Definicje antropologii i ich interpretacje.
Współcześnie uważa się, że :
Antropologia to nauka badająca zmienność organizmu człowieka jako jednej z form zoologicznych i poszukująca przyczyn tej zmienności.
W krajach anglosaskich antropologia bada kulturę, cywilizację, systemy społeczne, kwestie etniczne oraz właściwości biologiczne.
DEFINICJE ANTROPOLOGII gr. ANTROPOS – człowiek + gr. LOGOS – słowo, nauka ⇒ nauka o człowieku
DEF. ANTROPOLOGII:
1.Wg JANA FRYDERYKA BLUMENBACHA – niem. lek. biol. zoolog XVIII wiek : „Antropologia jest historią naturalną człowieka”.
2.Wg RUDOLFA MARTINA – szwajcar „Antropologia jest nauką, która bada człowieka w czasie i przestrzeni”.
3.Wg JANA CZEKANOWSKIEGO „Antropologia jest nauką, która bada biologiczne podłoże zjawisk społecznych” – rozumiał on przez to, iż kładzie ona duży nacisk na stronę humanistyczną antropologii ~ człowiek jest jednostką, która żyje w środowisku społecznym, dlatego wpływ czynnika społecznego wywołuje namacalny wpływ na stronę biologiczną. Def. ta obowiązuje w całym świecie anglosaskim.
4.Wg JANA MYDLARSKIEGO – uczeń Czekanowskiego: „Antropologia jest nauką, która bada zmienności morfonologii i funkcji człowieka w czasie i przestrzeni”. Def. ta stoi na drugim biegunie w stosunku do def. Czekanowskiego. Mydlarski stawia na stronę biologiczną i przyrodniczą. Przyjęli ją wszyscy antropologowie na świecie.
Działy antropologii.
Działy antropologii w ujęciu polskim i byłych krajów demokracji ludowej.
Antropologia filogenetyczna- zajmuje się pochodzeniem człowieka jako gatunku i jego rozwojem rodowym.
1) Antropologia fizyczna – dział antropologii zajmujący się zmiennością cech anatomicznych i fizjologicznych człowieka w czasie i przestrzeni:
-antropologia filogenetyczna zajmująca się pochodzeniem naszego gatunku, ewolucją człowieka, rozwojem rodowym,
-antropologia ontogenetyczna bada rozwój osobniczy człowieka,
-antropologia populacyjna bada zróżnicowanie wewnątrzgatunkowe, uwarunkowania zmienności,
-antropologia stosowana to antropologia kliniczna, sportowa, kryminalna, ergonomia.
2) Antropologia fizykalna – bada różnorodną zmienność gatunku ludzkiego:
- zmienność całego gatunku w czasie jego ewolucji,
- zmienność między sąsiednimi populacjami,
- zmienność osobnicza,
- typologia antropologiczna.3) Antropologia kulturowa – dział antropologii, bada kulturę we wszystkich jej znaczeniach.
W jej skład wchodzą: archeologia,
językoznawstwo, etnografia, etnologia.4) Antropologia filozoficzna – dział filozofii, wyjaśnia miejsce człowieka.
5) Antropologia polityczna – rozpatrywanie wraz z analizą wytworów kulturowych i systemów prawnych.
6) Antropologia społeczna – termin używany w Wielkiej Brytanii, bada zachowania ludzkie oraz wzory relacji osób i grup skupiające się na
analizie wpływu struktury społecznej na zachowania ludzkie.7) Antropometria – nauka badawcza stosowana w antropologii fizycznej.
Polega na pomiarach porównawczych poszczególnych części ciała. Ma zastosowanie w sporcie, nauce i kryminalistyce.8) Archeologia – wpływ człowieka na środowisko naturalne, wytwory ręki ludzkiej, szczątki i ślady ludzi.
9) Ergonomia – nauka o pracy, czyli dyscyplina zajmująca się dostosowaniem pracy do możliwości psychofizycznych człowieka
10) Paleoantropologia – stanowi podstawę badań ewolucyjnego rozwoju
człowieka, zajmuje się kopalnych form przedludzkich i ludzkich oraz ich
analizą morfologiczna – porównawczą.11) Lingwistyka – bada języki pisane i nie pisane
12) Religioznawstwo – przedmiot splatający się z przedmiotem antropologii, zajmujący się wyobrażeniami religijnymi i obrzędowością
religijną poszczególnych kultur.13) Kultura – to zbiór zjawisk wyuczonych i jest przekazywana w procesie uczenia się.
14) Krąg kulturowy –zbiór kultur spokrewnionych ze sobą historycznie i genetycznie lub mający wspólne cechy.
Wkład antropologii i jej znaczenie dla nauk o wychowaniu fizycznym.
Wkład antropologii i jej znaczenie dla nauk o wych. fiz lata 30 wiążą się z osobą J. Mydlarskiego-członek rady wf; wf w szkole jest na bardzo niskim poziomie, miernik sprawności fiz .-mieli go stworzyć pracownicy naukowi, opublikowano go w 1934r. dla chłopców, a w 35r. dla dziewcząt. Wylosowano badane dziewczęta od 19 do 20 roku życia z terenu całej Polski. Miernik mierzył sprawność fizyczną osobnika. Przy mierniku uwzględniono wzrost, wagę, bieg na 20m, 60m, skok wzwyż, rzut piłeczką palantową.
Definicja pojęcia rozwoju. Aspekty rozwoju.
Proces strukturalnych przemian, powstawanie nowych gat. Określa się terminem rozwoju. Cechą rozwoju jest stały postęp uniemożliwiający cofanie się i powrót do pierwotnego stanu wyjściowego. Cechą charakterystyczną zjawiska rozwojowego jest zmiana progresywna (przechodzenie od prostych do coraz bardziej zróżnicowanych poziomów).
