EKONOMIA- nauka o dokonywaniu wyborów. Bada w jaki sposób ludzie dobierają rzadkie lub ograniczone zasoby wytwórcze, aby produkować z nich różne dobra i jak decydują o rozdziale tych dóbr między konsumujących je członków społeczeństwa.

Ekonomia dzieli się na:

1. Mikroekonomia- zajmuje się badaniem zjawisk i procesów ekonomicznych zachodzących w poszczególnych obszarach gospodarki (np. na konkretnym rynku) obserwowanych z punktu widzenia podmiotów gospodarujących (konsumenci, producenci).

2. Makroekonomia- zajmuje się badaniem gospodarki jako całości. Opisuje zależności występujące pomiędzy tzw. wielkimi agregatami w gospodarce.

Ekonomia pozytywna- opisuje świat takim jakim on jest. W sposób obiektywny. Zdania ekonomii pozytywnej zawsze można sprawdzić pod względem prawdziwości (np. aktualna stopa bezrobocia wynosi 13%).

Ekonomia normatywna- opisuje zjawiska w sposób subiektywny. Precyzuje określone opinie, sondy. Daje wskazówki, rekomendacje (np. stopa bezrobocia w Polsce wyniosła by 20% gdyby podwyższono płacę minimalną do 2000 złotych brutto).

Ekonomia jest nauką o gospodarowaniu.

Zasoby:

1. Ludzkie

2. Naturalne: a) odnawialne b) nieodnawialne

3. Kapitałowe: a) zasoby finansowe b) zasoby rzeczowe: -środki pracy (maszyny) –przedmioty pracy (materiały, surowce)

W procesie produkcji wykorzystywane są takie czynniki produkcji jak:

-praca (siła robocza)

-ziemia

-kapitał rzeczowy

Współcześnie ekonomiści dodają jeszcze jeden czynnik produkcji taki jak PRZEDSIĘBIORCZOŚĆ.

Dobra występujące w gospodarce dzielimy na dobra wolne i dobra ekonomiczne/gospodarcze.

Dobra wolne to takie do których mamy nieograniczony dostęp i korzystając z nich nie musimy rezygnować z konsumpcji innych dóbr, czyli nie ponosimy kosztu alternatywnego.

Dobra ekonomiczne/gospodarcze to takie do których mamy ograniczony dostęp i korzystając z nich musimy rezygnować z innych dóbr, czyli ponosimy koszt alternatywny.

Potrzeba jest to stan braku czegoś , wywołująca w człowieku chęć do działania.

Klasyfikacja potrzeb według Maslowa:

Potrzeby samorealizacji

Potrzeby uznania

Potrzeby przynależności

Poczucie bezpieczeństwa

Potrzeby fizjologiczne

Rynek jest miejscem zorganizowanym w sensie instytucjonalnym, gdzie dokonują się akty kupna i sprzedaży czynników produkcji oraz wytworzonych dóbr i usług.

Rynek jest to ogół stosunków wymiennych nawiązywanych pomiędzy kupującymi i sprzedającymi. Kupujący reprezentują popyt, a sprzedający podaż.

Klasyfikacja rynku:

I. Podział rynku ze względu na rodzaj towaru będącego przedmiotem transakcji:

-rynek dóbr i usług konsumpcyjnych,

-rynek dóbr i usług produkcyjnych,

-rynek pracy,

-rynek ziemi,

-rynek dóbr kapitałowych,

-rynek pieniężny,

-rynek tytułów prawnych,

-rynek kapitału finansowego.

II. Podział rynku ze względu na zakres przestrzenny transakcji :

-rynek lokalny- wyodrębniający się pod względem przestrzennym układ o zbliżonych warunkach podejmowania decyzji transakcyjnych przez poszczególnych użytkowników,

-rynek regionalny- ma cechy kompleksu przyrodniczo-produkcyjnego o wykształconych funkcjach społeczno-ekonomicznych,

-rynek krajowy (wewnętrzny)- obowiązuje określona jednostka rozrachunkowa na tym rynku (waluta), w całym kraju obowiązują te same przepisy dokonywania transakcji,

- rynek zagraniczny- zawiązywane na nim transakcje są dwustronne (bilateralne) odbywają się na zasadzie importu i eksportu,

-rynek międzynarodowy- zawierane tutaj transakcje mają charakter wielostronny (multilateralny),

-rynek globalny.

