Rozdział XXII – Czynności procesowe w postępowaniu sądowoadministracyjnym
Informacje ogólne
postępowanie sądowoadministracyjne to regulowany prawem procesowym ciąg czynności procesowych sądu administracyjnego i innych podmiotów tego postępowania podjętych w celu rozstrzygnięcia sporu o zgodność z prawem działania bądź zaniechania działania przez organ wykonujący administrację publiczną;
czynności procesowe – czynności podjęte przez podmiot postępowania sądowoadministracyjnego w formie, treści i trybie regulowanym prawem procesowym, których celem jest wywołanie skutków prawnych w postępowaniu sądowoadministracyjnym;
elementem konstytutywnym czynności procesowej jest to, że musi być to czynność procesowa podjęta przez podmiot postępowania sądowoadministracyjnego, oraz to, że czynność procesowa musi zachować formę przewidzianą prawem procesowym;
czynności procesowe można sklasyfikować na podstawie kryterium podmiotu dokonującego tych czynności na:
czynności procesowe sądu
wszelkie czynności sądu lub jego organów zastępczych względnie pomocniczych, które wg obowiązującej ustawy procesowej mogą wywrzeć skutki prawne dla procesu;
muszą spełniać trzy warunki:
czynności procesowe muszą być dokonane przez sąd w rozumieniu przepisów prawa;
czynności procesowe muszą być dokonane w formie uregulowanej prawem procesowym;
czynności procesowe muszą być podjęte w postępowaniu wobec stron lub uczestników postepowania;
wadliwe czynności procesowe obowiązują do momentu uchylenia ich we właściwym trybie;
czynności procesowe sądu klasyfikowane są na:
czynności przygotowawcze, które mają na celu przygotowanie rozstrzygnięcia skargi; mogą być przez sąd zmienione bądź uzupełnione;
czynności orzekania – wiążą sąd i mogą być uchylone tylko w trybie uregulowanym przepisami prawa;
czynności procesowe stron i uczestników postępowania;
zarówno w przypadku czynności procesowych stron jak i uczestników postępowania są to wszelkie czynności podejmowane przez te podmioty w celu wywołania skutku prawnego w procesie, a zatem w zakresie jego powstania, zmiany, zakończenia;
elementy konstytutywne tych czynności to:
spełnienie wymogów co do treści i formy określonej przez prawo procesowe;
dokonanie czynności procesowej w terminie przewidzianym prawem procesowym;
cechą czynności procesowych stron jest możliwość prawna ich odwołania przez złożenie oświadczenia woli;
granice rozporządzalności odwołania czynności procesowej wyznaczają przepisy procesowe;
czynności procesowe mogą odwołać też uczestnicy postępowania;
Pisma procesowe
w postępowaniu sądowym obejmują one wnioski i oświadczenia stron oraz wnioski i oświadczenia uczestników postępowania składane w celu wszczęcia postępowania i jego przebiegu;
warunki formalne co do treści i formy pism procesowych; usuwanie skutków braku pism
art. 46 i 47 p.p.s.a. – wymagania co do treści pisma procesowego;
każde pismo procesowe powinno zawierać:
oznaczenie sądu, do którego jest skierowane, imię i nazwisko lub nazwę stron, ich przedstawicieli ustawowych i pełnomocników;
oznaczenie rodzaju pisma;
osnowę wniosku lub oświadczenia;
podpis strony albo jej przedstawiciela ustawowego lub pełnomocnika;
wymienienie załączników;
jeżeli pismo procesowe jest pierwszym pismem w sprawie, powinno ponadto zawierać oznaczenie miejsca zamieszkania, a w razie jego braku – adres do doręczeń lub siedziby strony, ich przedstawicieli ustawowych i pełnomocników oraz przedmiotu sprawy, pisma dalsze – sygnaturę akt;
do pisma należy dołączyć pełnomocnictwo, jeżeli pismo wnosi pełnomocnik, który przedtem nie złożył pełnomocnictwa;
strona, która wnosi pismo, powinna do niego dołączyć jego odpisy i odpisy załączników w celu doręczenia ich stronom, a ponadto, jeżeli w sądzie nie złożono załączników w oryginale, po jednym odpisie każdego załącznika do akt sądowych;
