Konie - choroby układu oddechowego

Myksowirusy A/equi-1/Praga/56 (H7N7) A/equi-2/Miami/63 (H3N8)	Grypa koni (influenza)
Herpeswirus koni typ 1 Herpeswirus koni typ 4	Zapalenie jamy nosowej i płuc koni oraz ronienie (rhinopneumonitis equorum)
Arteriwirusy	Wirus zapalenia tętnic koni
Reowirusy ssaków (serotyp 1 i 3)	Zakaźny nieżyt dróg oddechowych
Rinowirusy (serotyp 1 i 2)
Adenowirusy koni
Herpeswirusy koni typ 2

Herpeswirusy

Herpeswirus koni typ 1

• Ronienia (masowe i sporadyczne)

• Zapalenia dróg oddechowych

• Zaburzenia neurologiczne

• Śmiertelność noworodków

Herpeswirus koni typ 2

• Niepatogenny (zapalenie spojówek?)

Herpeswirus koni typ 3

• Otręt koni

Herpeswirus koni typ 4

• Zapalenia dróg oddechowych (sporadycznie ronienia lub zaburzenia neurologiczne?)

Herpeswirus koni typ 5

• Niepatogenny

Właściwości EHV-1 i EHV-4

• Dość wrażliwe poza organizmem

• W temperaturze 56°C giną po 30 minutach

• Ale w mniejszych - dłużej zakaźne (do 40 dni)

• EHV-1 i EHV-4 mają zarówno wspólne jak i typowo swoiste glikoproteiny otoczki

Występowanie zakażeń EHV-1 i EHV-4

• Na całym świecie, tylko u koniowatych

• Większość koni zakaża się EHV-4 w I roku życia i dorosłe w 100% pozarażane

• EHV-1 rzadsze infekcje, ale też rozpowszechnione

Epidemiologia zakażeń EHV-1 i EHV-4

• Źródło: chore zwierzęta oraz bezobjawowi nosiciele

• Długotrwałe (dożywotnie?) zakażenia latentne (tkanka limfatyczna, zwoje nerwu trójdzielnego)

• Ich reaktywacja: stałe krążenie EHV-4 (rzadziej EHV-1) w skupiskach, co powoduje zachorowania u młodych

• Wydalanie EHV-1: kaszel, prychanie, ronienie, nasienie

• Wydalanie EHV-4: kaszel, prychanie (ronienie, nasienie?)

• Kontakt bezpośredni dominuje w szerzeniu infekcji EHV-1 i EHV-4 (kaszel, ewentualnie krycie)

Patogeneza infekcji EHV-1

Namnożenie wirusa w nabłonku górnych dróg oddechowych z lub bez rhinopneumonitis (wtórne infekcje bakteryjne)

Wirus w monocytach dociera do regionalnych węzłów chłonnych

Namnaża się w śródbłonku ( uszkodzenia)

Wiremia w leukocytach

Płód OUN

Zakrzepy, niedokrwienie, niedotlenienie ( śródbłonek)

Infekcja płodu Reakcja Arthusa?

Ronienie Niedowłady, porażenia (mieloencefalopatia)

Przebieg infekcji herpeswirusem koni typ 1

(Equine Herpesvirus type 1 - EHV-1)

• Zakażenia bezobjawowe

• Ronienia pod koniec ciąży

• Zapalenie dróg oddechowych

• Niedowłady i porażenia

• Śmiertelność noworodków

Patogeneza infekcji EHV-4

Namnożenie wirusa w nabłonku górnych dróg oddechowych z lub bez rhinopneumonitis (wtórne infekcje bakteryjne)

Wirus w monocytach dociera do regionalnych węzłów chłonnych

Przebieg infekcji EHV-4

• Zakażenia bezobjawowe

• Zapalenie dróg oddechowych

• Ronienia (wyjątkowo)

• Niedowłady i porażenia (wyjątkowo)

• Śmiertelność noworodków (?)

Zjawiska immunologiczne przy infekcji dróg oddechowych źrebięcia wirusem EHV-1 i EHV-4

• Krótkotrwała odporność (około 3 miesiące) ( po przebyciu zakażenia naturalnego)

• Więc wiele źrebiąt przechodzi liczne reinfekcje („trening immunologiczny” i na ogół każda następna przebiega łagodniej)

• Aż u dorosłego konia stają się one bezobjawowe ( drogi oddechowe, ale u klaczy może dojść do poronienia)

Odporność u klaczy po poronieniu w wyniku zakażenia EHV-1

• Około roku?

• Niejasne mechanizmy odpornościowe

• Często wysokie miana przeciwciał nie zapobiegły ronieniu

• Klacze z niskim poziomem przeciwciał nie zawsze ronią po zakażeniu zjadliwym wirusem EHV-1

• Więc chyba odporność komórkowa

( tak, więc można powiedzieć, że klacz roni na tle EHV-1 jeden raz w życiu)

Inne niejasności odnośnie do odporności po infekcji EHV-1 i EHV-4

• Rola zakażeń latentnych (relacje latencja a odporność)

• Odporność krzyżowa EHV-1 a EHV-4 ( chyba zbyt słaba)

Rozwój szczepionek przeciw EHV-1

• Inaktywowany wirus w rozcierach tkanek

• Inaktywowany lub atenuowany wirus zaadoptowany do chomików

• Szczepionki z wirusem namnożonym w hodowli komórkowej (atenuowane lub inaktywowane)

• Szczep RAC-H

• Obecnie mieszane szczepionki EHV-1 + EHV-4

Problemy oceny skuteczności szczepionek przeciw EHV-1

• Koń drogim zwierzęciem doświadczalnym

• Niejasne mechanizmy odpornościowe

• Zawodność zakażenia eksperymentalnego (challenge)

• W obserwacjach terenowych:

• Tylko część poronionych płodów bada się laboratoryjnie

• Często nieregularne szczepienia

Opinie co do skuteczności szczepionek (EHV-1)

• Początkowo wiele danych, że skuteczne

• Potem zwracano uwagę na słabą odpowiedź humoralną po wielu rynkowych preparatach

• Potem na ronienia EHV-1 u regularnie szczepionych klaczy

• Potem producenci zalecali coraz częstsze szczepienia (z 2 szczepień w każdej ciąży na 3 szczep. w każdej ciąży, też nawet klacz ciężarną, co miesiąc)

• Długotrwałe obserwacje nie potwierdzają, iż po wprowadzeniu szczepień liczba ronień się zmniejszyła

• Producenci wykazywali, że nagminnie nie są przestrzegane terminy i programy szczepień

Co dalej ze szczepieniami przeciw EHV-1 i EHV-4?

Nowe formy stosowania dotychczasowych szczepionek?

• Donosowo?

Doświadczalne szczepionki nowej generacji

• ISCOM (immunostymulating complexes)

• Szczepionki delecyjne (np. bez genu kinezy tymidynowej)

• Szczepionki rekombinowane (np. z wirusa ospy)

• Szczepionki z DNA

Otręt - zapalenie zewnętrznych narządów płciowych

U samic - przede wszystkim pochwa

U samców - napletek, żołądź prącia

• Nie zagraża ciąży, ale stanowi problem podczas krycia (może doprowadzić do zrostów u ogiera)

• Pozostają białe plamy po przebytym otręcie

Wirusowe zapalenie tętnic koni

Posmutnieniem apatia, gorączka, wysypka na skórze (szyja), wysypka na błonach śluzowych (górna warga), niechęć do ruchu.

Poza tymi objawami ogólnymi:

• Obrzęki np. moszny, powiek, kończyn

• Silne przekrwienie spojówek, czasami tendencja do lekkiej żółtaczki brudny czerwony („pink eye”)

• Silny wypływ z worków spojówkowych oraz wypływ z nosa

Występowanie

• Od stuleci u koni i koniowatych

• Miała różne nazwy (często mylona z grypą i herpeswirusowym ronieniem)

• W latach 50-tych w USA poznano etiologię i nazwa arteritis (EVA), arteritis equorum (ang. Equine viral)

• Potem w Szwajcarii, Austrii a w Polsce od 1970 roku

• Zarazek bardzo rozpowszechniony

• Dużo infekcji subklinicznych (30% serododatnich koni)

• Zachorowania - sporadycznie i nie zawsze ciężkie

• Ronienia, zapalenia dróg oddechowych, pokarmowych, obrzęki itp.

