LEKI WPŁYWAJĄCE NA AUTONOMICZNY UKŁAD NERWOWY
Głównym przekaźnikiem w układzie współczulnym jest NORADRENALINA, działa na 2 typy receptorów( α,β)
Rozmieszczenie i najważniejsze elementy działania fizjologicznego receptorów α-adrenergicznego:
| Receptory | Narządy | Efekt pobudzenia |
|---|---|---|
| α 1 | naczynia krwionośne | skurcz |
| oskrzela | skurcz, hamowanie wydzielania śluzu | |
| Serce | wzrost pobudliwości | |
| Nerki | hamowanie wydzielania reniny | |
| jelita | skurcz wieraczy | |
| Macica | nasilenie skurczów macicy ciężarnej | |
| Oko | rozszerzenie źrenicy | |
| gruczoły ślinowe | wzrost wydzielania | |
| ośrodkowy układ nerwowy | Pobudzenie( procesy aktywacji), glikogenoliza( rozpad glikogenu) | |
| α 2 | naczynia krwionośne | skurcz |
| płytki krwi | nasilenie agregacji | |
| trzustka | hamowanie wydzielania insuliny | |
| ośrodkowy układ nerwowy | uspokajające |
Najważniejszym efektem pobudzenia receptorów α jest skurcz naczyń i zwiększenie oporu obwodowego.
Rozmieszczenie i najważniejsze elementy działania fizjologicznego receptorów β- adrenergicznego:
| Receptor | Narząd | Efekt pobudzenia |
|---|---|---|
| β 1 | serce | wzrost kurczliwości, przewodnictwa i pobudliwości |
| naczynia krwionośne (głównie wieńcowe) | rozkurcz | |
| jelita | rozkurcz | |
| β 2 | mięśnie gładkie oskrzeli | Rozkurcz |
| serce | wzrost kurczliwości | |
| naczynia krwionośne (mięśni szkieletowych, wątroby) | rozkurcz | |
| glikogenoliza i lipoliza | nasilenie | |
| insulina i glikogen | pobudzenie wzrostu wydzielania | |
| mięśnie gładkie macicy | rozkurcz | |
| β 3 | glikogenoliza i lipoliza | nasilenie |
LEKI POBUDZAJĄCE UKŁ. WSPÓŁCZULNY( SYMPATYKOMIMETYCZNE):
Leki pobudzające receptory α-adrenergiczne:
zarówno α 1 jak i α 2:
EPINEFRYNA (adrenalina)
NOREPINEFRYNA (noradrenalina)
NAFAZOLINA
wybiórczo rec α 1
FENYLEFRYNA
Silniej rec α 2
KLONIDYNA
Zarówno α i β
ETYLEFRYNA
Wskazania ogólne:
- zapaść naczyniowa w celu podwyższenia ciśnienia krwi
- miejscowo w zap i obrzękach w celu zmniejszenia przekrwienia błony śluzowej nosa i spojówek oka( katar sienny, nieżyt nosa, zap spojówek) KSYMETAZOLINA, OKSYMETAZOLINA, NAFAZOLINA, TETRYZELINA,
- jako dodatek do roztworów środków znieczulających miejscowo w celu przedłużenia ich działania i zmniejszenia krwawienia w czasie zabiegów
- jaskra w celu obniżenia ciśnienia płynu śród gałkowego
NORADRENALINA, ADRENALINA
Działanie i zastosowanie:
- zwęża naczynia krwionośne
- podwyższa ciśnienie krwi ( wykorzystuje się ją w zapaści naczyniowej lub uczuleniowej)
- zmniejsza krwawienie w czasie operacji jako dodatek do roztworów lodokainy
Przeciwwskazania:
Nadciśnienie tętnicze
Jaskra
Niewydolność mięśnia sercowego
Miażdżyca
Nadczynność tarczycy
Ciąża
FENYLEFRYNA- zapaść, znosi przekrwienie i obrzęk spojówek oraz błon śluzowych nosa
Prep: COLDREX, OTRIVIN, ALLERGY
ETYLEFRYNA- stosowana w niedociśnieniu tętniczym
Prep: EFFORTIL- krople doustne
KSYLOMETAZOLINA, OKSYMETAZOLINA, NAFAZOLINA, TETRAZOLINA- są stos miejscowo w postaci kropli do nosa lub oczu aby zmniejszyć przekrwienie i obrzęk w stanach zapalnych i alergicznych. Działają silnie i długo.