odpisami mogą być uwierzytelnione fotokopie bądź uwierzytelnione wydruki poczty elektronicznej;
strona powołująca się na piśmie na dokument obowiązana jest na żądanie sądu złożyć oryginał dokumentu w sądzie jeszcze przed rozprawą;
jeżeli dokument znajduje się w aktach organu, o którym mowa w art. 76 § 1 i 2 k.p.a. oraz w art. 194 § 1 i 2 o.p., wystarczy przedstawić urzędowo poświadczony przez ten organ odpis lub wyciąg z dokumentu;
sąd zażąda udzielenia odpisu lub wyciągu, jeżeli strona sama uzyskać ich nie może;
gdy sąd uzna za konieczne przejrzenie oryginału dokumentu, może wystąpić o jego dostarczenie;
zamiast oryginału dokumentu strona może złożyć odpis dokumentu, jeżeli jego zgodność oryginałem została poświadczona przez notariusza albo przez występującego w sprawie pełnomocnika strony będącego adwokatem, radcą prawnym, rzecznikiem patentowym lub doradcą podatkowym; poświadczenie to ma charakter dokumentu urzędowego;
jeżeli jest to uzasadnione okolicznościami sprawy, sąd, na wniosek strony albo z urzędu, zażąda od strony składającej odpis dokumentu przedłożenia oryginału dokumentu;
ustawa – Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi wprowadza wymagania szczególne co do treści poszczególnych rodzajów pism procesowych strony;
formą pisma procesowego jest forma pisemna, a zatem wyłączona jest forma ustna; jedynie przepis szczególny może dopuścić formę ustną;
jeżeli pismo procesowe nie może otrzymać prawidłowego biegu wskutek niezachowania warunków formalnych, przewodniczący wzywa stronę do jego uzupełnienia lub poprawienia w terminie siedmiu dni pod rygorem pozostawienia pisma bez rozpoznania, chyba że ustawa stanowi inaczej;
jeżeli strona nie uzupełniła lub nie poprawiła pisma w terminie, przewodniczący pozostawia pismo bez rozpoznania, chyba że ustawa stanowi inaczej;
jeżeli strona nie uzupełniła lub nie poprawiła pisma w terminie, przewodniczący pozostawia pismo bez rozpoznania; na zarządzenie przysługuje zażalenie;
pismo poprawione lub uzupełnione w terminie wywołuje skutki od dnia jego wniesienia;
Doręczenia
ustawa – Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi przyjmuje zasadę doręczania z urzędu przez sąd;
wyjątek – doręczanie pism przez adwokatów i radców prawnych; art. 66 § 1 p.p.s.a. – „W toku sprawy adwokaci i radcy prawni mogą doręczać sobie nawzajem pisma bezpośrednio za potwierdzeniem odbioru i z oznaczeniem daty”;
sąd dokonuje doręczeń przez pocztę, przez swoich pracowników lub przez inne upoważnione przez sąd osoby lub organy;
do doręczania pism w postępowaniu sądowym przez pocztę stosuje się tryb doręczania pism sądowych w postępowaniu cywilnym; pismo może być także doręczone za pośrednictwem telefaksu lub poczty elektronicznej; wówczas potwierdzenie transmisji stanowi dowód doręczenia;
doręczenie adresatowi może nastąpić także przez wręczenie mu pisma bezpośrednio w sekretariacie sądu;
art. 75 p.p.s.a. - pisma w postępowaniu sądowym i orzeczenia doręcza się w odpisach;
osoby, którym dokonuje się doręczeń
jeżeli strona jest osobą fizyczną, a gdy nie ma zdolności procesowej – jej przedstawicielowi ustawowemu;
jeżeli osoba jest pozbawiona wolności – za pośrednictwem administracji odpowiedniego zakładu;
jeżeli strona jest osobą prawną lub jednostką organizacyjną niemającą osobowości prawnej – pisma doręcza się organowi uprawnionemu do reprezentowania ich przed sądem lub do rąk pracownika upoważnionego do odbioru pism;
gdy strony ustanowiły pełnomocnika lub osobę upoważnioną do odbioru pism w postępowaniu sądowym – doręcza się tym osobom;
pełnomocnikowi kilku osób doręcza się jeden egzemplarz pisma i załączników;