• Choroba środowiskowa?

• 1984 rok Kentucky wielka epizootia „przypomniała o sobie” - ronienia

• Potem choroba nabrała „politycznego charakteru” (międzynarodowy handel końmi i mrożonym nasieniem)

Etiologia

• RNA, z rodziny Arteriviridae - Arterivirus (podobny do PRRS)

• Ag stały, ale szczepy o różnej patogenności

• Ginie szybko w środowisku

• Czyli rutynowa dezynfekcja niszczy szybko, mrożony długo (nasienie)

• Wrażliwe tylko koniowate

Epidemiologia

• Rezerwuarem: konie i osły

• Źródła: chory koń lub bezobjawowo zakażony

• Chory 2-3 tygodnie wydala wirusa drogami oddechowymi, rodnymi (ronienie), z moczem

• A jedynie ogiery (1/3 przypadków) wielomiesięczne-wieloletnie siewstwo z nasieniem. One sero+, bez zmian w płodności i nasieniu, zakażają `-` klacze w 85-100%

• Więc rola stadnin, punktów kopulacyjnych

• Zakażenie drogami bezpośrednimi krycie, inseminacja, aerogennie, śródmacicznie

• Drogi pośrednie - bez znaczenia (poza inseminacją)

• Bo choroba nie tak zaraźliwa jak grypa czy Herpeswirus

• Szerzy się wolniej, ale czasem zakazi 100% stada

Patogeneza

• Wniknięcie zaraza, a makrofagi z nim do węzłów chłonnych

• Stąd do krwi i wiremia do wszystkich narządów i tkanek

• Docelowe: śródbłonek i błona środkowa tętniczek

• Tam zapalenie (panvasculitis)

• Zaburzenia w krążeniu lokalnym i obrzęki

• Okres inkubacji 3-14 dni

• Ronienie od obrzęku łożyska i ogniska martwicowe w nim

• Ewentualnie zaburzenia krążenia w innych miejscach (przewód pokarmowy, układ oddechowy, tkanka podskórna)

• Wiele zakażeń przebieg bezobjawowy lub łagodny

• A nawet, gdy ciężki to rzadko śmiertelny

Przebieg choroby

• Gorączka, posmutnienie, brak apetytu, odwodnienie

• Przekrwienie spojówek

• Wypływ z worków spojówkowych, nosa, kaszel, duszność

• Obrzęki (powieki, kończyny, moszna, wymię)

• Sztywny chód, objawy kolkowe

• Pokrzywka na skórze i błonach śluzowych

• Przebieg niekiedy ciężki, ale niska śmiertelność

• Siewstwo u ogierów (dodatkowe gruczoły płciowe)

• Ronienia (10-70% klaczy) po powyższych objawach lub nie

Odporność

• Szybka odpowiedź humoralna (SN, OWD, ELISA)

• Skutecznie eliminuje wirusa po „ostrej fazie zakażenia”

• Z wyjątkiem ogierów, które mimo Ab mogą pozostawać długo zakażone

• Po przebyciu infekcji długotrwała odporność, przedłużana kontaktem z wirusem - w praktyce dożywotnia

• Przeciwciała latami w surowicy

• Odporność siarowa do 2-6 m-cy

Szczepienia

• Szczepionka z żywym atenuowanym wirusem

• Ale są wskazania tylko do szczepień interwencyjnych

• Inaktywowany wirus - nie budzi oporów, ale nie wiadomo czy skuteczny i czy jest sens szczepień profilaktycznych (w Polsce nie zarejestrowane)

• Badania nad szczepionkami markerowymi

Zołzy

Przebiega z ropnym zapaleniem górnych dróg oddechowych, ropne zapalenie regionalnych węzłów chłonnych zropienia. To choroba źrebiąt, odsadków, młodzieży. W przeciwieństwie do chorób wirusowych (wypływ surowiczy) rozpoczyna się ropnym wypływem. Przebiega z gorączką i objawami ogólnymi, obrzęk okolicy gardła, świszczący oddech.

Ropnie nie muszą być w miejscu węzłów chłonnych też ropnie przerzutowe.

Etiologia

• Paciorkowiec zołzowy, Streptococcus equi subsp. equi

• U koniowatych na całym świecie choroba bakteryjna

• Też Polska

• Jeden serotyp

Streptococcus equi subsp. zooepidemicus: częsty u koni i innych gatunków oportunistyczny zarazek

• Może wikłać inne choroby i powodować zapalenie dróg oddechowych, rodnych itp., koni i innych gatunków (drób, psy, przeżuwacze, ludzie, inne)

• 15 serotypów

Właściwości paciorkowców koni

• Oba te podgatunki: ropotwórcze, hemolityczne, silne właściwości antyfagocytarne (otoczka hialuronowa, tzw. białko M ściany komórkowej)

• Białko M chroni opsonizowane bakterie przed dopełniaczem

• W ropie do miesiąca

• Niszczą je: temperatura 56°C, jodofory, chlorheksydyna, fenole

Epidemiologia

• Źródło: chore i ozdrowieńcy (nosiciele)

• Kontakt bezpośredni (aerogennie, alimentarnie, krycie i ssanie)

• Kontakt pośredni - owady, skażenie wiadra, szczotki, pasza, pastwiska, stajnia itp.

• Czynniki usposabiające - stres klimatyczny, odsad, stłoczenie, wirusy

• Zachorowalność:

• Do 100% młodych koni (do około 5 lat)

• W stadach z enzootycznymi zołzami - niższa do 30%

Patogeneza

• Okres inkubacji kilka dni (do 2-3 tygodni)

• Zapalenie górnych dróg oddechowych i węzły regionalne

• Naciek neutrofili, ale nieskuteczna fagocytoza

• Więc ropne zapalenie górnych dróg oddechowych i ropnie w okolicznych węzłach chłonnych

• Ewentualnie ropnie przerzutowe (płuca, krezka i przewód pokarmowy, wątroba, śledziona, nerki, mózg, podskórne)

• Ewentualnie posocznica

• Śmiertelność około 30%, u starszych 10%

Nagła duszność przy ucisku na krtań ropnia węzłów chłonnych zagardłowych, pęknięcie do światła krtani, tchawicy zachłystowe zapalenie płuc. U klaczy ropnie w macicy bezpłodność. Rzadko wybrocznica jako powikłanie zapalenia paciorkowcowego (reakcja antygenowa III typu, kompleksy Ag-Ab w naczyniach krwionośnych i uszkodzenie naczyń). Objawy - lekkie przejściowe zaburzenia krążenia, ale też ciężkie, śmiertelne, kilka tygodni nawroty, rozległe obrzęki tkanki podskórnej (kończyny, podbrzusze, głowa). Wybroczyny i wylewy na błonach śluzowych, uszkodzenie nerek i tam wtórne zakażenia i stąd ropowica, niewydolność nerek i śmierć.

Odporność przy zołzach

• Warunkowana Ab anty-białko M

• Zwłaszcza miejscowa (śluz nosogardzieli)

• Także bierna odporność miejscowa (sIgA z mleka powlekające nosogardziel podczas ssania)

• Białko M zmienne antygenowo u subsp. zooepidemicus, stąd jego komensalizm, bo reinfekcje

• Streptococcus equi subsp. equi - jeden typ serologiczny i białko M praktycznie niezmienne

• I po przechorowaniu dożywotnia (?) odporność i brak długotrwałego nosicielstwa (do 3-6 tygodni)

• Brak odporności krzyżowej między podgatunkami

Szczepienia

• Próby prawie od jednego wieku

• Wiele szczepionek z zabitym paciorkowcem

• Słaba skuteczność, nawet szczepiąc białkiem M

• Iniekcje szczepionki słabo stymulują odp. miejscową

• Nadzieja w żywych atenuowanych szczepionkach donosowych

• Jest doświadczalna, a wyniki obiecujące, ale nierzadko takie postępowanie wywołuje zołzy

Kulawka źrebiąt

Wynik zapalenia stawów, pierwsze dni/tygodnie po porodzie, zmiany często w dużych stawach. Najważniejsze jest to, że kulawka jest przejawem posocznicy, ostrej, zagrażającej życiu, atakującej wiele narządów m.in. stawy, w przeciwieństwie do owiec, u których kulawka nie jest posocznicą.

