku proces jednoczenia się obu państw posunął się naprzód, jednakże już w roku 1492, po śmierci Kazimierza ponownie zerwano unię. Powrócono do niej kiedy umarł Jan Olbracht, wybierając na króla Aleksandra, który, podpisując unię mielnicką przewidywał bliższy związek z Litwą (1501),a co za tym idzie- wspólny wybór panującego, wspólne narady i wzajemną pomoc panów polskich i litewskich nad najważniejszymi sprawami państwowymi. Unia ta nigdy nie weszła w życie.

Od objęcia tronu przez Kazimierza unia personalna była wytrwałym elementem stosunków między obydwoma, zachowującymi odrębność, państwami. Nadal współpracowały ze sobą, dążąc do znalezienia rozwiązania, które pozwoliłoby na ponowne połączenie wspólnej polityki. Jednak zniesienie tej odrębności i połączenie obu państw było trudne do zrealizowania także ze względu na niejednolitość Litwy. Ludność prawosławna bowiem, mieszkająca na terenach ruskich, traktowana była przez Kościół katolicki z góry, prawosławie nie otrzymało żadnych praw- tak równości jak i politycznych. Także magnateria litewska przestała być zainteresowana związkiem z Polską, zważywszy na to, iż miała silniejszą pozycję niż możnowładztwo polskie, a nawet ostro sprzeciwiała się połączenie Litwy i Polski. Bowiem układ do jakiego dążył Zygmunt August, nawiązywał do ruchu egzekucyjnego (postulat wynikający z uznanej w XV w. wyższości prawa powszechnego ponad autorytet monarchy; wykonywanie prawa zapomnianego lub nie przestrzeganego przez władcę), który nadawał szlachcie pewne przywileje. To, co decydowało o podpisaniu unii lubelskiej w roku 1569, to perspektywa zerwania związku między dwoma państwami; dążenie magnaterii i szlachty koronnej do ekspansji na wschód; doświadczenia wojen z Rosją, której Litwa sama nie mogła podołać, a także reformy administracyjne, dokonane na Litwie w poł. XVI w., które zbliżyły organizacyjnie oba państwa do siebie. Ponieważ sejm lubelski ustalany był pod znakiem oporu magnaterii litewskiej wobec unii, Zygmunt August przychylił się do próśb szlachty województw kijowskiego, bracławskiego, wołyńskiego oraz podlaskiego i przyłączył je do Korony. W ten sposób, 1569 r. ustalono postanowienia unii lubelskiej, takie jak: odrębność państw- Polski i Litwy pod względem administracji, urzędów, wojska, skarbu i prawa. Państwa miały mieć wspólnego władcę i prawo do jego elekcji, wspólny sejm, oraz razem prowadzić politykę zagraniczną i wojny.

Nie są zatem unie wymysłami tylko jednej strony, czy próbą kierownictwa któregoś państwa. Są to przemyślane, opracowane i wypróbowane przez czas związki. Związki, przynoszące korzyść Litwie i Polsce, budowane na współpracy i zaufaniu, bo przecież podpisując układy w Krewie, Wołkowysku i Lublinie, żadna ze stron nie znała swej przyszłości- teraz już wspólnej. Układy te zawierali zwykli ludzie, "a nie Przenajświętsza Trójca" potrafiąca przewidzieć wypadki. Unie oparte były na zasadzie "do ut des"- daję, abyś dał. Możliwe, iż w jakiś sposób udałoby się tym państwom przetrwać w tej jagiellońskiej postaci. Wspólne pakty miały załatwić lub ułatwić sprawy konkretne, ważne dla nich i - co ważniejsze tylko dla nich zrozumiałe. Szkoda tylko, iż średniowieczni nie pojmowali, że mnogość i rozmiary zadań do rozwikłania, a także nagłość dokonanej przemiany, przerośnie ich i stanie się główną przyczyną klęski tego wspólnego dzieła.

94. Społeczeństwo i gospodarka w okresie dzielnicowym.

 Kres dzielnicowy - osłabienie państwa polskiego i obniżenie jego pozycji na arenie międzynarodowej, lecz również okres intensywnego rozwoju gospodarczego i istotnych przemian społecznych.

Od XI w. stopniowo wzrastało zaludnienie ziem polskich, najpierw dzięki wydatnemu przyrostowi naturalnemu, który był wynikiem poprawy bytu ludności, a od XIII w. także dzięki napływowi osadników, głównie z Niemiec. Jednak przemiany społeczne, które zachodziły na obszarze całego kraju w pierwszej połowie XIII w., nie prowadziły do wzmocnienia aparatu państwowego. Nie była w tym wówczas zainteresowana elita polityczna. Rozbicie dzielnicowe stworzyło liczne dwory książęce, lokalne ośrodki władzy, skupiające wokół siebie miejscowych możnych. Powstały warunki do zaspokojenia ambicji i potrzeb miejscowych rycerzy w stopniu szerszym niż poprzednio. Tym samym do działalności politycznej - ale w skali dzielnicowej - do zajmowania się sprawami publicznymi została wciągnięta znacznie liczniejsza grupa społeczna. Podnosił się też poziom wiedzy. Liczni Polacy zaczęli studiować w szkołach katedralnych czy uniwersyteckich, pielgrzymować do znanych miejsc kultu, bywać na dworach europejskich. Unowocześnienie gospodarki szło w parze ze wzrostem dochodów posiadaczy ziemskich, którzy co bardziej zaczęli przypominać sposobem życia rycerstwo zachodnie. Brali udział w krucjatach, w poselstwach na dwory papieskie i cesarskie, w uroczystościach dworskich, przywożąc artystyczne wzory literackie, rzeźbiarskie, architektoniczne. Ci ludzie starali się także zmienić panujący stan rzeczy, unowocześnić gospodarkę, podnieść swoje dochody, ale - jednocześnie - nie uronić swych dotychczasowych przywilejów.

Było to ułatwione wzrostem ich możliwości finansowych. Ziemia zaczęła przynosić coraz większy dochód, pokrywając się regularną siatką pól uprawnych. Dotychczas siano zboża jedynie na lepszych kawałkach gruntu. Obecnie areał użytkowanej ziemi zdecydowanie się zwiększył, co wraz z ulepszaniem narzędzi (używano radła z okuciem metalowym, a potem także pługa z odkładnicą, brony i, obok dawniej znanych sierpów, kosy), i trójpolówką (polegającej na pozostawieniu ugorem regularnie co trzy lata 1/3 gruntów ornych, gdy tymczasem na pozostałych siano po kolei zboże ozime i jare. Ugoru używano jako pastwiska, przez co ziemianie tylko "odpoczywała" ale jednocześnie była naturalnie nawożona.) dawało pokaźniejszą nadwyżkę produkcyjną. Od XIII w. przeciętna wydajność z jednego ziarna głównych zbóż była niemal czterokrotna. Umożliwiło to zwiększenie hodowli, także na potrzeby gospodarcze, co z kolei przyspieszyło i czas orki i zwózkę plonów. Ulepszano trakcję pociągową przez wprowadzenie chomąta. Wzrost hodowli powodował bardziej intensywne nawożenie, szczególnie terenów przeznaczonych pod uprawy warzyw. Uzyskiwane plony pozwalały na lepsze wyżywienie znacznie większej liczby ludzi oraz na uzyskiwanie nadwyżek wystarczających nie tylko wywiązanie się ze świadczeń, ale także na wymianę. Ludność podgrodzi i osad targowych mogła więc stopniowo rezygnować z uprawy roli i zajmować się tylko rzemiosłem, aby uzyskiwać żywność w zamian za jego wyroby.

Oprócz rolnictwa rozkwit przeżywały inne gałęzie gospodarki. W tkactwie zaczął się upowszechniać kołowrotek, nastąpił rozwój kopalń soli w Małopolsce, srebra i złota na Śląsku. Pojawiły się pierwsze maszyny wykorzystujące siłę wody. Jeszcze w drugiej połowie XII w. koła młyńskie były w Polsce rzadkością, w XIII stuleciu energia wodna poruszała już kamienie (mieląc szybciej i lepiej niż ręczne żarna), miechy kowalskie, młoty hutnicze, stępy (folusze), tłukące korę na garbnik, zbijające sukno, wykorzystywane przy produkcji masy, z której wyrabiano szkło i - nieco później - papier. W XIII w. pojawiły się pierwsze monumentalne budowle z cegły - kościoły i zamki wymagające - podobnie jak mury miejskie - cegielni i wapienników.

Jednocześnie ziemie polskie zaczęły odgrywać nową rolę w gospodarce europejskiej. Po raz pierwszy w dziejach stały się obszarem zaspokajającym potrzeby krajów sąsiednich. Rozwijające się państwo krzyżacki, krzepnące miasta hanzeatyczne i potężne Królestwo Czeski korzystały z polskich surowców - futer, czerwca (barwnika), drewna, popiołu, konopi. Zmiany polityczne zaszłe w XIII w. stworzyły z obszarów księstw polskich wygodny pomost, łączący rozległe imperium mongolskie z Europą Zachodnią. Biegł tu szlak, którym przewożono jedwabie, korzenie, broń - produkty luksusowe poszukiwane w Europie. W zamian za nie dostarczano sukna flandryjskiego i włoskie, proste wyroby metalowe, futerka i rzecz prosta, pieniądze. Drogi ożywiały miejscową produkcję, tworzyły zapotrzebowanie na różne usługi, pozwalały na włączenie produktów polskich do coraz bardziej masowego handlu zagranicznego. Najważniejszym jednak czynnikiem, przyciągającym w XIII w. uwagę Zachodu, była w Polsce ziemia, która stawała się coraz cenniejsza i na której liczne grupy zubożałych przybyszów mogły znaleźć dogodne warunki życia.

Ten stan rzeczy powodował rozwój handlu wewnętrznego, powstanie nadwyżek produkcyjnych, kształtowanie się wyspecjalizowanych gałęzi przemysłu. Jednak niezbędnym warunkiem właściwego obiegu produktów było upowszechnienie pieniądza. Temu celowi służyła przebudowa wsi polskiej podjęta na początku XIII w.

Wzorce kształtujące nowe formy powstały jeszcze w poprzednim stuleciu w różnych rozwiniętych krajach Europy. Do polski trafiły za pośrednictwem Niemców, przez których zostały zmodyfikowane; stąd nazwa - prawo niemieckie. Na prawie niemieckim osadzono nowe wsie, otrzymywały je także stare osady. Przybysze, głównie z Niemiec, przyspieszali proces przebudowy całej wsi polskiej.