ROZWÓJ – proces ukierunkowanych zmian, w których można wyróżnić następujące po sobie etapy przemian (fazy rozwojowe) danego obiektu, wykazujące różnicowanie się tego obiektu pod określonym względem. Rozwój ma charakter progresywny jeżeli w jego wyniku powstaje nowa wyższa jakość.
Zjawiska rozwojowe można rozpatrywać w aspekcie:
Filogenezy (zmiany w szeregach międzypokoleniowych)
Ontogenezy (życia osobniczego) – proces rozwoju organ. od momentu zapłodnienia komórki jajowej przez plemnik do kresu życia osobniczego- śmierci. Właściwością ontogenezy są stałe nieodwracalne zmiany kierunkowe w kształtowaniu się cech morfofunkcjonalnych organizmu. Istotą jest doskonalenie organ. prowadzące do jej optymalnej samodzielności i możliwości przedłużania istnienia gatunku. Kolejność etapów rozwojowych u wszystkich ssaków i człowieka jest taka sama. W stosunku do innych ssaków człowieka cechuje np. wydłużenie okresu rozwoju progresywnego kończącego się dojrzałością płciową i zakończeniem procesów wzrastania, w stosunku do długości trwania całej ontogenezy, co przede wszystkim jest wynikiem dłuższego rozwoju ukł.nerwowego.
W celu uzupełnienia def. ontogenezy należy podać co najmniej 3 podst. procesy składowe:
różnicowanie – zespół zmian uczestniczących w progresywnym narastaniu odrębności w str. i
funkcji komórek, stopniowe pojawianie się różnic pom. poszczeg. częściami
zarodka wykazującego poprzednio budowę jednolitą
wzrost – stały przyrost, powiększanie się ogólnej masy ciała towarzyszące rozwojowi
morfogeneza – wykształcenie formy i przyjmowanie nowego kształtu
Według Wolańskiego rozwój ontogenetyczny składa się z 3 grup:
rozrostu - zwiększenie się rozmiarów ciała i jego masy
różnicowania – doskonalenie str. ( cyto i histogeneza oraz organogeneza)
dojrzewanie – doskonalenie funkcji poszczeg. narządów i układ. i dorastanie ich w
ramach całego ustroju
Innym aspektem rozwoju ontogenetycznego jest opis tego procesu z punktu widzenia uzyskiwanego przez organ. określonego poziomu rozwoju, tempa rozwoju, rytmiczności rozwoju lub kształtowania osobowości biologiczno-morfologicznej. Ten aspekt nazywany jest fizycznym lub somatycznym, biologicznym.
ROZWÓJ FIZYCZNY – całokształt procesów biologiczny zachodzących w rozwijającym się organ. z wyłączeniem sfery osobowości psychicznej. Proces rozwoju fizycznego nazywamy mianem kinematyki rozwoju – poziom na jakim przebiega rozwój danego osobnika.
Tempo – wielkość zmian badanych cech przypadających na określ. jednostkę czasu.
Rytmiczność - różne tempo rozwoju w poszczególnych okresach ontogenezy informuje o poziomie rozwoju (kinematyce zmian) i dynamice (tempie i rytmiczności) osobnika względem obserwowanej zmienności fenotypowej, między osobnikami w obrębie populacji, podaje biologiczną prawidłowość rozwoju. Pozwala na uchwycenie ewentualnych nieprawidłowości w tempie badanych przemian, w kierunku zachodzących zmian (akceleracja, trend) w stosunku do określonych wzorców rozwoju.
Innym aspektem rozwoju są przemiany metaboliczne.
Rozwój a dokładnie mówiąc wzrastanie jest regulowane przez czynniki genetyczne. Należy jednak pamiętać, że wzrost wymaga syntezy makrocząsteczek , i że realizacja tych procesów wymaga współdziałania genów, cytoplazmy i mikrośrodowiaka komórki. Oprócz regulacji genetycznej niezbędnym czynnikiem syntezy makrocząsteczek jest dostarczenia ze środowiska zewnętrznego surowców budulcowych i energetycznych (pokarm, woda, tlen). Gdy organizm wzrasta czerpie z tych surowców, odkładane są w postaci substancji zapasowych, materiału budulcowego – anabolizm.
Wszystkie organizmy żywe charakteryzują się homeostazą, czyli samoregulacją, a używając to zjawisko w czasie, określimy mianem homeoreazy.
Plastyczność rozwojowa (giętkość rozwojowa) jest to zakres zmienności, w której genotyp osobnika może byś modyfikowany przez czynniki środowiska zewn. Plastyczność może byś specyficzna dla danej cechy, dla danych warunków środowiska, specyficzna pod względem kierunku. Genotyp wykazujący plastyczność rozwojową umożliwia powstawanie różnych fenotypów.
Kanalizacja rozwoju stanowi pewien system buforowy, który zmniejsza potencjalną zmienność, działając na poziomie genowym, oddziałując na zmienność fenotypową. Wg Waddingtona kanalizacje rozwojową należy rozumieć w nast. sposób:
udział czynników genetycznych i środowiskowych w kształtowaniu fenotypu prowadzi zawsze do wytworzenia fenotypu standardowego
genotyp ma zdolności buforowania stopnia odchyleń swych reakcji genetycznych i
fenotypowych wywołanych zmianami środowiska zewn.
