KONKURENCJA DOSKONAŁA I MONOPOL
Konkurencja doskonała i monopol to dwa skrajne przypadki, między którymi znajdują się pozostałe typy struktury rynku.
Rynek doskonale konkurencyjny to taki rynek, na którym zarówno sprzedający, jak i kupujący uznają, że ich działania nie wpływają na poziom ceny rynkowej. Zaś monopolista to jedyny sprzedawca dobra w danej gałęzi i to on wyznacza cenę.
W konkurencji doskonałej produkty są homogeniczne (jednorodne, standardowe). Na rynku jest bardzo dużo kupujących i sprzedających. Istnieją warunki pełnej informacji rynkowej (pełnej do podjęcia decyzji)- zarówno kupujący jak i sprzedający posiadają pełną informację o produkcie- jego jakości, cenie i jego producencie. Produkty posiadają substytuty, nabywcy mogą łatwo zastąpić produkt innym, gdyby jego podaż była niewystarczająca. Typowa firma jest kierowana przez właściciela- przedsiębiorcę. Firma ustala produkcję przynoszącą największy zysk tak, że zrównuje koszty marginalne z marginalnym przychodem. Producenci są cenobiorcami: nie mają siły rynkowej, by „wybić się z ceną”. Wyższa cena spowoduje, że nikt nie kupi od niego danego towaru podczas gdy wszyscy mają identyczny i tańszy produkt. Niższej ceny nie zaoferuje, skoro ma pewność, że sprzeda wszystko (albo prawie wszystko), co chce zaoferować po cenie rynkowej. Popyt z punktu widzenia przedsiębiorcy jest zatem doskonale elastyczny. Elastyczność cenowa popytu Ep dąży do nieskończoności. Krzywa popytu (D) jest jednocześnie krzywą przychodu marginalnego (MR) i przeciętnego (AR)- każda dodatkowa jednostka produkcji daje taki sam dodatkowy przychód równy cenie Po.
Przedsiębiorstwa mogą swobodnie wchodzić na rynek i wychodzić z rynku. Oznacza to, że na przykład, jeśli każdy bez trudu może założyć farmę mleczną i jeśli każdy właściciel istniejącej już farmy mlecznej może łatwo zamknąć swój biznes gałąź mleczarska spełnia ten warunek.
Monopolista jest jedynym, faktycznym i potencjalnym dostawcą produktu wytwarzanego w określonej gałęzi, przykładami są poczta czy gazociągi miejskie. Monopolistą jest Royal Mail, wyłączny dostawca znaczków brytyjskich. Dla porównania Airbus jest jedynym wielkim producentem samolotów w Europie, lecz nie jest monopolistą, ponieważ na rynku międzynarodowym napotyka ogromną konkurencję ze strony Boeinga.
Monopol może mieć charakter:
- wymuszony- występuje wtedy, kiedy jeden z producentów towaru lub usługi osiąga taką pozycję na rynku, że pozostali producenci bankrutują
- państwowy- występuje wtedy, kiedy prawo danego państwa pozwala świadczyć usługi lub produkować określony asortyment towarów tylko jednemu podmiotowi (np. monopol spirytusowy czy monopol loteryjny)
- naturalny- wynika z natury dostarczanej usługi lub towaru, gdy ze względów technicznych konkurencja wielu podmiotów jest niemożliwa lub utrudniona (np. koleje żelazne, dostarczanie gazu, prądu elektrycznego, telekomunikacja itp.)
Produkt monopolu jest jedyny w swoim rodzaju, co oznacza, że nie posiada bliskiego substytutu, jest unikatowy, a więc elastyczność mieszana popytu równa jest zeru. Poprzez to w warunkach monopolu producent aktywnie wpływa na cenę i ilość oferowanego dobra. Monopolista dysponuje doskonałą informacją, posiada pełne rozpoznanie popytu na jego wyrób. Wielkość produkcji jest ustalona na poziomie optimum ekonomicznego, podaż nie zależy więc od ceny. Monopolista jest cenotwórcą- kontroluje cenę. Nie ma zagrożenia ze strony konkurencji, ponieważ ona nie występuje. Wiąże się to ściśle z barierami wejścia i wyjścia na rynek w warunkach monopolu, co oznacza, że wyznaczając ilość i cenę nie musi prowadzi ć działań odstraszających konkurencję, a tylko kieruje się maksymalizacją zysku, możliwego do uzyskania na rynku. Na bariery wejścia mają wpływ chociażby bariery kapitałowe wiążące się z wysokimi nakładami początkowymi, korzyści skali czyli konieczność produkowania od razu dużych wolumenów, wejście na taki rynek mogłoby sprawić nagłe obniżenie się ceny, co spowodowałoby nieopłacalność produkcji. Istotną rolę odgrywają także patenty, prawa autorskie, znaki firmowe i inne bariery prawne takie jak koncesje i licencje.