Historia Opieki paliatywnej
W uchwale synodu nicejskiego 325r. można znaleźć polecenie kościoła które nakazywało sby kazde miasto miało hospicjum dla ludzi potrzebujących pomocy, ubogich pielgrzymów a także ludzi umierających.
W Iw. P.n. po narodzeniu Chrystusa znane były hospicja szpitale które świadczyły pomoc osobą umierających hosp. Św. Błażeja IVw., a na polskich ziemiach był to drewniany szpital przy katerdze poznańskiej w Poznaniu Xw.
Za poczatek ruchów hospicyjnych uważa się średniowiecze gdzie ruch ten mógł swobodnie powstać wraz z powstaniem szpitalnictwa jako forma praktykowania miłosierdzia miłości w stosunku do ludzi bezdomnych i umierających.
W starożytnym Rzymie istniały formy opieki nad potrzebującymi ale dopiero w okresie chrześcijańskim nadano im instytucjonalny charakter. Pierwszym prowadzącym taką działalność był zakon Benedyktów założony w 526r na Monte Casino w Włoszech.
W średniowieczu zakładano i prowadzono przytułki zajmowały się nimi zgromadzenia zakonne które nakazywały poświęcenie się choremu i czuwanie przy łóżku chorego. Podobną działalność prowadziły różnego rodzaju bractwa św. Ducha i Miłosierdzia. Powstałe w tym okresie schroniska i przytułki stanowiły rodzaj instytucji których celem było zapewnienie godziwych warunków oraz opieki w chorobie. W raz z upływem czasu pojawiła się konieczność prowadzenia izolacji poszczególnych gr. pacjętów. W VIw. Zapoczątkowano opiekę nad trędowatymi.
Łacińskie słowo hospes oznacza przybysza jak i gospodarza a hospicjum określa miejsce w którym spotykają się ludzie także oznacza ich wzajemny stosunek do siebie. Średniowieczne hospicja- gospody dla podróżnych.
Największy rozwój przytułków szpitali przypada na XI i XII w. gdzie ślad za zakładanymi przez bractwa fundacji opiekuńczych którym nadawano nazwę hospicjów poszły w niedługiem czasie zakony szpitalne. Najbardziej znany zakon Bożogrobców zwany Zakonem Podwójnego Krzyża założony w1114 w Jerozolimie. Hospicja powstały na Rodos, Cyprze, Włochach, Anglii, Niemcach.
Nieuleczalnie chorzy mieszkali w założonych domach z wędrowcami i pielgrzymami, osoby umierające były zwane wędrowcami.
Od XII kościół oraz wladze świeckie nałożyły na medyków obowiązek skłaniania chorego do odbycia spowiedzi i wzbudzania żalu za grzechy. Traktowano to jako jedną z form pomocy dla człowieka umierającego, bowiem cierpienia przed śmiercią traciły swą wyrazistość w obliczu wiecznej szczęśliwości z Bogiem.
W XVI obserwuje się początki kategoryzacji pacjentów w oparciu o objawy choroby. Zaczęto oddzielać ludzi dotkniętych plagą przez epidemie od ludzi nieuleczalnie chorych. Po okresie reformacji wiele hosp. Zostało zamkniętych lub przekształconych w przytułki dla starców bądź szpitale. 19w. gł. Celem stało się wyleczenie chorego a to spowodowało że szpitale zatraciły podstawową funkcję czyli opiekę nad umierającym.
Czasy nowożytne 1842 przyniósł dla opieki paliatywno-hospicyjnej doświadczenie w Anglii Jearmie Gabriela straciła 2 dzieci po śmierci postanowiła otworzyć w Lyonie schronisko dla umierających nazwano go Hosp. Kalwaria w 1879r Irlandzkie Zgromadzenie Katolickie Sióstr Miłosierdzia założyło Hosp.Naszej Pani dla umierających w Dublinie które objęło opieką ludzi ze środowiska robotniczego i slumsów. Już wtedy była znana opieka domowa bowiem siostry nie ograniczyły się do pracy w Hosp. Ale każdego dnia odwiedzały umierających i udzielały pomocy. W 1905r w Londynie powstaje Hosp. Św. Józefa gdzie gł. Pacjentami były osoby chore na gruźlicę powstanie tych placówek opiekuńczo-medycznych dało początek poszukiwania nowego modelu opieki hospicyjnej w jej społecznym rozumieniu. Zaangażowanie w problemy chorych uświadomiło szpitale. Znaczącym wkładem w rozwój opieki hospicyjnje było wprowadzenie w latach 30tych zasad regularnego podawani morfiny co umożliwiło kontrolowanie bólu u os. Chorej.
Powstanie współczesnych hospicji związane jest z Cicely Saunders 1967 założyła i prowadziła specjalistyczny ośrodek opieki nad umierającym na nowotwory było to Hosp. Św. Krzysztofa w Londynie. Zainicjowała koncepcję opieki nad os. Nieuleczalnie chorymi dostosowaną do współczesnych warunków potrzeb i możliwości. W czasie II wojny światowej przerwała studia po to aby 1940 rozpocząć pracę w szpitalu św. Tomasza w Londynie przygotowując się w ten sposób do swojej przyszłej pracy pielęgniarki. Po uzyskaniu kwalifikacji pielęgniarskich ponownie podejmuje studia w Oksfordzie na wydziale do pracy asystentów społecznych. Jednocześnie pracowała jako wolontariuszka w domu św. Tomasza w Londynie. Praca ta miała wpływ na dalsze studia medyczne po ukończeniu ich zaczęła pracować w Hosp. Św. Józefa w Londynie gdzie wprowadziła przeniesione z domu św. Łukasza regularne podawanie leków przeciw bólowych i doustnej morfiny. Swoje doświadczenia opisywała w formie wykładów co znacznie ułatwiło pozyskiwanie funduszy dla ośrodka nieuleczanie chorych. w 1967 powstało Hosp. Św. Krzysztofa w którym początkowo opiekę łączono z całodobowym pobytem w hospicjum następnie opiekę rozszerzano na osoby pozostające w domu. Fundamentem dla działalności Hosp. Stała się idea otwarcia na człowieka umierającego oraz koncepcja bólu totalnego, który zaczęto pojmować nie tylko jako przeżycie fizyczne ale i psychiczne, społ i duchowe. Połączenie opieki domowej z opieką środowiskową nakreśliło w ten sposób w 1975r przy Hosp. Św. Łukasza powstał Ośrodek Dziennego Pobytu Dla Nieuleczalnie Chorych. W tym roku powstał Oddział Opieki Paliatywnej równolegle funkcjonujący z zespołem opieki domowej. W tym ośrodku prowadzono badania naukowe w związku z czym placówka ta stała się modelem szkoleniowym dla opieki paliatywnej w kanadzie.