Endogenne czynniki rozwoju (genetyczne i paragenetyczne).
płeć - genetyczna determinacja płci wpływa na zróżnicowanie tempa wzrastania i co się z tym wiąże kształtowanie ostatecznych wymiarów i proporcji ciała. Genotyp żeński warunkuje większą odporność na czynniki środowiska zewnętrznego, natomiast genotyp męski wiąże się z większą umieralnością okołoporodową i większą zmiennością torów rozwojowych. Przez cały okres rozwoju dziewczęta wykazują przyspieszenie wzrastania co powoduje zmniejszenie ostatecznych wymiarów ciała , skrócenie kończyn dolnych i wydłużenie tułowia. Mężczyźni rosną przeciętnie dwa lata dłużej , mają dłuższe kończyny, szersze ramiona i krótszy tułów.
rasa- odmiana czarna w porównaniu z białą wykazuje większe zaawansowanie w rozwoju biologicznym. Dotyczy to okresu płodowego i pourodzeniowego. Najwolniej rozwijają się przedstawiciele odmiany żółtej. Mieszańców międzyrasowych charakteryzują wartości pośrednie. Zaznacza się większy wpływ genotypu matki na organizm potomków.
konstytucja- najszybciej dojrzewają osobnicy endomorficzni, których charakteryzuje silny rozwój otłuszczenia podskórnego. Najwolniej dojrzewają osobnicy o budowie ektomorficznej. Pośrednie tempo dojrzewania charakteryzuje dzieci o budowie mezomorficznej. Dziewczęta późno dojrzewające charakteryzują się bardziej chłopięcą sylwetką, natomiast chłopcy endomorficzni mają sylwetkę dziewczęcą.
genotyp i mechanizmy regulacyjne matki- we wczesnych etapach ontogenezy właściwości organizmu matki do pewnego stopnia przysługują własne genetyczne predyspozycje płodu. Stwierdzono duże podobieństwo między matką i dzieckiem w wysokości ciała, kształcie głowy, nosa, pigmentacji oczu i włosów, oraz w RR krwi. Tryb życia matki wpływa na płód.
wiek rodziców- wraz ze zwiększeniem wieku matki obserwuje się skrócenie czasu trwania ciąży oraz wzrost liczby wad wrodzonych. Związane jest to ze wzrostem mutacji komórek rozrodczych. Poza tym w mieście najlepiej rozwijają się dzieci matek w wieku 25-32 lat i ojców nieco starszych niż matki. Dzieci matek młodocianych rodzą się bardzo duże ale potem ich rozwój jest wolniejszy.
liczba przebytych ciąży- dzieci pierworodne są w chwili urodzenia krótsze i lżejsze niż dzieci ciąż następnych. Jednocześnie rozwijają się najszybciej. Wraz ze zwiększeniem liczby ciąż wzrasta umieralność okołoporodowa i w okresie noworodkowym, oraz zwiększa się liczba poronień samoistnych. Biologicznie w najlepszej kondycji są osoby dojrzałe z 3,4,5 ciąży
Egzogenne czynniki rozwoju (biogeograficzne, społeczno-ekonomiczne)
Biogeograficzne modyfikatory naturalne- czynniki środowiska zewnętrznego mogą wymuszać zmiany adaptacyjne polegające na modyfikacji ustalonej genetycznie linii rozwojowej osobnika. Cechy klimatu wpływają na właściwości fizjologiczne i rozwój morfologiczny. W klimacie umiarkowanym obserwuje się szybsze dojrzewanie i najdłuższy okres płodności u kobiet. W strefie tropikalnej i klimacie zimnym rozwój jest nieco spowolniony, osoby zamieszkujące klimat gorący charakteryzują się mniejszą wysokością ciała i masą ciała, niższym poziomem przemiany materii i dłuższymi kończynami. Ludzi zamieszkujących klimat zimny charakteryzują krótsze kończyny, dłuższy tułów, przysadzista budowa ciała. Zmienność pór roku oddziałuje na zmienność wzrastania i rozwoju. Na wiosnę większe są przyrosty wysokości ciała, jesienią masy ciała. Noworodki urodzone wiosną są dłuższe. Położenie geograficzne ma także znaczący wpływ ponieważ osoby zamieszkujące wysoko nad poziomem morza charakteryzuje budowa w której dominuje rozrośnięta klatka piersiowa. Ponadto wykazują niższe ciśnienie tętnicze, niższą liczbę skurczów serca, wyższy poziom czerwonych krwinek i hemoglobiny. Choroby o podłożu genetycznym i zaburzenia hormonalne w sposób trwały modyfikują linię rozwoju.
społeczno-kulturowe modyfikatory rozwoju- dzieci rodzin inteligenckich i warstw uprzywilejowanych wykazują znaczne przyspieszenie dojrzewania. Budowa ich jest bardziej smukła w wymiary ostateczne są większe. Wykształcenie wywiera dobry wpływ na rozwój. Przyspieszenie rozwoju wykazują dzieci rodziców o wyższym wykształceniu. Najwolniej rozwijają się dzieci rodziców z podstawowym wykształceniem. Opóźniająco na rozwój wpływa wielodzietność rodziny. Najszybciej rozwijają się dzieci zamieszkujące wielkie miasta, najwolniej zaś zamieszkujące na wsi.
Wszystkie zaburzenia rozwoju są częstsze u mężczyzn, mężczyźni są delikatniejsi i słabsi biologicznie.
Trend sekularny (tendencja przemian) – przykłady, teorie wyjaśniające przyczyny występowania tendencji przemian.
Trend sekularny i akceleracja rozwoju
Trend sekularny to ciąg zmian fenotypowych o charakterze nie ewolucyjnym zachodzących z pokolenia na pokolenie w stałym kierunku.
Przejawy trendu sekularnego-
- powiększenie ostatecznych wymiarów ciała .
- przyspieszenie rozwoju
- zmiana kolejności niektórych etapów rozwojowych, udokumentowana rozwojem uzębienia. obecnie jako pierwsze zęby stałe częściej wyżynają się siekacze podczas gdy do niedawna były to dolne trzonowce.
- opóźnienie procesu starzenia, ilustracją tego zjawiska jest przesuwanie w górę wieku menopauzy u kobiet, kiedyś występowała ona u kobiet 40 letnich, XVI wieku u 45 letnich, w połowie XX wieku około 49 roku życia, a obecnie 49-52 lata, a na zachodzie u kobiet w wieku 55 lat.
