Prelekcja III

1.Roślinne i zwierzęce substancje toksyczne

- toksoalbuminy

- glikozydy

- alkaloidy

- inne, np. olejki eteryczne

Zależnie od dawki i wrażliwości osobniczej mogą powodować:

-reakcje alergiczne

-zatrucia

-śmierć

Aurelia aurita – chełbia modra, żyje w wodach morskich, zawiera komórki parzydełkowe z nemalocystami zawierającymi jad; Phylum: Cnidaria; Class: Scyphozoa
Żeglarz portugalski – niebezpieczny w Polsce

3.Owady

Składniki jadu żądłówek - osy i pszczoły mają podobny skład jadu:

-toksalbuminy

-kw. Mrówkowy

-histamina

-acetylocholina

-liczne enzymy, np. hialuronidaza (rozpuszcza tk. Łączną)

Podobieństwo jadu: hialuronidaza, fosfolipaza,

melityna -> ważny peptyd silnie uszkadzający komórki, znajduje się tylko w jadzie pszczoły,

białko antygen 5 – występuje tylko w jadzie osowatych
Jad osy jest bardziej immunogenny -> główny alergen antygen 5, fosfolipaza A, hialuronidaza
Jad pszczoły: Fosfolipaza A, fosfolipaza kwaśna, hialuronidaza, melityna

Pszczoła miodna - Apis mellifera

Jad:

• toksoalbuminy

• kw. mrówkowy

• histamina- zwiększa przepuszczalność naczyń włosowatych, działa miejscowo

• dopamina i noradrenalina- zaburzają przewodnictwo nerwowo-mięśniowe jako neurotransmitery odpowiadają za przewodzenie synaptyczne

• acetylocholina

• fosfolipaza A₂ – niszczy krwinki czerwone, hemoliza ogranicza transport tlenu i obniża ciśnienie krwi, blokuje procesy krzepnięcia krwi, ma silne działanie alergizujące

• hialuronidaza- ułatwia rozprzestrzenianie się jadu w organizmie, ma działanie allergizujące

• melityna – ważny peptyd silnie uszkadzający komórki ( TYLKO w jadzie pszczoły!), działa cytotoksycznie, hemolitycznie, na ośrodkowy uk. nerwowy, przeciwbakteryjnie, immunosupresyjnie

• peptyd MCD- degranulacja komórek tucznych; uwalnianie z nich heparyny i histaminy powoduje skurcze, bóle mięśni, nadczynność ruchowa u ofiar

• Ząbki na żądle (jak harpun)

• 2% populacji ludzkiej jest wrażliwe na jad pszczoły

• Dawki śmiertelne: dorośli 245mg (ok. 500 użądleń); dzieci 20mg (ok. 40 użądleń)

Fazy żądlenia: pszczoła kłuje raz w życiu, zostawia żądło w skórze wraz z fragmentem odwłoka; po dostaniu się do skóry jadu, jego resztki w aparacie żądlącym nadal są wstrzykiwane przez pompkę -> nie wolno ściskać palcami, należy zdrapać żądło; żądło zostaje w skórze z powodu obecności na nim haczyków

Skład aparatu żądłowego pszczoły:

Żądło + woreczek jadowy z jadem + zwój nerwowy + mięśnie działające jak pompka

Reakcja alergiczna po usunięciu żądła pszczoły:

Człowiek o normalnej wrażliwości na jad po użądleniu odczuwa pieczenie, ból, po czym najczęściej występuje obrzęk miejsca użądlonego. Stopniowo objawy te ustępują

Pszczelarze zwykle uodporniają się na działanie jadu pszczelego.

• 0,4 – 5% - reakcje uogólnione, populacja

• 0,09 – 0,45 na milion mieszkańców

• 2-40 osób umiera w Europie rocznie, po ukąszeniu osy lub szerszenia

Osa zwyczajna - Vespula vulgaris

• na żądle występuje osłonka, brak ząbków

• u osy występuje białko: antygen 5

• jej jad jest bardziej immunogenny, główny antygen 5, fosfataza A, fosfolipaza kwaśna

• główny składnik to aminy biogenne: histamina, serotonina, dopamina, acetylocholina, noradrenalina

• peptydy – kininy - brak w jadzie pszczół – działają na mięśnie gładkie, powodują zmiany ciśnienia krwi

• dawka śmiertelna: dorosły – 245mg, dziecko -20mg

• 2% populacji wrażliwe

Różnice między osą a pszczołą:

-żądło u osy ma lub nie ma haczyków, jeśli ma to są drobniejsze; ma osłonkę ( dlatego osa może wielokrotnie żądlić); osa jest agresywniejsza bo może wielokrotnie żądlić

-żądło u pszczoły ma haczyki; posiada osłonkę ale wychodzi z niej całkowicie żądło w czasie żądlenia

Szerszeń - Vespa crabo

• to największy gatunek osowatych

• 260mg jadu w worku

• aby użądlił trzeba go sprowokować

• bardzo bolesne użądlenia, co wiąże się z większym niż u osy i pszczoły żądłem

• 5% acetylocholiny w jadzie -> duża bolesność ukąszenia

• buduje gniazda z masy papierowej ( przeżute drewno, przestrzenie powietrzne), gniazda najczęściej w osłoniętych budynkach -> osy budują gniazda wszędzie

• żywi się owadami, owocami i sokami niektórych drzew

4. Zwierzęta

Ropucha szara - Bufo bufo

• jad zawiera bufoteniny (aminy biogenne) o właściwościach nasennych i bufogeniny (toksyny steroidowe np. bufotalina) o budowie chemicznej i działaniu zbliżonym do roślinnych glikozydów nasercowych

• ma jad w brodawkach na skórze

• jeden z największych płazów

Żmija zygzakowata - Vipera Berus

-jedyna jadowita w Polsce

Skład jadu:

• Hemoragina –uszkadza ściany naczyń krwionośnych ->krwawienie z nosa, krwiomocz, wynaczynienie krwii

• Neurotoksyny –poraża układ nerwowy, zawroty głowy, nudności i wymioty

• Hialuronidaza- enzym zawierający pochodne kwasu hialuronowego, główny składnik istoty podstawowej tkanki łącznej, pozwala na rozprzestrzenianie się jadu

• Hemolizyna – niszczy erytrocyty, powoduje niedokrwistość, żółtaczkę

-dawka śmiertelna dla osoby dorosłej: 100 – 175 mg jadu

-pierwsza pomoc polega na założeniu opaski powyżej miejsca ukąszenia, unieruchomienie kończyny,

-antidotum stanowi surowica przeciw jadowi żmii -> antytoksyna jadu żmii- to swoista końska immunoglobulina G, uzyskiwana z koni immunizowanych jadem europejskiej żmii zygzakowatej. Podane w ilości 500j. Przed podaniem należy wykonać śródskórną próbę uczuleniową lub podać ze środkami przeciwwstrząsowymi.

5.Grzyby

Substancje toksyczne owocników grzybów jadalnych to związki chemiczne o różnym mechanizmie działania:

-cytotoksycznym, halucynogennym, muskarynowym

-blokującym metabolizm alkoholu etylowego

-antropinopodobnym

-gastroenterotoksycznym

Secale cornutum – sporysz

• Przetrwalnik (ergot) workowca buławinki czerwonej (Claviceps purpurea)

• Zastępuje ziarniak w kłosach zbóż i traw

• Zawiera zespół alkaloidów, pochodnych kwasu lizergowego, porażających zakończenia nerwów współczulnych i pobudzających do skurczu mięśnie gładkie (macicy, obwodowych naczyń krwionośnych…)

• Przy zatruciu wystpuje pobudzenie ośrodkowego układu nerwowego

Dwa rodzaje alkaloidów:

1. Peptydowe (ergotoksyna i ergotamina )

2. Aminowe (ergometryna)

Objawy zatrucia: bóle brzucha, wymioty, biegunka, zawroty i bóle głowy, zaburzenia czucia i widzenia, drgawki, duszności, porażenie oddechu

• Pomoc przy zatruciu: sprowokowanie wymiotów, podać węgiel aktywowany, przewieźć do szpitala

• sporysz jest składnikiem niektórych preparatów stosowanych w położnictwie i ginekologii przy leczeniu nerwic wegetatywnych, migreny

Amanita phalloides - Muchomor sromotnikowy

• Gładki, oliwkowy kapelusz, biały trzon i blaszki, duży, słabo prążkowany pierścień na trzonie. Bulwiasta, zgrubiała nasada trzonu otoczona wysoką, odstającą pochwą.