Reforma wprowadzała zasadnicze zmiany w różnych sferach życia. Określała wysokość świadczeń chłopów, głównie w rencie pieniężnej (uzupełnionej zresztą i rentą naturalną i odrobkową). Określone świadczenia pozwalały chłopu na planowanie działalności gospodarczej. A jej warunkiem stało się wprowadzenie miar możliwie zobiektywizowanych, powszechnie zrozumiałych, stosowanych we wszystkich dziedzinach życia. Podstawą wymierzenia było gospodarstwo, jeden łan (najczęściej ok. 16 ha, czasem ok. 24 ha), obok mniejszych zagród i półłanków. Organizator reformy, zasadźca, otrzymywał z reguły parę łanów i to ziemi najlepszej. On też miał za zadanie powołanie samorządu, rozstrzygającego o niektórych sprawach związanych z reformą. Działalność ławy miejskiej - sołtysa (na ogół zasadźcy) z ławnikami - umożliwiała zwolnienie osadników od uciążliwej jurysdykcji urzędników kościelnych. Organ ten bowiem pełnił funkcję sądu pierwszej instancji, głównie w zakresie spraw niespornych. W XI w. powstawała wielka własność ziemska, najpierw kościelna, potem możnowładcza. Dobra ziemskie i dochody z nich stały się podstawą utrzymania tych grup społecznych. Aby z nich w pełni korzystać, wymuszały one na panującym zwolnienia, zwane immunitetem. Immunitetem ekonomicznym nazywamy całkowite lub częściowe zwolnienie dóbr możnowładcy, rycerza lub instytucji kościelnej od ciężarów prawa książęcego, czyli danin i posług na rzecz księcia, immunitetem sądowym zaś - zrzeszenie się przez panującego prawa sądzenia ludności zamieszkałej w tych dobrach i pobierania kar sądowych. Zasadą immunitetu było więc przejęcie prze właścicieli ziemskich należących przedtem do władcy uprawnień i dochodów, przede wszystkim składanych przez chłopów świadczeń. Immunitet zmienił zatem sytuację wolnych chłopów dziedziców. Zachowywali oni nadal swoje ziemie, użytkowali je i przekazywali synom, ale stawali się zależni od właściciela dóbr, ponieważ jemu, a nie księciu składali daniny i jego sądownictwu podlegali. Właściciel zaś w obawie o utratę świadczeń, ograniczał prawo opuszczania przez nich wsi. Immunitet, początkowo częściowy, nadawał książę w momencie kiedy uzależniony był od poparcia możnowładztwa lub Kościoła. W ciągu XII i XIII w. dokonała się likwidacja systemu prawa książęcego w Polsce. Nadając immunitety, książęta stracili z posiadłości możnych, rycerstwa i Kościoła. Jednocześnie zmienił się system eksploatacji własnych majątków książęcych, gdzie nastąpiło ujednolicenie świadczeń. Zaczęły. Zaczęły one stanowić główne źródło dochodów władcy, dlatego też poszczególni książęta rozwijali na dużą skalę osadnictwo na nowych ziemiach.

W tym czasie wielkiej reformie podlegały także miasta. Znaczenie procesu ich lokacji na prawie niemieckim trudno przecenić. Prowadził on do wytworzenia samorządnych gmin oraz do powstania nowej grupy społecznej - mieszczaństwa, którego działalność, acz mieszcząca się w ramach systemu lennego, ujawniała sprzeczności, mające z czasem go rozsadzić. Na obszarze Europy, od Anglii do Włoch, proces ten wytworzył w przyszłości stosunki kapitalistyczne. W Polsce, podobnie jak w innych krajach środkowo-wschodniej części naszego kontynentu, bieg wydarzeń będzie nieco inny, ale w XIII - XV w. rozwój miast wiązał ziemię nad Wisłą z kulturą Zachodu i przyśpieszał kształtowanie się nowych stosunków gospodarczych. Ośrodkiem miasta był rynek. Tam skupiał się handel, stanowiący główne źródło dochodu mieszkańców wsi. Ci ostatni nie mieli jednolitych praw. Władza i związane z nią korzyści spoczywały w ręku nielicznej grupy. W większych miastach, szczególnie na Śląsku, Pomorzu, częściowo w Małopolsce, do patrycjatu należeli najczęściej przybysze z zagranicy, głównie z Niemiec, acz nie brakowało wśród nich także Włochów. Przywozili oni ze sobą duże kapitały i umiejętności działania w nowych warunkach gospodarczych - na Mazowszu, w środkowej Polsce - dominowali kupcy i właściciele ziemscy. Te grupy uzyskiwały dla siebie immunitety sądownicze i gospodarcze, z nich rekrutowała się ława miejska.

Miasto ściągało wielu osadników, którzy nie mieli wpływu na rządy, ale uzyskiwali prawo miejskie. Do tzw. Pospólstwa należeli rzemieślnicy, posiadacze gruntów miejskich, nierzadko rolnicy, hodowcy, młynarze - ci wszyscy, którzy w warunkach wolnego rynku mogli się włączyć do gospodarki pieniężnej, usług, produkcji, handlu. Ponadto, głównie w miastach większych, tworzyły się grupy ludności najuboższej, nie mającej prawa miejskiego, ale poddanej jurysdykcji ławy i rady. Nowym składnikiem krajobrazu społecznego stawali się liczni żebracy, przestępcy i szulerzy, prostytutki, a także pracownicy najemni, pachołkowie miejscy, ci wszyscy poprzednicy, którym tylko miasto mogło dać pracę i zarobek. Tam też znajdowali zajęcie i możliwość zrobienia kariery różni obcokrajowcy. Miasta miały wpływ na stosunki obyczajowe i na prawo także poza swoim terenem. Stały się miejscem spotkań towarzyskich, zjazdów politycznych, uroczystości kościelnych. Tam rycerze i chłopi poznawali nowych ludzi, modę, wynalazki techniczne. Miasta stanowiły centra życia religijnego. Miasto kształtowało również nowe formy organizacji pracy (Spółki handlowe), które niekiedy skupiając mieszkańców wielu ośrodków, wymagały stosowania listów kupieckich, z czasem ksiąg rachunkowych, weksli, rozliczeń. Wymagały zatem różnych umiejętności (czytania, pisania, rachowania itp.) posługiwania się językiem międzynarodowym - łaciną lub niemieckim. Z Zachodu przyszły wzory cechów rzemieślniczych - korporacji zrzeszających różnych producentów. Istniało kilka przyczyn ich powstania. W warunkach samowystarczalnej gospodarki chłopskiej, rynek zbytu na produkty rzemieślnicze był ogromny. Cechy wprowadzały zatem reglamentację wyrobów miejskich, pilnowały ich jakości, ilości, kształtowały ceny, a czyniły to różnymi środkami administracyjnymi. Ponadto zaspokajały potrzebę więzi środowiskowych. Przybyli do miasta zrywali dotychczasowe kontakty z ziemią, rodziną, z zawodem. Ich pozycja w społeczności miejskiej była lepiej zabezpieczona przez organizację, dającą poczucie stabilizacji i bezpieczeństwa. Cechy zapewniały zabezpieczenie materialne wdowom po swych członkach i starcom, już zawodowo nieczynnym. Organizowały naukę rzemiosła dla młodzieży. Stanowiły organizację, przez którą władza - książęca, biskupia, miejska - mogła oddziaływać na określone środowiska, a także je kontrolować. Cechy miały określone obowiązki militarne (obrona murów), świadczenia podatkowe, przez nie starano się wpływać na kształtowanie cen, a także - na jakość wyrobów, przez nie realizowano doraźne potrzeby polityczne. Miasto odróżniało się od wsi i charakterem zabudowy i zajęciami mieszkańców. Zewnętrznym tego przejawem była granica, zaznaczona wałami, fosami, niekiedy ostrokołem. Już w XIII w. niektóre duże miasta zaczęły wznosić mury. Wzmacniały one bezpieczeństwo mieszczan i całego kraju. Na przykład Kraków, otoczony murami, potrafił już się bronić przed trzecim najazdem mongolskim w 1287 roku.

95. Przyczyny upadku Rzeczpospolitej Szlacheckiej

 Przyczyny upadku Rzeczpospolitej Szlacheckiej

Szlachta, uprzywilejowany stan społeczny w państwach typu feudalnego powstały w XIII-XIV w., wywodzący się z rycerstwa, zwykle feudalni właściciele ziemscy.

W Polsce przekształcenie się rycerstwa w szlachtę nastąpiło w XIV-XV w. Stan szlachecki przejął stare przywileje rycerskie, m.in.: prawo własności posiadanej ziemi, ochronę prawną w postaci wysokiej kary za zabicie (główszczyzna) bądź zranienie (nawiązka) rycerza (szlachcica), prawo wyboru instytucji kościelnej przy świadczeniu dziesięciny, prawo do wynagradzania za czas pełnienia służby wojskowej, zwolnienie od ciężarów na rzecz księcia i jurysdykcji urzędników książęcych (immunitet).

Początkowo przejście do stanu szlacheckiego odbywało się poprzez koligacje, nabywanie ziemi bądź też na drodze sądowej przez udowodnienie szlachectwa przy pomocy świadków. W XVI w. podstawowego znaczenia nabrało szlachetne urodzenie i przynależność do rodów posiadających własne herby i zawołania. Wejście do stanu szlacheckiego mogło nastąpić jedynie w drodze nobilitacji bądź indygenatu.

Szlachta była zróżnicowana ze względu na stan majątkowy. Najbogatsza była szlachta małopolska, korzystająca z nadań ziemi dokonywanych przez książęta i królów, najuboższa zaś na Mazowszu i Podlasiu, gdzie miała nieduże gospodarstwa i nie posiadała ludności poddanej.

W ramach stanu szlacheckiego wytworzyły się grupy: magnateria, do której należały latyfundia ziemskie, szlachta średnia - reprezentowana przez właścicieli jednej lub kilku wsi, szlachta zagrodowa - dysponująca niewielkimi gospodarstwami i szlachta gołota, która utraciła ziemię.

Podstawą ekonomicznego utrzymania szlachty były folwarki ziemskie obrabiane przez chłopów zobowiązanych do świadczenia pańszczyzny. W XV-XVI w. szlachta stała się warstwą rządzącą w państwie, była inicjatorem reform ustrojowych, gospodarczych i kulturalnych.

Opierając się na wzorach polskich, etapami, od unii horodelskiej (1413) do unii lubelskiej (1569), tworzył się stan szlachecki w Wielkim Księstwie Litewskim (Unia polsko-litewska). W 1454 prawa szlachty polskiej otrzymało rycerstwo Prus Królewskich. Od końca XVI w. przewagę w państwie uzyskała magnateria, wykorzystująca do zdobycia władzy uzależnioną od siebie ekonomicznie gołotę szlachecką (\"szlachtę dworską\").

Uwłaszczenie chłopów i zrównanie wszystkich obywateli wobec prawa w XIX w. doprowadziło do zmniejszenia znaczenia szlachty. Konstytucja z 1921 zniosła ostatecznie stan szlachecki w Polsce.