Wielka Brytania ,Kanada Australia Polska są pierwszymi państwami w których utworzono Katedry Medycyny Paliatywnej. Katedry te przygotowują studentów do spotkania z problemem śmierci i umierania.
Pierwszy ośrodek Hospicyjny powstał w Krakowie jego początki wiążą się z inicjatywą gr. katolickich w Nowo Huckiej parafii Arka Pana. Gr ta miała cel gł otoczenie miłością cierpiących w tym także chorych. Niektórzy członkowie gr podjęli społeczną pracę na oddziale zakaźnym szpitala w Nowej Hucie. To pierwszy nieformalny zespół wolontariuszy w Polsce.
W wrześniu 1981 r. zarejestrowano Towarzyszenia Przyjaciół Chorych Hospicjum w Krakowie w statucie członkowie towarzystwa postawili 3 cele: 1. Udzielanie os ciężko chorym w ostatnim okresie życia opieki med. Psych, społ, duchowej dostosowanych do ich potrzeb. 2.udzielanie pomocy dla rodzin tych osób 3.jednoczenie ludzi dobrej woli gotowych udzielać się społecznie opiekować osobami potrzebującymi.
Ks Eugeniusz Dudtkiewicz założył Hospicjum Pallotinum w Gdańsku 1984r, ks. Dutkiewicz był świadkiem śmierci wielu ludzi. Na powstanie oryginalnej koncepcji opieki nad nieuleczalnie chorymi wpłyną kontakt ks. Dutkiewicza z Lek. J. Muszkowska-Penson kierowała oddziałem Kliniki Chorób Wewnętrznych Akademii Med. w Gdańsku zaniepokojona brakami w opiece nad nieuleczalnie chorymi zaczęła szukać innych alternatyw w celu rozwiązania tego problemu. W Anglii gromadziła inf. Na temat leczenia paliatywnego form opieki hospicyjnej i ruchów hosp. Dzięki współpracy z Ks. Dutkiewiczem i lek. Powstała koncepcja zespolonej opieki nad terminalnie chorymi. Polegała na wzbogacaniu zabiegów med. O nowe formy opieki zaspakajając potrzeby psych i duchowe pacjętów. W 1985 roku powstało podobne Hospicjum Domowe w Poznaniu założone przez ks. Ryszarda Mikołajaczaka przy kościele św. Jana Kantego. na początku gr. ludzi organizowano comiesięczne wykłady na temat op. Lekarskiej oraz etyki nad chorymi. ks. Ryszard Mikołajczyk organizował pomoc dla os niepełnosprawnych w kilka miesięcy powstała gr wolontariuszy, która sprawowała opiekę domową nad os nieuleczalnie chorymi. Na zjeździe zespołów Hosp. 17.II.1991 w Wesołej powołano Ogólnopolską Radę Hosp. Która 28.V.1991 przekształciła się w Ogólnopolskie Forum Ruchów Hosp. Na 1-ym zjeździe w Gdańsku w 1992r przyjęto Kartę Hospicjum określającą przewodnie działania i założenia ruchów. Z inicjatywy Jacka Łuszczaka został utworzony przy Klinice Onkologii w Poznaniu 1988 r Pierwszy w Polsce Zespół Opieki Paliatywnej składał się on z łóżek stacjonarnych, zespołu opieki domowej i Poradnią Walk z Bólem i Poradni Dla Os Osieroconych. .w 1990r zespół Opieki Paliatywnej zostaje przekształcony w Klinikę Opieki Paliatywnej. 1993r przy Ministerstwie Zdrowia i Opieki Społ Powstała Krajowa Rada Opieki Paliatywnej i Hospicyjnej. W rok później został powołany Krajowy Specjalista w zakresie med. Paliatywnej prof. Jacek łuszczak. 1998r zatwierdzony został przez Ministerstwo opieki program opieki paliatywnej i hospicyjnej który został opracowany przez Krajową Radę Opieki Paliatywnej i Hospicyjnej.. 1995r. w szczecinie ks. Kujawski zorganizował integracyjny zjazd ośrodków pomocy paliatywnej 1996 z inicjatywy ks. dr. Pyszkowskiej powstaje krąg im. Wincentego Pallottiego i wspólnota sióstr hospicyjnych.
Polska szkoła med. Paliatywnej w Bydgoszczy którą prowadziła dr. Małgorzata Krajnik i dr. A. Stachowiak, których doświadczenie i wiedza nabyta w ośrodkach brytyjskich i holenderskich służyła polskim lekarzom i wszystkim zajmującym się opieka paliatywną. W Polsce istnieje 140 oddziałów hospicyjnych i zwiększa się.
Def. Opieki paliatywnej- z ang. Paliatus care oraz łac.pallium palliatus w łac. klasycznej pallium (okrywanie, przykrycie, płaszcz grecki) palliatus (odziany, ubrany w płaszcz) z terminu paliatus z wyrazów ang. Palliate(imiesłów i przymiotnik) oznacza ukryty złagodzony, tymczasowy powierzchowny jako czasownik ukrywać, maskować, łagodzić cierpienia.
WHO-1990r. -jest czynną całościową opieką nad chorymi których choroba nie poddaje się skutecznemu leczeniu przyczynowemu. Obejmuje ona zwalczanie bólu i innych objawów oraz opanowywanie problemów psych, socjalnych i duchowych chorego. Celem opieki paliatywnej jest osiągnięcie jak najlepszej, możliwej do uzyskania jakości życia chorych i ich rodzin.