Przyczyny trendu sekularnego – najstarsza teoria mówiła, że przyczyną jest podniesienie temperatury, kolejna, że jest on wynikiem zmiany nawyków i korzystania z kąpieli słonecznych. Następna mówiła, że był on wynikiem heterozji wskutek rozbicia izolacji genetycznej ( migracja ze wsi do miasta i mieszanie się populacji ). Inna teoria głosiła, że to zmiana odżywiania. Potem mówiono że trend sekularny jest efektem zmian cywilizacyjnych.
Charakterystyka etapów rozwoju osobniczego w okresie życia wewnątrzmacicznego (faza jaja płodowego, faza zarodka, faza płodu).
Życie wewnątrzmaciczne – kyematogeneza
Życie wewnątrzmaciczne zaczyna się od momentu zapłodnienia komórki jajowej matki przez plemnik ojca. Cytoplazma komórki rozrodczej zawiera jądro, w którym znajdują się 23 pary chromosomów. W nich zlokalizowane są geny będące nośnikami cech dziedzicznych. Chromosomy somatyczne i w przypadku kobiet – płciowe występują zawsze parami, mają taką samą wielkość, wygląd i zawierają tą samą liczbę genów ułożonych w tej samej kolejności. U mężczyzn natomiast chromosomy płciowe są różnej długości ( większy jest chromosom X ). W zygocie z każdej pary chromosomów jeden pochodzi od matki, a drugi od ojca. Wszystkie komórki jajowe mają po jednym chromosomie X., natomiast plemniki w połowie zawierają chromosom X , w połowie chromosom Y. Jeśli jajo zostanie zapłodnione przez plemnik z chromosomem X to powstaje zygota żeńska XX, jeśli zaś przez chromosom Y powstaje zygota męska XY. Zapłodnienie zwykle następuje w górnej 1/3 części jajowodu.
podokres jaja płodowego-
rozpoczyna się od powstania zygoty i trwa do implantacji w ścianie macicy około 8 dni. Zygota podlega bruzdkowaniu, tworzy się morula w której pojawia się jamka przekształcająca ją w blastocytę.
podokres zarodkowy- embrionalny.
Trwa do około 8 tygodnia. Zarodek cechuje się dużą wrażliwością na wpływ czynników zewnętrznych. W tym czasie powstaje większość wad rozwojowych. Rozwój w tym podokresie jest szczególnie szybki, ma miejsce proces tworzenia się wszystkich układów anatomicznych i narządów. Oczywiście najpierw ma miejsce różnicowanie ektodermy, mezodermy, endodermy. Z ektodermy położonej najbardziej zewnętrznie powstaje między innymi naskórek, szkliwo zębów. Z położonej środkowo mezodermy powstają m.in. skóra, mięśnie, kości, układ krążenia, gruczoły płciowe. Z zewnętrznej warstwy endodermy powstaje m. in. Układ oddechowy i przewód pokarmowy. W tej fazie rozwojowej około 5 tygodnia dokonują się istotne zmiany w wyglądzie zarodka. Traci on częściowo wygięcie grzbietowe kręgosłupa, przez co uzyskuje bardziej wyprostowane ułożenie, rozwija się twarz zarys oczu, nosa, uszu, w kończynach rozwijają się palce, zanika zawiązek ogona., różnicują się narządy płciowe. Zstępowanie serca powoduje uwydatnianie szyi. Podokres ten kończy się w momencie pojawienia się szpiku w kości ramiennej ( 8 tydzień )
podokres płodowy- fetalny
trwa od 9 tygodnia po zapłodnieniu do urodzenia w około 40 tygodniu. W podokresie tym ma miejsce wzrastanie układów i narządów upodabniające je do formy ostatecznej. Ma miejsce redukcja przepukliny pępkowej, małżowiny uszne wzrastają do poziomu oczu, powieka górna i dolna ulegają zetknięciu. W licznych kościach pojawiają się punkty kostnienia, a na palcach rozwijają się paznokcie. W 5 miesiącu ciało pokrywa lanugo oraz pojawiają się włosy na głowie. W 6 miesiącu zaznaczają się brwi. W 8 jądra zstępują do moszny. Wzrost i rozwój w okresie płodowym jest uporządkowany i szybki. Kierunek rozwoju postępuje od głowy do stóp i od osi głównej ciała do części dystalnych.w okresie płodowym skóra jest początkowo ciemnoczerwona.
Charakterystyka etapów rozwoju w okresie pozamacicznym:
noworodkowy;
okres noworodka- trwa od urodzenia do ustąpienia objawów związanych z porodem-przeciętnie około cztery tygodnie. W zależności od wieku płodowego, liczonego od pierwszego dnia ostatniej menstruacji, noworodki dzieli się na : niedonoszone , których wiek płodowy nie przekracza 38 tygodni, donoszone urodzone w 38-42 tygodniu i przenoszone urodzone po 42 tygodniu.