Z biegiem czasu wytworzyły się na ziemiach polskich dwie szkoły historyczne : warszawska i krakowska. Zasadnicza różnica między nimi dotyczy oceny przyczyn rozbiorów Rzeczpospolitej. Szkoła warszawska akcentuje przede wszystkim czynniki zewnętrzne, krakowska natomiast przyczyn upadku dopatruje się głównie wewnątrz Kraju. Obie te szkoły pomijają jednak (poza nielicznymi wyjątkami) rolę masonerii i jej znaczący wpływ na upadek Rzeczpospolitej. Jest chyba rzeczą oczywistą, że wolnomularstwo oficjalnie nigdy się nie przyzna do roli jaką odegrało w czasie rozbiorów (tak jak to zrobiło w przypadku rewolucji francuskiej). Ze względu na rozmiar zagadnienia, postanowiłem w tej pracy przedstawić głównie swój punkt widzenia, skrótowo opisując pozostałe czynniki, jakie doprowadziły Polskę do utraty niepodległości w XVIII w.

"Rzym cnotliwy zwyciężał, Rzym występny zginął"- napisał Ignacy Krasicki w satyrze "Świat zepsuty". Słowa te idealnie pasują do realiów Rzeczpospolitej czasów saskich. Bezdyskusyjnie za główną, wewnętrzną przyczynę upadku Polski, należy uznać ponad sześćdziesięcioletnią uzurpację Niemców na tronie polskim. W czasach saskich nastąpił totalny zastój we wszystkich dziedzinach życia, poczynając od katastrofy gospodarczej kończąc na upadku obyczajów, szerzeniu się anarchii i ciemnoty. Rządy Poniatowskiego, nie miały większych szans powodzenia. Choć kierunek polityczny, jaki obrał ostatni Król Polski był w owym czasie najrozsądniejszy. Monarcha dążył do przeprowadzenia reform w kraju, z pomocą Rosji, co gdyby nie Sejm Wielki i Obóz Patriotyczny mogłoby okazać się zbawienną drogą. Panuje powszechnie w naszej historii (zresztą to nie pierwszy mit) teoria o doniosłej roli i wybitnych dokonaniach Sejmu Wielkiego, którego kulminacyjnym osiągnięciem była Konstytucja 3 Maja. Niektórzy historycy, nazywają ten sejm wielkim, ale z racji ogromu szkód jakich się dopuścił. Pierwsze skrzypce podczas tego sejmu grał obóz, mylnie nazywany patriotycznym. Program tego ruchu choć posiadał kilka słusznych postulatów (np. zniesienie liberum veto) za głównego sojusznika Rzeczpospolitej uważał Prusy, i z pomocą tego kraju pragnął realizować reformy. Trudno, żeby członkowie tego obozu nie wiedzieli co to były testamenty fryderykańskie ( rolę Fryderyka Wielkiego w zniszczeniu Polski omówię osobno). Ponadto w Konstytucji 3 Maja znalazł się zapis likwidujący wolną elekcję, wprowadzając dziedziczność tronu. Nic w tym złego z wyjątkiem kwestii zasadniczej - tron miał przejść z powrotem w ręce Sasów, w osobie Fryderyka Augusta. Warto jeszcze dodać, iż w tym rzekomo patriotycznym obozie, aż roiło się od masonów.

Gdyby urzeczywistniona została polityka Poniatowskiego. Gdyby Polska, bez narażania się Rosji (ale do czasu) zwiększyła swoją siłę zbrojną i z tą siłą utrzymałaby się do czasów napoleońskich, zachowując swoje wciąż rozległe terytorium, z własną administracją i skarbem, to najprawdopodobniej po zwycięstwach Napoleona pod Jeną i Auerstedt nasz odwieczny wróg straciłby mocarstwową rolę i do rozbiorów nigdy by nie doszło. A przy takim przebiegu zdarzeń, kampania z 1812 roku (zapewne dla Polski i Francji zwycięska) przywróciłaby nam wszystkie ziemie wschodnie. Pod jeszcze jednym względem przyznałbym Stanisławowi Augustowi rację. Król pragnął, aby jego następcą na polskim tronie, został książe Józef Poniatowski. Dziś patrząc, na to z perspektywy 200 lat, możemy sobie wyobrazić jak dalece przewidujący był Stanisław August, dążąc do wprowadzenia na tron swojego bratanka.

Stanisław August zmarł w 1798 roku. Gdyby nastąpił po nim król-żołnierz Józef Poniatowski, człowiek o geniuszu wojennym na miarę Sobieskiego (mianowany zresztą w przeddzień śmierci przez Napoleona na marszałka Francji) to Polska z pewnością pod jego panowaniem zostałaby doskonale zorganizowana wojskowo. A mając takiego wodza na tronie okres napoleoński mógłby się zapisać w naszych dziejach jako początek drugiego "złotego wieku".

Panowanie w Polsce saskich zbójów ( bo jak człowiek znający historię może nazwać inaczej totalny nihilizm we wszystkich dziedzinach życia wprowadzony przez Niemców) należy uznać za główną przyczynę późniejszych rozbiorów. Niektórzy historycy, sugerują iż Polska powinna była stracić niepodległość już w czasach saskich, a że tak się nie stało paradoksalnie zawdzięczamy Rosji. August II wplątał nasz Kraj w niesprawiedliwą wojnę północną. Działania zbrojne prowadzone były głównie na naszych ziemiach, lecz nie w naszym interesie narodowym. W wyniku tej wojny Polska została ogromnie wyniszczona, a armia rosyjska nauczyła się po Niej przemieszczać jak po własnym kraju. Ponadto w czasach saskich armia polska praktycznie przestała istnieć, a że bez wojska władzy nie da się sprawować, w Rzeczpospolitej stacjonował kilkutysięczny korpus wojska Saksonii. Dopiero po sejmie niemym (1717 r.) armia polska wzrosła do śmiesznej liczby 12 tys. D

Ponadto w czasach saskich wojsko polskie znacznie utraciło swoją wartość bojową. Brakowało uzbrojenia, wyszkolenia i dyscypliny. J. Giertych napisał "wojsko polskie zostało zniszczone- bo Sasi woleli by go nie było, gdyż łatwiej było im panować nad Polską, posługując się wojskiem saskim". Ponadto Niemcy totalnie zniszczyli ustrój Rzeczpospolitej. Z trzynastu sejmów zwołanych za Augusta II zerwano dziesięć, a za Augusta III -wszystkie. W ciągu 13 lat panowania Augusta III ani jeden sejm nie dotrwał do końca obrad. Tak więc Polska w owych czasach nie posiadała ustroju parlamentarnego, gdyż sejm nie odgrywał żadnej roli. Sejmy zrywane były zazwyczaj przez samego króla lub też przez antynarodową klikę magnacką na podstawie zasady liberum veto. Polska czasów saskich w szczególny sposób sparaliżowana zastała przez istniejące kliki magnackie, trzymające sojusz z władcą. Sam monarcha, który częściej rezydował w Dreźnie niż Warszawie rządził Polską za pomocą ministrów saskich dbających wyłącznie o swoje sprawy. Za panowania Wettinów nastąpił również totalny zastój w kulturze i edukacji młodzieży. Szerzyła się ciemnota, zabobon i przekupstwo w sądach. Tak w wielkim skrócie wyglądała władza saska w Polsce, która doszczętnie zrujnowała nasz Kraj.

Głównym twórcą idei zniszczenia Polski był Fryderyk Wielki, a po nim politykę tą kontynuował Fryderyk II. Pozycję mocarstwową, król pruski zdobył dzięki wojnie siedmioletniej, która miała miejsce w latach 1756-1763. Po niej władca skoncentrował swoją politykę na rozbiorze Rzeczpospolitej. W tym celu opracował on tzw. "testamenty fryderykańskie", w których przedstawił proces jak Polska powinna być zniszczona. Skrótowo plan ten polegał na systematycznym odrywaniu od Polski coraz to większych połaci ziemskich, aż o pełnej likwidacji Rzeczpospolitej. Fryderyk I był również inicjatorem traktatu "trzech czarnych orłów" (1732), który zakładał współpracę między zaborcami wymierzoną przeciw Polsce. Błędnie przyjęło się w historii uważać że inicjatywa ta wyszła z rąk posła carskiego w Warszawie

Wolnomularstwo wybrało Fryderyka Wielkiego na głównego niszczyciela Polski(po pierwszym rozbiorze awansowany został w nagrodę do 33 stopnia) Król pruski uchodzi za jednego z największych masonów w dziejach świata

W historii naszego państwa regułą już stało się, że jakakolwiek współpraca niemiecko-rosyjska kończyła się dla nas tragicznie. Rosja jednak początkowo, wbrew pozorom nie była zainteresowana likwidacją Polski z dwóch względów : po pierwsze caryca chciała ze słabej Rzeczpospolitej zrobić swoje państwo satelickie, po drugie ewentualne rozbiory wzmocniłyby głównie Prusy, co nie leżało jej interesie narodowym. Dopiero fanatycznie antyrosyjska polityka Sejmu Wielkiego zachęciła Rosję do kolejnych rozbiorów. Gdy wybuchło powstanie kościuszkowskie w 1794 r. sam wódź naczelny pojechał do Paryża, aby prosić o pomoc rewolucyjną Francję . Jak dalece naiwna była to koncepcja. Rewolucja francuska była dziełem masonerii (do tego oficjalnie przyznało się wolnomularstwo) czyli głównego sprawcy rozbiorów. Rewolucjoniści oczywiście odmówili, gdyż doszli do wniosku że powstanie miałoby wyłącznie szlachecki charakter. Ponadto zamieszanie w Rzeczpospolitej sprzyjało jakobinom, gdyż unieruchamiało w działaniach Rosję.