Nie można stos ich długotrwale gdyż powodują wysuszenie błon śluzowych tzw efekt odbicia( wtórne rozszerzenie naczyń krwionośnych).
Ksymetazolinę stos 3-4x dobę max przez tydzień
Oksymetazolinę stos 1-2x dobę ( rano i wieczorem)
Ponadto przedostając się do krążenia ogólnego zaburzają rytm serca i podwyższają ciśnienie krwi.
Przeciwwskazania:
- choroby serca
- jaskra z wąskim kątem przesączania
- nadciśnienie
- ciąża i laktacja
KSYLOMETAZOLINA
Prep: XYLOMETAZOLIN 0,1%, 0,05%, XYLORHIN- aerozol, OTRIVIN, XYLOGEL
OKSYMETAZOLINA
Prep: ACATAR, AFRIN, OXALIN, NASIVIN, RESOXYN
NAFAZOLINA
Prep: RHINAZIN, BETADRIN, OCULOSAN, SULFARINOL, DERMOPHENAZOL
TETRYZOLINA
Prep: VISINE CLASSIC- kr do oczu, STARAZOLIN- kr do oczu
Leki pobudzające układy β- adrenergiczne
niewybiórcze β1, β2,β3- adrenomimetyczne
IZOPRENALINA
ORCIPRENALINA
Wybiórcze β1- adrenomimetyczne
DOBUTAMINA
Wybiórcze β2- adenomimetyki
SALBUTAMOL
TERBUTALINA
FENOTEROL
SALMETEROL
FORMOTEROL
BAMETAN
IZOKSUPRYNA
Wskazania ogólne:
- w kardiologi( w bloku serca i zaburzeniach reanimacyjnych w celu nasilenia czynności serca, pobudzenie rec β1)
- w dychawicy oskrzelowej w celu rozszerzenia mięśni gładkich oskrzeli ( pobudzenie rec β2)
- w stanach skurczowych naczyń obwodowych ( choroba Roynauda, choroba Burgera) w celu rozszerzenia naczyń krwionośnych przez pobudzenie rec β2
- w ginekologii i położnictwie ( w bolesnym miesiączkowaniu, ciąży wysokiego ryzyka w celu zahamowania nadmiernej kurczliwości macicy przez pobudzenie rec β2 w macicy)
Przeciwwskazania:
- choroba wieńcowa
- arytmia
- niewydolność mięśnia sercowego
- niewydolność tarczycy
- jaskra
IZOPRENALINA
-pobudza pracę serca
- rozszerza naczynia krwionośne
- obniża ciśnienie
- powoduje wzrost glikolizy i lipolizy
Wskazania:
Blok przedsionkowo komorowy
Rzadko skurcz
ORCIPRENALINA
- działa silniej na rec β2
Wskazania:
Blok przedsionkowo komorowy
Ostre napady dychawicy oskrzelowej!!
DOBUTAMINA
- agonista β1
- zwiększa kurczliwość mięśnia sercowego
- nie wpływa na ciśnienie tętnicze krwi!!
Wskazania:
Wstrząs pochodzenia sercowego
Wstrząs septyczny
SALBUTAMOL
- dychawica oskrzelowa( astma) głównie we wziewach
- stos w zagrażającym przedwczesnym porodzie
Prep: STERINEB, SALAMOL- wziewy; SALBUTAMOL- tabl
FENOTEROL
-dychawica oskrzelowa
- zapobieganie przedwczesnym porodom
Prep: BEROTEC N, FENOTEROL- tabl
SALMOTEROL/ FORMOTEROL
- agoniści rec β2
- stos w dychawicy oskrzelowej o przedłużonym działaniu
Prep salomoterolu: SERVENT, SERVENT DYSK, SERITIDE DYSK( aerozol)
Prep formoterolu: OXIS, OXODIL, FORADIL, PULOTEROL, ZAFIROL
BAMETAN/ IZOKSUPRYNA
-agoniści rec β2 w naczyniach krwionośnych które powodują ich zwiotczenie
-zastosowanie: choroba Roynauda, choroba Burgera
Leki pobudzające receptory α i β-adrenergiczne
EPINEFRYNA
- zwiększa kurczliwość mięśnia sercowego( stos w nagłym zatrzymaniu czynności serca[podawana dosercowo])
- rozszerza oskrzela( czasem stos w celu przerwania dychawicy oskrzelowej)
- wstrząs anafilaktyczny
- miejscowo w postaci kropli do oczu i nosa( krople recepturowe o stęż 1‰, Efrinol- kr gotowe do nosa), i środkach miejscowo znieczulających w celu przedłużenia ich działania
Przeciwwskazania:
- nadciśnienie
- niewydolność serca
- arytmie
- miażdżyca
- nadczynność tarczycy
- cukrzyca
- ciąża
UWAGA!!!!: Nie należy jest stosować do hamowania krwawień z nosa ponieważ po początkowym zwężeniu naczyń powoduje ich rozszerzenie i nasilenie krwawienia.