uprawnionemu do odbioru pism w postępowaniu sądowym doręcza się po jednym egzemplarzu dla każdego uczestnika;
jeżeli jest kilku pełnomocników jednej strony, sąd doręcza pismo tylko jednemu z nich;
strona mająca miejsce zamieszkania lub siedzibę za granicą, jeżeli nie ustanowiła pełnomocnika do prowadzenia sprawy mającego miejsce zamieszkania lub siedzibę w Polsce, jest obowiązana wraz z wniesieniem skargi ustanowić pełnomocnika do doręczeń mającego miejsce zamieszkania lub siedzibę w Polsce; art. 299 § 2 p.p.s.a. - niedopełnienie tego obowiązku skutkuje wezwaniem strony przez sąd do uzupełnienia tego braku w terminie dwóch miesięcy od dnia doręczenia wezwania pod rygorem odrzucenia skargi;
jeżeli ze skargi wynika, że uczestnik postępowania sądowego ma miejsce zamieszkania lub siedzibę za granicą, sąd, doręczając odpis skargi, zawiadamia go o obowiązku ustanowienia pełnomocnika do doręczeń mającego miejsca zamieszkania lub siedzibę w Polsce, w terminie dwóch miesięcy od dnia doręczenia zawiadomienia; w razie niedopełnienia tego obowiązku, pisma w postępowaniu sądowym pozostawia się w aktach sprawy ze skutkiem doręczenia;
jeżeli stronie, której miejsce pobytu nie jest znane, ma być doręczona skarga lub inne pismo w postępowaniu albo orzeczenie wywołujące potrzebę podjęcia obrony jej praw, doręczenie do chwili zgłoszenia się strony albo jej przedstawiciela lub pełnomocnika może nastąpić tylko do rąk kuratora ustanowionego na wniosek strony zainteresowanej przez sąd orzekający;
sąd ustanowi kuratora, jeżeli wnioskodawca uprawdopodobni, że miejsce pobytu strony nie jest znane;
o ustanowieniu kuratora przewodniczący ogłasza publicznie w budynku sądowym i urzędzie właściwej gminy, w sprawach zaś większej wagi wtedy, gdy uzna to za potrzebne, także w prasie;
z chwilą doręczenia pisma kuratorowi doręczenie staje się skuteczne; sąd może jednak uzależnić skuteczność doręczeni od upływu oznaczonego terminu od dnia wywieszenia obwieszczenia w budynku sądowym;
przepisy o doręczeniu pisma kuratorowi stosuje się również do jednostek organizacyjnych, które nie mają organów albo których organy są nieznane;
jeśli okaże się, że żądanie ustanowienia kuratora lub wywieszenia pisma nie było uzasadnione, sąd zarządzi doręczenia pisma w sposób właściwy, a w miarę potrzeby zniesie na wniosek strony zainteresowanej postępowanie prowadzone z udziałem kuratora lub po wywieszeniu pisma w budynku sądu;
czas, miejsce i sposób doręczenia
czas doręczenia - art. 68 § 1 i 2 p.p.s.a. – doręczanie w dni ustawowo wolne od pracy oraz w porze nocnej możliwe jest tylko w wyjątkowych przypadkach za uprzednim zarządzeniem prezesa sądu; porą nocną jest czas od godziny dwudziestej pierwszego do godziny siódmej;
miejsce doręczeń – art. 69 p.p.s.a. – ustanawia kolejność miejsca doręczeń;
pisma doręcza się w mieszkaniu;
jeżeli nie można ich doręczyć w ten sposób, doręcza się w miejscu pracy lub tam, gdzie się adresata zastanie;
pisma dla przedsiębiorców i wspólników spółek handlowych, wpisanych do rejestru sądowego na podstawie odrębnych przepisów doręcza się na adres podany w rejestrze, chyba że strona wskazała inny adres do doręczeń;
strony i ich przedstawiciele mają obowiązek zawiadomić sąd o każdej zmianie swojego zamieszkania, adresu do doręczeń lub siedziby;
zaniedbanie tego obowiązku prowadzi do pozostawienia pism w aktach sprawy ze skutkiem doręczenia, chyba że nowy adres jest sądowi znany; rozwiązania tego nie stosuje się do doręczenia skargi o wznowienie postępowania;
sposób doręczenia
ustawa – Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi oprócz doręczenia właściwego dopuszcza doręczenie zastępcze;