Przyczyn upadku Rzeczpospolitej należy również upatrywać w beznadziejnym stanie gospodarki Polskiej. System gospodarki polskiej był w porównaniu z zachodem zacofany o ponad 200 lat. Przede wszystkim nie wytworzyła się u nas warstwa burżuazji, która w Anglii czy Francji była głównym motorem napędowym w rozwoju gospodarczym. Przyczyn tego stanu rzeczy jest kilka : po pierwsze mieszczaństwo było nieustannie niszczone przez przywileje szlacheckie (np. zakaz posiadania ziemi poza miastem dla mieszczan, zwolnienie szlachty z podatków od obiektów budowlanych w mieście, wysokie cła nakładane na mieszczaństwo) Te wszystkie utrudnienia jakie stworzyła szlachta mieszczaństwu wykluczały uczciwą konkurencję w produkcji i handlu. Co gorsza jednak, szlachta swoje interesy powierzała głównie żydom, co w konsekwencji sprawiło, że stała się nieudolna gospodarczo. Dlatego też szlachta niszcząc polskie mieszczaństwo , w znacznym stopniu oddał kontrolę nad gospodarką w ręce obcego i wrogiego żywiołu -żydostwa

Szczególny upadek gospodarczy nastąpił w Polsce w dobie panowania Augusta II, głównie w wyniku awanturniczej wojny północnej. Liczba mieszkańców spadła do ok. 6.5 mln. Kryzys najmocniej dotknął chłopów, mieszczan i średnią szlachtę. Zaprzestano uprawy ponad połowy gruntów ornych, a wydajność upraw zmniejszyła się do 3 ziaren z jednego wysianego( w XVI w. uzyskiwano ok. 5-6 ziaren). Ponadto miasta popadły w zupełną ruinę. Rzemieślnicy wytwarzający produkty, nie mieli na nie zbytu gdyż brak było pieniądza na rynku. A eksport dławiony był przez ogromnie wysokie cło jakie nakładał na Polskę Fryderyk I, także carat stosował silną politykę merkantylistyczną. Stosunkowo najlepiej z całego kryzysu wyszła magnateria, choć także jej budżet został mocno nadszarpany.

Reasumując przyczyny upadku Rzeczpospolitej Szlacheckiej należy stwierdzić, że przewaga czynników zewnętrznych odegrała zdecydowanie większą rolę. A droga ratunku jaką obrał Stanisław August wydaje się z perspektywy czasu najrozsądniejsza. Warto przytoczyć jeszcze na koniec słowa St. Staszica : "upaść może naród wielki, zginąć tylko nikczemny".

96.  Europa feudalna

 

 

Pomimo ciągłych najazdów z zewnątrz, na początku XI w. średniowieczna Europa zaczęła nabierać coraz wyraźniejszych kształtów , a feudalizm stal się dominującym na tym obszarze systemem społecznym.

Średniowiecze i "Średniowieczny" to bardzo przydatne, terminy. służące do opisania okresu historii europejskiej od V do XV wieku. czas rozkwitu i schyłku średniowiecza (XI-XV w.) stanowi przełomowy moment w rozwoju politycznym i kulturowym starego kontynentu. Na jego początku, po wielu

stuleciach wyniszczających najazdów z zewnątrz, zaczęło wyłaniać się nowe oblicze i środkowej Europy. w ciągu następnych wieków, po licznych wzlotach i upadkach.

energię swoich byłych najeźdźców - rozpoczęła spektakularną ekspansję, która zmieniła porządek całego świata.

Europa długo pozostawała kontynentem ubogim w surowce, ze słabym systemem komunikacyjnym, ledwie łączącym małe i rozproszone skupiska ludzkie. Z tego powodu nie rozwijał się handel i większość społeczności była samowystarczalna, produkując na własny użytek żywność, narzędzia i inne niezbędne artykuly. Pieniądz nie był powszechnie używanym środkiem płatniczym i obowiązywal handel wymienny . W sposób nieunikniony społeczności europejskie były bardzo podatne na klęski nieurodzaju i najazdy łupieżców, takich na przykład jak Wikingowie, którzy drogą rzeczną zapuszczali się daleko w głąb kontynentu. plądrując i niszcząc wszystko na swojej drodze. Niezbędna była odpowiednia ochrona, jednak centralna władza często zbyt słaba i odległa - nie była w stanie jej zapewnić. kiedy zachodziła taka potrzeba.

Te czynniki zaważyły na sposobie. w jaki na początku XI w. zaczęly organizować się społeczności europejskie. W wyniku zmian wyłonił się system, który nazwano później systemem feudalnym, lub feudalizmem. Jego powstanie nie było dziełem czyichś celowych zabiegów, lecz rezultatem dobrowolnego poddawania się jednostek władzy lokalnych przywódców, w nadziei uzyskania upragnionej ochrony.

Feudalne stosunki władzy regulowane były uroczystą przysięgą, w której możnowładca (senior) obiecywał swoim podopiecznym (wasalom) ochronę, w zamian za co ci drudzy składali mu hołd i przyrzekali swoją lojalność. W ten sposób lokalny władca pozyskiwał cennych sprzymierzeńców, jednak żeby faktycznie zapewnić im opiekę, sam poddawał się władzy potężniejszego seniora, który z kolei poszukiwał opieki kogoś jeszcze silniejszego od siebie. W wyniku tego, powstała hierarchiczna drabina zależności, na szczycie której znajdował się król, będący najwyższym seniorem (suwerenem). któremu hołd składali najpotężniejsi możnowładcy królestwa. Charakterystyczne dla systemu feudalnego było powiązanie instytucji władzy z dwoma innymi ważnymi instytucjami społecznymi - własnością dóbr ziemskich i służbą wojskową. W zamian za przysięgę wierności i zobowiązanie do określonych świadczeń, wasal otrzymywał 0d seniora obszar ziemski do własnego użytkowania. Obszar taki nosił nazwę lenna lub feudum (stąd ..feudalizm"). Tego typu praktyki rozprzestrzeniały się w dół drabiny społecznej i - przynajmniej teoretycznie - król był właścicielem całej ziemi w państwie, którą oddawał w lenno magnatom, a ci z kolei otrzymane tereny przekazywali w posiadanie swoim wasalom.

Głównym zobowiązaniem wasala było świadczenie służby militarnej. Przez określoną liczbę dni w roku możnowładcy zobowiązani byli do przebywania wraz z uzbrojonymi oddziałami przy boku króla. Miało to zapewnić ochronę królestwu, które nie dysponowało wystarczającymi zasobami, żeby móc utrzymywać stacjonarną armię. Magnaci byli w stanie wywiązać się ze złożonego zobowiązania i zmobilizować wymaganą liczbę ludzi, dzięki swoim ogromnym lennom, które oddawali w użytkowanie następnym wasalom, zobowiązującym się do służby wojskowej na ich rzecz. Także w tym przypadku system zależności rozciągał się dalej, z wasala na wasala.

Na dole feudalnej piramidy stal rycerz , który otrzymywał lenno pozwalające mu utrzymać siebie, swój oręż oraz wielkiego konia. zdolnego unieść mężczyznę w pełnym uzbrojeniu. Do obowiązków rycerza należało towarzyszenie swojemu seniorowi podczas służby na rzecz króla, wspomaganie go w lokalnych konfliktach, wreszcie sprawowanie mniej lub bardziej pokojowych funkcji w jednym z zamków - stanowiących symbol feudalnej władzy.

Rycerze byli ulubionymi bohaterami średniowiecznego romansu, Natomiast chłopów traktowano niemal tak, jak zwierzęta pociągowe, chociaż to waśnie na ich pracy opierała się cała struktura ustroju feudalnego. Chłopi nie byli niewolnikami, jednak nie mogli bez pozwolenia opuszczać ziemi swego pana. Za opiekę jaką roztaczał on nad nimi, musieli oni oddawać mu daninę, składającą się z części swoich zbiorów i żywego inwentarza. oraz odpracowywać pańszczyznę. Oprócz posiadania władzy militarnej i ekonomicznej, właściciel ziemi był sędzią, wyrokom którego rzadko kiedy mogli się chłopi przeciwstawić. Dodatkowo musieli oni przeznaczać jedną dziesiątą swoich zbiorów - znaną jako dziesięcina - na rzecz Kościoła.

Także Kościół stanowił ważny element średniowiecznego systemu feudalnego. Tak jak inni lennicy , arcybiskupi, biskupi i przeorzy klasztorów otrzymywali w swoje władanie królewskie grunty oraz posiadali własnych wasali i chłopów. Rozbieżność pomiędzy duchową i doczesną rolę Kościoła była przyczyną wielu konfliktów tego okresu. Wynikało to z faktu, że przedstawiciele hierarchii kościelnej byli z jednej strony poddanymi króla, z drugiej natomiast znajdowali się pod zwierzchnictwem papieża. Dochodziło w związku z tym do różnicy zdań, dotyczącej na przykład tego, komu należy się przywilej mianowania na kościelne stanowiska, piastowanie których wiązało się z posiadaniem znaczącej władzy o charakterze pozareligijnym.

W rzeczywistości, pomimo pozornej sprawności, system feudalny, ze swoimi hołdami i pisemnymi umowami, krył w sobie wiele potencjalnie konfliktowych sytuacji, Władcom trudno było w pełni kontrolować magnatów. którzy sprawowali bezpośrednią władzę na swoich terytoriach i wraz z nastaniem lenna dziedzicznego wzmocnili system lokalnej podległości. Jeżeli jakiś ambitny kró1 chciał wzmocnić swoją władzę, lub jakiemuś słabemu całkowicie wymknęła się ona spod kontroli, często dochodziło do buntu ze strony któregoś z silniejszych wasali. W przypadku, kiedy władza kró1ewska była bezsilna - na przykład kiedy korona została odziedziczona przez dziecko - mogło dojść do wewnętrznych konfliktów pomiędzy możnowładcami. Dlatego rebelie, bunty i wojny domowe były w okresie Średniowiecza zjawiskiem bardzo częstym.

Oprócz konfliktów na tle posłuszeństwa, system feudalny pociągał za sobą liczne paradoksy prawne. Komu na przykład podlegał ktoś, kto miał w swoim władaniu lenna dwóch różnych seniorów, albo jeszcze gorzej - dwóch różnych królów?, Problem komplikował się jeszcze bardziej, kiedy król jakiegoś państwa był wasalem innego króla, mając na swoim utrzymaniu jego lenna. Na przykład Wilhelm I Zdobywca nie podlegał nikomu jako król Anglii, jako książę Normandii winien był jednak posłuszeństwo królowi Francji, Przez wieki królowie Anglii znajdowali się w podobnej. uwłaczającej ich godności sytuacji.

Feudalizm zachowywał swoją spójność jako forma organizacji militarnej jedynie w przypadku krótkich kampanii, najlepiej mających na celu odparcie najazdu z zewnątrz. Bardziej ambitne cele były trudne do osiągnięcia ze względu na ograniczony zakres feudalnych zobowiązań. Wasale często odmawiali walki poza granicami kró1estwa, twierdząc, że nie należy to do ich obowiązków. Jeżeli już na taką walkę przystawali, mieli prawo wrócić do domu po upływie 40 dni, z czego często korzystali, bez względu na rozwój sytuacji wojennej. W tej sytuacji władcy, jeżeli tylko mogli sobie na to pozwolić, zaczęli coraz chętniej korzystać z usług płatnych żołnierzy najemników. Także wielu wasali, szczególnie od momentu upowszechnienia się lenna dziedzicznego, przeobraziło się z rycerzy w szlachtę, która wołała płacić podatki, niż samemu służyć w czasie wojny.