• Ostre posocznice noworodków, często z zapaleniem stawów (kulawka może przebiegać także bez kulawizny!)

• Duże znaczenie, poważne straty, cały świat

• Często masowo w stadninie

• Kulawki wczesne: pierwsze dni życia - Actinobacillus equuli

• Kulawki późne: w wieku około 2-3 tygodni

• Streptococcus equi subsp. zooepidemicus

• Escherichia coli

• Klebsiella pneumoniae

• Staphylococcus aureus

• Salmonella abortus equi

• Salmonella typhimurium i inne

Epizootiologia

Źródła

Klacz - nosiciel lub skażone środowisko porodówki

Drogi zakażenia

Często pępowina, alimentarnie (np. mastitis), aerogennie

Kulawki należy traktować jako choroby środowiskowe (zarazki oportunistyczne, słabo patogenne), dlatego:

Czynniki usposabiające

• Brak higieny porodówek (brud, brak dezynfekcji)

• Nieodkażenie pępowiny (też jej zapalenie)

• Zbyt późne wstawianie klaczy do porodówki

• Niedoborowe żywienie klaczy ciężarnej (witaminy, białko)

• Wszelkie problemy ciąży, porodu i okresu poporodowego: wcześniaki, bliźnięta, sieroty, ciężki poród, utrata krwi itp.

• Czyli tzw. „słabe” źrebięta = ze słabą odpornością bierną

Przyczyny hipogammaglobulinemi

1. Zbyt mało immunoglobulin w siarze

1. Początkowa ciąża bliźniacza z obumarciem jednego płodu zmiany w łożysku powodujące przedwczesną laktację

2. Wiek klaczy, niektóre starsze osobniki produkują mniej immunoglobulin

3. Wcześniaki (przed 320 dniem ciąży brak siary)

2. Niewyssanie przez źrebię odpowiedniej ilości siary (maksymalne jej wchłanianie do 18 godzin po porodzie, po 24 godzinach już jej trawienie)

3. Problemy z wchłanianiem siary (stres?)

Patogeneza

• Wniknięcie zarazka, jego szybkie namnożenie

• Bardzo szybko posocznica i toksemia (po około 24 godzinach)

• Bakterie G(+) raczej egzotoksyny: uszkodzenie narządów, ścian naczyń, stany ropne, też zaburzenia krążenia

• Bakterie G(-) (aktinobacyloza) raczej endotoksyna: zaburzenia mikrokrążenia, DIC i wstrząs endotoksyczny

• Więc ostry przebieg, gorączka, wybroczyny, ciężki stan

• Zmiany w wielu narządach: stawy, nerki, płuca, pyoderma, zapalenie opon mózgowych, enteritis itp.

• Śmierć (od DIC-u, niewydolność nerek, płuc itp.)

• Lub wyzdrowienie^∗

• Lub przejście w formę przewlekłą^*

Przebieg

• Zwykle ciężki (zwłaszcza wczesne)

• Źrebię leży, nie wstaje, nie ma siły ssać słabnie, wymię klaczy przepełnione, twarde, napięte

• Gorączka, ↑ tętna, ↑ temperatury

• Błony śluzowe ciemnoczerwone, purpurowe, ceglaste wstrząs endotoksyczny

• Czas kapilarny ↑

• Czasem żółtaczka

• Częściej wybroczyny (uszkodzenie śródbłonka)

• Czasem wynaczynienie krwi (błony śluzowe, spojówki)

• Też głębokie zmiany w oczach

• Objawy zapalenia płuc (kaszel, duszność, wypływ z nosa, zwykle obustronny)

• Też objawy neurologiczne (opistotonus, oczopląs), drgawki!

• Stawy obrzękłe, bolesne, często chełbocące, ciepłe, kulawizna - poliarthritis (głównie duże stawy)

• Często zapalenie pępowiny - twarda, bolesna, wilgotna, zaczerwieniona, ciepła okolica pępka

• Ostra niewydolność nerek

Rodokokoza źrebiąt

Wyraźnie wolniejszy przebieg, podostry a nawet skryty. Słabo wyrażone objawy kliniczne. Istotą jest zapalenie płuc o charakterze otorbionych ropni w płucach. Późno się pojawiają objawy kliniczne diagnostyka utrudniona. Zmiany także w przewodzie pokarmowym - podostre, przewlekłe zmiany ziarniniakowe w błonie śluzowej

Etiologia

• Rhodococcus equi - bardzo powszechny w glebie, kurzu itp.

• Może się namnażać w glebie

• A bardzo oporny na skrajne warunki środowiskowe

• Szczepy chorobotwórcze i niechorobotwórcze

• Chorobotwórczość warunkowana plazmidami

• Jest 5 typów plazmidów (ekspresja - „białka zjadliwości”)

Gen VAP A (virulence assosiated protein A)

• Sporadycznie chorobotwórcze dla innych gatunków i człowieka (immunosupresja)

Epidemiologia

• Choroba w niektórych stadninach endemicznie

• W innych sporadycznie

• W pozostałych nie występuje

• Zarazek w kale zdrowych, dorosłych koni (10²-10³/g)

• A chore źrebięta wydalają tygodniami do 10⁸/g kału

• Więc w glebie stadnin jego nagromadzenie

• Stadnina „starsza” niż 30 lat - permanentne skażenie

• I to często szczepami chorobotwórczymi

• Rodokokoza endemicznie tam, gdzie chorobotwórcze (bo niezjadliwe są wszędzie)

• Zjadany z roślinami i tylko nosicielstwo bezobjawowe

• Chyba, że immunosupresja lub wyjątkowo zjadliwy

• Groźniejsza infekcja aerogenna u źrebiąt zjadliwymi (KURZ) typowe zakażenia pyłowe w stajni lub poza nią

Patogeneza

• Zakażenie pyłowe

• R.equi fagocytowany przez makrofagi płucne

• Ale poraża ich mechanizmy zabijania bakterii i niszczy je

• Więc stany ropne płuc, ale podostre lub przewlekłe (ropnie)

• Raczej bez posocznicy

• Ale fagocyty mogą roznosić zarazek po organizmie

• Więc też stany ropne w węzłach chłonnych śródpiersiowych

• Zarazki odkrztuszane i połykane

• Więc czasem ropnie i owrzodzenia jelit (biegunka)

• Rzadziej immunopatologiczne zapalenie stawów lub ich zakażenia czy osteomyelitis (sztywny chód, kulawizny)

• Rzadziej ropnie podskórne lub wrzodziejące zapalenie naczyń chłonnych

• Zachorowalność źrebiąt 5-17%

• Śmiertelność do 80%

Trudności diagnostyczne

• Skryty przebieg, objawy nietypowe

• Badanie serologiczne (ELISA) mało przydatne, bo Ab bardzo powszechne też u zdrowych

• Badanie bakteriologiczne wymazu z nosa - często zbyt mało zarazka by go wykryć

• Więc najlepiej RTG płuc lub posiew z dolnych dróg oddechowych

• Ostatnio PCR-em szukanie sekwencji vapA w wydzielinie tchawicy

Odporność i szczepienia

• U zakażonych powstają przeciwciała anty-R.equi

• Ale surowica anty-R.equi podana leczniczo - słaby efekt

• Też odporność siarowa dość słaba, bo chorują nieraz już źrebięta młodsze niż miesiąc

• Więc rola przeciwciał i inne mechanizmy odpornościowe nieznane

• I dlaczego dorosłe nie chorują nie wiemy

• Tym niemniej próbowano wielokrotnie szczepień

• Efekty słabe

Nosacizna

Epizootiologia

• Bardzo dawna (425 p.n.e.), przewlekła choroba koni

• Wrażliwe są też inne koniowate, kotowate, ludzie, laboratoryjne

• U innych gatunków niż koń choroba często przebiega ostro

• Rezerwuar - konie, więc dawniej bardzo duże znaczenie

• Nasilenie podczas wojen (II Wojna Światowa też), „choroba stajenna”