jeżeli doręczający nie zastanie adresata w mieszkaniu, może doręczyć pismo dorosłemu domownikowi, a gdyby go nie było – administracji domu lub dozorcy, jeżeli osoby te nie mają sprzecznych interesów i podjęły się oddania mu pisma;
jeżeli doręczenia dokonuje się w miejscu pracy, można doręczyć pismo osobie upoważnionej do odbioru pism;
jeżeli nie można doręczyć pisma w sposób właściwy lub zastępczy, pismo składa się na okres czternastu dni w placówce pocztowej lub w urzędzie gminy, a zawiadomienie o możliwości jego odbioru w terminie siedmiu dni od dnia pozostawienia umieszcza się na drzwiach mieszkania adresata lub w miejscu wskazanym jako adres do doręczeń, na drzwiach biura lub innego pomieszczenia, w którym adresat wykonuje swoje czynności zawodowe;
w przypadku niepodjęcia pisma w terminie siedmiu dni od dnia pozostawienia zawiadomienia, pozostawia się powtórne zawiadomienie o możliwości odbioru pisma w terminie nie dłuższym niż czternaście dni od dnia pierwszego zawiadomienia o złożeniu pisma w placówce pocztowej albo w urzędzie gminy;
doręczenie uważa się za dokonane z upływem ostatniego dnia okresu czternastu dni od dnia pierwszego zawiadomienia o złożeniu pisma w placówce pocztowej albo w urzędzie gminy;
stwierdzenie i skutki doręczenia
adresat pisma, osoba, która podjęła się oddania pisma, potwierdza jego odbiór i jego datę własnoręcznym podpisem; jeżeli tego nie może lub nie chce uczynić, doręczający sam oznacza datę doręczenia oraz przyczyny braku podpisu;
jeżeli adresat odmawia przyjęcia pisma, zwraca je sądowi z adnotacją o odmowie jego przyjęcia i datą odmowy;
pismo wraz z adnotacją dołącza się do akt sprawy;
doręczający stwierdza na potwierdzeniu odbioru sposób doręczenia, a na doręczonym piśmie zaznacza dzień doręczenia i opatruje to stwierdzenie własnoręcznym podpisem;
doręczenie pisma w trybie uregulowanym prawem procesowym, ma znaczenie dla określenia dnia wywołania skutku prawnego, dla obliczenia terminów;
przestrzeganie przepisów o doręczeniach jest warunkiem zapewnienia jednostce prawa do sądu i możliwości obrony interesu prawnego;
przepisy o doręczeniach mają zapewnić stronom możliwość zapoznania się z treścią pisma, natomiast to, czy adresat wykorzysta tę możliwość, nie ma znaczenia prawnego dla oceny skuteczności doręczenia;
Posiedzenia sądowe
wyróżnić można dwa rodzaje posiedzeń sądowych: jawne i niejawne;
ocenę przyjętych w tym zakresie rozwiązań ułatwia konstytucyjna zasada jawności;
posiedzenia jawne
art. 10 p.p.s.a. stanowi, iż rozpoznawanie spraw odbywa się co do zasady jawnie, podobnie art. 90 p.p.s.a.;
zasada jawności gwarantuje stronie prawo udziału w postępowaniu;
posiedzenia jawne odbywają się z udziałem stron i uczestników postępowania oraz publiczności;
na posiedzeniu jawnym wstęp na salę sądową mają poza stronami i osobami wezwanymi tylko osoby pełnoletnie;
sąd z urzędu zarządza odbycie całego posiedzenia lub części przy drzwiach zamkniętych, jeżeli publiczne rozpoznanie sprawy zagraża moralności, bezpieczeństwu państwa lub porządkowi publicznemu, a także wtedy, gdy mogą być ujawnione okoliczności stanowiące informacje niejawne;
sąd na wniosek strony zarządza odbycie posiedzenia przy drzwiach zamkniętych jeżeli wymaga tego ochrona życia prywatnego strony lub inny ważny interes prywatny; postanowienie rozstrzygające ten wniosek ogłasza się publicznie;
podczas posiedzenia odbywającego się przy drzwiach zamkniętych na sali mogą być obecni: strony, ich przedstawiciele ustawowi i pełnomocnicy, prokurator oraz osoby zaufania po dwie z każdej strony;
ogłoszenie orzeczenia kończącego postępowania odbywa się publicznie;
posiedzenie niejawne
art. 90 § 1 p.p.s.a. przyjmuje zasadę jawności posiedzeń sądowych; wyjątek od niej może wprowadzić tylko przepis szczególny;