Biorąc pod uwagę ograniczoną ilość środków i niewielką mobilność władców, zrozumiale staje się, dlaczego ogromne imperium europejskie zbudowane przez króla Franków Karola Wielkiego było nietrwale i opierało się wyłącznie na wyjątkowej osobowości i ogromnym autorytecie swego władcy. Jednak nawet Karol Wielki miał problemy z utrzymaniem w ryzach swoich magnatów, a za czasów panowania jego syna Ludwika I Pobożnego (814-840) imperium Franków stało się widownią licznych buntów i wojen domowych. W trzy lata po śmierci Ludwika cesarstwo zostało podzielone pomiędzy jego synów (Verdun). Wkrótce nastąpił wyraźny podział na część wschodnią i zachodnią - z odrębnymi językami i zwyczajami - kładący podwaliny pod przyszłe Niemcy i Francję.

Władze centralne były tak słabe, że wiele francuskich prowincji i niemieckich księstw zachowało faktyczną niezależność. W IX i we wczesnym X w. chrześcijańska Europa znajdowała się w trudnej sytuacji i była bliska upadku w wyniku okrutnych najazdów z zewnątrz. Na południu zagrożenie stanowiła agresywna potęga Islamu. Chrześcijanie kontrolujący północne tereny Hiszpanii mogli zostać wyparci przez rozprzestrzeniającą się ekspansję muzułmanów. Zwycięska flota arabska zdobyła Sycylię, która mogła posłużyć jako przyczółek wypadowy do podboju całego kontynentu. Europa środkowa nękana była przez Madziarów (dzisiejszych Węgrów). pogańskich jeźdźców ze wschodu. Równie groźni Wikingowie terroryzowali wybrzeża zachodniej Europy. Żeglując wzdłuż rzek w głąb stałego lądu i zakładając w niektórych miejscach swoje osady.

Jednak chrześcijańska Europa wyszła z tych opresji obronną ręką, pokonując lub asymilując swoich wrogów. Na początku X w. Wikingowie, którzy osiedlili się w Anglii i Normandii. zostali nawróceni na chrześcijaństwo i w efekcie końcowym przyjęli zachodnioeuropejski styl życia, stając się częścią społeczności angielskiej i francuskiej. Do końca tego wieku większość ich skandynawskiej ojczyzny także została nawrócona. Na wschodzie król niemiecki Otton I ostatecznie pokonał Madziarów w bitwie nad rzeką Lech (933). Także i oni w ciągu najbliższych lat przeszli na chrześcijaństwo, które miało w tej chwili otwarta drogę do dalszej ekspansji na wschód.

Islam, którego cywilizacja wciąż stała wyżej od cywilizacji chrześcijańskiej Europy, nie został pokonany ani nawrócony, jednak jego ekspansja osłabła. Sycylia została odzyskana przez Normanów, potomków Wikingów. którzy osiedlili się w Normandii. Okazali się oni twardym i śmiałym narodem, który w 1066 r. podbił Anglię, podporządkował sobie część Włoch, a następnie odegrał znaczącą rolę w wyprawach krzyżowych. Ze względu na rozwój nowego ustroju. szczególnie istotne było zdobycie przez nich Anglii. na terytorium której Wilhelm Zdobywca wprowadził bardzo rygorystyczny system feudalny.

W X w. następcy Karola Wielkiego wymarli bezpotomnie. zarówno w Niemczech jak i we Francji. Jednak idea zachodnioeuropejskiego cesarza, koronowanego przez papieża. nigdy całkowicie nie wygasła. W 962 r. po swoim wielkim zwycięstwie nad Madziarami i udanej inwazji na Włochy, Otton 1 koronował się w Rzymie na cesarza. Od tej chwili królowie niemieccy mieli zaszczyt sprawować funkcję Cesarza Rzymskiego i nosili brzemię konieczności utrzymania kontroli zarówno nad Niemcami, jak i północnymi Włochami. I chociaż Otton I i jego następcy dysponowali wystarczającą silą, by mianować i odwoływać papieży, w XI w. papiestwo znalazło sposoby by się temu przeciwstawić. Dało to początek pokrętnym i często wrogim stosunkom między cesarzami i głowami kościoła, które stały się przyczyną wielu dramatycznych konfliktów epoki średniowiecznej. Chyba najbardziej dramatycznym epizodem były upokarzające przeprosiny. złożone w zimie 1077 r. w Kannosie, do jakich po jednym ze sporów zmuszony został przez papieża Grzegorza VII cesarz Henryk 1V.

0d XI w. ekspansja Europy stała się coraz bardziej widoczna, Zwiększała się populacja ludności. zaczęto uprawiać coraz więcej ziem, wzrastało znaczenie miast i handlu, Przedstawiciele wielu różnych warstw społecznych - od chłopów po rycerzy - domagali się większych swobód. Pewność siebie z jaką rozwijała się Europa Zachodnia, doprowadziła do tego, że do końca tego wieku jej mieszkańcy poczuli się na tyle silni, by podjąć zbrojną wyprawę na Bliski Wschód - słynną pierwszą krucjatę.

 97. Egipt Faraonów.

 Z pozoru niezmienna cywilizacja starożytnego Egiptu przetrwala prawie 3000 lat. Pozostaly po niej imponujące zabytki, które wciąż wzbudzają zachwyt, takie jak piramidy, Sfinks czy grób Tutanchafnona.

Egipt był kolebką jednej z wielkich cywilizacji świata starożytnego. Narodziła się ona w dolinie Nilu. Istniata już wtedy od kilku stuleci w Mezopotamii cywilizacja Sumerów, która bez wątpienia wywarła wptyw na rozwój wczesnego Egiptu. Jednakże podczas, gdy Mezopotamia z powodu położenia była narażona na inwazje różnych ludów i obce wpływy, Egipt pozostawał we względnej izolacji odgrodzony od sąsiadów pustyniami. Odkąd egipska cywilizacja nabrała pełnego kształtu okazała się nader stabilna, konserwatywna, długowieczna, odporna na zmiany i obce wpływy niemal do samego końca państwa faraonów.

Zmiany oczywiście tam zachodziły, ale w tak powolnym tempie, że nawet starożytni uważali cywilizację egipską za tajemniczą i ponadczasową. Grecki historyk trafnie określił Egipt jakby dar Nilu. Osadnictwo skupiało się tam bowiem po obu stronach Nilu. Ograniczało się do wąskiego pasa, który ciągnął się w górę biegu rzeki, a rozszerzał dopiero na obszarze Delty, gdzie rzeka rozgałęzia się i kilkoma odnogami wpada do Morza Śródziemnego.

Początki cywilizacji

W odróżnieniu od rzek Mezopotamii, w Nilu woda przybierała i opadała zgodnie z rocznym cyklem, regularnie też wylewała pozostawiając za każdym razem żyzne osady i napełniała kanały systembw irygacyjnych. Dzięki temu dolina Nilu była bardzo urodzajna, a zbierane tam plony wystarczały nie tylko na wyżywienie rolników i ich rodzin, ale także utrzymanie rozbudowanej administracji i ludności miast oraz ludzi zatrudnionych przy pracach budowlanych prowadzonych na niespotykaną skalę. Dzieje Egiptu starożytnego zaczynają się ok. roku 3000 p.n.e., kiedy król Górnego Egiptu (doliny) Menes (lub Narmer) podbit Dolny Egipt (deltę). Powstate w wyniku tego podboju, zjednoczone państwo egipskie przetrwało tysiące lat nietknięte, z wyjątkiem kilku krótkich okresów, a Menes stał się założycielem I z XXXIII egipskich dynastii. Ostatnia z nich, dynastia greckich królów Ptolemeuszy, rządziła Egiptem do 30 r. p.n.e., kiedy to królowa Kleopatra popełniła podobno samobójstwo. Żeby łatwiej uporządkować wiedzę o trzech tysiącach lat historii Egiptu faraonów, podzielono je na trzy główne okresy Starego, Sredniego i Nowego Państwa. Te okresy stabilizacji poprzedzielane są latami kryzysów i obcych najazdów, które nazywa się umownie pierwszym, drugim i trzecim okresem przejściowym. Dokładne cezury wyznaczające początek i koniec każdego z okresów są przedmiotem dyskusji między historykami. Poza tym większość dat przed początkiem drugiego tysiąclecia p.n.e. może być tylko przybliżona. Okres panowania dwóch pierwszych dynastii wyróżnia się jako Wczesne Państwo (ok. 3000-2600 p.n.e.), które poprzedzało Stare Państwo. Nawet w tej wczesnej fazie rozwoju państwowości daje się już wyróżnić wiele trwałych elementów egipskiej cywilizacji. Król już wtedy był ucieleśnionym bóstwem, chociaż znany nam dobrze tytuł faraona (dosłownie "wielki dom") pojawił się dopiero w okresie Nowego Państwa. Egipski system wierzeń był bardzo skomplikowany. Dużą rolę odgrywały wierzenia związane z życiem pozagrobowym. To one miały wpływ na wynalezienie różnych sposobów mumifikacji zwłok, które miały zapewnić wieczność odchodzącym z tego świata monarchom. Już w okresie Wczesnego Państwa duże znaczenie zdobyli sobie kapłani oraz liczna kasta urzędnicza.

Stare Państwo

W okresie Starego Państwa (ok. 2600-2150 p.n.e.) Egipt cieszył się największą stabilizacją, zapewniającą bezpieczny rozwój bez obawy ingerencji z zewnątrz. To wtedy cywilizacja egipska uzyskała ostatecznie swoją dojrzałą postać, o czym świadczyły pierwsze wielkie królewskie grobowce z kamienia w postaci piramid. Słynna piramida schodkowa w Sakkarze, zbudowana została dla Dżesera, władcy III dynastii, według planów monarszego kanclerza Imhotepa. Na poły legendarna postać pierwszego znanego z imienia architekta i uczonego była czczona jako opiekun pisarzy, a potem jako bóg, patron medycyny. Największa z piramid została wzniesiona w Gizie dla władcy z IV dynastii Cheopsa. Piramidy orientowano precyzyjnie według stron

świata. Te wielkie monumenty były bardziej triumfem genialnej organizacji pracy ogromnej liczby ludzi niż techniki. Pod koniec Starego Państwa w siłę rosła arystokracja, osłabiając władzę centralną. W czasie pierwszego okresu przejściowego (ok. 2150-1950 p.n.e.) Egipt został podzielony przez kilka rywalizujących ze sobą lokalnych dynastii, a piramidy i grobowce były dewastowane i grabione ze zgromadzonych w nich skarbów.