III. Podział rynku ze względu na stopień legalności:

-rynek legalny (biały),

-rynek półlegalny (szary)- unikanie opodatkowania,

-rynek nielegalny (czarny)- handel towarami nie dopuszczonymi do obrotu.

POPYT JAKO ELEMENT RYNKU

Popyt- to ilość dobra jaką kupujący są skłonni nabyć w danym czasie i o określonej cenie.

Zależność popytu od ceny jest zależnością odwrotną opisaną przez prawo popytu:

Wraz ze wzrostem ceny ceteris paribus popyt na dane dobro spada, a wraz ze spadkiem ceny ceteris paribus popyt na dane dobro rośnie.

Ceteris paribus- oznacza przy innych czynnikach niezmiennych.

Graficznym odzwierciedleniem prawa popytu jest ujemnie nachylona krzywa popytu:

Zmiana ceny danego dobra powoduje ruch wzdłuż krzywej popytu w górę gdy cena rośnie, a w dół gdy cena maleje.

Poza cenowe czynniki wpływające na rozmiary popytu:

-dochody konsumentów- ogólna zależność wzrost dochodu powoduje wzrost popytu,

-zmiana cen dóbr substytucyjnych- wzrost ceny dobra substytucyjnego powoduje wzrost popytu na dane dobro,

-zmiana cen dóbr komplementarnych (uzupełniające się)- wzrost ceny dobra komplementarnego prowadzi do spadku popytu na dane dobro,

-gusta i preferencje usług,

-przewidywania co do przyszłej ceny,

-przewidywany wzrost ceny prowadzi do wzrostu popytu na dane dobro w danym momencie,

-sezonowość,

-liczba i struktura ludności,

-zdarzenia i okoliczności.

Jeżeli działa czynnik poza cenowy to popyt na dane dobro rośnie lub maleje przy tej samej cenie prowadzi to do przesunięcia krzywej popytu w lewo gdy popyt maleje, a w prawo gdy popyt rośnie.

PODAŻ JAKO ELEMENT RYNKU

Podaż- to ilość dobra jaką sprzedający są skłonni zaoferować na rynek w danym czasie i po określonej cenie.

Zależność podaży od ceny opisana jest jako prawo podaży:

-wraz ze wzrostem ceny ceteris paribus podaż rośnie i wraz ze spadkiem ceny ceteris paribus podaż maleje.

Graficznym odzwierciedleniem prawa podaży jest krzywa podaży (nachylona dodatnie)

Zmiana ceny danego dobra powoduje ruch wzdłuż krzywej podaży w górę gdy podaż rośnie, a w dół gdy podaż maleje.

Czynniki poza cenowe wpływające na podaż:

-ceny czynników produkcji (ziemia, praca, kapitał rzeczowy),

-wzrost cen czynników produkcji prowadzi do ograniczenia podaży,

-wprowadzenie nowej technologii (przekłada się na wzrost podaży),

-przewidywanie przyszłej ceny.

Przewidywany wzrost ceny prowadzi w danym momencie do ograniczenia podaży, a przewidywany spadek ceny do wzrostu podaży w danym momencie:

-podatki i subsydia (dofinansowania do istnienia przedsiębiorstw)

Wprowadzenie lub podwyższenie podatków może wpływać na zmniejszenie podaży natomiast wprowadzenie subsydiów wpływa na zwiększenie podaży

-sezonowość produkcji,

-zdarzenia i okoliczności.

RÓWNOWAGA RYNKOWA

Równowaga na rynku ma miejsce, gdy popyt zrównuje się z podażą, graficznie punkt równowagi to punkt przecięcia się krzywej popytu z krzywą podaży.