Prep: FOSTJECKT( roztwór do wstrzyknięć domięśniowych stosowany we wstrząsie anafilaktycznym)
DIPIWEFRYNA
- pochodna epinefryny która łatwo przenika do przedniej komowy oka gdzie zostaje schydrolizowana do epinefryny
Wskazania: jaskra z otworem przesączania
Prep: OFTANEX- kr do oczu na receptę
DOPAMINA
- bezpośrednio pobudza rec β1-adrenergiczne, pośrednio uwalnia endogenną noradrenalinę, działa na rec dopadrenerigiczne w naczyniach nerkowych wieńcowych i mózgowych
Efekt: wzrasta przesączanie kłębuszkowe w nerkach, wzmożone wydzielanie moczu( jest to korzystne w leczeniu wstrząsu)
Wskazania: wstrząs pochodzenia sercowego( np. zawał serca)
EFEDRYNA
- pobudza receptory α1 i α2 oraz pobudza uwalnianie endogennej noradrenaliny z ziarnistości neuronu, działa słabo pobudzająco na rec β ( β1 i β2)
Efekt: wzrost ciśnienia tętniczego krwi, przyspieszenie czynności serca, rozszerza oskrzela
Wskazania:
- niewydolność
- blok przedsionkowo- komorowy
- zapobieganie dychawicy oskrzelowej
- miejscowo w kroplach do oczu i nosa
Przedawkowanie: przyspieszenie akcji serca, wzrost ciśnienia krwi, przyspieszenie oddechu, pobudzenie, bezsenność, niepokój
Przeciwwskazania:
Choroby serca
Nadciśnienie
Arytmia
Nadczynność tarczycy
Prep: Rp. Ephedrinum h,( receptura), Rubital compositum
PSEUDOEFRYNA
-pochodna efedryny, działa podobnie do niej
Wskazania:
Schodzenia górnych dróg oddechowych gdzie dążymy do rozszerzenia oskrzeli, ułatwienie oddychania
Nieżyt nosa w celu zmniejszenia przekrwienia nosa
Katar zatokowy, zapalenie zatok
Prep: MAXFLU, SUDAFED, ACTIFED,CIRRUS, CLARINA, GRIPEX, IBUPROM ZATOKI, MODAFEN, NUROFEN, ANTIGRIP, TABCIN TRENA, TUSSIPRET
LEKI HAMUJĄCE UKŁAD WSPÓŁCZULNY
ADRENOLITYKI- leki blokujące receptory adrenergiczne
Selektywni antagoniści receptorów α (α1 lub α2)
Selektywni antagoniści receptorów β (β1 lub β2)
Nieselektywni antagoniści receptorów α i β
SYMPATYKOLITYKI- hamują czynność struktur presynaptycznych w zakończeniach nerwów współczulnych
α – ADRENOLITYKI
Wskazania ogólne:
- nadciśnienie tętnicze( obniżają ciśnienie skurczowe i rozkurczowe) [prazosyna, doksazosyna, terazosyna]
- gruczolaki rdzenia nadnerczy w celu zapobiegania przełomom nadciśnieniowym w okresie około operacyjnym ( fentolamina)
- niewydolność mięśnia sercowego ze względu na działanie zmniejszające ciśnienie napełniania lewej komory ( torazolina)
- stany skurczowe naczyń obwodowych (choroba Roynauda, choroba Burgera) ze względu na działanie rozszerzające naczynia krwionośne ( torazolina, dihydropochodne alkoloidów sporyszu)
- łagodny przyrost gruczołu krokowego ze względu na rozkurcz mięśni gładkich pęcherza i zmniejszenie oporu utrudniającego odływ moczu ( alfuzosyna, prazosyna, tamsulosyna, terazosyna)
- zatrucie sympatykomimetykami
Zaletą jest korzystny wpływ na gospodarkę lipidową, działanie p/miażdżycowe i antyagregacyjne( p/zakrzepowe)