• Od dawna, więc zwalczana z urzędu, teraz w Polsce rejestrowana

• Ostatni przypadek w Polsce w 1957 roku

• Zwalczana też w innych krajach Europy

• Jest w Azji (Mongolia, Chiny, byłe ZSRR?), Afryce, Tunezji, Iraku, Indiach

• W 1999 roku - niewielkie ognisko w Brazylii

• Wydalanie zarazka z ropą (z nosa, owrzodzeń skóry), podczas kaszlu

• Rola paszy, wody, skażonych odchodów

Dawne nazwy zarazka: Pfeifferella mallei, Loefflerella mallei, Malleomyces mallei, Actinobacillus mallei, Pseudomonas mallei

Obecnie: Burkholderia mallei

• G(-) pałeczka, wolno rośnie na AK

• Dość wrażliwa na środowisko zewnętrzne i dezynfekcję

• Zakażenie wymaga czasu

Patogeneza

• Wnika alimentarnie (pasza, woda) i erogennie, ale wolno się szerzy

• Namnożenie w regionalnych węzłach chłonnych

• Potem hematogennie do narządów (głównie płuca)

• W miejscach namnażania: guzki i owrzodzenia na śluzówkach, skórze i w narządach

• 3 postaci: nosowa, skórna, płucna

• Okres inkubacji do wielu miesięcy

• Często bardzo skryty przebieg

• Koń chudnie, węzły chłonne powiększone, okresowo gorączka, kaszel, wypływ z nosa, zmiany skórne aż do słoniowacizny, czasem biegunka

• Jest odpowiedź immunologiczna komórkowa i humoralna co jest wykorzystywane w diagnostyce

• Diagnostyka: maleinizacja oraz ewentualnie bakteriologia

• Dziś podstawowe: badanie w obrocie końmi - OWD (ewentualnie ELISA)

Zasady zwalczania

• Szczepień nie ma, nie ma też do nich wskazań

• Leki są, ale ze względów epizootycznych się ich nie stosuje

Więc:

• Wykrywanie koni zakażonych - maleinizacja lub serologia

• Eliminacja koni, zniszczenie zwłok

• I dezynfekcja środowiska

Nosacizna jako zoonoza

• Ludzie od koni, głównie przez skaleczoną skórę

• Ale opornie się przenosi

• Niemiecka armia - I Wojna Światowa: 31000 koni a zachorowało 50 żołnierzy

• W Europie środkowej ostatni lekarz weterynarii zachorował > 60 lat temu

• Natomiast: bardzo łatwe zakażenie laboratoryjne!!!

• Śmiertelność u ludzi nieleczonych 95%

• Ostra, uogólniona infekcja

• Lub miejscowa, przy skaleczeniu (owrzodzenie, lymphoadenitis)

• Wczesna chemioterapia dość skuteczna

• Czy rzeczywiście? - bo jak nie to co wtedy?

Niedokrwistość zakaźna koni (NZK)

• W Polsce nie występuje (?) Nie jest to do końca pewne, bo to Lentivirus

• Typowa infekcja wirusem powolnym Retroviridae (Lentivirus), dożywotnia, nieuleczalna, często subkliniczna

• Tylko u koniowatych, cały świat (pewne podmokłe rejony USA, Ameryki Środkowej, Afryki Pd., Australii, w Europie - sporadycznie)

• W Polsce dawniej zwalczana z urzędu, obecnie rejestracja

• Znana od około 150 lat

• W 1904 roku - potwierdzono etiologię wirusową

• Ale patogenezę zrozumiano dopiero w latach 80-tych

• W Polsce - ostatni przypadek w latach 60-tych (?)

• Raz na parę lat w Niemczech, Francji pojedyncze ogniska

Etiologia

• Retrowirus, podrodzina Lentiviridae

• Niezbyt oporny (środki dezynfekcyjne 1-5 minut)

• Ale zamrożony może trwać latami

• Często zakażenie latentne

• Glikoproteiny powierzchniowe (gp90 i gp45) są bardzo zmienne, czyli „ucieczka antygenowa”

• Główne białko kapsydu (p26) jest stałe to wykorzystywane jest w diagnostyce

Epidemiologia

• Jedyny rezerwuar: koniowate i one są źródłem

• Rola koni bezobjawowo zakażonych w przenoszeniu choroby

• Szerzy się wyłącznie ze skażoną krwią

• Poprzez owady krwiopijne (bierny przenosiciel) zwłaszcza przy przerwanym posiłku leci na innego konia, aby dopić krwi

• Raczej owady duże (muchowate, bąkowate): dużo krwi, bolesne ukłucia, daleko latają

• W przenoszeniu choroby ważny jest też poziom wiremii u konia; przy gorączce - 10⁶ ID/ml krwi 1 owad może zakazić innego konia (10 nl krwi wystarczy)

• Zasięg owadów: do 100 metrów (tylko 1% much lata dalej niż 50m po przerwanym posiłku), więc 200m eliminuje ryzyko zakażenia

• Ważny wiek i rasa źrebięta gorącokrwiste są bardziej nerwowe i częściej odganiają owady

• Ważne pomieszczenia wiele bąków do nich nie wlatuje

• Zakażenie jatrogenne - do 4 dni igły s.c. są skażone!, także tarniki do zębów, sondy, badania rektalne, duże flakony surowic itp.

• Wyjątkowo - śródmacicznie

• NIE przez kontakt bezpośredni

Patogeneza

• Inkubacja - 6-30 dni (ale to nie jest reguła)

• Komórki docelowe - makrofagi

• Już po kilku dniach - wiremia

• Z krwią wirusy do wszystkich narządów i tkanek

• Najwięcej: wątroba, śledziona, nerki

• Niszczenie makrofagów uwalnia: TNF, IL-1 i inne czynniki, co odbija się na okolicznych tkankach i układzie immunologicznym (reakcje immunopatologiczne) i jest przyczyną gorączki

• Wirus na powierzchni ma białka łączące się z receptorami ERT hemaglutynina wirusa wiąże się z ERT, do tego Ab antywirusowe, dopełniacza rozpad ERT

• Do tego dochodzi upośledzona erytropoeza w szpiku, bo wirus namnaża się też w szpiku

• Ab powstają dość późno i słabo neutralizują

• Ale odporność może to zatrzymać (często przed objawami klinicznymi), bo nie ma immunosupresji

• Wiremia „ostrej fazy” kończy się (z hemolizą lub bez), wirus wtedy wraca do stanu latencji (chyba bardzo nieliczne komórki są zakażone)

• Aż do wyselekcjonowania wariantu antygenowego o nieco zmienionych gp otoczki i Ab organizmu już mu nie szkodzą wirus znowu się ujawnia i dochodzi do nowej wiremii + ewentualne objawy

• Stąd cykliczność gorączki, anemii itp.

• Stała „pogoń” za „ucieczką antygenową”

• A to wiąże się z hipergammaglobulinemią i powstają kompleksy Ag-Ab (!!! Nerki)

• Ale z czasem Ab coraz bardziej krzyżowo neutralizują inne warianty (wszystkie?) - stąd to bezobjawowe nosicielstwo

• W efekcie głównie subklinicznie lub skrycie

• Rzadko przebieg przewlekły okresowa gorączka, anemia, chudnięcie, obrzęki

• Wyjątkowo podostra lub ostra (gorączka, wybroczyny, śmierć)

Diagnostyka

• Test Cogginsa immunodyfuzja w żelu agarozowym

Szczepienia

• Nie ma immunosupresji

• I można wywołać szczepionką odporność na dany wariant wirusa

• Ale „ucieczka antygenowa” nierozwiązanym problemem

• Ponadto niektóre szczepionki powodowały, że konie szczepione szybciej chorowały niż nieszczepione po zakażeniu kontrolnym

• Bo chyba makrofagi szybciej fagocytowały wirus opsonizowany Ab neutralizującymi i przez to szybciej giną (makrofagi)

• Brak szczepionek!