na posiedzeniu niejawnym mogą być rozpoznawane:
kwestie wpadkowe – np. rozpoznanie wniosku o wyłączenie sędziego, ustanowienie dla strony kuratora, o wstrzymanie zaskarżonego akt, odrzucenie wniosku o przywrócenie terminu, o zawieszeniu postępowania;
kwestie dotyczące braków formalnych czynności procesowych stron, dopuszczalności stron – badanie dopuszczalności skargi, ustanowienie dla strony kuratora, o wstrzymanie zaskarżonego aktu, odrzucenie wniosku o przywrócenie terminu, o zawieszeniu postępowania;
rozpoznanie skargi – rozpoznawanie podstaw do umorzenia postępowania, rozpoznanie skargi w trybie uproszczonym;
na posiedzenie niejawne mają wstęp tylko osoby wezwane;
wyznaczenie i przebieg posiedzeń sądowych
posiedzenia sądowe wyznacza przewodniczący z urzędu, ilekroć wymaga tego stan prawny;
o posiedzenia jawnych zawiadamia się strony na piśmie lub przez ogłoszenie podczas posiedzenia;
stronie nieobecnej na posiedzeniu jawnym należy zawsze doręczyć zawiadomienie na następne posiedzenie;
zawiadomienie powinno być doręczone co najmniej na siedem dni przed posiedzeniem; w przypadkach pilnych termin ten może być skrócony do trzech dni;
w zawiadomieniu o posiedzeniu sądu oznacza się:
imię, nazwisko oraz nazwę i siedzibę zawiadamianego oraz adres zawiadamianego;
sąd oraz miejsce i czas posiedzenia;
skarżącego oraz przedmiot sprawy;
cel posiedzenia;
skutki niestawiennictwa;
nieobecność stron lub ich pełnomocników nie wstrzymuje rozpoznania sprawy;
jeśli jednak
sąd stwierdzi nieprawidłowości zawiadomienia którejkolwiek ze stron
nieobecność strony lub jej pełnomocnika jest wywołana nadzwyczajnym wydarzeniem lub inną znaną sądowi przeszkodą, której nie można przezwyciężyć
- odracza rozprawę, chyba że strona lub jej pełnomocnik wnieśli o jej rozpoznanie w czasie ich nieobecności;
art. 271 pkt 2 p.p.s.a. - naruszenie przepisów prawa o prawie strony do udziału w rozpoznaniu sprawy jest podstawą do żądania wznowienia postępowania z powodu nieważności;
w celu zapewnienia stronom udziału w postępowaniu sąd odroczy rozprawę, jeżeli postanowi zawiadomić o toczącym się postępowaniu sądowym osoby, które dotychczas nie brały udziału w sprawie w charakterze strony;
w posiedzeniu sądu bierze udział prokurator, RPO lub RPD, jeżeli wnieśli skargę albo gdy zgłosili swój udział w postępowaniu przed sądem, a zatem sąd obowiązany jest zawiadomić o terminie rozprawy;
ich nieobecność na rozprawie nie wstrzymuje rozpoznania skargi przez sąd;
o posiedzeniu należy powiadomić podmioty na prawach strony, organizację społeczną dopuszczoną przez sąd do udziału w postępowaniu;
posiedzenia sądowe odbywają się w budynku sądowym; mogą odbywać się poza tym budynkiem, gdy
czynności sądowe muszą być wykonywane w innym miejscu albo
odbycie posiedzenia poza budynkiem sądowym ułatwia przeprowadzenie sprawy lub przyczynia się znacznie do zaoszczędzenia kosztów;
przebiegiem posiedzenia kieruje przewodniczący, który otwiera, prowadzi i zamyka posiedzenia, udziela głosu, zadaje pytania, upoważnia do zadawania pytań i ogłasza orzeczenia;
przewodniczący może odebrać głos, gdy przemawiający go nadużywa, jak również uchylać pytania, jeżeli uzna je za niewłaściwe lub zbyteczne;
art. 106 § 1 p.p.s.a. reguluje przebieg rozprawy:
po wywołaniu sprawy rozprawę rozpoczyna sprawozdanie sędziego, który na podstawie akt zwięźle przedstawia stan sprawy ze szczególnym uwzględnieniem zarzutów skargi;
po złożeniu sprawozdania strony, najpierw skarżący, a potem organ, zgłaszają ustnie swoje żądania i wnioski oraz składają wyjaśnienia; strony mogą ponadto wskazywać podstawy prawne i faktyczne swych żądań i wniosków; przewodniczący udziela głosu pozostałym stronom wg ustalonej przez siebie kolejności;