Moment urodzenia kończy okres homeostazy płodowej charakteryzujący się ciągłością żywienia i brakiem utraty ciepła. Pojawia się więc uczucie głodu i chęć jego zaspokojenia. Noworodek jest istotą całkowicie bezradną. Obserwuje się u niego wzmożone napięcie mięśni kończyn, jego ruchy są nieskoordynowane. Ma natomiast wykształcony cały szereg odruchów bezwarunkowych ( ssania, połykania, pełzania, chwytny, odruch Moro ) ponadto noworodka cechuje niska odporność immunologiczna. Oceny noworodka dokonuje się wg tzw. skali Apgar, w której noworodek może uzyskać 10 pkt. O C E N A.
b) niemowlęctwa;
okres niemowlęcia- trwa od zakończenia okresu noworodka do około pierwszego roku życia. ( do przyjęcia postawy spionizowanej ). Okres ten cechuje duże tempo rozwoju chociaż maleje ono z każdym miesiącem życia. Wielofazowy sen pod koniec pierwszego roku życia staje się dwu-, trzy fazowy z wydłużającym się okresem snu nocnego. Siła i sprawność mięśniowa wzrastają w kolejności od głowy przez kończyny górne po dolne: podnoszenie głowy ma miejsce przeciętnie w wieku 1-3 miesięcy, obrót wokół osi – 3-5 miesięcy, siadanie – 6-9 miesięcy, stawanie i chodzenie 10-13 miesięcy. W okresie poniemowlęcym zarastają się ciemiączka boczne w pierwszym miesiącu i duże około 1,5 roku. W szóstym miesiącu życia pojawiają się siekacze mleczne, a w dwunastym liczba zębów mlecznych wynosi najczęściej 6. wzrasta zdolność odbierania wrażeń zmysłowych. W wieku poniemowlęcym występuje stopniowy rozwój mowy.
c) dzieciństwa wczesnego;
okres wczesnego dzieciństwa- trwa u obojga płci od około 1 do 6-7 roku życia. Okres ten cechuje spadek tempa rozwoju fizycznego, przy czym wyraźniej spada przyrost ciężaru ciała, powodując pozorne szczuplenie. Wzrasta tułów i kończyny dolne . stopa ulega wysklepieniu, silniej niż u dorosłych zaznacza się lordoza lędźwiowa, słabe są mięśnie brzucha i inne ustawienie miednicy, co powoduje znaczną wypukłość brzucha. Dojrzewanie układu nerwowego sprawia, że do trzeciego roku dziecko winno opanować funkcję świadomego oddawania moczu. W tym okresie duża jest ruchliwość dziecka, polepsza się koordynacja mięśni, przy słabej jednak wytrzymałości. W wieku 2,5 roku dziecko powinno posiadać wszystkie zęby mleczne. Słaby jest aparat ścięgnisty i chwiejny system nerwowy. W wieku około 3,5 roku zanika oburęczność na rzecz preferencji czynnościowej jednej ręki zwykle prawej.
d) przedszkolny;
W trzecim, czwartym i piątym roku życia przyrosty masy i wysokości ciała są względnie stałe i wynoszą odpowiednio około 2 kg i około 6-8 cm na rok.
W połowie 3 roku
życia dziecko ma
20 zębów mlecznych.
Doskonalenie czynności ruchowych manifestuje się umiejętnością wchodzenia na schody w 3 roku życia, a schodzenia z naprzemiennym stawianiem stóp w 4 roku.
Przed ukończeniem 3 roku dziecko, na prośbę osoby dorosłej, potrafi narysować ludzką postać.
W tym wieku łączy proste zdania w krótkiej wypowiedzi, w 4 roku posługuje się dłuższymi zdaniami, rozmawia, a w 5 używa języka np. do odgrywania ról. W wieku 3 lat dzieci potrafią określić swoją płeć i powiedzieć ile mają lat, włączają się do zabaw, w których uczestniczą inne dzieci.
Zainteresowanie dzieci w wieku przedszkolnym różnicami między płciami, które w domu przejawia się w postaci pytań, poza domem zwykle przybiera formę zabaw seksualnych między dziećmi różnych płci. Dorośli muszą być na to przygotowani.
Stabilizacja krzywizn kręgosłupa
Wysunięcie brzucha do przodu – z powodu słabego umięśnienia powłok brzusznych
Skóra cienka, duża powierzchnia w stosunku do masy ciała (labilność termoregulacyjna)
Układ nerwowy charakteryzuje się dużym pobudzeniem i bardzo słabym hamowaniem. Stąd reakcje dziecka są burzliwe i często zmienia się jego nastrój, od wielkiego rozbawienia do gwałtownego płaczu
e) wczesny szkolny;
f) dojrzewania płciowego;
Transformacja ta obejmuje:
Wybitnie wzmożoną aktywność hormonalną (podwzgórze-przysadka mózgowa-obwodowe gruczoły wydzielania wewnętrznego)
Rozwój pierwszo-, drugo- i trzeciorzędowych cech płciowych
Rozpoczęcie miesiączkowania (menarche)
Pierwsze wytryski nasienia (polucje)
Przyspieszone wzrastanie wszystkich części ciała (w różnym czasie)zwane skokiem pokwitaniowym
6. Okresowe zmiany proporcji ciała
7. Kształtowanie się męskiej i kobiecej budowy ciała
8. Zmianę rysów twarzy z dziecięcej na dorosłe
9. Obniżenie głosu u chłopców (mutacja)
10. Zmniejszenie odporności systemu nerwowego na bodźce zewnętrzne przejawiające się drażliwością psychiczną i pogorszeniem koncentracji
Początek procesu dojrzewania u najwcześniej dojrzewających dziewczynek może mieć początek już w 8-9 roku życia, u chłopców ok. 10 roku życia.
Zakończenie dojrzewania u późno dojrzewających wykracza poza 18 r. ż. u płci żeńskiej i 21 r. ż. u chłopców.
Dojrzałość płciowa nie oznacza dojrzałości fizycznej ani tym bardziej psychicznej czy społecznej.
Oznacza jedynie zdolność do produkowania komórek rozrodczych i wydania na świat potomstwa
g) młodzieńczy;
Osiągnięcie dojrzałości płciowej jest przejściem z dzieciństwa do młodzieńczości.
Przyjmuje się, że jest to okres po osiągnięciu
V stopnia rozwoju owłosienia łonowego(P5) oraz
V stopnia zewnętrznych narządów płciowych u mężczyzn(G5) a piersi u kobiet(M5).
Jest to okres od zakończenia okresu dojrzewania do zakończenia procesów kostnienia (ustanie przyrostów).