Medycyna paliatywna obejmuje chorych z zaawansowaną chorobą nowotworową oraz chorych na AIDS. Op. pal. otaczani są chorzy z ograniczającymi życie schorzeniami. Zadania op.pal. Prof. Łuczak mając na celu poprawę jakości życia chorego oraz zapewnianiu opieki rodzinie wyodrębnia główne cechy op. pal.: ceni życie uznając umieranie za naturalny proces, następnie nie przyspiesza ani nie opóźnia zgonu, jest przeciwna eutanazji. Opieka ta obejmuje zapobieganie i uśmierzanie bólu i uśmierzanie innych objawów somatycznych, łagodzenie cierpień psych., duchowych i socjalnych oraz wspomaganie rodzin chorych w czasie trwania choroby, jak i po śmierci chorego w okresie tzw. osierocenia. Zapewnia opiekę ciągłą przez 24h/7dni. Opieką nad pacjentem powinien zajmować się interdyscyplinarny zespół, składający się z lekarza, pielęgniarki, fizjoterapeuty, psychologa, pracownika socjalnego, duchownego oraz wolontariuszy bez wykształcenia medycznego. Opieka jest całkowicie bezpłatna dla chorego jak i rodziny, opieka ta jest udostępniona chorym, pomaga chorym zachować jak największą aktywność do końca ich życia, pomaga rodzinie w czasie choroby i żałobie. Do wartości i celów związanych z czł umierającym zaliczamy: -uznanie praw czł umierającego i jego specyficznych potrzeb -uznanie absolutnej wartości życia ludzkiego -przyjęcie świadectwa czł umierającego -wyrażenie miłości do czł umierającego -przygotowanie do zmartwychwstania os chorej. Elementami opieki hospicyjnej mogą też być terapia zajęciowa, akupunktura, muzykoterapia, masaże i in. Modele op.hosp. Istnieją dwa zasadnicze rodzaje działania hospicjum: 1) hospicjum domowe, czyli opieka hospicyjna prowadzona w domu chorego. Zespół hospicyjny współpracując z rodziną roztacza opiekę nad chorym w jego domu, zwykle w sytuacji, gdy jest on już wypisany ze szpitala, po ostatnich zabiegach zwalczających chorobę, jakie można było przeprowadzić z medycznego punktu widzenia. Hospicja takie zajmują się również wypożyczaniem specjalistycznego sprzętu, szkoleniem rodziny w pielęgnacji i postępowaniu z chorym. 2) hospicjum stacjonarnym, czyli osobnym budynku, przeznaczonym tylko do tego typu opieki. Hospicjum stacjonarne jest przeznaczone głównie dla pacjentów, którzy wymagają - ze względu na ciężki przebieg nowotworu - stałej specjalistycznej opieki medycznej (dotyczy to głównie pacjentów z tzw. nowotworami płynnymi, jak białaczka, choć nie wyłącznie). Ten rodzaj opieki może być stosowany również wobec osób samotnych, nieposiadających bliskich.
Gł. Wskaznia do umieszczenia chorego w hospicjum:1.trudne warunki domowe 2.konieczność odciążenia rodziny chorego 3. Występowanie problemow psychologiczne i duchowe 4.objawy psychicznego nieprzystosowania chorego umierającego do stanu terminalnego. 5.trudności w osiągnięciu pełnej kontroli objawów.
Zasady kategorie
1.zasada subdyscyplinarności Realizowana jest przez pomoc służby zdrowia przy współpracy z rodziną. Opieka medyczna polega na diagnozie i terapii i rekowalestencji i rehabilitacji. Osoby bezpośrednio zajmującymi się chorymi powinny poznać dobrze środowisko chorego.
2.zasada oddziaływań wspierających Polega na obserwacji stanu psychosomatycznego, oraz obserwowaniu zmian właściwych dla umierania. Działania opiekuńcze powinny być tak zorganizowane aby zaspokajały potrzeby chorego i najbliższych. przy dolegliwościach fizycznych należy neutralizować ból. Opieka powinna mieć charakter kompleksowy (zaangażowanie całej kadry w analizie potrzeb fizycznych, psychicznych i duchowych).
3 zasada pracy zespołowej Praca zespołowa umożliwia jednostkom wzajemne uzupełnianie się przy czym utwierdza pacjenta w przekonaniu ze może liczyć na stałą opiekę. praca zespołowa to tez rozwój więzi emocjonalnej co daje poczucie wsparcia w trudnych chwilach.
4.zasada oddziaływania na rodziców Staże hospicyjne tożsamości hospicjalne. zespoły terapeutyczne skala dają się z wyspecjalizowanej kadry (pielęgniarka fizjoterapeuta, kapłan, psycholog, wonotariusze,)cecha wspólna tych osób jest wysokie kwalifikacje moralne i predyspozycje osobowościowe tj. dojrzałość psychiczna, spokój wewnętrzny, cierpliwość, tolerancja, dyskrecja, wrażliwość, odpowiedzialność. Przy tworzeniu zespołu ważne jest uświadamianie tej osobie o obowiązku i trudnościach w tym celu powinno odbyc staż adaptacyjny.
a)zasada respektowania podmiotowości pacjenta
ta zasada przypomina o godności człowieka w czasie podejmowania decyzji np. dopóki pacjent ma świadomość to powinien mieć wgląd w ocenę swojej sytuacji i sam podejmować decyzje o leczeniu.
b)zasada samokontroli hospicjenta
osoby podejmujące te służbę muszą kierować się roztropnością, pacjenta informować o faktycznym stanie zdrowia, w odpowiedni sposób . zaleca się podtrzymywanie kontaktu słownego nawet kiedy świadomość pacjenta jest już zaburzona.
5. pozyskiwanie sojuszników do pracy Promowanie opieki nad ludźmi nieuleczalnie chorymi, na dobywaniu środków materialnych, na pozyskiwaniu nowych osób które czynnie będą angażować się w pomoc.