• Infekcja nieuleczalna

Więc zwalczanie: wykrycie zakażonych i ich ubój

Wirusowe zapalenia mózgu u koni

Togawirusowe zapalenie mózgu i rdzenia kręgowego koni

Załącznik 2

Trzy spokrewnione wirusy z rodzaju Alphavirus, rodzina Togaviridae

• Wschodnie zapalenie mózgu i rdzenia kręgowego koni (EEE)

• Zachodnie zapalenie mózgu i rdzenia kręgowego koni (WEE)

• Wenezuelskie zapalenie mózgu i rdzenia kręgowego koni (VEE)

• To arbowirusy (arthropode borne), endemiczne w Amerykach

• Roznoszone przez komary (dożywotnio wirus w śliniankach)

• A wiele ptaków i ssaków, też innych kręgowców wrażliwych na zakażenie (często bezobjawowe)

• Ale koniowate (i drób, człowiek) mogą ostro chorować (najgorzej po VEE)

• Np. Okresowo wielkie epidemie VEE w latach 1962-64, potem 1969-71 w Ameryce Środkowej aż do Teksasu i setki tysięcy padłych koni, osłów, mułów, tysiące ludzi zachorowało (wiele zmarło, zwłaszcza dzieci), ogromne koszty zwalczania

• Podobna epidemia VEE 1995 w Wenezueli i Kolumbii

Epidemiologia

• W Amerykach, EEE sporadycznie też Egipt, Syria, Włochy, Filipiny, WEE też 1 przypadek w Czechosłowacja w 1957 roku (u człowieka)

• EEE rezerwuar: wirus krąży bezobjawowo pomiędzy komarami a dzikimi ptakami (bażanty, czaple, wróble)

• Włączając w to czasem drobne ssaki oraz konia, który też może komara zakazić jeśli bardzo wysokie natężenie wiremii

• Natomiast raczej konie, ludzie i hodowlane bażanty (oraz inne ptaki domowe), sporadycznie inne ssaki - żywiciele końcowi, bo miano wirusa podczas wiremii za niskie

• WEE podobnie, tylko bez ptaków domowych

• VEE (endemiczne) niechorobotwórcze dla koni szczepy krążą (owady - małe ssaki) w tropikalnych bagnach Ameryki Południowej

• Co 5-10 lat drogą mutacji powstaje szczep chorobotwórczy (epidemiczny) dla koniowatych (i ludzi) - wielka epidemia

Patogeneza EEE, WEE, VEE u konia

• Po ukąszeniu przez owada krwiopijnego namnażanie w okolicy i pierwsza wiremia (nieliczne wirusy w krążeniu)

• Ale zarazek dostaje się do narządów i tkanek innych niż OUN (m.in. mięśnie, tkanka łączna, limfatyczna)

• I z tego druga wiremia o bardzo wysokim mianie wirusa

• Może być bezobjawowa, albo gorączka (dwufazowa)

• Albo hematogennie zakaża OUN (neurony, sploty naczyniówkowe, opony) - ostre zapalenie mózgu może być

• VEE silniejszy wiscerotropizm niż neurotropizm - uszkodzenie szpiku, układu oddechowego, trzustki, wątroby, ronienia - postać narządowa

• Po przebyciu zakażenia bezobjawowego lub choroby odporność chyba dożywotnia, częściowo też na inne togawirusy (pokrewieństwo antygenowe pomiędzy EEE, WEE a VEE)

Przebieg zakażeń EEE, WEE, VEE u koni

• Większość zakażeń bezobjawowo

• Niekiedy gorączka, brak apetytu, posmutnienie

• Stosunkowo rzadko ciężka, ostra, śmiertelna choroba z zapaleniem mózgu

• Wtedy po 5 dniach inkubacji gorączka, posmutnienie i objawy neurologiczne: niezborność, całkowite otępienie (stoją na szeroko rozstawionych nogach z opuszczoną głową, zamknięte powieki, drżenia warg, chwiejny chód)

• Objawy zapalenia mózgu: parcie głową wprzód, upośledzone widzenie, światłowstręt, zaburzenia ruchów, połykania, kręcenie się w kółko, zgrzytanie zębami, pobudzenia

• Potem porażenia, leżą, drgawki, śmierć

• Śmiertelność VEE i EEE 50-90%, WEE 20-40%

• Pozostałe mogą mieć trwałe uszkodzenia („dummies”)

Rozpoznawanie i zwalczanie

• Wywiad (rejon, podmokłe tereny, sezonowość, ostra choroba)

• Objawy

• Badanie serologiczne

• Izolacja wirusa na hodowli komórkowej

• Nadal w krajach biedniejszych próba biologiczna na myszach

• Są szczepionki dla koni z inaktywowanych wirusów (też triwalentne) i one podstawą zwalczania

• Oraz programy walki z komarami

• W czasie epidemii repelenty; ograniczenia przemieszczania koni

Flawowirusowe zapalenia mózgu

To też arbowirusy, wiele groźnych dla ludzi i zwierząt.

Największe znaczenie u zwierząt:

• Japońskie zapalenie mózgu

• Grupa kleszczowych zapaleń mózgu

Japońskie zapalenie mózgu

• Bardzo ważny problem Azji (Japonia, Chiny, Indie, Pacyfik)

• Częste zakażenia bezobjawowe u świń, koni, psów, kur, kaczek i innych. Komary roznoszą (pola ryżowe!)

• I Zapalenie mózgu u ludzi, koni - przebieg podobny do EEE

• Zaburzenia rozrodu świń (ronienia, martwo urodzone)

• U ludzi śmiertelność 10-40%, lub wiele powikłań

• Są w Azji szczepienia ludzi, świń i koni

Kleszczowe zapalenie mózgu

Środkowo-europejskie wiosenno-letnie zapalenie mózgu

Rosyjskie wiosenno-letnie zapalenie mózgu

Choroba skokowa owiec (louping ill)

Środkowo-europejskie wiosenno-letnie zapalenie mózgu

• Rezerwuar: kleszcze i dzikie ssaki

• Zakażenie bezobjawowe u zwierząt domowych (mleko!)

• U ludzi też wiele zakażeń bezobjawowych , czasem choroba „grypopodobna”, niekiedy zapalenie mózgu

• Podobnie u psów

• Chyba też u koni

• W Polsce występuje głównie na północnym wchodzie

Afrykański pomór koni (African Horse Sicknes - AHS)

Załącznik 1

• Choroba koni (też osłów i mułów) o 95% śmiertelności

• Więc obok VEE najważniejsza zaraza koni

• Znana od 1780 roku w Afryce, współcześnie też epidemie na Środkowym Wschodzie, Indie, Hiszpania i Portugalia

• Endemicznie na południe od Sahary i od 1987 Półwysep Iberyjski

• Wirus z rodziny Reoviridae, rodzaj Orbivirus

• Różne szczepy o różnej zjadliwości, 9 serotypów

• Rezerwuarem zebra?, muł? (często bezobjawowo)

• Roznoszone przez komary Culicoides (raczej nocą)

• Sezonowość (pora deszczowa)

• Po ich ukąszeniu wiremia, wybroczyny, przesięki

• Inkubacja 3-5 dni, gorączka, poty, duszność (obrzęk płuc), kaszel, wypływ z nosa, śmierć - postać płucna

• Postać sercowa (hydropericardium i zwyrodnienie mięśnia) podostro i mniejsza śmiertelność - obrzęk powiek, warg, języka, reszty głowy, krtani, szyi

• Rozpoznawanie laboratoryjne: serologia, próba na myszach

• Są szczepionki (skuteczne - straty na Półwyspie Iberyjskim dzięki temu niewielkie)

• Są stałe obawy, że wirus zasiedli nowe tereny

Borelioza

(Borelioza z Lyme, Krętkowica kleszczowa, Lyme disease)

• Masowe zachorowania ludzi w 1977 roku w Old Lyme

• W 1982 roku poznano ich etiologię - Borrelia burgdorferi

• Okazało się to powszechne zakażenie zwierząt i ludzi całej półkuli północnej (chyba już od XIX w. lub dawniej)

• Większość zakażeń subklinicznych, czasem zmiany miejscowe lub uogólnione

• Jedna z najczęstszych zoonoz, także w Polsce

• Około 40 tysięcy zachorowań ludzi rocznie w Polsce

• W niektórych rejonach Polski 60% kleszczy zakażonych

• Znaczenie u zwierząt w Polsce nieznane

• Ale są u nas serododatnie konie, psy i bydło

Etiologia

• Borrelia anserina (spirochetoza ptaków też drobiu)

• Borrelia theileri (lekkie gorączki głównie u bydła, u nas nie)