Jako górna granicę ustania przyrostów wysokości ciała młodzieży z miast przyjmuje się wiek 18-19 lat dla mężczyzn i 17-18 lat dla kobiet.
Granice dla młodzieży wiejskiej należy podnieść o 1-2 lata.
h) dorosły;
i) dojrzały;
To okres względnej stabilizacji organizmu, okres największej aktywności intelektualnej, fizycznej i rozrodczej.
Równowaga metaboliczna.
Trwa od uzyskania ostatecznej długości ciała do pierwszych objawów starzenia się, co u mężczyzn ma miejsce między 35 a 40 rokiem życia, a u kobiet około 30 – 35 roku życia
j) starości (przedstarości, wczesna starość, późna starość, sędziwość).
Zmiany z wiekiem proporcji ciała.
Zmiany proporcji ciała wraz z wiekiem proporcje małego dziecka wraz z wiekiem zmieniają się i różnią się od proporcji osoby dorosłej. Jest to wynikiem różnej dynamiki rozwoju poszczególnych cech. Noworodki i niemowlęta posiadają: dużą głowę, krótką szyję, długi tułów, krótkie kończyny. Proporcje kończyn górnych i dolnych-ok.5 roku życia długość kończyn dolnych jest mniejsza od kończyn górnych. Podudzie w stosunku do uda, a przedramię w stosunku do ramienia jest dłuższe. W ciągu rozwoju ontogenetycznego dł. kończyn dolnych zwiększa się ok. 5 razy, a długość kończyn górnych ok.4 razy. Zmiany długości tułowia z wiekiem-długość tułowia zwiększa się trzykrotnie po trzecim roku życia wzrastanie staje się wolniejsze w stosunku do kończyn. Po pewnym okresie dojrzewania następuje wyrażane wyrównanie proporcji związane z zahamowaniem wzrostu kończyn i dalszym wzrostem tułowia. Kształt klatki piersiowej- u noworodków jest cylindryczna, a w roku rozwoju osobniczego ulega spłaszczeniu związane jest to z większym tempem wzrostu wymiaru poprzecznego w stosunku do wymiaru strzałkowego, a także zmianą kąta ustawienia się żeber. Zmiana obwodu głowy w stosunku do obwodu klatki piersiowej-u noworodka obwód głowy jest o ok. 2 cm. Większy od obwodu klatki piersiowej, w 3 m-c życia następuje przekrzyżowanie się obu tych obwodów, jest to moment zmienny i zależy od osobnika, ponieważ dzieci są w wieku 3 lat u których obwód głowy jest większy od obwodu klatki piersiowej.
Teorie starzenia się.
Teorie starzenia się starzenie się jest naturalnym, długotrwałym i nieodwracalnym procesem zachodzącym w rozwoju osobniczym człowieka. Następuje zmiana metabolizmu komórek, zmniejszenie wodochłonności i odwodnienie komórek. Zmiany metabolizmu prowadzą do morfologicznych i funkcjonalnych zaburzeń w poszczególnych tkankach i narządach. Teorie starzenia się-przyczyną starzenia się jest obserwowane w komórkach starzenie się koloidów protoplazmy-zmiana ich dyspersji i uwodnienia. główną przyczyna starzenia się jest wpływ promieniowania kosmicznego, osłabienie czynności gruczołów dokrewnych, zużywanie się protoplazmy komórkowej, niedobór tlenowy. Długość charakter starzenia się oraz życia są uwarunkowane dziedzicznie. Czynnikami przyspieszającymi proces starzenia się są: zatrucia, choroby zakaźne, niedobory witaminowe, pokarmowe, zaburzenia nerwowe, hormonalne, enzymatyczne, schorzenia serca, naczyń, nerek i inne.
1. TEORIA STAŻENIA SIĘ - Procesy starzenia się są jeszcze słabo poznane.
I grupa teorii dowodzi, że starzenie się i śmierć są realizacją genetycznego uwarunkowania rozwoju.
II grupa wiąże proces starzenia ze zmianami w genotypie komórki.( mutacje )
III grupa teorii mówi, że kumulacja nieprawidłowości wywołana jest przez zmiany w kolagenie komórki i DNA.
IV grupa teorii opiera się na twierdzeniu, że ssaki posiadają zegar biologiczny zlokalizowany w podwzgórzu i ono tez jest odpowiedzialne za starzenie się poprzez hormony.
Regulacja rozwoju hormonalna.
ZNACZENIE HORMONÓW - Znajduje się pod układu podwzgórzowo -przysadkowego. Być może proces p-p
polega na obniżeniu progu czułości podwzgórza na hormony obwodowe- estrogeny. POKWITANIE DZIEWCZĄT- od około 9 roku u obu płci obniżenie wrażliwości kom. mózgowych na stężenie hormonów we krwi obwodowej co powoduje podwyższenie poziomu gonadotropin i androgenów nadnerczowych. Gonadotropiny pobudzają do rozwoju pęcherzyk Graffa zakończone wydzieleniem kom. Jajowe, w tym momencie przedni płat przysadki wydziela hormon heteinizujący, który pobudza wydzielanie estrogenów i rozwój ciałka żółtego. Ciałko żółte wydziela progesteron. Wytworzone pod wpływem ganadotropin estrogeny pobudzają wzrost macicy, pochwy i tkanki tłuszczowej. Wraz z prolaktyną estrogeny pobudzają rozwój gruczołów piersiowych. Równocześnie następuje wzrost androgenów nadnerczowych, które wpływają na rozwój mięśni szkieletu, owłosienia łonowego i pachowego, trądzik. W głównej mierze androgeny nadnerczy odpowiadają za skok pokwitaniowy kobiet. U CHŁOPCÓW wzrost hormonu kortykotropowego prowadzi do zwiększonego wydzielania androgenów w nadnerczach. Jednocześnie gonadotropiny wpływają na rozrost jąder, moszny, pobudzają kom. rozrodcze do wydzielania plemników. Androgeny i testosteron warunkują kształtowanie się drugo i trzeciorzędowych cech męskich (krtań, szkielet, mięśnie i włosy).