3 zasady, kategorie
-zasady pracy co do organizacji pracy hospicyjnej
-zasady pracy co do postępowania z pacjentem
-zasady pracy co do oddziaływania na środowisko
Gdy nadejdzie Śmierć- czł. jest jedyną istotą żywą na ziemi która jest zdolna do refleksji nad swoją własną śmiercią. Większość ludzi w toku swojego życia wcześniej czy później styka się ze zjawiskiem śmierci. Jest ono nierozłączną częścią ludzkiej egzystencji. Zanim jednak przyjdzie zmierzyć się nam z tym osobiście to jesteśmy zmuszeni patrzeć na śmierć bliskich. Odejście kogoś bliskiego kogo kochaliśmy i przyjaźniliśmy się z nim jest bolesnym wydarzeniem które zyskało nazwę wydarzenia krytycznego i to wydarzeni niesie ze sobą wiele negatywnych skutków i wiąże się z nim zmiana naszej egzystencji, postaci, zachowań, przekonań naszego dotychczasowego trybu życia.
Hołyst- literatura wyróżniła podejście do fenomenu śmierci:
1 traktowanie śmierci jako dobrodziejstwo życia jako źródło nowego człowieczeństwa
-śmierć jako zjawisko niedogodne uwagi
-śmierć jako przyczyna bezsensownego ludzkiego życia
-śmierć jako ucieczka przed trudnościami życia codziennego
-śmierc postrzegana różnie pod wieloma aspektami: --filozoficzn --religijny --psychologiczny -biologiczny --medyczny
-medycyna jako nauka codziennie spotyka się ze śmiercią, encyklopedia medycyny okresla śmierć jako nieodwracalne ustanie czunności życiowych takich jak oddychanie krązenie. W medycynie jest 3 rodzaje śmierci
* kliniczna narządy i tkanki zachowują indywidualną żywotność, co umożliwia przywrócenie zycia za pomocą reanimacji.objawy:utrata przytomności, bezwład ciała, zanik odruchów, utrata krążenia i oddychania.śmierc funkcjonalna prowadzi do śmierci mózgu, gdyz po 5-8 min. Ustania akcji serca może powrócić do funkcjonowania.
*móżgowa jest wtedy gdy rozpoznaje się obumierania komórek mózgu które jest nieodwracalne, mimo to oddychanie i bicie serca jest. Komisja w której skład wchodzi medyk sądowy, anestezjolog, neurochirurg decyduje o śpiączce czy odłączeniu aparatury. Zgon jest wtedy gdy:- chory nie jest w stanie sam oddychać -nie dostrzega się odruchów w ośrodkowym układzie nerwowym-w ciągu 24h nie było przejawów typu EEG ,
*biologiczna, kiedy jest ogólna martwica, czyli proces zamarcia tkanek i komórek, objawy: plamy opadowe, stężenie pośmiertne, oziębienie, wysychanie i bladość.
Na 22 światowym zgromadzeniu lek. Przyjęto warunki : Za zmarłego uznajemy gdy:
-brak reakcji na bodźce
-brak oddychania
-brak odruchów
-płaski zapis elektrocerografu
W Polsce obowiązuje Definicja śmierci od 1991r. o śmierci czł można mówić w momencie śmierci pnia mózgowego, najnowsza def. Określa ją jako nieodwracalne ustanie wysokich funkcji mózgu
Wg Marselocza śmierć oznacza przykry stan pobudzania emocji wywołany zagrożeniem.
Wg autorki Ros śmierć jest okropnym i przerażającym zjawiskiem. Autorka ta zajmująca sie problemami ludzi nieuleczalnie chorymi wyróżnia pięć etapów umierania
1. Zaprzeczenie izolacja - pacjenci szukają weryfikacji diagnozy w nadziei ze jest błędna. Ta reakcja jest typowa dla pacjenta który przedwcześnie został poinformowany o diagnozie bez upewnienia się co do jego kondycji psychicznej. Dlatego pracownicy i znajomi powinni stwarzać właściwą atmosferę. Dobrą formą jest nauczyć się obserwować i słuchać obserwować. Należy to czynić gdy pacjent nie ma na to ochoty. Po pewnym czasie pacjent jest zainteresowany swoją osobą i nie czuje się samotny. To postępowanie zaowocuje łatwiejsza współpracą i adaptacją pacjenta do koniecznych działań medycznych. Nie należy okłamywać pacjenta. Należy zachować ostrożność i wysyłać sygnały które chory przyjmie.
2. gniew - pacjent rozumie że diagnoza jest prawdziwa i zadaje pytanie dlaczego to ja. Pacjent jest rozdrażniony i nie współpracuje. Choroba jest postrzegana jako przeszkoda w realizacji dalszych planów. Pojawia się uczucie zazdrości do innych osób. Należy być wyrozumiały dla pacjenta co jest podstawą dalszych działań i podłożem do uczestnictwa w dalszym przeżywaniu okresu umierania.
3. targowanie się - jest to przetarg o życie. Pacjent zdaje sobie sprawę że choroba postępuje a śmierć jest nieunikniona. Chory próbuje oddalić wyrok przez negocjacje z personelem i bogiem. Składa ofiary przysięgi. Pacjent szuka różnych metod leczenia. Ważne jest aby chory miał przy sobie osobę do zwierzeń.
4. depresja - poddanie się chorobie. Występuje użalanie się smutek troska o przyszłość innych, analiza swojego życia, refleksje nad niewykorzystanymi szansami. Nie należy mówić pacjentowi żeby nie był smutny. Należy umożliwić mu wyżalenie się. Następuje dokonanie bilansu całego życia co jest przygotowaniem do ostatniego etapu. Chory potrzebuje bliskości dlatego należy zrezygnować ze zbyt dużej ilości słów.
5. pogodzenie się - pacjent jest wyczerpany i słaby zapada w drzemki. Pacjent pragnie spokoju nie interesują go wiadomości ze świata zewnętrznego. Psychika pacjenta nastawia się na gotowość przyjęcia śmierci już bez odczucia rozpaczy i bezradności. Pacjent oczekuje bliskości od najbliższych ale w sposób cichy i spokojny. Mówi im dbajcie o siebie kochajcie się. Na tym etapie życia ważne jest przyjęcia sakramentów i komunii świętej.