• Borrelia burgdorferi sensu lato - różne genogatunki, między innymi - B. burgdorferi sensu stricto B. garinii, B. afzelii

Borrelia burgdorferi sensu stricto

• Główna przyczyna boreliozy z Lyme (obok innych genogatunków)

• G(-) krętki, trudne do hodowania (specjalne podłoża, tygodniami, warunki beztlenowe) - rutynowo niewykrywane

• Genogatunki mają wspólne białka powierzchniowe i duża ich zmienność, też podobieństwo do leptospir i innych bakterii - trudności diagnostyki serologicznej

• W temp pokojowej szybko giną poza organizmem

Epidemiologia

• Rezerwuar: kleszcze i drobne gryzonie, ale zakażenia u wielu innych ssaków i ptaków dzikich i domowych (psy, koty, konie, bydło i inne)

• Choć wydalane z moczem, mlekiem itp., to

• Roznoszona wyłącznie przez penetrację kleszcza

• Kleszcze żywicielem biologicznym (wszystkie 3 stadia)

• I u nich przenoszenie transowarialnie i transstadialnie

• U nas Ixodes ricinus: żeruje od marca do października

• Groźne ssanie dłuższe niż 24h

Patogeneza i przebieg u ludzi

• Po penetracji kleszcza - przejściowo rumień wędrujący

• Nierzadko późne, ciężkie powikłania: przewlekłe zmiany stawowe, kardiologiczne lub neurologiczne

• Chyba rola endotoksyny, hemolizyny, kompleksów immunologicznych i immunosupresji

Patogeneza i przebieg u zwierząt

• Dominują zakażenia bezobjawowe (długotrwałe bakteriemie)

• Choroba głównie u psów: brak rumienia, po inkubacji kilku miesięcy (?): ostre zapalenie stawów, gorączka, samoistne ustępujące po kilku dniach (ewentualnie nawroty)

• Późne powikłania u zwierząt tylko wyjątkowo

• U koni sporadycznie zapalenia stawów, zaburzenia oczne, neurologiczne, śmiertelność źrebiąt

• U bydła sporadycznie ronienia

Trudności rozpoznania boreliozy u zwierząt

• Objawy niespecyficzne

• Serologia (ELISA) - dużo zakażeń bezobjawowych, a także nieswoiste odczyny (leptospiry)

• Izolacja zarazka (np. ze stawu, krwi): dobra, ale bardzo droga

U psa można mówić o boreliozie jeśli były jednocześnie:

• Inwazja kleszczy na terenach endemicznych boreliozy

• Typowe objawy kliniczne

• Przeciwciała anty-B.burgdorferi

• Wyraźna poprawa po antybiotykoterapii

Zwalczanie boreliozy zwierząt

• Niedopuszczanie do inwazji kleszczy

• Szybkie usuwanie kleszczy

• Szczepienie (skuteczność? Celowość?)

• Antybiotykoterapia (sens?)

Zwalczanie boreliozy u ludzi

• Niedopuszczania do inwazji kleszczy

• Szybki usuwanie kleszczy

• Szczepień brak (obawy o immunopatologiczne reakcje)

• Antybiotykoterapia w okresie rumienia wędrującego!

Wrzodziejące zapalenie naczyń chłonnych (ulcerative lymphangitis)

• Choroba koniowatych (rzadko u bydła) na całym świcie

• Skutek złej higieny (zatłoczone, brudne stajnie) i dziś rzadko

• Dawniej często i miała znaczenie w różnicowaniu z nosacizną

• Rezerwuar biotypu końskiego nieznany

• Rola skażonej gleby?, ściółki? - od pęcin zwykle, owady?

• Nie ma wiekowej predyspozycji

• Przewlekłe zapalenie wstępujące od pachwin podskórnymi naczyniami chłonnymi zwykle na miednicznych kończynach

• Guzy, zwykle kulawizna, naczynia chłonne grube jak palec, ropnie, owrzodzenia, blizny, nowe guzki itd. - słoniowacizna

• Rzadko hematogenne uogólnienie (ropnie wewnętrzne)

• Diagnostyka jak owce, zapobieganie - higiena

• Leczenie chirurgiczne (grzanie, cięcie), tygodniami penicylina

Gruźlica rzekoma (zapalenie serowaciejące węzłów chłonnych)

Lymphadenitis caseosa; Caseous lymphadenitis - CLA

Przewlekłą choroba kóz i owiec charakteryzująca się powstawaniem ropni w węzłach chłonnych i narządach wewnętrznych.

Starty ekonomiczne

• Spadek mleczności

• Gorsze przyrosty

• Konfiskaty poubojowe

• Tylko stada wolne od gruźlicy rzekomej przeznaczone do hodowli i rozrodu

Etiologia

• Corynebacterium pseudotuberculosis

• G(+) pałeczka, nie wykazująca ruchu

• Hodowana na zwykłych podłożach w temp 37°C

• Warunki względnie beztlenowe

• Tworzy białe, małe i szorstkie kolonie

• β-hemoliza wokół kolonii

• Biotyp owczy

• Wywołuje gruźlicę rzekomą u kóz i owiec

• Nie redukuje azotanów do azotynów

• Biotyp koński

• Wywołuje wrzodziejące zapalenie naczyń chłonnych u koni

• Redukuje azotany do azotynów

Czynniki chorobotwórczości

• Produkuje egzotoksynę (fosfolipazę D), powodującą lizę ERS oraz uszkodzenia śródbłonka naczyń

• W ścianie posiada wiele lipidów stąd oporna na trawienie w fagocytach, czasem doprowadza do ich zniszczenia - procesy ropne

Występowanie

• Powszechnie

• Całą Europa i świat

• Też Polska (1997 rok - 13% stad hodowlanych, 7% zwierząt)

Epizootiologia

• Źródło zakażenia: zwierzęta chore (ropnie), bezobjawowi nosiciele (p.pok.)

• Drogi szerzenia się: kontakt bezpośredni, kontakt pośredni (wyposażenie koziarni, narzędzia chirurgiczne)

• Wrota zakażenia: rany skóry, rany błony śluzowej jamy ustnej, układ oddechowy

Rozmieszczenie ropni powierzchownych

• Węzeł chłonny przyuszniczy, żuchwowy, przedłopatkowy, podbiodrowy, podkolanowy, nadwymieniowy

• Zmiany niebolesne (proces przewlekły), jeden lub kilka węzłów chłonnych, ropień dojrzewa, wypadają włosy, potem pęka zanieczyszczenie środowiska szerzenie się gojenie bez blizny

• Ropnie uorganizowane, do wyłuskania, budowa koncentryczna (jak cebula)

Diagnostyka różnicowa

• Ropnie policzka, korzenia zęba

• Obrzęki (pasożyty)

• Torbiel ślinianki

• Powiększenie tarczycy, grasicy

• Wodniak dzwonka

• Włókniste zwyrodnienie kości

• Promienica

Inny przebieg

Ropnie głębokie

1. Płuca

2. Wątroba

3. Nerki

4. OUN

5. Moszna/zapalenia wymienia

Ale trudna diagnostyka (zwłaszcza ropnie płuc, gdzie główny objaw to wyniszczenie)

Diagnostyka laboratoryjna

• Izolacja zarazka (wymaz)

• Test alergiczny

• Badania serologiczne (głównie ELISA)

Leczenie

• Antybiotykoterapia nieskuteczna

• Gruba ściana ropni

• Środowisko wydzieliny ropnej

• Wewnątrzkomórkowa lokalizacja bakterii

• Izolacja zwierząt chorych

• Leczenie chirurgiczne (przecięcie, opróżnienie, wyczyszczenie i dezynfekcja)

Zwalczanie

• Program diagnostyczny, czyli badania serologiczne i eliminacja sero+

Profilaktyka

• Szczepienia nie chronią

• Szczepienie zmniejszają nasilenie objawów klinicznych

• Szczepionki

• Nie w Polsce

• Autoszczepionki!

• Linfovac

• Glandvac

• Zwierzęta tylko ze stad wolnych (zdrowych)

• Unikanie zranień zwierząt

Biegunki u koni

Salmoneloza koni

• Przyczyna nagłej biegunki u konia w każdym wieku

• Różne serowary (S. Typhimurium, S. Abortus Equi)

• Też rola skażonej paszy i koni-nosicieli bezobjawowych

• Też młode wrażliwsze i rola stresu, a więc: transport, zwłaszcza w upały, głodówka, niepojenie, narkoza itp.