PE- cena równowagi
QE- ilość równowagi

E- równowaga rynkowa oznacza, że wszyscy co chcieli sprzedać to po danej cenie sprzedali, a Ci co chcieli kupić to po danej cenie kupili.

Stan nierównowagi na rynku

I. Nadwyżka podaży

QS1>QD1

Przy każdej cenie wyżej od ceny równowagi na rynku występuje nadwyżka podaży (podaż przewyższa popyt) w konsekwencji mechanizm rynkowy zadziała w kierunku obniżenia ceny

II. Niedobór podaży

QD1>QS1

Przy każdej cenie niższej od ceny równowagi występuje na rynku niedobór podaży (popyt przewyższa podaż) w konsekwencji mechanizm rynkowy zadziała w kierunku podwyższenia ceny.

ELASTYCZNOŚĆ POPYTU

Elastyczność- to reagowalność jednej wielkości na zmianę innej.
Popyt może reagować na wiele różnych czynników w tym na zmianę ceny danego dobra, na zmianę ceny dobra substytucyjnego bądź komplementarnego i na zmianę dochodu konsumenta.

Ep= $\frac{\mathbf{\% Q}}{\mathbf{\% P}}$; Ep=$\mathbf{\ }\frac{\mathbf{Q}}{\mathbf{Q}}\mathbf{\ }$: $\frac{\mathbf{P}}{\mathbf{P}}$

∆Q- przyrost popytu; ∆P- przyrost ceny;

Q1- wartość początkowa; P1- cena początkowa;

∆Q= ∆Q1-∆Q2
Q=Q1

P=P1

Ep≤0

Ep=0- popyt nie reaguje na zmianę ceny, jest to popyt sztywny.

-1˂Ep˂0- popyt jest nieelastyczny bądź mało elastyczny. Popyt reaguje w niewielkim stopniu na zmianę ceny np. wzrost ceny o 10% prowadzi do spadku popytu o 3%.

Ep=-1- popyt proporcjonalny (jednostkowy) np. wzrost ceny o 10% prowadzi do spadku popytu o 10%.

Ep˂-1- popyt jest elastyczny. Popyt w dużym stopniu reaguje na zmianę ceny np. wzrost ceny o 10% powoduje spadek popytu o 30%.

Ep→-∞- popyt doskonale elastyczny. Popyt przyjmuje dowolne wartości przy danym poziomie ceny.

Determinanty- czynniki wpływające.

Determinanty elastyczności cenowej popytu:

1. Istnienie substytutów i dostęp do nich- w przypadku dóbr nie posiadających substytutów jak i w przypadku braku dostępu do nich popyt słabo reaguje na zmianę ceny.

2. Czas potrzebny do podjęcia decyzji zakupowej, jeżeli mamy mało czasu na podjęcie decyzji to popyt będzie słabo reagował na zmianę ceny.

3. Udział wydatków na dane dobro w budżecie konsumenta- w przypadku dóbr na które wydajemy niewielkie kwoty z budżetu popyt będzie słabo reagował na zmianę ceny, np. sól 1,3 zł, a 3 zł nie zrobi nam różnicy

Elastyczność krzyżowa (mieszana)- jest to stosunek procentowej zmiany popytu na dane dobro do procentowej zmiany ceny innego dobra lub stosunek względnej zmiany popytu na dane dobro do względnej zmiany ceny innego dobra.

Em= $\frac{\mathbf{\% Qx}}{\mathbf{\% Py}}$; Em=$\mathbf{\ }\frac{\mathbf{Qx}}{\mathbf{\text{Qx}}}\mathbf{\ }$: $\frac{\mathbf{Py}}{\mathbf{\text{Py}}}$

Em˃0- popyt substytucyjny; Em<0- popyt komplementarny; Em=0- popyt niezależny (neutralny)

ELASTYCZNOŚĆ DOCHODOWA

Elastyczność dochodowa- jest to stosunek procentowej zmiany popytu do procentowej zmiany dochodu konsumenta. Bądź stosunek względnej zmiany popytu do względnej zmiany dochodu.