• Zarodniki eliptyczne z wyrostkiem (apikul), bezbarwne, gładkie brzegi, 7-12*7-8 um

• Amatoksyny (termostabilne!) uszkadzają błonę sluzową układu pokarmowego, doprowadzają do martwicy wątroby, kanalików nerkowych, dawka śmiertelna 0,1 mg/kg masy ciała

• Fallotoksyny (termolabilne) inhibitory enzymów wielu procesów metabolicznych

• Bardzo późne objawy zatrucia 8 – 40h; występuje już po zjedzeniu 50 g grzyba

• Pierwsza pomoc przy zatruciu to podanie węgla aktywowanego, leczenie przez płukanie żołądka, podawanie elektrolitów, witaminy K, hemodializy

• Toksyny wnikają do komórek po 4-6 godzinach

• Objawy po upływie 8-40 godzin -> nudności, bóle brzucha, wymioty, biegunka, odwodnienie, wstrząs sercowo – naczyniowy, tachykardia, spadek ciśnienia tętniczego

• Objawy po 3-4 dniach : uszkodzenie wątroby, żółtaczka, skaza krwotoczna, niewydolność nerek, kwasica metaboliczna

• Często mylony z purchawkami, pieczarkami polnymi -> pieczarka posiada różowe/brązowe blaszki od spodu kapelusza, brak pochwy na końcu trzonu, zarodniki owalne ale ciemnobrązowe z porą; gąski zielone, kania -> kania ma ruchomy pierścień a muchomor przytwierdzony do trzonu

Paxillus involutus - krowiak podwinięty (olszówka)

• zarodniki elipsoidalne, gładkie, jasnobrązowe

• rdzawobrązowy

• kumulacja toksyn

• gastroenterotoksyczny

• nie jadalny; po ugotowaniu nie traci toksyn, objawy występują późno albo wcale

Russula emetica - gołąbek wymiotny

• czerwony kapelusz

• mylony z gołąbkiem jadalnym

• niejadalny, szybko daje objawy zatrucia, raczej nie jest śmiertelny z tego powodu

• zarodniki okrągłe i przezroczyste o poszarpanych brzegach

• GOŁĄBEK JADALNY – ma inny odcień kapelusza, jest bledszy od gołąbka wymiotnego

6. ROŚLINY

Atropa belladonna L.- pokrzyk wilcza jagoda

• Liście, kłącza i całe ziele są wykorzystywane w lecznictwie

• Jagody są trujące

• Ciała czynne: alkaloidy, flawonoidy i garbniki

• Główne alkaloidy:

  • L-hioscyjamina

  • Atropina

  • Skopolamina

  • Belladonina

Alkaloidy te porażają nerwy przywspółczulne autonomicznego układu nerwowego:
-> działają rozkurczowo na mięśnie gładkie (głównie oskrzela i przewód pokarmowy) – działanie parasympatykolityczne,
->powodują tachykardię – przyspieszenie akcji serca
-> pobudzenie psychoruchowe (ponudzenie oun)
-> rozszerzenie źrenic
-> suchość w ustach,
-> konwulsje
-> zaburzenia świadomości
-> drgawki.

Dawka śmiertelna – 10 jagód, dla dzieci - 4

Datura stramonium L. - Bieluń dziędzierzawa

• Ciała czynne: alkaloidy, flawonoidy, saponiny

• Zawiera te same alkaloidy co belladonna, czyli pokrzyk wilcza jagoda (ma więcej skopolaminy, która poraża ośrodkowy układ nerwowy i nerwy obwodowe i nerwy przywspółczulne – działanie parasympatykolityczne)

Dawka śmiertelna – 15 nasion (znajdują się w charakterystycznej torebce nasiennej)Działa przeciwastmatycznie, rozkurcza oskrzela i układ pokarmowy

DOBRE ROŚLINY:

Digitalis purpurea L. – naparstnica purpurowa

Zawiera glikozydy nasercowe (purpurea glikozydy A i B)

Digitalis lanata – naparstnica wełnista

• Białe kwiatki

• Zawiera lanatocydy A, B, C, D i E, które mają silniejsze działanie od glikozydów naparstnicy purpurowej, ale słabiej się kumulują.

• Glikozydy nasercowe(kardenolidy np. lonatozydy) hamują działanie pompy sodowo-potasowej w błonie komórkowej zmieniając przez to potencjał jonowy, przez co zaburzają bodźce, a przez to rytm serca:

  • Efekt inotropowy i tonotropowy - wzrost siły skurczów i napięcia mięśnia sercowego

  • Efekt chromotropowy i dromotropowy – spadek częstości skurczów i pobudliwości serca – hamowanie przewodzenia bodźców do mięśnia sercowego