Średnie Państwo

Ponowne zjednoczenie Egiptu dało początek tzw. Średniemu Państwu (ok. 1950-1785 p.n.e.). Stolica Egiptu zostata przeniesiona z Memfis do Teb w Górnym Egipcie. Pobliska Dolina Królów stała się miejscem pochówku w wykutych w skale grobowcach wielu wtadców, a w tebańskich dzielnicach Karnak i Luksor wznoszono imponujące świątynie i pomniki Egipska religia uksztattowała się w tym okresie. Wierzono, że na życie pośmiertne mogą liczyć nie tylko monarchowie, ale także zwykli ludzie o ile odpowiednio się do tego przygotują. Prawdopodobnie z tym wiązał się nowy zwyczaj umieszczania w grobach małych, drewnianych figurek żołnierzy. rzemieślników i sług, czyli osób, które miaty towarzyszyć zmarłemu w życiu pozagrobowym. Dzięki tym figurkom, zwanym szawabti możemy dość dokładnie sobie wyobrazić jak wyglądało życie codzienne Egipcjan. Późny okres Średniego Państwa to czas panowania silnych królów, którzy osłabili pozycję arystokracji, zrealizowali zakrojone na wielką skalę projekty systemów irygacyjnych oraz rozszerzyli egipskie wpływy podbijając na południu część Nubii. Potem jednak nastąpił kolejny kryzys w tzw. drugim okresie przejściowym, którego kulminacją było panowanie na obszarzę Dolnego Egiptu przybyłych z Azji Hyksosów.

Nowe Państwo

Nowe Państwo (ok. 1570-1075 p.n.e.) to ostatnia epoka pomyślności i wielkości państwa faraonów. To również okres bezpowrotnie kładący kres egipskiej izolacji, gdy kraj został wciągnięty w kontlikt Bliskiego Wschodu. Przyczynić się do tego mogli Hyksosi. Od nich Egipcjanie nauczyli się nowych technik wojennych, zwłaszcza walki z konnych rydwanów. Poza tym wypierając z kraju znienawidzonych Azjatów, armie faraona dotarły do Syrii i Palestyny, co zapoczątkowało tworzenie imperium, którego granice zmieniały się w ciągu wieków. To wszystko zmieniło nieco oblicze Nowego Państwa. Większe znaczenie zaczęto przykładać do chwały faraonów jako ziemskich zdobywców, mniej dopatrywano się w nich ucieleśnionych bóstw. Źródła historyczne mówią też o ożywieniu życia politycznego, w którym intrygi były stałą metodą walki o władzę. Jedną z najbardziej niezwykłych postaci tego okresu

była kobieta, królowa Hatszepsut, którą wizerunki przedstawiają ze wszystkimi atrybutami władzy monarszej, nie wyłączając sztucznej bródki. Następujący po sobie wojowniczy faraonowie rozszerzyli granice egipskiego imperium aż po rzekę Eufrat. Szczyt potęgi osiągnął Egipt za Totmesa III (ok. 1479-1426 p.n.e.). Odkryte w Tell el-Amarna archiwum zawierające korespondencję dyplomatyczną w postaci glinianych tabliczek z czasów Amenhotepa III (ok. 1390-1353 p.n.e.) i jego następcy Amenhotepa IV, świadczy o szerokich kontaktach międzynarodowych, jakie władcy Egiptu utrzymywali z państwami i ludami wschodniej części basenu Morza Śródziemnego oraz Bliskiego Wschodu.

Jeden Bóg

Faraon Amenhotep IV (ok. 1353-1336 p.n.e.) najbardziej znany jest z przeprowadzenia wielkiej reformy religijnej. Amenhotep ogłosił koniec tysięcy egipskich bóstw, w tym potężnego boga Amona. W ich miejsce Egipcjanie mieli czcić jedynego boga Atona będącego uosobieniem tarczy słonecznej. Faraon przyjął w związku z tym nowe imię Echnaton, zerwał z kaptanami z Teb i przeniósł stolicę do Amarna. Motywy tych dziatań nie zostały do końca wyjaśnione. Część historyków widzi w Echnatonie pierwszego władcę w dziejach, który wprowadził uniwersalną religię monoteistyczną. Inni potępiają go jako nietolerancyjneęo fanatyka. Duży wpływ na reformę religijną miała prawdopodobnie żona faraona Nefertiti (Nefre- tete). Nowy kult propagowano wykorzystując potężny aparat urzędniczy. Głoszono go za pomocą wyrytych w kamieniu inskrypcji i posągów. Władza faraona byta na tyle silna, że nowa religia nie spotkała się z otwartym sprzeciwem. Echnatonowi przypisuje się brak troski o prestiż imperium. Podczas gdy faraon zajęty byt reformą religijną, sprzymierzeńcy i wasale Egiptu musieli samotnie opierać się najazdom wrogów. Wiele powodów, m.in. przywiązanie do tradycyjnych wierzeń, mogło spowodować, że reforma religijna Echnatona skończyła się wraz z jego śmiercią. Imię faraona starannie usunięto ze wszystkich istniejących spisów wiadców egipskich. Zniszczono wszelkie inskrypcje i pomniki, które przypominały o faraonie-reformatorze.

Tutanchamon

Te wszystkie działania podjęto w imieniu małego chłopca na tronie, zięcia Echnatona o imieniu Tutanchaton. Dwór królewski przeniósł się z powrotem do Teb, a faraonowie pozbyli się Atonu ze swoich imion. W ten sposób Tutanchaton stał się Tutanchamonem. Tutanchamon wstąpił na tron mając zaledwie dziesięć lat i rządził tylko przez kilka lat

(ok. 1332-1323 p.n.e.). Pochowany został w Dolinie Królów. Gdzie jego grobowiec został przysypany gruzem w czasie budowy grobowca dlu innego, późniejszego faraona. Dzięki temu, podczas gdy wszystkie inne znane miejsca pochówku faraonów zostały ograbione, grób Tutanchamona ocalał prawie nietknięty. Ponad trzy tysiące lat później, w 1922 r. został odkryty przez angielskiego archeologa Howarda Cartera. W środku grobowca znaleziono skarby. które uczyniły z młodego Tutanchamona jednego z najsłynniejszych władców starożytnego Egiptu.

Wojowniczy faraonowie

Egipt przcz cały okres Nowego Państwa był zaangażowany w bliskowschodnie konflikty. Za czasów wojowniczych faraonó0w takich -jak Seti 1 (ok. 1390-1279 p.n.e.) i Ramzes II (ok. 1279-1213 p.n.e.) ponownie zyskał mocarstwową pozycję. Ramzes był także wielkim budowniczym. Za jego panowania powstały tak imponujące dzieła jak sala kolumnowa wielkiej świątyni w Karnaku czy zespół świątyń w Abu Simbel. Chełpliwe inskrypcje o własnych czynach i wielkie podobizny świadczą o wielkich ambicjach Ramzesa. Jednakże wojny prowadzone przez Ramzesa II wyczerpały kraj. Wkrótce po jego panowaniu rozpoczął się długotrwały proces upadku państwa. W X w. p.n.e. po władzę w Egipcie sięgnęły obce

dynastie z Libii, Nubii i wreszcie w drugiej połowie VII w. p.n.e. z Asyrii. Ostatnim wysiłkiem na rzecz zachowania imperialnej potęgi był podbój Syrii, zakończył się on jednak ostatecznie klęską w bitwie z wojskami babilońskim pod Kurkemisz w 605 r. p.n.e., co oznaczało utratę przez Egipt całego imperium bliskowschodniego.

Koniec Egiptu faraonów

W 525 r. p.n.e. Egipt stał się częścią imperium perskiego. Następnie kraj został podbity przez Aleksandra Wielkiego (356-323 p.n.e.) Po śmierci Aleksandra władzę w Egipcie przejął jeden z jego generałów, Ptolemeusz, który zatożył Grecką dynastię Ptolemeuszy rządzącą do 30 r. p.n.e. W okresie ich panowania Egipt stawał się coraz bardziej częścią cywilizacji hellenistycznej . Kres niepodległości Egiptu nastąpił wraz ze śmiercią Kleopatry. Cywilizacja egipska obumierała wypierana przez kulturę grecko-łacińską. Ostatnie znane hieroglify pochodzą z 394 r. n.e. i można je uważać za ostatnie słowa, jakie zostały przekazane nam przez starożytnych Egipcjan.

 

98. Potyczki polsko-szwedzkie na Bałtyku w XVII w.

 W XVII w. Polska kilkakrotnie prowadziła wojny ze Szwecją, która rozwijała ekspansję na całe niemal wschodnie i południowe wybrzeże bałtyckie. W czasie tych wojen oprócz działań na lądzie toczyły się także zmagania na morzu, przy czym Szwedzi, mając liczniejszą flotę utrzymywali inicjatywę w swych rękach, blokując polskie wybrzeża i przerywając żeglugę. Flota polska prowadziła działania obronne, były one jednak aktywne, a okręty często wychodziły na Bałtyk. W czasie tych wojen doszło do kilku bitew.

Bitwy pod Helem i pod Salis.

W 1606 roku flota Szwedzka kilkakrotnie wdzierała się na wody zatoki Gdań-skiej. W sierpniu tego roku na spotkanie jej wyszła eskadra polska pod do-wództwem Jana Weychera. Szwedzi zaskoczeni pojawieniem się okrętów pol-skich zrezygnowali z wysadzenia desantu na Helu i zawrócili do swych baz. W dwa miesiące później ponowili próbę. I tym razem na spotkanie im wyszła eskadra Weychera, złożona z 12 okrętów. Admirał szwedzki Jakub Gotberg dysponował 19 jednostkami. Mając przewagę admirał Gotberg zaatakował okręty polskie ogniem artylerii. Te jednak śmiało przyjęły walkę, a ponadto uzyskały wsparcie artylerii brzegowej z Helu. Szwedzi, nie chcąc ryzykować zrezygnowali z walki i wycofali się na pełne morze.

Nieco inny przebieg miała bitwa pod Salis w inflantach, stoczona w marcu 1606r. Okręty polskie, zorganizowane głównie ze zdobycznych jednostek szwedzkich przez hetmana Chodkiewicza, niespodziewanie zaskoczyły bazują-cą w Salis eskadrę szwedzką. Na zgrupowane na małej przestrzeni okręty szwedzkie wypuszczone zostały brandery z materiałami łatwopalnymi. Pusz-czone z wiatrem wywołały prawdziwy popłoch w eskadrze szwedzkiej. Okręty odcinały kotwice, próbując ratować się ucieczką, ale dwa z nich mimo wszystko spłonęły. Zwycięstwo eskadry polskiej było bezsporne. Szwedzi wkrótce opu-ścili port.