Ed- elastyczność dochodu, d- dochód

Ed= $\frac{\mathbf{\% Q}}{\mathbf{\% d}}$; Ed=$\mathbf{\ }\frac{\mathbf{Q}}{\mathbf{Q}}\mathbf{\ }$: $\frac{\mathbf{d}}{\mathbf{d}}$

Ed>0- dobra normalne; Dobro normalne to takie na które popyt rośnie w miarę wzrostu dochodu lub maleję w miarę spadku dochodu.

Ed<0- dobra podrzędne (niższego rzędu); Dobro podrzędne to takie na które popyt spada w miarę wzrostu dochodu lub rośnie w miarę spadku dochodu.

Ed>1- dobra wyższego rzędu; Dobro wyższego rzędu jest dobrem normalnym ale w jego przypadku procentowa zmiana popytu jest większa od procentowej zmiany dochodu, np. wzrost dochodu o 5% powoduje wzrost popytu o 8%.

Ed<1- dobra podstawowe (pierwszej potrzeby); Dobra podstawowe są to wszystkie dobra podrzędne oraz część dóbr normalnych w przypadku których procentowa zmiana popytu jest mniejsza od procentowej zmiany dochodu, np. dochód rośnie o 5%, a popyt rośnie tylko o 2%.

Prawo Engla- wraz ze wzrostem przeciętnego dochodu w gospodarstwie domowym rośnie ogólny popyt ale zmienia się jego struktura, a mianowicie zwiększa się zależność wydatków na dobra wyższego rzędu, a zmniejsza się na żywność i dobra podrzędne.

ELASTYCZNOŚĆ CENOWA PODAŻY

Elastyczność cenowa podaży- jest to stosunek procentowej zmiany podaży do procentowej zmiany ceny lub stosunek względnej zmiany podaży do względnej zmiany ceny.

Es=$\frac{\mathbf{\% S}}{\mathbf{\% P}}$; Es=$\frac{\mathbf{S}}{\mathbf{S}}$:$\frac{\mathbf{P}}{\mathbf{P}}$

Es≥0

Es=0- podaż sztywna, nie reaguje na zmianę cen.

0<Es<1- podaż nieelastyczna, w niewielkim stopniu reaguje na zmianę ceny. P↑10%→S↑3%

Es=1- podaż proporcjonalna (jednostkowa). P↑10%→S↑10%

Es>1- podaż elastyczna. P↑10%→S↑15%

TEORIA WYBORU KONSUMENTA

Konsument- jest to suwerenny podmiot gospodarczy podejmujący decyzję odnośnie konsumpcji w oparciu o własne preferencje oraz istniejące ograniczenia zasobowe.

Konsumpcja- to zużycie jednorazowe określonych dóbr w celu zaspokojenia potrzeb lub używanie danego dobra przez dłuższy okres czasu. Wyróżniamy dobra jednorazowego i trwałego użytku.

Założenia teorii zachowania się konsumenta:

1. Podejmuje decyzje w sposób racjonalny, dąży do optymalizacji.

2. Posiada osobiste preferencje, wybiera w oparciu o posiadane informacje.

3. Działa suwerennie (samodzielnie), ograniczony jest tylko wielkością budżetu i cenami dóbr (ceny wpływają na zjawisko substytucyjności).

W mikroekonomii zakładamy, że konsument dokonując określonego wyboru kieruje się użytecznością danego dobra. Użyteczność- jest to suma zadowolenia jaką osiąga konsument z konsumpcji danego dobra. Wyróżniamy użyteczność całkowitą i użyteczność marginalną (krańcową). Użyteczność całkowita jest to zadowolenie osiągalne z konsumpcji określonej ilości danego dobra. Użyteczność marginalna to użyteczność uzyskiwana z konsumpcji każdej jednostki danego dobra. uM=$\frac{uC}{Q}$

SYSTEM PREFERENCJI KONSUMENTA

Tworząc system preferencji konsumenta przyporządkowuje się wartości relatywne poszczególnym użytecznością, np. porównując 3 dobra jesteśmy w stanie stwierdzić, które z nich daje nam największe zadowolenie, które średnia, a które najmniejsze. Twórcą systemu preferencji był Vilfredo Pareto.