Współczesne postawy wobec śmierci i umierania: Człowiek obawia się śmierci swojej i bliskich. Ludzie młodzi nie chętnie o niej rozmawiają. Uważają, że ten problem jest im daleki. Ludzie starsi lub chorzy chcą rozmawiać na ten temat. Ta wizja staje się dla nich realna. Rozmowa na ten temat powoduje poczucie ulgi, że ktoś ich wysłucha. Współcześnie obserwujemy liczne obawy przed śmiercią. Proces socjalizacji, warunki pracy i życia przyczyniły się do wyparcia śmierci z życia codziennego. Przyczyny tego stanu rzeczy spowodowane są procesem urbanizacji, który spowodował oddalenie ludzi od natury i obserwowanie całego cyklu pokoleń. Zanik rodzin wielopokoleniowych oznacza zanik wzajemnego wspierania się w rodzinie. Starość jest izolowana, zanikają więzi, a obowiązki sprawowania opieki nad ludźmi starszymi przejmują różne instytucje. Najtrudniejszym doświadczeniem dla każdego jest doświadczenie ciężkiej choroby, która doprowadza do śmierci. Każdy z nas prędzej czy później musi się zmierzyć ze śmiercią. W tym doświadczeniu człowiek pozostaje sam. Śmierć jest jedną wielką niewiadomą. To budzi niewyobrażalny lęk. Lęk- jest jednym z podst. uczuć, jakie towarzyszy człowiekowi przez całe życie, z tym się rodzimy i umieramy. Lęku doświadczamy podczas życia codziennego. Chociaż tak często do doświadczamy, to jest go ciężko zdefiniować. Lęk- jest gr. reakcji emocjonalnych wyzwalanych przez bodźce działające, bądź z zewnątrz lub wewnątrz organizmu. Charakterystyczne dla tych reakcji jest: 1) specyficzne, przykre zabarwienie, każdy z nas zna je z doświadczenia, 2) jednostka doświadcza je jako coś przykrego i uporczywego, czego nie można się pozbyć, 3) większość ludzi czuje się wobec nich bezradna, 4) są związane względnie wyzwalanymi reakcjami fizjologicznymi organizmu jednostki. Kilichowski uważa, że lęk jest uczuciem powstającym w wyobraźni jednostki, w jej sumieniu, jest reakcją na odczucia zewn., powoduje uczucie niepewności, bezradności, bezsilności. Kępiński- lęk wygląda gdy człowiek chce uciec przed sytuacją zagrażającą bezpośrednio jego życiu, niż gdy jego tendencje ucieczkowe wynikają z ochrony do przedmiotu. Kępiński uznaje na słuszne rozbicie przeżyć lękowych pod względem genetycznym na 4gr. 1) l. biologiczny, 2) l.społeczny, 3) l.moralny, 4) l.dezintegracyjny. Te lęki można sprowadzić do lęku zasadniczego, a mianowicie lęku przed śmiercią. Śmierć jest tym ostatnim zagrożeniem istoty żywej, wyzwala sygnał ochrony w postaci różnego rodz. lęku. Poczucie beznadziejności i bólu jest jednym z najbardziej przerażających wizji okresu przedśmiertnego. Wiąże się to z niemożliwością załatwienia spraw związanych z życiem. Lęk przed poniżeniem- fakt śmierci często poprzedza niemożność kontrolowania funkcji fizjologicznych, które prowadzą do wstydu. Lęk przed obserwowaniem zmian zachodzących na własnym ciele- jest to reakcja na widok zmienionego własnego ciała, budzą lęk u chorego, jak i jego bliskich. Obecnie ma to duże znaczenie, ponieważ kładzie się duży nacisk na wygląd. Lęk przed konsekwencjami śmierci dla innych- poczucie opuszczenia swoich bliskich, którym sprawi to ból, zostaną narażone na niedostatki, niewygody. Całe to zajście ze śmiercią sprawi komuś koszty. Wyrazem tych niepokojów jest zbieranie pieniędzy na pogrzeb. Lęk przed przerwaniem realizacji ważnych zadań życiowych- wyjątkiem są samobójcy, dla pozostałych ten moment przychodzi niespodziewanie, często odchodzi się nie realizując swoich planów, zadań np. wychowanie dzieci, ten lęk często występuje u kobiet. Lęk przed nieistnieniem- wyraża się on poczuciem pustki, nie jesteśmy w stanie wyobrazić sobie, że już nas nie będzie, a życie będzie się toczyło dalej bez nas. Nasze uczucia, doznania, a także atrybuty czysto fizyczne przestają istnieć. Uczucia te powodują żal i lęk o charakterze egzystencjalnym. 4 rodz. lęku wg Kruczkowskiej: 1) lęk przed umieraniem- wiąże się z bólem, samotnością, wstydem. 2) lęk przed śmiercią- lęk przed byciem umarłym, utratą własnego „ja”, tożsamości. 3) lęk przed konsekwencjami śmierci- lęk przed tym, co stanie się z ludźmi, którzy pozostają przy życiu. 4) lęk przed śmiercią lub umieraniem innych- lęk przed wyłączeniem i stratą, nieprzyjemnym uczestniczeniu w umieraniu innych. Na podst. badań chorym umierającym towarzyszy lęk przed: bólem, śmiercią (jak to będzie wyglądało), samotnością, osieroceniem bliskich osób, lęk przed karą za grzechy, lęk przed swoją higieną osobistą. Okoliczności występ. lęku u osób chorych: 1) noc- sprzyja lękowi. W Polsce nie ma oddziałów jakie rodzina mogłaby przebywać z chorym non stop. Można mu pomóc np.dając radio, TV, zostawić włączone światło. 2) gdy umiera inny pacjent (na sali obok). Istnieją 2 koncepcje dot. świadków agonii, -dot.tzw. parawanów, aby inni nie patrzyli na śmierć, -parawany nie powinny być stosowane na oddziałach op.pal., ponieważ tam śmierć jest czymś naturalnym i inni powinni się z tym oswoić. Wobec tego należy stworzyć złoty środek. Osoby, których śmierć jest przerażająca powinni być przeniesieni do innych sal, aby z bliskimi mogli przeżyć te ostatnie chwile. Po śmierci ważne jest, aby personel rozmawiał z tymi, którzy widzieli śmierć tego pacjenta. 3) doświadczenie bólu- jest to lęk trudny do opanowania. Najważniejsze jest uśmierzenie bólu, nie zawsze jest to łatwe. Należy to do kompetencji lekarzy. 4) myśl o rodzinie, troska o bliskich, 5) nowe dolegliwości- lekarz powinien przeprowadzić szczerą rozmowę z pacjentem, powinien wyjaśnić pacjentowi co się z nim dzieje. Wskazana jest pomoc terapeuty, psychologa. Psycholog powinien przygotować także rodzinę pacjenta, aby i oni mogli mu pomóc. 6) samotność. 7) gniew- wobec bliskich, lekarzy, na siebie. 