Działania niepożądane:
Wzrost czynności serca
Hipotonia ortostatyczna (niedociśnienie)
Rozszerzenie naczyń skóry
Nasilenie objawów choroby wrzodowej
ALKOLOIDY SPORYSZU
Działanie α-adrenolityczne:
- spadek ciśnienia tętniczego krwi
- bezpośredni skurcz mięśni gładkich macicy i mięśni gładkich naczyń krwionośnych
DIHYDROPOCHODNE ALKOLOIDÓW SPORYSZU
DIHYDROERGOTAMINA ( Dihydroergotaminum mathanosulfonicum, Dihydroergotaminum tataricum)
DIHYDROERGOTOKSYNA (Dihydroergotoxinum aethanosulfonicum)
DIHYDROERGOKRYSTYNA ( Venacorn)
β- ADRENOLITYKI
Zastosowanie:
- leczenie arytmi wywołane nadpobudliwością ponieważ leki te zwalniają czynność serca i hamują przewodnictwo przedsionkowo- komorowe
- choroba niedokrwienna serca gdyż leki te zmniejszają pracę serca, a tym samym zużycie tlenu przez mięsień sercowy
- nadciśnienie tętnicze gdyż zmniejsza pojemność wyrzutową i minutową serca, zmniejszają aktywność reniny osocza oraz hamują uwalnianie noradrenaliny
- nadczynność tarczycy gdyż znoszą objawy nadczynności związane nadmierną aktywnością układu współczulnego ( propranolol)
- jaskra- obniżają ciśnienie śródgałkowe
- migrenowe bóle głowy ( propranolol)
- nerwice lękowe i tzw. lęk sceniczny (propranolol)
Działanie niepożądane:
- zwolnienie akcji serca
- zaburzenia w przewodnictwie
- nadmierne obniżenie ciśnienie krwi
- zaburzenia przewodu pokarmowego
- depresja
Leki blokująca receptory α i β- adrenergiczne:
LABETALOL: wskazania: nadciśnienie tętnicze
CELIPROLOL (prep Celipres)- najsilniej blokuje rec β1; wskazania: choroby serca
LEKI HAMUJĄCE CZYNNOŚĆ PRESYNAPTYCZNYCH STRUKTÓR W ZAKOŃCZENIACH NERWÓW WSPÓŁCZULNYCH ( SYMPATYKOLITYKI)
Hamują czynność struktur przez:
- niszczenie pęcherzyków magazynujących (GUANETYDYNA)
- syntezę fałszywego neuroprzekaźnika (METYLDOPA)
- wypłukiwanie noradrenaliny z pęcherzyków magazynujących (REZERPINA)
- hamowanie uwalniania noradrenaliny ze struktur presynaptycznych (KLONIDYNA)
KLONIDYNA- hamuje obwodowe i ośrodkowe rec α2-adrenergiczne, słabiej α1. Hamuje to uwalnianie endogennej noradrenaliny co powoduje jej zmniejszenie
Efekt: spadek ciśnienia tętniczego
GUANETYDYNA- wnika do obwodowych zakończeń adrenergicznych gdzie gromadzi się w ziarnistościach skąd wypiera noradrenalinę. Może być przyczyną wzrostu ciśnienia krwi ale po 2-3dniach następuje długotrwały spadek ciśnienia.
Efekt: spadek ciśnienia krwi, zmniejszenie czynności serca
REZERPINA- ze wzg na toksyczność została wycofana z lecznictwa
LEKI POBUDZAJĄCE UKŁ. PRZYWSPÓŁCZULNY
ACETYLOCHOLINA
Pobudza rec cholinergiczne muskarynowe (M) co prowadzi do:
Spadku ciśnienia
Zwolnienia akcji serca
Skurczu oskrzeli
Wzmożenia perystaltyki jelit
Zastosowanie zostało ograniczone ze wzg na krótki czas działania i wiele działań niepożądanych.