Założenia dotyczące preferencji:

1. Preferencje są kompletne co oznacza, że konsument potrafi określić którą kombinację preferuje (potrafi zestawić koszyki dóbr według użyteczności jaką mu przynoszą).

2. Preferencje są przechodnie (jeżeli koszyk A jest lepszy od koszyka B, a koszyk B jest lepszy od koszyka C to koszyk A musi być lepszy od koszyka C).

3. Konsument woli mieć zawsze więcej niż mniej (założenie nienasyconości zadowolenia konsumenta, czyli koszyk większy daje większe zadowolenie niż koszyk mniejszy).

Preferencje konsumenta- wyrażane są przez układ krzywych obojętności. Krzywa obojętności inaczej krzywa jednostkowej użyteczności przedstawia wszystkie kombinacje dwóch dóbr dające konsumentowi taką samą całkowitą użyteczność.

Konsumentowi jest obojętne, którą kombinację wybierze (x,y,z) bo każda daje mu taką samą użyteczność.
Cechy krzywej obojętności:

-ma nachylenie ujemne, oznacza to, że zwiększając konsumpcję dobra A rezygnujemy z konsumpcji określonej ilości dobra B;

-krzywe obojętności są do siebie równoległe u2>u1;

-krzywe obojętności są wypukłe w stosunku do porządku układu współrzędnych;

-jest ich nieskończenie wiele.

OGRANICZENIE BUDŻETOWE KONSUMENTA

Konsument przeznacza na zakup określonych dóbr jakąś część swojego dochodu. Jest to dochód do dyspozycji. W ramach tego dochodu może nabyć różne kombinacje ilości obu dóbr. W przypadku gdy wydaje cały ten dochód kombinacje tworzą tzw. Linię budżetową inaczej linię ograniczenia budżetowego.

Aby znaleźć optymalną należy zestawić ze sobą możliwości finansowe konsumenta i jego preferencje. Optymalna kombinacja to taka, która przy danym dochodzie pozwala zmaksymalizować zadowolenie, leży ona w punkcie styczności krzywej obojętności z linią budżetową.

Linia budżetowa może się przesunąć lub zmienić nachylenie w sytuacji, gdy zmienia się dochód konsumenta lub zmieniają się ceny nabytych dóbr.

Podstawy decyzji ekonomicznych przedsiębiorstw.
Przedsiębiorstwo- to wyodrębniona pod względem ekonomicznym, prawnym i organizacyjnym jednostka prowadząca na własny rachunek działalność gospodarczą w celu osiągnięcia zysku.
Prowadzenie działalności gospodarczej polega na produkowaniu, świadczeniu usług bądź handlowaniu. Zysk przedsiębiorstwa liczymy odejmując koszty od przychodu. Zysk może być dodatni, zerowy bądź ujemny (straty).
Formy prawno-organizacyjne przedsiębiorstw:
1.Przedsiębiorstwo jedno osobowe;
2.Spółki: -cywilne, jawne, partnerskie, komandytowe, komandytowo-akcyjne, z ograniczoną odpowiedzialnością, akcyjne;
3.Spółdzielnia;
4.Przedsiębiorstwa państwowe lub komunalne.
Produkcja jest to proces przetwarzania zasobów w celu wytworzenia określonych wyborów.
Technologia produkcji jest to sposób łączenia zasobów, określa ile i czego należy wykorzystać aby uzyskać określony produkt.
Funkcja produkcji- przedstawia zależność wielkości produkcji od nakładu czynników wytwórczych.
Q=f(x1,x2,x3)
Krótki okres produkcji
Założenia:
1.Istnieje tylko jeden czynnik zmienny wpływający na wielkość produkcji;
2.Istnieje tylko jeden czynnik stały;
3.Technologia produkcji nie ulega zmianie;
4.Czynniki produkcji mogą się łączyć w różnych proporcjach;
5.Wytwarzany produkt jest jednorodny.