8)bezsilność- są zdani na innych pogrążeni w bólu i lęku. 9) ból- zawiera w sobie smutek i żal. Sposoby wyrażania lęku: -płacz i krzyk, - tłumienie emocji. Próby radzenia sobie z lękiem: -rozmowy z rodziną, personelem med., księdzem, -poszukiwanie wsparcia w modlitwie, -prośba o leki uspokajające lub nasenne, -posługa kapelana szpitalnego, -słuchanie radia, TV, czytanie gazet. Wsparcie udzielane osobie umierającej: *wsparcie ze str. rodziny i przyjaciół, *wiara w Boga, *wsparcie przez personel med. oraz wolontariuszy. Op.pal. nad dzieckiem: choroba dziecka dezorganizuje rodzinę. Rodzina musi wprowadzać szereg zmian, które dot. wszystkich członków rodziny. Przewlekła choroba wywołuje zaburzenia somatyczne oraz psychiczne. W przypadku choroby długotrwałej dziecka należy zwrócić uwagę na problemy psych. Pomóc trzeba całej rodzinie. Należy dążyć do optymalizacji całego funkcjonowania rodziny. Mogą wystąpić takie przypadki, że cios wywołany chorobą jest tak silny, że istnieje niebezpieczeństwo rozpadu rodziny. Najczęściej jednak rodzina się mobilizuje, podejmuje walkę z chorobą dziecka. Reakcja rodziców na diagnozę: Fazy adaptacji do choroby dziecka: -szok, -kryzys emocjonalny, depresja, beznadziejność, -pozorne przystosowanie się, -konstruktywne przystosowanie się do sytuacji. Przeżycia emocjonalne rodziców i ich postaw wobec choroby ulega zmianie. Następuje przechodzenie do pyt. „Dlaczego nas to spotkało?” od pierwszej do ostatniej fazy musi minąć trochę czasu. Samo podejrzenie choroby wywołuje szok towarzyszący ostrym kryzysem. Rodzice często miewają kłopoty z koncentracją uwagi, pojawiają się pretensje do losu, do Boga i poczucie bezradności, złości niesprawiedliwości. Czują się osamotnieni w tym dramacie. Potrzebują wsparcia ze str. lekarzy i otoczenia. Po okresie szoku i reakcji kryzysowej jest pozorne przystosowanie się, rodzice pełni obaw w sposób mechaniczny podporządkowują się zaleceniom lekarzy. Ten ciężar nieszczęścia nie pozwala im myśleć przyszłości, koncentrują się na chwili obecnej. Faza ostatnia- rodzice mobilizują się do działania i podejmują walkę o dziecko, towarzyszy im nadzieja, poczucie wpływu na bieg wydarzeń. Po diagnozie i leczeniu szpitalnym dziecko zostaje wypisane do domu. Jest to często początek nowego dramatu rodziców, są oni odpowiedzialni za dziecko. Za ćwiczenie, podawanie leków, pielęgnację, diety. Samodzielnie podejmują decyzji, odpowiednio muszą reagować w chwilach objawów niepokojących. Przy dłuższych okresach lepszego samopoczucia rodzice muszą organizować dziecku edukację w domu. Muszą stworzyć optymalne warunki do rozwoju dziecka. Jest to trudny etap i zależy od przyjętej strategii postępowania. Różnie rodzice pojmują chorobę dziecka, jako krzywdę, zagrożenie, wyzwanie. Krzywda- koncentracja na szukaniu winnych, rodzi pretensje do świata, Boga. Rodzice tacy przeżywają dużo żalu, niesprawiedliwości. Zagrożenie- towarzyszy tu niepokój, lęk, powstaje atmosfera grozy, doszukują się najgorszych rzeczy, starają się chronić dziecko, wynagradzać jego przeżycia, cierpienia dogadzając im we wszystkim. Dzieci takie stają się niesamodzielne. Wyzwanie- Pozwoli się skoncentrować na tym, co i jak można zrobić, aby pomóc dziecku. Takie podejście jest najlepsze w radzeniu sobie z chorobą dziecka. Rodzice stają się w pewnym sensie ekspertami i dobrze współpracują z lekarzami. Przeżycia dziecka: spojrzenie dziecka na swoją śmierć zmienia się w zależności od wieku. Koncepcja śmierci pojawia się u dziecka ok.5r.ż. dzieci chcą wiedzieć, co to jest śmierć i co jest dalej. Dziecko, które długo i ciężko choruje dużo wcześniej skupia się na tym zjawisku. Poczucie zagrożenia u dzieci związane jest jakąś sytuacją np. zabieg, operacja. Jest ono źródłem wielu negatywnych emocji u dziecka: lęk, strach, złość, niepewność, przygnębienie, bezradność. Te emocje są niekorzystne dla procesu leczenia. Stres z tym związany osłabia siły obronne, przez co również wpływa na efekty leczenia. Możliwości pomocy: 1)kontrola bólu i cierpienia- wyrobienie u dziecka przekonania, że istnieje realna możliwość zlikwidowania lub zmniejszenia bólu. 2)obecność bliskich i upewnienie się, że go nie opuszczą. 3)upewnienie dziecka, że jest kochane i potrzebne. 4)wskazywanie dzieciom starszym różnych sposobów samorealizacji. 5)umożliwienie dziecku wpływu wywierania na dalsze leczenie. 6)uczenie dziecka przystosowania się do chorowania. 7)upewnienie dziecka, że zawsze może liczyć na fachową opiekę. Kompetencje psycholog. w syt. realnego zagrożenia życia dziecka: -koncentracja na tu i teraz, -koncentracja na wartościach podst., -poczucie nieuchronności zdarzeń połączonych z bezsilnością, -utrata perspektywy życiowej i nadziei. Jak informować dziecko o chorobie? Informacja powinna być pełna i prawdziwa. Nie wolno ukrywać trudności i niedogodności na jakie może dziecko natrafić. Należy tak przekazać inf., aby go nie zawstydzić. Należy wskazać takie sposoby dzięki, którym dziecko będzie sobie lepiej radziło w chorobie. Inf. powinny pochodzić od osób kompetentnych i zaufanych. W czasie rozmowy z dzieckiem należy go uważnie słuchać, ponieważ pyt., które stawia wskazują na lęk i niepokój. Rozmowom powinien towarzyszyć spokój, szacunek do pyt. dziecka. Motywacja do walki z chorobą: cechą charakt. przewlekłej choroby jest długa trwałość. Wraz z upływem czasu wyraźna staje się perspektywa przyszłości w szpitalu. Wyzdrowienie oddala się. Cierpienie się nasila, powodując komplikacje. Nierzadko perspektywa śmierci się zbliża niż oddala. Wraz z wydłużeniem się czasu leczenia pacjenci nabierają przekonania, że ich syt. zmierza ku gorszemu. Jeżeli dziecko nie widzi możliwości zmiany swojego losu na lepsze, to przeżywa też uczucie bezsilności. Oznaką bezsilności wobec syt. zagrożenia mogą być reakcje emocjonalne dziecka: gniew, złość, strach, przygnębienie.