Regulacja hormonalna dojrzewania płciowego.
REGULACJA HORMONALNA DOJRZEWANIA- Znajduje się pod układu podwzgórzowo -przysadkowego. Być może proces p-p polega na obniżeniu progu czułości podwzgórza na hormony obwodowe- estrogeny. POKWITANIE DZIEWCZĄT- od około 9 roku u obu płci obniżenie wrażliwości kom. mózgowych na stężenie hormonów we krwi obwodowej co powoduje podwyższenie poziomu gonadotropin i androgenów nadnerczowych. Gonadotropiny pobudzają do rozwoju pęcherzyk Graffa zakończone wydzieleniem kom. Jajowe, w tym momencie przedni płat przysadki wydziela hormon heteinizujący, który pobudza wydzielanie estrogenów i rozwój ciałka żółtego. Ciałko żółte wydziela progesteron. Wytworzone pod wpływem ganadotropin estrogeny pobudzają wzrost macicy, pochwy i tkanki tłuszczowej. Wraz z prolaktyną estrogeny pobudzają rozwój gruczołów piersiowych. Równocześnie następuje wzrost androgenów nadnerczowych, które wpływają na rozwój mięśni szkieletu, owłosienia łonowego i pachowego, trądzik. W głównej mierze androgeny nadnerczy odpowiadają za skok pokwitaniowy kobiet. U CHŁOPCÓW wzrost hormonu kortykotropowego prowadzi do zwiększonego wydzielania androgenów w nadnerczach. Jednocześnie gonadotropiny wpływają na rozrost jąder, moszny, pobudzają kom. rozrodcze do wydzielania plemników. Androgeny i testosteron warunkują kształtowanie się drugo i trzeciorzędowych cech męskich (krtań, szkielet, mięśnie i włosy).
Genetyczne uwarunkowania rozwoju.
- postawy genetyczne konstrukcji ciała są bezsporne choć są one złożone. Wiadomo np. że jedne cechy budowy ciała są silniej inne zaś słabiej zdeterminowane genetycznie. Wysokość i ogólna wielkość ciała oraz proporcje budowy wyznaczone stanem rozwoju szkieletu wykazują silną determinacje genet, natomiast masa ciała aktualny stan tkanek miękkich podlega wpływom środ. Związanym z trybem życia odżywianiem, ruchem i pracą.
GENETYCZNE UWARUNKOWANIA CECH FUNKCJI- rozwój regulowany jest przez 3 rodz. genow: geny wzrastania I rzędu- decydują o podziałach komórek i ich różnicowaniu po zapłodnieniu, geny wzrastania II rzędu są odpowiedzialne za wzrastanie w okresie wewnątrz macicznym, III rzędu - sterują rozwojem od urodzenia do dojrzewania i przyczyniają się do uksztal. roznic indywid. miedzy osobnikami, kompleks dzieciecy -faza aktywności tego kompleksu pokrywa się z f. aktywn. przysadkow czynnika wzrastania kompleks pokwitaniowy - f. aktywn. tego kompleksu wiąże się z aktywn. hormonów płciowych.
GENETYCZNE UWARUNKOWANIA CECH MORFO-FUNKCJONALNYCH -
Do cech silnie uwarunkowanych genetycznie nalezą wymiary kostne, w warunkach optymalnych cech te realizują w pełni swój pułap genetyczny. Największą stabilność wykazuje wysokość ciała i wymiary kości długich. Najsłabszą determinację genetyczną wykazuje szerokość nasad kostnych oraz duże cięciwy tułowia np. szerokość barków, bioder i głębokość klatki piersiowej. Tkanki miękkie tj. tkanka tłuszczowa i mięśniowa są wrażliwe na oddziaływanie czynników środowiskowych. Liczba włókien mięśniowych jest zawsze stała i określona już w 4-5 miesiącu życia płodowego. W przebiegu dalszego rozwoju zwiększa się tylko ich masa i zmienia wewnętrzna struktura mięśni. Proporcja włókien FT do ST a więc przystosowanie do wysiłku wytrzymałościowego lub krótkotrwałego i szybkiego jest również z góry określona. Najbardziej uzależniona od czynników zewnętrznych jest tkanka tłuszczowa. Wzrost tkanki tłuszczowej odbywa się w wyniku dwóch procesów. Pierwszy polega na powiększeniu się rozmiarów komórek tłuszczowych. Drugi związany jest ze zwiększeniem liczby komórek. Pierwszy proces jest odwracalny , natomiast drugi nie. Rozrost tkanki tłuszczowej ma miejsce w 3 trymestrze ciąży, w okresie 6-12 miesiącu życia , oraz w okresie przedpokwitaniowym. Fakt, że tkanka tłuszczowa rozwija się w tym okresie jest zdeterminowany genetycznie.
Koncepcja normy rozwojowej.
KONCEPCJA NORMY ROZWOJOWEJ I MIERNIKA SPRAWNOŚCI NORMA ROZWOJOWA (BIOLOGICZNA) – układ odniesienia służący do oceny rozwoju osobnika lub populacji – może to być przedział zmienności danej cechy. Cecha znajduje się w granicach norm biologicznych jeżeli jej wartość znajduje się w przedziale x ± 3s.
RODZAJE NORM:
1)NORMY POPULACYJNE (REGIONALNE) – normy tworzone w obrębie wyróżnionych populacji lub regionów (np. dla dużych miast);
2)NORMY GRUPOWE – na podstawie niektórych cech rodziców dziecka np. norma gdzie rodzice mają wykształcenie wyższe (pochodzenie).
3)NORMY UWZGLĘDNIAJĄCE SOMATOTYP OSOBNIKA.