Aktywne działania flota prowadziła w 1627 r. 17 maja tego roku 4 polskie okręty spotkały się pod Helem z 12 transportowcami szwedzkimi podążającymi do Piławy. Po krótkiej potyczce przeciwnicy rozeszli się, lecz nazajutrz spo-tkały aż 24 okręty szwedzkie. Wywiązała się bitwa prowadzona początkowo przy pomocy artylerii, a później także przy pomocy ręcznej broni palnej. Szwe-dzi mając liczebną przewagę dążyli do abordażu. Jednostki polskie uniknęły jednak walki w ręcz, przedarły się przez szyk nieprzyjaciela, po czym udały się do Kołobrzegu, skąd po pewnym czasie podjęły śmiały plan przedarcia się przez blokadę szwedzka do Gdańska. Udało się im to w pełni. W końcu maja przeszły przez pierścień okrętów szwedzkich i pod ostrzałem dział nieprzyjaciela zawi-nęły do Gdańska. Do ciekawych przykładów współdziałania floty z wojskami lądowymi należy zaliczyć zdobycie Pucka. Ten polski port został opanowany przez Szwedów ale na początku 1627 r. obległy go wojska polskie hetmana Stanisława Koniecpolskiego w ramach przeprowadzanej wówczas kontrofen-sywy na Pomorzu. Szwedzka załoga Pucka stawiała jednak silny opór, tak że prowadzone przez 3 miesiące oblężenie nie dawało większych rezultatów. Het-man Koniecpolski doceniając rolę floty w działaniach oblężniczych, zorgani-zował wówczas współdziałanie sił lądowych z okrętami. Sześć okrętów pol-skich przybyło wówczas z Gdańska pod Puck i w dniach 29-30 marca ostrzelało pozycje Szwedów. 1 kwietnia 1627 r. nastąpił szturm generalny. Okręty od strony morza ostrzeliwały załogę szwedzką, a jednocześnie do natarcia przystą-piły wojska hetmana Koniecpolskiego. Tym razem załoga szwedzka nie wy-trzymała prowadzonego od strony lądu i morza natarcia i 2 kwietnia 1627 r. poddała się, oddając miasto i port, stanowiące ważny punkt w walce o Pomorze.

Bitwa pod Oliwą

Mimo zdobycia przez wojska polskie Pucka, flota szwedzka w 1627 r. nadal blokowała zatokę Gdańską, a okręty jej podchodziły nawet pod Wisłoujście - miejsce bazowania okrętów polskich Jednak jesienią tego roku na wodach Za-toki Gdańskiej pozostało tylko 6 okrętów szwedzkich pod dowództwem admi-rała Nilsa Goransona Stjernskjodla. Były to jednostki duże, przewyższające wartością bojową flotę polską składającą się z 10 okrętów, będących częściowo przezbrojonymi statkami handlowymi. Okrętami polskimi dowodził admirał Jan Storch. Gdy eskadra szwedzka 28 listopada 1627 r. skierowała się spod Helu w rejon na północny zachód od ujścia Wisły, admirał Dickman wyszedł jej na spotkanie.

Okręty polskie szły w szyku roju, w dwóch eskadrach po 5 okrętów w każdej. Mając za sobą południowo-wschodni wiatr skierowały się na przecięcie kursu przeciwnika, a po zbliżeniu się do niego pierwsze otworzyły ogień artyleryjski, narzucając przeciwnikowi sytuację w jakiej miał walczyć. Szyk okrętów pol-skich był zwarty a niewielka liczba jednostek w eskadrach umożliwiała szybkie wprowadzenie ich do akcji. Szwedzi szli w szyku zbliżonym do torowego, na czoło ich eskadry wysunął się okręt flagowy. Widząc zbliżające się okręty pol-skie, Szwedzi zmienili kurs na północno-wschodni, aby posuwać się półwiatrem i mieć lepsze możliwości manewrowania. Ale Polacy uderzyli z dużą furią. Idą-cy jako drugi w szyku okręt flagowy "Święty Jerzy" skierował się na spotkanie szwedzkiego okrętu flagowego, szybko podszedł do niego i po krótkiej walce artyleryjskiej przystąpił do abordażu. Idący za nim "Biegnący Jeleń" nie po-szedł na spotkanie eskadry szwedzkiej, lecz skierował się kursem północno-wschodnim, aby odciąć drogę okrętowi flagowemu w wypadku niepowodzenia abordażu. Czwarty okręt w szyku "Panna Wodna" poszedł w ślad za szwedzkim okrętem flagowym i zaatakował go od rufy. W tym czasie pierwszy okręt polski "Król Dawid" starał się związać walką pozostałe okręty szwedzkie. Widząc, że "Pelikan" (okręt wiceadmiralski) idzie na pomoc swemu okrętowi flagowemu, zaatakował go posuwając się przez cały czas po stronie nawietrznej. Równocze-śnie polski okręt "Wodnik" z wiceadmirałem Hermanem Wittem zaatakował szwedzki okręt "Solen". Po zaciętej walce Szwedzi, widząc że nie zdołają obro-nić swojej jednostki, wysadzili ją w powietrze. W ręce polskie wpadł natomiast szwedzki okręt flagowy, a dowódca jego zginął.

Jak wynika z opisu bitwy pod Oliwą, składała się ona z szeregu starć pojedyn-czych okrętów. Zakończyła się zwycięstwem polskim, pozostałe bowiem okręty szwedzkie, widząc stratę 2 jednostek szybko wycofały się na pełne morze. Po-ścig za nimi nie dał rezultatu. Zwycięstwo to znacznie poprawiło sytuację Pol-ski w strefie wybrzeża i południowego Bałtyku.

Tak w skrócie przedstawia się historia wojny na morzu pomiędzy Polską i Szwecją w pierwszej połowie XVII w.

99. Dzieje konfliktu polsko - krzyżackiego

 Początki konfliktu sięgają roku 1226, czyli daty sprowadzenia Krzyżaków na ziemię chełmińską przez księcia Konrada, który miał nadzieję, że Krzyżacy będą mu oddawali podbite ziemie.

Krzyżacy mając jednak nieuczciwe zamiary w stosunku do swojego darczyńcy, sfałszowali przywilej fundacyjny na ziemię chełmińską i w tej formie wysłali go do kurii papieskiej aby uzyskać potwierdzenie.

Konflikt zaostrzył się po zajęciu przez Krzyżaków Pomorza Gdańskiego. Sprawa zaczęła się od napaści margrabiego brandenburskiego na Pomorze. Król Polski , Władysław Łokietek zajęty walką w Małopolsce, poprosił o pomoc Krzyżaków , którzy zgodzili się odbić Pomorze za opłatą pieniężną. Krzyżacy jednak od razu po wypędzeniu Brandenburczyków zaatakowali Gdańsk, a potem całe Pomorze Gdańskie. Jednak Polacy nie zrezygnowali z tych ziem i przez cały okres istnienia Zakonu Krzyżackiego trwały próby dyplomatyczne i militarne odbicia Pomorza.

Sprawa Pomorza stanęła w 1320 roku przed sądem papieskim, który nakazał Krzyżakom opuszczenie zajętych ziem polskich. Ponieważ drogi dyplomatyczne zawiodły, a dopiero co scalone państwo polskie nie było w stanie walczyć z Krzyżakami, Władysław Łokietek znalazł sobie sprzymierzeńców w postaci Litwy. Sprzymierzeńcem Polski był także Karol Robert Węgierski. Zakon w odpowiedzi na sojusze Polski zmusił Księcia Konrada Mazowieckiego do zawarcia paktu obronnego z Krzyżakami.

W lutym1326 Łokietek zawarł z Krzyżakami roczny rozejm i dopiero w lipcu 1327 roku Łokietek zaatakował ziemie sojusznika Krzyżaków, któremu Krzyżacy przyszli z odsieczą wdzierając się na Kujawy. Zwycięstwo Łokietka w tej potyczce pozwoliło mu na zawarcie rocznego rozejmu we Wrocławiu.

W 1329 r. Krzyżacy zaatakowali Żmudź. W odwecie Polacy uderzyli na ziemię chełmińską. W tym czasie Jan Luksemburski zawarł przymierze z Krzyżakami i opanował ziemię dobrzyńską. Wiosną 1329 i 1330 nastąpił niszczący napad Krzyżaków na Kujawy.

W lipcu 1331 r Krzyżacy zaatakowali Kujawy, jednak uderzenie zostało sparaliżowane pod Poznaniem przez oddziały chłopów wielkopolskich. Drugi atak we wrześniu zniszczył Kalisz, jednak Krzyżacy spodziewający się kontrataku zaczęli się wycofywać. Atak nastąpił dopiero 27 września pod Płowcami. Była to bitwa wygrana dla Polaków, lecz niczego nie zmieniła pod względem politycznym i terytorialnym. W 1333r. nastąpił rozejm.

Śmierć Władysława Łokietka 2 marca 1333 r, kończy pierwszą fazę sporu z Zakonem.

Następca Łokietka Kazimierz Wielki nie zrezygnował z walki o Pomorze i Kujawy. Zwołał w 1339 r proces papieski. Polska wygrała ten proces. Miała odzyskać wszystkie stracone ziemie i 194500 grzywien, jednak Zakon nigdy nie uznał tego wyroku.

Ponieważ Kazimierz nie mógł sobie pozwolić na odbicie ziem pomorskich, podpisał w 1343 r pokój w Kaliszu. Polacy mieli się zrzec roszczeń do Pomorza, ziemi chełmińskiej oraz michałowskiej, oddając je w wieczystą jałmużnę Zakonowi. Dzięki temu porozumieniu Polska zyskała ziemię dobrzyńską i Kujawy.

W 1370 r Kazimierz umarł zostawiając swoim następcom rozwiązanie problemu odzyskania utraconych ziem.

Kazimierz nie miał syna, dlatego też po jego śmierci na tronie zasiadł Ludwik Węgierski, a po nim jego córka Jadwiga.

Aby zmniejszyć zagrożenie ze strony Krzyżaków, Jadwiga wyszła za mąż za Jagiełłę i doprowadziła do podpisania unii polsko - litewskiej w Krewie w 1385r. Litwini zobowiązali się do przyjęcia chrztu, dzięki czemu z braku istnienia pogan, którzy mieliby być nawracani przez Krzyżaków, przestały istnieć podstawy do istnienia Zakonu.

Za panowania Jadwigi nie było większych zatargów pomiędzy polską a Zakonem. Krzyżacy koncentrowali swoje działania się na Żmudzi i starali się jedynie rozerwać unię polsko - litewską.

6 sierpnia 1409 r rozpoczęła się "Wielka wojna" z Zakonem Krzyżackim. Spowodowana była ona pomocą Polaków dla walczących na Żmudzi Litwinów. Dziesięć dni po wypowiedzeniu wojny przez Krzyżaków, zaatakowali oni ziemię dobrzyńską, Kujawy, Krajne i Wielkopolskę. Jagiełło czekał na posiłki z Litwy i dlatego 8 października 1409 r zawarto rozejm. Jagiełło zgodnie z doświadczeniami z walk rusko - tatarskich, chciał przenieść walkę na teren Prus. Wojska polsko - litewskie przekroczyły Drwęce i udały się w stronę Malborka, zaskakując tym wojska Krzyżackie. Do spotkania obu armii doszło rankiem 15 lipca 1410 r koło wsi Grunwald. Bitwa trwała cały dzień i zakończyła się wygraną Polaków. Wywarło to ogromne wrażenie na całej Europie. Po bitwie zebrano 39 chorągwi krzyżackich.