• Posmutnienie, gorączka, bóle kolkowe, wodnista biegunka, odwodnienie, ewentualnie śmierć, zwłaszcza źrebiąt, u których większa tendencja do posocznicy

• Możliwy łagodny przebieg, też przewlekły

• Leczenie: izolacja, nawadnianie, chemioterapeutyki zwłaszcza przy posocznicy, dezynfekcja

• Zapobieganie: unikanie stresu, eliminacja nosicieli

Beztlenowce

Clostridium difficile

• Częste nosicielstwo m.in. u ludzi, konie rzadziej

• Niezwykle zróżnicowany zarazek (ponad 400 typów)

• Patogenne typy wytwarzają egzotoksyny A i B

• One: martwica nabłonka jelit; obrzęk jelita - enterocolitis

• Ale normalna flora jelitowa temu zapobiega

• Natomiast po antybiotykoterapii i innych czynnikach (?)

• Biegunki ludzi, koni (świń?, psów?)

• U koni dorosłych i źrebiąt częsta przyczyna biegunki po antybiotykach, operacjach, u hospitalizowanych itp.

• Rozpoznawanie: wykrywanie toksyny w kale testem ELISA

• Leczenie: odstawienie antybiotyku, nawadnianie doustne (z wiadra lub sondą) albo dożylne, metronidazol

Choroba Tyzzera

• Ostra (1-3 dni), śmiertelna, biegunkowa choroba myszy laboratoryjnych z martwicą wątroby

• Clostridium piliforme (dawniej Bacillus piliformis): przetrwalniki, rosnący tylko na komórkowych podłożach

• Zarazek bytuje w przewodzie pokarmowym

• Wiele infekcji endogennych (od stresu - stłoczenie, zmiana żywienia lub po sterydach)

• Podobne zachorowania zdarzają się u królików, zajęcy, gerbili, szczurów, chomików, psów, kotów, źrebiąt i innych

• A także u ludzi z immunosupresją

Biegunki źrebiąt

Biegunka związana z rują klaczy

• Wiek 7-14 dni

• Luźny kał, sama ustępuje

Biegunka z niedożywienia

• Za mało mleka przy niedoborowym żywieniu klaczy

• Wtórne infekcje E.coli, do 2-3 tygodni życia

• Słabe źrebię, niechęć do ruchu, żółtawa wodnista biegunka

• Poprawić żywienie klaczy, a jeśli trzeba to źrebięcia:

• Witamina A, nawadnianie

• Środki zapierające (sole bizmutu - LONGISPET, pektyny - BIOPECT)

• Ewentualnie antybiotyki

Biegunka z niedostatku wody do picia dla źrebaka

• Picie gnojówki czy ścieków: sporadycznie kolki, biegunki

• Wspomagać laktację u klaczy (żywienie!)

• Zapewnić dostęp do wody, a uniemożliwić do ścieków

• Ewentualnie środki zapierające

Biegunka z nadmiaru roślin motylkowych w paszy klaczy

Biegunka przy błędach żywieniowych odchowu bez klaczy

• Do 5 m-ca żółtawa biegunka, wzdęcia po karmieniu

• Odtłuszczać mleko krowie + 500 j.m. witaminy A

• Wtedy karmić częściej a małymi porcjami

• Przez kilka posiłków rozcieńczać mleko 1:1 płynem dietetycznym (5g NaCl, 5g NaHCO₃, 20g glukozy w 1 litrze wody)

Biegunki w przebiegu kulawek^⊕

Biegunki w przebiegu rodokokozy^⊕

Biegunki rotawirusowe

• Źrebięta do 2-3 m-cy, zwykle masowo

• Brak apetytu, posmutnienie, wodniste biegunki (3-5 dni)

• Nawadnianie, środki zapierające

• Dezynfekcja, izolacja chorych od zdrowych (małe grupy)

• Brak szczepionek, a te od innych gatunków nieskuteczne

Beztlenowcowe zapalenie jelit

(Clostridial enterocolitis)

• Sporadycznie u źrebiąt (i dorosłych)

• Zwykle bardzo ciężkie i śmiertelne

Clostridium perfringens typ A, B, C

• Głównie w pierwszym tygodniu życia, krwotoczna biegunka, kolki, nagła śmierć

• Leczenie zwykle spóźnione

• Ewentualnie szczepienie klaczy preparatami dla innych gatunków

Clostridium difficile

• Martwicowe enterocolitis, głównie 1-3 dniowe źrebięta (brak jeszcze flory jelitowej?)

Biegunki w wyniku zakażenia Lawsonia intracellularis

• Sporadycznie u źrebiąt 4-7 miesięcznych, rola stresu

• Rozrostowe zapalenie jelit

• Silna biegunka przy normalnym apetycie

Biegunki pasożytnicze

• Strongyloides westeri: przy masowej inwazji biegunki w pierwszych miesiącach życia, chudnięcie

• Cryptosporidum parvum: lekka przejściowa biegunka, bardzo częsta u źrebiąt do 6 m-ca, ciężka tylko przy immunosupresji

• Strongylus sp.

Tężec

• Choroba zakaźna, ale nie zaraźliwa

• Ostro przebiegająca intoksykacja z objawami nadmiernych skurczów mięśni i wzmożona pobudliwością nerwową (odruchową)

• Związana z przyrannym namnażaniem się Clostridium tetani

• W 1884 roku poznano związek między zranieniem a tężcem

Wrażliwość gatunkowa

Gatunek	Ilość toksyny potrzebna do wywołania choroby
Koń (najwrażliwszy)	1
Świnka morska	3
Człowiek	3
Tu ewentualnie przeżuwacze, zwłaszcza małe.
Mysz	12
Królik	24
Pies	600
Kot	7200
Kura	360000

• U wszystkich gatunków zwierząt młode są wrażliwsze

• Częściej w krajach tropikalnych, ale rocznie w Polsce u zwierząt 1000-2000 przypadków, z czego 70% u koni

Etiologia

• Clostridium tetani, beztlenowa G(+) laseczka, przetrwalnikująca, przetrwalniki na biegunie komórki

• Dobry wzrost na zwykłych podłożach (beztlenowo!)

• Hemoliza, morfologia kolonii zróżnicowana

Wrażliwość zarazka

• W suchym środowisku przetrwalniki mogą przetrwać do 10 lat (szczególnie w glebie nawożonej, zwłaszcza nawozem końskim)

• Gotowanie niszczy je po 1-3 godzinach

• Autoklaw - 121°C w 2 Atm. 20 minut

• Środki dezynfekcyjne słabo działają, najlepiej JODYNA, 10% WAPNO CHLOROWANE niszczy po 10 minutach, 5% fenol - 15 minut, formalina 3% - 24 godziny

Właściwości antygenowe

• Szereg serotypów

• Toksyny wydzielane przez serotypy są identyczne!

• Rozpowszechniony w glebie i nawozie

• Też na paszach, w sianie, w kurzu, w błocie, bo Cl. tetani namnaża się w przewodzie pokarmowym różnych gatunków zwierząt i człowieka - z kałem zasila środowisko przetrwalnikami

Patogeneza

• Cl. tetani wytwarza 3 rodzaje egzotoksyn, uwalnianych do środowiska rany:

• Tetanospazmina = neurotoksyna

• Tetanolizyna = hemotoksyna

• Fibrynolizyna

• Tetanospazmina - toksyna o charakterze białkowym

• Jednolita antygenowo

• Termo wrażliwa (ulega denaturacji, w 68°C po 6 minutach zupełnie unieczynniona)

• Ulega strawieniu w p.pok. (w normalnych warunkach)

• Można z niej uzyskać anatoksynę = toksoid (toksynę pozbawioną toksyczności, zachowującą swoją antygenowość)

• U konia tężec często po operacjach, także zanieczyszczenie pępowiny, u samic po uszkodzeniach porodowych dróg rodnych (pomoc porodowa), także uszkodzenia kopyt (nagwożdżenie, zagwożdżenie, zatrat), też skaleczenia błony śluzowej jamy ustnej, nawet banalne skaleczenia (najbardziej rany kłute)

• Mniej więcej w 1/3 przypadków tężca nie udaje się wykryć rany, a tężec występuje (?)