w ustawie – Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi przyjęto zasadę szybkości rozpoznania sprawy, której poszanowanie gwarantuje prawo skargi na przewlekłość postępowania sądowoadministracyjnego oraz roszczenie o odszkodowanie;
art. 7 p.p.s.a. – sąd powinien podejmować czynności zmierzające do szybkiego załatwienia sprawy, a także dążyć do jej rozstrzygnięcia na pierwszym posiedzeniu;
odroczenie rozprawy może nastąpić tylko wtedy, gdy daje do tego podstawę przepis prawa lub na zgodny wniosek stron, ale z ważnej przyczyny;
sąd ma prawo do stosowania środków policji sesyjnej;
przewodniczący zamyka rozprawę, gdy sprawa zostanie uznana przez sąd za dostatecznie wyjaśnioną lub w przypadku, gdy ma być przeprowadzony jeszcze uzupełniający dowód z dokumentów znanych stronie, a przeprowadzenie rozprawy co do tego dowodu sąd uznał za zbyteczne;
od orzeczeń przewodniczącego wydanych w toku rozprawy strony mogą odwołać się do czasu zamknięcia rozprawy do składu orzekającego;
protokół z posiedzenia sądowego
z przebiegu posiedzenia jawnego protokolant pod kierownictwem przewodniczącego spisuje protokół;
powinien on zawierać:
oznaczenie sądu, miejsca i daty posiedzenia, imiona i nazwiska sędziów, protokolanta, prokuratora, stron, jak również obecnych na posiedzeniu przedstawicieli ustawowych i pełnomocników oraz oznaczenie sprawy i wzmiankę co do jawności;
informację o przebiegu posiedzenia, a w szczególności wnioski i twierdzenia stron, wymienienie zarządzeń i orzeczeń wydanych na posiedzeniu oraz informacje o tym, czy zostały ogłoszone; jeśli sporządzenie odrębnej sentencji orzeczenia nie jest wymagane, wystarcza zamieszczenie w protokole treści samego rozstrzygnięcia; zamiast podania wniosków i twierdzeń można w protokole powołać się na pisma przygotowawcze;
informacje o czynnościach stron mających znaczenie dla rozstrzygnięcia sprawy oraz podpis przewodniczącego i protokolanta;
przebieg czynności protokołowanych może być ponadto utrwalony za pomocą aparatury dźwiękowej, o czym należy przed uruchomieniem aparatury uprzedzić wszystkie osoby uczestniczące w czynności;
strony mogą żądać sprostowania lub uzupełnienia protokołu na następnym posiedzeniu;
w toku posiedzenia wnioski, oświadczenia, uzupełnienia oraz sprostowania wniosków i oświadczeń można zamieścić w załączniku do protokołu;
strony mogą w toku posiedzenia, a jeżeli nie były obecne, na najbliższym posiedzeniu, zwrócić sądowi uwagę na uchybienia przepisom postępowania, wnosząc o wpisanie zastrzeżenia do protokołu;
stronie, która zastrzeżenia nie zgłosiła, nie przysługuje prawo powołania się na takie uchybienia w dalszym toku postępowania, chyba że chodzi o przepisy postępowania, których naruszenie sąd powinien wziąć pod rozwagę z urzędu, albo wtedy, gdy strona uprawdopodobni, że nie zgłosiła zastrzeżeń bez swojej winy;
z posiedzenia niejawnego sporządza się notatkę urzędową, jeżeli nie wydano orzeczenia;
Terminy
pojęcie i podział
w nauce prawa termin do zastrzeżenie dodatkowe czynności prawnej, przez które jej skutek zostaje ograniczony w czasie;
owo zastrzeżenie dodatkowe czynności prawnej jest wprowadzone zarówno w przepisach prawa materialnego, jak i prawa procesowego; od jego spełnienia uzależniona jest w wielu przepisach prawa możliwość podjęcia skutecznej ochrony interesu prawnego przez jednostkę;
wyróżnia się terminy materialne i procesowe, a różnica między nimi sprowadza się do różnych skutków prawnych ich uchybienia:
termin materialny – okres, w którym może nastąpić ukształtowanie praw lub obowiązków jednostki w formie autorytatywnej konkretyzacji normy prawa materialnego lub bezpośrednio z mocy prawa;