Wielka wojna zakończyła się pokojem w Toruniu 1 lutego 1411 r. W wyniku pokoju Zakon oddał Litwie Żmudź a Polsce ziemię dobrzyńską i zawkrzeńską. Zobowiązał się także zapłacić 100 tyś. kop groszy czeskich.

Sprawa konfliktu polsko - krzyżackiego została także przedstawiona na soborze w Konstancji w 1415r , gdzie została rozpatrzona na korzyść Polski.

W 1421 r Polska zawarła przymierze z elektorem brandenburskim Fryderykiem I Hohenzollernem. Odcięło to Krzyżaków od reszty rzeszy. W lipcu 1422r. armia polsko - litewska znowu wkroczyła na ziemię chełmińską. Jednak siły krzyżackie wycofały się do zamków unikając bitwy. W wyniku wyprawy udało się tylko zdobyć nadgraniczny zamek w Golubiu. Zawiódł też elektor brandenburski, który nie wspomógł wojsk polskich. W 1422 r został podpisany pokój mełneński, w wyniku którego Polska zyskała kujawskie posiadłości Zakonu.

W 1440 r powstał Związek Pruski. Został stworzony przez szlachtę i miasta Pomorza

Związek Pruski był czymś w rodzaju opozycji wobec zakonu. Niestety po kilkunastu latach sporów z zakonem związek został rozwiązany, a jego członkowie zostali wyklęci przez papieża.

6 marca 1454 r został wystawiony dokument stwierdzający, iż całe Prusy poddają się królowi polskiemu. Tegoż samego dnia Kazimierz Jagiellończyk stwierdził przynależność ziem Pomorza i Prus do Polski. Jednocześnie wypowiedział wojnę Krzyżakom.

Wojna trzynastoletnia rozpoczęła się klęską wojsk polskich pod Chojnicami 18 września 1454 r. Krzyżacy zaczęli stopniowo odzyskiwać przewagę, jednak wkrótce armia polska wzbogaciła się o wojska zaciężne. Wtedy to armia polska pod dowództwem Piotra Dunina pokonała wojska krzyżackie pod wsią Świecin w 1462 r, a w 1463 r flota miasta Gdańsk pokonała flotę Zakonu. Wojna zakończyła się pokojem toruńskim w 1466 r, który był potwierdzeniem przywilejów inkorporacyjnych, czyli odzyskaniem Pomorza Gdańskiego, ziemi chełmińskiej oraz Warmii. Od czasu wojny trzynastoletniej państwo zakonne stało się także lennikiem Królestwa Polskiego.

W 1525r. Następuje sekularyzacja Zakonu, definitywnie kończąca okres walk polsko - krzyżackich.

Konflikt polsko- krzyżacki był jednym z najdłuższych konfliktów w dziejach średniowiecznej Europy. Był on krwawy i wyniszczający dla obu walczących stron. Konflikt ten pokazał także co można osiągnąć przez upór i bezustanne naleganie może przynieść pożądany sukces.

 100. REWOLUCJA 1905 - 1906 W ROSJI.

 Na początku XX wieku istniała w Rosji sytuacja rewolucyjna - chłopi żądali ziemi , robotnicy ustawodawstwa pracy, wśród wielu warstw społeczeństwa system samodzierżawia, kompletnie już anachroniczny, budził opór. Ferment wewnętrzny zaostrzał wielonarodowościowy charakter państwa: zarówno wśród Polaków jak i Finów silne były dążenia do niepodległości czy przynajmniej rozszerzenia autonomii. Dążenia tych narodowości ułatwiły później caratowi, paradoksalnie stłumienie ruchu rewolucyjnego, ale w pierwszym okresie pogłębiały kryzys przedrewolucyjny.

Opozycję przeciw dotychczasowemu systemowi rządów zaostrzyły wieści o klęskach poniesionych przez Rosję w wojnie z Japonią .

( Ekspansja Japonii zaczęła grozić Rosji. Rząd carski budował właśnie najdłuższą na świecie linię kolejową i interesował się sprawami Dalekiego Wschodu. Spółki rosyjskie inwestowały kapitały w koleje, kopalnie i lasy Mandżurii oraz Korei. Japonia ze swej strony zapewniła sobie poparcie Anglii, uwikłanej w konflikt z Rosją, po czym zaczęła żądać od Rosji opuszczenia Mandżurii i przyznania Korei. Gdy żądanie to pozostało bez odpowiedzi, Japończycy zaatakowali flotę rosyjską stacjonującą w twierdzy morskiej Port Artur. W styczniu 1905 r. padł Port Artur , w lutym tegoż roku Japończycy rozbili armię rosyjską pod Mukdenem, a śpiesząca na odsiecz rosyjska flota bałtycka , po prawie ośmiomiesięcznej żegludze wzdłuż wybrzeży Afryki i Azji, została zaraz po przybyciu całkowicie rozgromiona pod Cuszimą.)

W naprężonej sytuacji wystarczyła iskra, by nastąpił wybuch, i taką iskrą stał się strajk w Zakładach Putiłowskich w Petersburgu w styczniu 1905 r. Wśród robotników tych zakładów działał już od paru lat duchowny prawosławny Gieorgij Gapon. Z jego inicjatywy została opracowana petycja zawierająca żądania swobód politycznych, ustawodawstwa socjalnego oraz zakończenia wojny. Z tą petycją ruszył pochód robotniczy z ikonami i chorągwiami cerkiewnymi , by przedstawić swe prośby batiuszce carowi. Część ludu rosyjskiego głęboko wierzyła, że sam car jest dobry, kocha swój lud, a tylko urzędnicy i otoczenie monarchy nie dopuszczają by ten dowiedział się o niedoli ludu.

Pokojowy pochód przywitano salwami, padło ponad tysiąc zabitych, a jeszcze więcej było rannych. Ta "krwawa niedziela", w styczniu 1905 r. stała się początkiem ruchu rewolucyjnego w całej Rosji. Sam Gapon uratował się z masakry i opuścił Rosję , a po powrocie w 1906 r. został zastrzelony z polecenia partii eserowców, gdyż próbował nawiązać kontakty z policją.

Ruch rewolucyjny objął wszystkie warstwy społeczeństwa rosyjskiego, przejawiał się w strajkach i demonstracjach organizowanych w miastach, wystąpieniach chłopów, akcjach terrorystycznych, organizowanych przez eserowców. W czerwcu doszło do buntu marynarzy na pancerniku "Potiomkin" . Na czele ruchu próbowali stanąć socjaldemokraci i eserowcy. Z inicjatywy tych pierwszych zaczęły powstawać rady delegatów robotniczych, które miały kierować wystąpieniami i prowadzić ewentualne pertraktacje z właścicielami lub administracją państwową.

Car w obliczu masowego ruchu rewolucyjnego zapowiedział zwołanie w sierpniu 1905 r. Dumy ( ros. nazwa parlamentu). Nie uspokoiło to sytuacji, gdyż Duma miała mieć charakter doradczy , a nie ustawodawczy. Tymczasem skończyła się wojna z Japonią i Rosja musiała podpisać traktat pokojowy potwierdzający straty terytorialne.(We wrześniu 1905 r. podpisano traktat oddający Japonii Port Artur, część Sachalinu, a także wpływy w Korei i Mandżurii )

W październiku rozpoczął się strajk powszechny. Przystąpili do niego nie tylko robotnicy w zakładach pracy, ale i studenci, a nawet część urzędników: stanęła kolej. Rosja została sparaliżowana.

Mikołaj II zmuszony sytuacją ogłosił Manifest Październikowy, zapowiedział w nim wybory do Dumy Ustawodawczej, wprowadził swobodę zgromadzeń i stowarzyszeń. Rosja miała przestać być monarchią absolutną. Duża część uczestników ruchu odebrała manifest jako zwycięstwo rewolucji i zarazem spełnienie jej głównych celów. Ale jednocześnie część z nich uznała, że należy walczyć dalej.

W grudniu wybuchło w Moskwie z inicjatywy SDPRR zbrojne powstanie robotnicze, ale zostało krwawo stłumione. Carat przystąpił do walki z ruchem rewolucyjnym. Przypomniano trzy podstawy Rosji, sformułowane jeszcze w czasach panowania Mikołaja I: samodzierżawie, lud i prawosławie. Ruch rewolucyjny zaczęto przedstawiać jako dzieło cudzoziemców wrogów Rosji i Cerkwi. " Bij Polaków , Żydów i studentów"- wołano na wiecach antyrewolucyjnych

W styczniu przeprowadzono wybory do Dumy. Ludność była podzielona na kurie, z których każda mogła wybrać określoną liczbę elektorów, którzy następnie wybierali posłów. Wcześniej car podpisał ustawę, że każda decyzja Dumy nabierze mocy dopiero po uzyskaniu zgody cara. W wyborach wzięły udział nowo powstałe partie i ugrupowania, min. Partia Konstytucyjno - Demokratyczna tzw. kadeci, i chłopska Partia Pracy tzw. trudowicy. Bolszewicy pierwsze wybory zbojkotowali, weszli dopiero do II Dumy. I Duma istniała krótko - od końca kwietnia 1906 r. do lipca tegoż roku, kiedy to została przez cara rozwiązana. Członkowie Dumy próbowali temu zapobiec, ale nastroje rewolucyjne w społeczeństwie już dogorywały. Podobny los spotkał II Dumę w 1907 r. Dopiero III Duma wybrana wg. zmienionego prawa wyborczego (min. pozbawiono prawa głosowania dużą część robotników), przetrwała całą pięcioletnią kadencję.

Premierem Rosji w 1906 r. został Piotr Stołypin. Funkcje swoje sprawował aż do momentu śmierci z rąk zamachowca w 1911 r. Przeszedł on do historii jako okrutny pacyfikator ruchu rewolucyjnego. Najważniejszą z jego reform okazała się ustawa z 1906 r. pozwalająca każdemu chłopu, dotychczasowemu członkowi obszcziny, na wystąpienie z niej i stanie się indywidualnym właścicielem ziemi. Wojna przerwała realizację tej reformy.

Rewolucja 1905 - 1906 wg. odczucia wielu z jej uczestników zakończyla się klęską, ale Rosja wyszła z niej jako inny kraj - system samodzierżawia został podważony , powstały legalne ruchy polityczne, zaczęła się tworzyć warstwa chłopów - indywidualnych posiadaczy ziemi.

1

---