• Tężec endogenny (urazy błony śluzowej p.pok. przez pasożyty, bezoary…)

• Opóźniony rozwój tężca (spekulacje!) po wcześniejszych ranach

Przebieg

• Zdrowa tkanka mało podatna na namnażanie Cl. tetani

• Znacznie łatwiej namnaża się w ranach (dużo martwej tkanki), w szczególności w ranach pierwotnie zakażonych tlenowymi bakteriami ropotwórczymi (zużywają tlen), stwarzają lepsze warunki do rozwoju laseczki tężca

• Często, więc zakażone, ropiejące rany - z nich tężec

• Jak działa tetanospazmina - do końca nie wiadomo, w efekcie dociera do OUN

• Zraniony mięsień - tu powstaje toksyna

• Włóknami nerwowymi toksyna do korzonków brzusznych rdzenia kręgowego (przestrzenie limfatyczne wzdłuż nerwów motorycznych - 2,5 cm/dzień)

• Potem rogi brzuszne substancji szarej rdzenia kręgowego - stąd objawy działanie na neurony ruchowe rdzenia kręgowego i przedłużonego (nadmierny tonus i skurcze toniczne)

• Toksyna hamuje hamowanie w OUN - upośledza czynność neuronów hamujących, wytwarzających mediatory hamowania - GABA

• W efekcie powstaje niepowstrzymany przepływ impulsów pobudzających mięśnie do skurczów i drgawek

• Zwykle rozpoczyna się to od głowy (szczękościsk - koń), potem zstępuje na dalsze partie mięśni - TĘŻEC ZSTĘPUJĄCY

• U zwierząt mniej wrażliwych proces odwrotny, najpierw „tężec miejscowy” w miejscu skaleczenia i w miarę postępowania procesu TĘŻEC WSTĘPUJĄCY (rokowanie pomyślniejsze)

• W przebiegu tężca następuje także pobudzenie układu przywspółczulnego i nerwu błędnego stąd bradykardia (często, ale nie typowo), arytmie, ale ze względu na okresowe wylewy katecholamin - także tachykardia

• Rola krwi - droga hematogenna (?) Nie jest pewne na ile i w jakim stopniu toksyna oddziałuje na OUN

• Śmiertelność u koni bardzo duża 50-90%, śmierć przez uduszenie (porażenie ośrodka oddechowego) + zaburzenia krążenia

• Sporadycznie koń zdrowieje, ale bardzo długo trwa rekonwalescencja, przez długi okres utrzymuje się ↑ napięcie mięśni, bo toksyna na trwałe wiąże się z neuronami. Następuje stopniowy powrót fizjologicznego tonusu mięśniowego

Odporność

• Po szczepieniu lepsza odporność niż po chorobie

• Po przechorowaniu zdarzają się ponowne infekcje (więc lepiej po chorobie zaszczepić)

• Odporność typowo antytoksyczna (Przeciwciała neutralizujące toksynę)

Objawy u konia

• Po okresie inkubacji (kilka dni - kilka tygodni)

• Choroba rozpoczyna się niepokojem, poty, spadek apetytu, napięty i sztywny chód

• Potem bardzo różnie, w różnym tempie - aż do całkowitego zesztywnienia konia (im szybciej tym rokowanie gorsze, nawet w ciągu 24h)

Stan wzmożonego napięcia mięśni:

• Wyciągnięcie głowy

• Trudności w zginaniu głowy

• Uszy uniesione, przywarte do szyi

• Ogon odgięty, niemożność bicia ogonem

• Koń „zbyt duży na swój boks” - trudno go obrócić

• Chrapy rozdęte, brak ich ruchliwości

• Wypadnięcie III powieki

• Różnego stopnia szczękościsk (jeden z pierwszych objawów)

• Oddech płytki, szybki, często świszczący

• Częstym powikłaniem tężca jest zachłystowe zapalenie płuc ↑ temp, wypływ ropny z nosa, słaby kaszel

• Nadpobudliwość nerwowa - na bodźce głosowe, świetlne, dotykowe

• Duży problem to skurcz zwieraczy odbytu i pęcherza

Rokowanie u konia zawsze bardzo ostrożne, dużo zależy od szybkości przebiegu. Jeżeli w ciągu 24-48 godzin cały koń wyraźnie stężały i szczękościsk niemożliwy do pokonania - rokowanie złe

Im dłużej koń stoi na nogach i może pobierać pokarm tym szanse większe.

Zmiany AP

• Znacznie łatwiej rozpoznać przyżyciowo niż pośmiertnie

• Możliwe zwyrodnienia mięśniowe

• Szybsze stężenie pośmiertne

• Ciemna, lakowata, trudno krzepliwa krew

• ↑ Temp ciała po śmierci (do 48°C)

Rozpoznanie

• Badanie kliniczne

• Laboratoryjne bardzo kłopotliwe - izolacja bakterii z okolicy rany, bo brak posocznicy! (tylko toksemia)

Diagnostyka różnicowa

• Początek ochwatu

• Zatrucie strychniną

Leczenie

1. Zapewnić spokój - boks w półmroku, cichy i spokojny, nie niepokoić niepotrzebnie, zatyczki do uszu.

2. Odciąć źródło toksyny - znaleźć ranę, oczyścić chirurgicznie, nastrzykać okolicę penicyliną krystaliczną.

3. Neutralizacja toksyny w krążeniu - surowica i.v. 100000 j.m., też droga podpotyliczna. Sprzeczne opinie, co do skuteczności działania surowicy. Psy można wyleczyć bez stosowania surowicy. Jeżeli koń był szczepiony to można go doszczepić w chwili leczenia wspomóc powstawania Ab antytoksycznych.

4. Utrzymać konia jak najdłużej na nogach (podwieszanie). Źrebięta przekładać, co 4h z boku na bok (opadowe zapalenie płuc, odleżyny).

5. Pokonanie szczękościsku - środki zwiotczające, jednak działają różnie i z różnym skutkiem. Diazepam i.v., powolny wlew obserwując efekty żeby koń się nie położył - 15-50 mg/konia.

Jeżeli się nie uda to karmić p/sondę, ewentualnie nawadnianie oraz Ringer z mleczanami lub NaHCO₃, bo kwasica (ciągłe napięcie mięśni).

6. Podawanie penicyliny ogólnie i.m.

• ↓ Powstawanie toksyny

• Ograniczyć rozwój flory tlenowej ropotwórczej

• Ograniczyć stany zapalne

• Jak tylko stan się polepszy - ROZPOCZĄĆ RUCH!

Profilaktyka

Jej zaniechanie u konia to błąd!

• Każde źrebię szczepić (pierwsze w 3-4 m-cu życia, kolejne po 4-6 tygodniach, następne po roku), szczepionki mono lub poliwalentne

• Odporność trwa nie wiadomo jak długo

• Co kilka lat (3) doszczepiać

• Po zranieniu (koń nie szczepiony lub nie wiadomo) podać surowicę nawet następnego dnia; też przed operacją

• Jeżeli koń był na pewno szczepiony, ale upłynęło sporo czasu to w momencie zranienia dobrze go doszczepić 1x

Odporność krzyżowa do pewnego stopnia

Ronienia u źrebnych klaczy EHV-1

Zwłaszcza klacze

Najlepiej polać jodyną!

Np. paciorkowce

Zwłaszcza aktinobacyloza

^∗ Raczej forma późna

U kotowatych teraz bardzo rzadko, kiedyś była problemem w ogrodach zoologicznych kotowate jadły padłe konie

U ludzi może być to ostra choroba, z zapaleniem płuc

Podobno Włosi w latach 70-tych testowali polskie konie i wykryli pojedyncze przypadki zakażenia

Biorące się ze stawonogów

Komar zakażony wirusem

Konie powszechnie zapadają na Rosyjskie wiosenno-letnie zapalenie mózgu

Śródbłonek

Patrz: Woda, Elektrolity, Glukoza, Aminokwasy

^⊕ Już omówione

Wygląd „rakiety tenisowej” lub „pałeczki dobosza” - charakterystyczne diagnostycznie, ale nie wystarczające do potwierdzenia diagnozy

- 21 -

---