jego uchybienie wywołuje skutek wygaśnięcia praw lub obowiązków o charakterze materialnoprawnym lub wywołuje skutek prawny materialnej trwałości ukształtowanych praw przez wyłączenie dopuszczalności uchylenia (zmiany) decyzji lub wyłączenie dopuszczalności stwierdzenia nieważności decyzji;
termin procesowy – okres do dokonania czynności procesowej przez podmioty postępowania lub uczestników postępowania;
jego uchybienie wywołuje skutek prawny w płaszczyźnie procesowej przez uzależnienie skuteczności procesowej od zachowania terminu;
bezskuteczność czynności procesowej może prowadzić do zamknięcia drogi sądowej, co w następstwie prowadzi do uniemożliwienia podjęcia obrony interesu prawnego przez jednostkę, a zatem do weryfikacji materialnej praw ukształtowanych w wyniku działania administracji publicznej;
strona, podmiot na prawach strony, uczestnik postępowania mogą jednak bronić się przed negatywnymi skutkami uchybienia terminu czynności procesowej, wnosząc prośbę o przywrócenie terminu;
podział na terminy materialne i procesowe jest istotny w postępowaniu sądowoadministracyjnym;
podstawową rolę mają terminy procesowe, ale w zakresie orzekania sąd administracyjny jest obowiązany uwzględnić terminy materialne;
terminy procesowe można klasyfikować na podstawie różnych kryteriów; dla skutków procesowych istotny jest podział na terminy ustawowe i terminy wyznaczone (sądowe);
terminy ustawowe;
są wyznaczone wprost w przepisach ustaw lub aktów wykonawczych wydanych na podstawie delegacji ustawowej;
terminami ustawowym będą terminy wyznaczone przez ustawę – Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi;
wyznaczone stronom, podmiotom na prawach stron i uczestnikom postępowania nie mogą być skracane ani przedłużane;
zachowanie terminu ustawowego jest warunkiem skuteczności czynności procesowej dokonanej przez te podmioty;
uchybienie go powoduje bezskuteczność czynności procesowej;
strona może bronić się od negatywnych skutków uchybienia terminu składając wniosek o przywrócenie terminu;
uchybienie terminu przez organ nie może być rozpatrywane na płaszczyźnie bezskuteczności czynności procesowej przekazania skargi przez organ w trybie art. 54 § 2 p.p.s.a.;
terminy ustawowe mogą być wyznaczone również dla sądu;
terminy ustanowione w terminach samorządowych łączą w sobie elementy terminu ustawowego i sądowego;
uchybienie terminu ustawowego ustanowionego przez sąd administracyjny nie powoduje bezskuteczności orzekania;
brak bezpośrednich gwarancji prawnych przestrzegania terminów ustawowych przez sąd; należy ich szukać w obowiązku przestrzegania prawa przez sąd, co jest szczególnie istotne z uwagi na powołanie sądu administracyjnego do rozstrzygania sporu o zgodność działania z prawem administracji publicznej; wszelka działalność sądu niezgodna z prawem podważa zaufanie do jego znaczenia jako istotnego elementu systemu gwarancji praworządności działania organów państwa;
terminy sądowe
są wyznaczane przez sąd lub przewodniczącego;
przewodniczący może z ważnej przyczyny przedłużyć termin sądowy z urzędu lub na wniosek strony zgłoszony przed upływem terminu, a także skrócić termin sądowy na wniosek strony;
są nimi:
terminy wyznaczone przez sąd do usunięcia braków w zakresie zdolności sądowej lub procesowej albo w składzie właściwych organów (art. 31 § 1 p.p.s.a.);
wyznaczenie terminu przedstawienia pełnomocnictwa (art. 44 § 2 p.p.s.a.);
wyznaczenie terminu rozprawy (art. 91 § 1 p.p.s.a.);
uchybienie im wywołuje różne skutki prawne:
uchybienie terminu do dokonania czynności przez stronę powoduje jej bezskuteczność;
nieusunięcie braku co do pełnomocnictwa powoduje pominięcie przez sąd czynności procesowych podjętych przez tę osobę;