Komunikowanie się z człowiekiem chorym nie jest łatwe. Profesor Łuczak mówi że kontakt z chorym to umiejętność empatycznego wczuwania się w stan osoby chorej. Osoba prowadząca rozmowę musi przede wszystkim nie pytać o chorobę i przebiegu, dolegliwości z nią związanych, trzeba z pokorą wysłuchać skarg chorego. Rola rozmówcy z chorym powinna się skupiać na neutralności. Bardzo ważna jest atmosfera i cechować ją życzliwość, zrozumienie i powaga. Nigdy nie należy obiecywać skutków działania terapii. Celem nawiązania kontaktu jest aktywne słuchanie, język ciała. Język ciała to ; uśmiech, mimika, dotyk, przyjazne gesty, bliższy kontakt, bliższa dojrzałość. Aktywne słuchanie to ważny element rozmowy. Pacjent wstrzymuje się przed odpowiedzią. Należy pamiętać żeby siadać naprzeciw światła, a do pacjentów mówić głośno wyraźnie i powoli. W kontaktach z pacjentem trzeba unikać drażliwości. Komunikacja niewerbalna spełnia funkcje terapeutyczną. Najprostszym sposobem to siedzenie i trzymanie go za rękę pogłaskanie chorego daje psychiczne i fizyczne uspokojenie. Człowiekowi choremu i umierającemu towarzyszy rodzina, lekarz, pielęgniarka, ksiądz, wolontariusz, psycholog Lekarz- funkcjonuje przekonanie że jest to osoba która może uzdrowić człowieka umierającego z chorób i dolegliwości, jest to poczucie klęski zawodowej. To właśnie lekarz jako pierwszy, zdaje sobie sprawę z życia ludzkiego. Jak się potoczą losy pacjenta do momentu śmierci. Zawód lekarza wiąże się z odpowiedzialnością. Brehant umieszcza 4 postawy jakie można przybrać w obliczu śmierci; 1.lekarz odsuwa się od umierającego pacjenta ponieważ dostrzega bezsilność swoją, zachowanie stara się wytłumaczyć pilniejszą potrzebą. Zapominając że jest bardzo potrzebny umierającemu. 2.Lekarz zachowuje dystans , są różne metody naukowe, zleca się dodatkowe badania, konsultacje i w ten sposób stosuję się terapię, która jest celem sama w sobie.3. Gdy pacjent godzi się z śmiercią i jej oczekuje, lekarz zdaje sobie sprawę że nic nie jest w stanie pomóc pacjentowi, wtedy może być tak że lekarz przyjmuje postawę usprawiedliwiającą.4. Śmierć chorego uzmysławia lekarzowi że jego też kiedyś spotka go to samo. Jest to zjawisko bardzo niepokojące. Trzeba przezwyciężyć ten lęk aby stać się wewnętrznie silnym. Stanisław Luft- lekarz nie powinien poprzestawać wyłącznie dobieraniem badań, leczenie dotkniętego chorobą całego człowieka obejmuje na płaszczyźnie, zawodowej, duchowej, rodzinnej.. Pielęgniarki Pielęgniarka-zad 1.pielęgnowanie chorego 2.wykonywanie zaleceń lek. 3. Zapobieganie choroby 4.pomoc przy zwalczaniu epidemii 5.pomoc w higienie osobistej 6. Wstrzykiwanie dożylne leków 7. Kierowanie punktem aptecznym. W śród wielu stawia się pielęgnowanie chorego są to zadanie które obejmują całokształt czynności, która polega na ścisłym zaleceniu lekarza, przeprowadzenie zabiegów i czynności mających na celu dbanie o warunki higieniczne w czasie choroby. Gł. zad. Opieki pielęgnacyjnej w terminalnym okresie choroby: Stwarzanie pacjentowi warunków komfortu psych w każdym miejscu jego przebywania, zwalczanie dolegliwości i cierpień związanych z chorobą, zapobieganie powikłaniom wynikających z unieruchomienia, zapewnienie prawidłowego żywienia dietetyczne, pomoc w realizowaniu leczenia, pomoc w utrzymaniu higieny osobistej, dawkowanie leków, zapewnienie snu i odpoczynku, udzielania wsparcia emocjonalnego, przygotowanie rodziny do niesienia choremu pomocy opieki , pomoc rodzinie w przystosowaniu się do zmienionej przez chorobę sytuację, pomoc rodzinie w akceptacji niepomyślnego rokowania. W opiece paliatywnej najważniejszy jest chory i jego rodzina. Pielęgniarka powinna wszystkie czynności wykonywać z rodziną powinna zaznajomić z czynnościami jakie potrzebuje chory. Są to związane z karmieniem, toaletą, zmiany pozycji chorego, zmiany opatrunku, profilaktyka przeciwodleżynowa. W edukacji rodzinny odnaleźć się muszą rozmowy na temat śmierci. W opiece pielęgnacyjnej nad chorym terminalnie musi istnieć bezwzględna umiejętność obserwacji pac jęta. Należy dostrzegać wszystkie potrzeby chorego również te niewerbalne. Ważną funkcją pielęgniarki jest f. psych i duchowa. Często podczas porannej toalety czy innych zabiegów pielę. Jest spowiednikiem. Sytuacja ta występuje wtedy gdy pielę. Chce wysłuchać chorego. Od pielę. Oczekuje się zasobów teoretycznych praktycznych i walorów: wytrwałości, cierpliwości opanowania subtelności. . Pomoc rodzinie np. przy porannej toalecie. Rola pielęgniarki jest bardzo odpowiedzialna. Wolontariusz- Funkcją wolontariusza jest szczególna w kontakcie z czł nieuleczalnie chorym umierającym i polega na bezinteresownej opiece. Ta