BETANECHOL/ KARBACHOL
Leki te działają dłużej niż acetylocholina i są oporne na działanie enzymów trawiennych. Powoduje nasilenie perystaltyki przewodu pokarmowego co wykorzystywane jest w atonii pooperacyjnej przewodu pokarmowego i pęcherza moczowego i w zahamowaniu perystaltyki jelit. Zakroplone do oka powodują zwężenie źrenicy, obniżają ciśnienie śródgałkowe (zastosowanie: jaskra)
P/wskzanania:
- astma
- niewydolność mięśnia sercowego
- choroba wrzodowa
- nadczynność tarczycy
PILOKARPINA
- powoduje zwężenie źrenicy i obniżenie ciśnienia śródgałkowego (jaskra)
- silnie pobudza czynność wydalniczą ślinianek, gruczołów ślinowych i potowych (zastosowanie choroba Sjorgena- charakteryzuje się nadmierną suchością jamy ustnej i spojówek)
ACETYLOCHOLINOESTERAZA- przez hamowanie enzymatycznego acetylocholiny zwiększa się jej stężenie i pobudza jej działanie. W lecznictwie stosuje się odwracalne inhibitory.
Wskazania:
-atonia pooperacyjna jelit i pęcherza
- jaskra
- nużliwość mięśni ( miastenia gravis)
FIZOSTYGMINA/ NEOFIZOSTYGMINA- wskazania j/w
NIEODWRACALNE inhibitory stosuje się do zwalczania: chwastów, grzybów, gryzoni i owadów.
REAKTYWATORY ACETYLOCHOLINOESTERAZY:
OBIDOKSYM
PRALIDOKSYM
Zastosowanie: w zatruciach związkami fosfoorganicznymi nieodwracalnie blokującymi acetylocholinoesterazę.
LEKI HAMUJĄCE UKŁ. PRZYWSPÓŁCZULNY (PARASYMPATYKOLITYKI):
ATROPINA- alkaloid obecny w pokrzyku wilczej jagodzie, lulku czarnym, Wieluniu dziędzieżawym, lulecznicy.
Blokuje receptory muskarynowe powodując:
- przyspieszenie akcji serca i tachykardie
- rozszerzenie naczyń krwionośnych skóry
- hamowanie wydzielania gruczołów
- osłabienie perystaltyki i napięcia mięśni przewodu pokarmowego, dróg żółciowych
- rozszerzenie źrenic, podnoszenie ciśnienia śródgałkowego
Zastosowanie:
- w premedykacji w celu zapobiegania odruchowemu zatrzymaniu akcji serca i zmniejszeniu wydzielania śluzu w drogach oddechowych
- w kolce nerkowej, żółciowej i jelitowej
- w okulistyce w celach diagnostycznych ( rozszerzenie źrenicy)
Działania niepożądane:
Częstoskurcz
Suchość w ustach
Utrudnione oddychanie i oddawanie moczu
P/wskazania:
Jaskra
Przerost gruczołu krokowego
Zaburzenia rytmu serca
Kierowcy
Kobiety ciężarne i karmiące piersią
Preparaty: lek recepturowy (siarczan atropiny- Atropinum sulfuricum), Bellapan-tabl, Bellergot- tabl, Tolargin- czopki
HIOSCYNA( skopolamina)- hamuje ośrodkowo i obwodowo receptory muskarynowe. Znosi napięcie i drżenie mięśniowe.
Stosowane w postaci:
- bromowodoru (zastosowanie premedykacja, wymioty, miejscowo w celu rozszerzenia źrenicy)
- butylobromku ( stany skurczowe jelit, pęcherza moczowego, dróg żółciowych, choroba wrzodowa jelit i dwunastnicy, bolesne miesiączki)
Prep: Buscopan, Scopolan (Rp), Scopolan compositum (Rp), Vegetalgin H
IPRATROPIUM- blokuje receptory muskarynowe obwodowo, powoduje rozkurcz mięśni gładkich oskrzeli.
Wskazania: dychawica
OKSYFENONIUM
Wskazania: kolka wątrobowa i nerkowa
Działanie: spazmolityczne
OKSYBUTAMINA
Wskazania: nietrzymanie moczu ze wzge na działanie rozkurczowe mięśni gładkich pęcherza moczowego.
HIOSCYJAMINA
HOMATROPINA
Zastosowanie leków blokujących receptory muskarynowe:
- w stanach skurczowych jelit i dróg żółciowych (spazmolitycznie)
- zaburzenia oddawania moczu
- choroba wrzodowa żołądka i dwunastnicy
- dychawica oskrzelowa
- jako lek p/ wymiotny
- choroba Parkinsona
- mięśniowo w okulistyce