niezachowanie terminu stawienia się na rozprawę ma tylko znaczenie dla możliwości obrony interesu prawnego przez skarżącego, a po stronie organu wykonującego administrację publiczną – dla obrony zgodności z prawem podjętego działania, bezczynności lub przewlekłości postępowania;
sposób obliczania terminu
termin oblicza się wg przepisów prawa cywilnego, z zastrzeżeniem rozwiązania z art. 83 § 2 p.p.s.a.;
termin uważa się za zachowany, jeżeli pismo zostało oddane w polskim urzędzie pocztowym lub w polskim urzędzie konsularnym; to samo dotyczy złożenia pisma przez żołnierza w dowództwie jednostki wojskowej albo przez osobę pozbawioną wolności w administracji zakładu karnego oraz przez członka załogi polskiego statku morskiego u kapitana statku;
jest to równoznaczne z wniesieniem go do sądu;
także w tym przypadku należy wziąć pod uwagę podział terminów procesowych:
terminy ustawowe
biegną od zdarzenia prawnego wskazanego w przepisie prawa;
termin do złożenia skargi biegnie od dnia doręczenia skarżącemu rozstrzygnięcia w sprawie;
gdy chodzi o skargi na inne niż decyzje lub postanowienia akty lub czynności, skargę wnosi się w terminie trzydziestu dni od dnia doręczenia odpowiedzi organu na wezwanie do usunięcia naruszenia prawa;
jeżeli organ nie udzielił odpowiedzi na wezwanie – w terminie sześćdziesięciu dni od dnia wniesienia wezwania do usunięcia naruszenia prawa;
terminy sądowe
rozpoczynają się od ogłoszenia w tym przedmiocie postanowienia lub zarządzenia lub jego doręczenia, jeśli jest przewidziane przez ustawę;
przywrócenie terminu
art. 85 p.p.s.a. – zachowanie terminu do dokonania czynności procesowej jest warunkiem skuteczności tej czynności;
od negatywnych skutków uchybienia terminu strona może bronić się, składając wniosek o przywrócenie terminu;
dopuszczalność przywrócenia terminu zależy od przesłanek:
materialnych
uchybienie terminu przez stronę bez własnej winy; należy zwrócić uwagę na to, że po upływie roku od uchybionego terminu jego przywrócenie jest dopuszczalne tylko w przypadkach wyjątkowych;
przywrócenie terminu nie jest dopuszczalne, jeżeli uchybienie terminu nie powoduje dla strony ujemnych skutków w zakresie postępowania sądowego;
formalnych
złożenie przez stronę wniosku w formie pisma procesowego o przywrócenie terminu, w którym uprawdopodobni ona okoliczności wskazujące na brak winy w uchybieniu terminu;
równocześnie z wnioskiem należy dopełnić czynności procesowej, dla której został ustanowiony termin;
pismo z wnioskiem o przywrócenie terminu musi zostać złożone w ciągu siedmiu dni od czasu ustania przyczyny uchybienia terminu (termin ustawowy);
pismo z wnioskiem o przywrócenie terminu strona wnosi do sądu, w którym czynność miała być dokonana, w ciągu siedmiu dni od czasu ustania przyczyny uchybienia terminu (wyjątek co do trybu wniesienia wniosku o przywrócenie terminu do złożenia skargi – art. 87 § 3 p.p.s.a.);
sąd rozpoznaje wniosek o przywrócenie terminu na posiedzeniu niejawnym;
ocena przesłanek należy do sądu;
po rozpoznaniu wniosku sąd w formie postanowienia orzeka o przywróceniu lub odmowie przywrócenia terminu; na postanowienie przysługuje zażalenie;
spóźniony lub z mocy ustawy niedopuszczalny wniosek o przywrócenie terminu sąd odrzuci na posiedzeniu niejawnym; na postanowienie o odrzuceniu wniosku przysługuje zażalenie; (wniosek spóźniony – po upływie terminu; wniosek niedopuszczalny – o przywrócenie terminu materialnoprawnego);
art. 89 p.p.s.a. reguluje moc wniosku o przywrócenie terminu;
postępowanie, którego przedmiotem jest rozpoznanie i rozstrzygnięcie wniosku o przywrócenie terminu, jest postępowaniem incydentalnym;
dla rozpoznania wniosku nie musi być wyznaczone posiedzenie dotyczące tylko jego rozpoznania i rozstrzygnięcia, ale może się to odbyć na posiedzeniu wyznaczonym w celu rozpoznania i rozstrzygnięcia sprawy;