bezinteresowność w wypełniau tych zadań, jest to pomoc, ofiarowanie swojego czasu człowiekowi, najbardziej potrzebującemu. Wolontariuszami są lekarze pielęgniarki, większość są to osoby o innych zawodach. Często niosą pomoc duchową, psychologiczną. Wolontariusze poświęcają średnio 5 godzin. Niezbędna jest motywacja do pracy, wewnętrzne przygotowanie, gotowość do poświęceń .Motywy pracy wolontariusza:1.potrzeba pomagania innym 2.doświadczenia osobiste 3.poszukiwanie środowisk i ludzi podobnie myslących 4doświadczeni zawod 5.przyklad zachęta ze str innych Działalność gr wolontariuszy szpitalnych :Wolontariusz; 1.dotrzymuje towarzystwa (wolont są gotowi do rozmowy wysłuchania tego co chce powiedzieć chory, daje mu ciepło odwagę do przetrwania)., 2.służy choremu (opiekuje się chorym który nie jest w stanie zaspokoić podst. Czynności), 3.udziela pomocy materialnej (dba o to by nie brakowało bielizny ręczników wody itp.)., 4.opieka nad członkami rodziny chorego (pomagają tym członkom rodziny którzy najbardziej tego potrzebują wsparcia psych materialnego, pomagaja rodzina biednym, którzy przebywają daleko)5. Przyjmowanie chorych i członków ich rodziny (wolont. Przyjmuje chorych którzy przybywają do szpitala na leczenie lub pogotowia, udzielaja inf jak poruszać się po szpitalu i jakie są sprawy do załatwiania i procedury.), 6. sprawuje opiekę domową(pomagają we wszystkich sprawach materialnych prywatnych, by odciążyć rodzinę od stresu ciąglej opieki, jeśli chory mieszka sam zajmują się mieskznaiem i sprawami życia codziennego.),7. towarzyszy w trakcie transportu badań lekarskich, terapiach.. Czynniki dobrego samopoczucia w pracy wolont:1.satysfakcja pomagania 2. Poczucie pożyteczności 3.mozliwość bezpośredniego kontaktu 4.możliwość samodzielnego i elastycznego działania. Trudności natury subiekt i obiekt. Trudności Subiektywne-konieczność podejmowania decyzji niezgodnej z sumieniem -niskie poczucie -bezradność wobec trudnej sytuacji pacjenta -poczucie nadmiernego obciążenia praca trudności obiektywne -niedostateczne warunki -konieczność dokonywania wyborów natury moralnej. Wolont. powinien opanować 3 podst. Zespoły umiejętności.1.rozwiązywanie problemu 2.porozumiewanie się 3.rozwiązywanie konfliktów. Ksiądz - ze swoją posługą duchowną i kapłańską, dla człowieka wierzącego jest ogromnym wsparciem w jego przeżywaniu choroby śmierci. Dzięki jego posłudze chory, umierający łatwo akceptuje cierpienie, śmierć. Ksiądz który swoje powołanie realizuje w szpitalu jako kapelan powinien zaspakajać potrzeby duchowe i psych. Jego działalność na terenie szpitala to zarówno działalność duszpasterska wobec ludzi doświadczonych chorobą jak i udział w procesie leczenia. Taka Pomoc duszpasterska przyjmuje 3formy; rozmowa, udzielanie sakramentów św., głoszenie słowa bożego. Każda rozmowa z umierającym wymaga spełnienia 3 warunków psych dobrej rozmowy: 1szacunek dla wewnętrznego świata drugiego ceł. 2.rzeczywiste słuchanie 3.próba rozumienia i określania wszelkich płynących emocji 4. Wnikniecie w problemy i znalezienie odpowiedniego kierunku i rozwiązania. Ludzie częściej modlą się w chorobie ni jeżeli są zdrowi. Modlą się sami często modlitwa przypomina prośbę i dialog z Bogiem. Modlitwa daje siłę wyciszenia a także stanowi podtrzymywanie więzi z Bogiem częstym skutkiem jest przyjęcie sakramentu świętego. Przyjęcie sakramentu św w sytuacji krytycznej może stanowić odmowną wartość. Psycholog - próbuje wyciszyć ból psychiczny i duchowy. Pomoc psychologa w terminalnym okresie choroby to próba zintegrowania śmierci z życiem. T. Wojtulewicz jest to współpraca z chorym aby nawiązał kontakt z sobą samym .aby zrozumiał że jest w optymalnym czasie do samorealizacji że jest to czas dotknięcia wszystkich prac. Aby to było zrealizowane należy pamiętać że chory oczekujący jest podmiotem os oczekującą wsparcia. Rola psych w śród chorych umierających: wpływ na spokój umierania, warunków zabezpieczających przed cierpieniem i lękiem dotyczy to także tych którzy są w żałobie czyli rodziny umierającego. Wypełnienie tego zad od psychologa wymaga postawy ta postawa najbardziej uwidaczniać się w prawdzie odwadze dyskrecji i słuchaniu. Ww. postawy mieszczą się w postawie służebnej w prawdzie i empatii, Postawa ta wyraża się w najprostszej postaci: mieć czas dla chorego, umierającego obserwować chorego i nie unikać kontaktu.. Wyróżnia się 4sfery osobowości: poznawczą, duchową, behawioralny, uczuciowej. Zadaniem psychologa jest odszukać w terminalnie chorym człowieku wartości które są związane z sensem życia, cierpieniem i śmiercią. Powinien otoczyć chorego z powodu też członka rodziny, przezwyciężenie okresu żałoby.