Szwajpolt Fiol

Data urodzenia Szwajpolt Fiola nie jest znana, zmarł pomiędzy 7 maja 1525 roku a 16 maja 1526 w Krakowie. Pochodził w Neustadt w Frankonii. W 1479 roku jako hafciarz złotniczy przyjął prawo miejskie w Krakowie. Zajmował się różnymi interesami, m.in. założył dom zajezdny. Jednak Szwajpolt Fiol znany jest przede wszystkim ze pierwszej na świecie drukarni ksiąg cyrylickich na użytek cerkwi prawosławnej.

Dzieje oficyny typograficznej Fiola nie są dobrze znane ze względu na brak źródeł. Nie wiadomo kiedy dokładnie oficyna powstała. Na pewno istniała 18 września 1490 roku ponieważ w źródłach znajduje się wzmianka, o kradzieży z warsztatu znacznej ilości papieru. Drukarnia powstała przy pomocy finansowej Jana Turzona i Jana Tesznara, rajców krakowskich, przemysłowców i finansistów. Kres działalności zakładu położył proces w 1491 roku, w którym Fiol został oskarżony o herezję, oraz wydany w styczniu 1492 roku przez prymasa i kapitułę gnieźnieńską zakaz druku ksiąg ruskich(pierwszy akt cenzury na ziemiach polskich).

Jan Turzo był prawdopodobnie współwłaścicielem drukarni. Musiała ona posiadać kilka pras i liczny wykwalifikowany personel. Dużą rolę w dziejach oficyny odegrał grawer i odlewnik czcionek Ludolf Borchtorp z Brunszwiku, z którym to fiol 4 lutego 1491 roku zawarł formalną umowę, wg której miał on dla Fiola wykonać patryce, matryce oraz odlać czcionki. Możliwe, że była to druga taka umowa. Przedsięwzięcie wydawnicze Fiola musiało nastręczać wiele poważnych trudności technicznych. Dlatego też oprócz Borchtorpa musiało być zatrudnionych wiele innych Osów, ale tylko niektóre z nich występują w dostępnych nam źródłach. Wiadomo, że Fiol najął na dwa lata pomocnika nazwanego Otto. Jako pracownicy Fiola występują też Bogusz i Gabriel, możliwe też że zaliczyć do nich trzeba czeladnika drukarskiego Jana. W drukarni Fiola mógł również pracować późniejszy znany drukarz pilzneński Mikulas Bakalar Stetina. Do druku ksiąg liturgicznych cyrylicą potrzebni byli współpracownicy znający język starocerkiewnosłowiański i obrządek cerkwi prawosławnej. Cześć badaczy pomocnika lub pomocników Fiola upatruje wśród studentów Uniwerystetu Krakowskiego, jednak większość opowiada się, że doradcą Fiola był bardziej wykształcony duchowny prawosławny. Szwajpolt Fiol, chociaż że nie miał wykształcenia typowo drukarskiego, był szczególnie uzdolnionym technicznie rzemieślnikiem. Udzielał wskazówek Barchtorpowi. Jednak najbardziej prawdopodobne jest, że bezpośrednio zajmował się sprzedażą wytworzonych w jego warsztacie książek.

Wydaje się, że to zysk finansowy skłonił Fiola i Turzona do druku ksiąg liturgicznych cyrylicą. Co do odbiorców tekstów badacze działalności Szwajpolta Fiola nie są zgodni, najbardziej prawdopodobne wydaje się stanowisko, że były to kościoły wschodnie na Rusi i Litwie, albo Moskwa.

Z oficyny wydawniczej Szwajpolt Fiola pochodzą cztery znane dzisiaj księgi liturgiczne, wytłoczone cyrylicą.

Wg kolofony tłocznię Fiola w 1491 roku opuścił Oktoich, druk ten wydany in folio zawierał 172 nieliczbowane karty. Składki są sygnowane cyrylicą. Druk jest dwu barwny czarny i czerwony. Jest to jedna z podstawowych ksiąg liturgicznych w cerkwi prawosławnej, zawierająca zbiór pieśni rozpisanych na osiem głosów i przeznaczonych na wszystkie dni tygodnia. Tekst stanowi tłumaczenie wersji greckiej. Cechy języka wskazują, że redakcją i korektą tekstu zajmowali się Ukraińcy. Pismo księgi wzorowane jest na ruskim półustawie z początku XV w., równocześnie zdradza jednak wpływ współczesnej Fiolowi włoskiej antykwy. Na zdobnictwo graficzne składają się drzeworyty, m.in. sceną Ukrzyżowania, ornamentalną winietę w kształcie plecionki oraz sygnet drukarski Fiola, który ma kształt prostokąta z centralnie umieszczonym herbem Krakowa. Na wijących się z obu stronach wstęgach widnieje napis cyrylicą: z Krakowa. W górnych rogach występują inicjały Fiola: SV, w dolnych rogach gmerk w kształcie zamkniętej gotyckiej cyfry 4, w formie tzw. laski Merkurego. Ta czwórka handlowa wskazuje prawdopodobnie, że fiol trudnił się również księgarstwem.

Innym drukiem Fiola o niemal identycznym kolofonie, też z roku 1491 jest wytłoczony in quarto Casoslov. Księga ta zawierała teksty codziennych modlitw brewiarzowych wg rytuału klasztoru św. Saby. Casoslov liczy 382 nieliczbowane karty, składki są sygnowane cyrylicą. Pismo to samo co w Oktoichu. Również w tym druku został odbity sygnet drukarski Fiola.

Z drukarni Fiola wyszły też dwa niedatowane druki, które uchodziły dawniej za edycje całkowicie anonimowe, nie zawierające żadnych danych na temat drukarza, miejsca i roku druku.

Pierwszy z nich to Triod postnaja, księga zawierająca teksty pieśni śpiewanych w cerkwi w okresie Wielkiego Postu. Druk liczy 314 nieliczbowanych kart, sygnatury składek zapisane są cyrylicą. Druk dwukolorowy, czarny i czerwony. Księga została odbita tym samym pismem co dwa poprzednie druki. Jednak druk jest złożony niestarannie, zawiera dużo błędów, a prawy margines kolumny jest nierówny.

Czwartym tekstem jest odbita in folio Triod cvetnaja zawierająca teksty liturgiczne przepisane w cerkwi na okres od Zmartwychwstania do niedzieli Trójcy Świętej. Druk liczy 366 nieliczbowanych kart, sygnaturę składek oznaczono cyrylicą. Druk też dwubarwny. Pismo tekstowe jest takie samo jak w pozostałych tekstach. Na zdobnictwo tekstu składają się: drzeworyt Ukrzyżowania i sygnet Fiola, winieta, 62 drzeworytowe inicjały. Druk ten jest również niestarannie wytłoczony, z błędami i nierównym marginesie.

Wiele trudności przysporzyło badaczom ustalenie kolejności chronologicznej druków Fiola. W dawniejszej literaturze przyjmowano na ogół: Oktoich, Casoslov, Triod postnaja i Triod cvetnaja. Obecnie przyjmuje się, że edycje Fiola tłoczone były najprawdopodobniej w stosunkowo krótkim czasie, równocześnie na kilku prasach.


Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
fiol
FIOL MALA
SREBRNE Z FIOL R, ❀KODY RAMEK I INNE, Gotowe tła do rozmówek
fiol

więcej podobnych podstron