L	PC	PP	PM
1	50	50	50	I etap produkcji PM>PP -max PM
2	164	82	114
3	285	95	121
4	400	100	115	-max PP II etap produkcji PM<PP, PP spada, PM spada ale jest dodatni -max Pc
5	500	100	100
6	576	96	76
7	630	90	54
8	656	82	26
9	657	73	1
10	640	64	-17	III etap produkcji: PM<0

L- liczba zatrudnionych pracowników, jako czynnik zmienny, Pc- produkt całkowity, PP- produkt przeciętny, wielkość produkcji przypadająca na jednego pracownika.
PP=$\frac{\mathbf{\text{PC}}}{\mathbf{L}}$
PM-produkt marginalny (krańcowy)- jest to przyrost wielkości produkcji wywołany wzrostem zatrudnienia o jednostkę
PM=$\frac{\mathbf{PC}}{\mathbf{L}}$
Producent maksymalizujący zysk będzie zwiększał zatrudnienie do półki PP rośnie, a PM przewyższa PP.
Od momenty osiągnięcia maksimum przez PM zaczyna działać prawo malejących przychodów (malejącego produkty marginalnego), mówi ono, że zwiększając nakład czynnika zmiennego osiągamy taki punkt po przekroczeniu którego każda dodatkowa jednostka czynnika zmiennego daje coraz mniejsze przyrosty produkcji spada zatem produkcyjność kolejnego czynnika zmiennego.

Koszty przedsiębiorstwa- koszty to wyrażone w pieniądzach wydatki przedsiębiorstwa na zakup czynników produkcji.
Ogół kosztów ponoszonych w danym czasie nazywamy kosztami całkowitymi (KC)- składają się na nie koszty stałe i koszty zmienne (KS+KZ). Koszty stałe to takie, które nie zależą od wielkości produkcji, np.: koszty zarządu stałe opłaty abonamentowe amortyzacja, czynsz najmu itp.
Koszty zmienne to takie, które zależą od wielkości produkcji i im więcej wyprodukujemy tym większe będą koszty zmienne, np.: koszty zakupów surowców, koszty wynagrodzenia akordowe.
Koszty całkowite często przeliczane są na jedną jednostkę wyrobu. Uzyskujemy wtedy koszty przeciętne (jednostkowe). Zatem KP=$\frac{\mathbf{\text{KC}}}{\mathbf{Q}}$, Q- wielkość produkcji, KC- koszty całkowite, KP- koszty przeciętne. KP=KPS+KPZ- na koszt przeciętny składa się koszt przeciętny stały + koszt przeciętny zmienny.
KPS=$\frac{\mathbf{\text{KS}}}{\mathbf{Q}}$
Koszty przeciętne zawsze maleją w miarę wzrostu produkcji: KPZ=$\frac{\mathbf{\text{KS}}}{\mathbf{Q}}$.
W miarę KPZ najpierw maleją, a później rosną.
KM- koszty marginalne (krańcowe).
KM- określają o ile wzrośnie koszt całkowity w wyniku wzrostu produkcji o dodatkową jednostkę.
KM=$\frac{\mathbf{KC}}{\mathbf{Q}}$; ∆KC- przyrost kosztu całkowitego.
Koszty marginalne wzrostu produkcji najpierw zwalniają, a później rosną.

Q	KC	KS	KZ	KP	KPS	KPC	KM
0	4	4	0	-	-	-	-
1	9	4	5	9	4	5	5
2	13	4	9	6,5	2	4,5	4
3	15	4	11	5	1,33	3,7	3
4	18	4	14	4,5	1	3,5	3
5	22	4	18	4,4	0,8	3,6	4
6	28	4	24	4,7	0,7	4	6