4)NORMY DOCELOWE – na podstawie grupy wyselekcjonowanej, pochodzącej z najkorzystniejszych warunków bytowania.
NORMA REAKCJI ORGANIZMU: zakres zmienności fenotypowej uwarunkowany danym genotypem np. siatki centylowe. Poziom centylowy określa osobników, którzy nie osiągają danej wartości cech.MIERNIK SPRAWNOŚCI FIZYCZNEJ Jest to układ odniesienia służący do oceny poziomu rozwoju cech motorycznych (funkcjonalnych) np. EUROFIT. Do określenia poszczególnych cech służą odpowiednie próby. Na ich podstawie można stworzyć ogólny wskaźnik sprawności fizycznej. Pierwszy w Polsce miernik sprawności fiz. powstał w latach 30-tych (Jan Mydlarski), który zawierał 3 próby <*skok wzwyż – czyli ocena mocy; *60 metrów – ocena szybkości; * rzut piłeczką palantową – ocena siły>. J. Mydlarski stosował różną ocenę prób w zależności od wysokości i masy ciała. Przykłady testów: test ogólnej sprawności fizycznej – pomiar siły dłoni, skok w dal z miejsca, tapping rąk; indeks sprawności fizycznej (Zuchory); test sprawności fizycznej (Denisiuka); MTSF – Międzynarodowy Test Sprawności Fizycznej.
Metody określania wieku: wiek kalendarzowy i wiek rozwojowy:
a) szkieletowy – metoda punktowa i metoda atlasowa
b) zębowy,
c) drugorzędnych cech płciowych,
d) morfologiczny
Metody określania wieku
I - wiek kalendarzowy- od urodzenia do momentu badania, określony liczba lat i miesięcy.
II – wiek rozwojowy ( biologiczny ) miernik stanu biologicznej dojrzałości organizmu. Wiek ocenia się na podstawie czterech kryteriów: Wiek kostny, Wiek zębowy, Wiek drugorzędnych cech płciowych,
Wiek morfologiczny
Wiek kostny- odzwierciedla stan zaawansowania w rozwoju układu kostnego, ponieważ pojawienie się punktów kostnienia odbywa się w określonej kolejności umożliwia to indywidualną ocenę czy proces rozwoju szkieletu jest opóźniony czy przyspieszony. Metody oceny wieku dzieli się na dwie grupy:
Jednosegmentową – oparta na jednym segmencie ciała, w tej grupie metod znajduje się metody atlasowe i punktowe.
Wielosegmentowa - opartą na kilku wybranych elementach np. ręka, staw kolanowy, stopa. Jest to metoda najbardziej precyzyjna lecz nie jest ona powszechnie stosowana.
Wiek zębowy- określa się na podstawie liczby wyrżniętych zębów lub na podstawie wieku w którym wyżynają się zęby. Jej wadą jest to, że stosuje się ją tylko i wyłącznie miedzy 1-2 rokiem życia, oraz 6-14 rokiem życia.
Wiek drugorzędowych cech płciowych- opiera się na opisie faz w rozwoju tych cech ( genitalia, owłosienie łonowe, gruczoły piersiowe, czasem owłosienie pachowe ) oceny dokonuje się metodą antroposkopijną przez porównanie poszczególnych elementów u dziecka ze skalą fotograficzną Tannera. Ma ograniczenia – stosowanie tylko w okresie pokwitania
wiek morfologiczny - najpowszechniej stosowany. Wiek wysokości i masy ciała określamy przez porównanie z siatką centylową lub tablicą i następnie oblicza się wiek rozwojowy.
Wiek morfologiczny I- wiek wysokości + wiek masy ciała + wiek kalendarzowy / 3
Wiek morfologiczny II - wiek wysokości + wiek masy / 2 ( jest bardziej precyzyjny )
Wiek rozwojowy a trening sportowy.
WPŁYW OBCIĄŻEŃ FIZYCZNYCH NA POSZCZEGÓLNE WIEKI ROZWOJOWE - Aktywność ruchowa wywołuje szereg procesów: *nerwowych i *humoralnych, utrzymujących homeostazę organizmu w warunkach zwiększonych obciążeń, niedogodności, zmiany środowiska zewnętrznego. Stymulowana akt. ruch. jest jedną z przyczyn akceleracji rozwoju.
OKRES NIEMOWLĘCY – ćwiczenia w tym okresie mają charakter stymulujący i przyspieszający rozwój motoryczny i społeczny – ćwiczenia naturalne: zabawy statyczne i dynamiczne; ćw. mają wpływ na wcześniejszą postawę, zdolność, rozwój psychiki.
OKRES DORASTANIA – stymulacja poprzez ćw. ogólnorozwojowe, naturalny rozwój motoryki. 10-11 lat – właściwa motoryczność, nawyki ruchowe, koordynacja. 11-12 lat – szybkość. 15-16 lat – siła. 16-17 lat – wytrzymałość. Trening ma wpływ na koordynację, ruch równoważne, rozwój układu krążenia i oddechowego, hartowanie organizmu, rozwój układu immunologicznego, zdolności przystosowawcze, siłę, wytrzymałość, masę mięśniową.
OKRES DOROSŁY – regeneracja sił, stały poziom cech motorycznych, sprawność układu oddechowego i krążenia, stała wydolność, odporność organizmu, zdolności przystosowawcze.
OKRES STARCZY – zahamowanie, zmniejszenie tkanek aktywnych zwiększa konsumpcję i przemianę materii, obniżenie poziomu cholesterolu i tłuszczu, zahamowanie siły mięśniowej, zahamowanie zmian inwolucyjnych.
Wpływ treningu na organizm w poszczególnych okresach ontogenezy
WPŁYW TRENINGU NA ORGANIZM W POSZCZEGÓLNYCH OKRESACH ONTOGENEZY Aktywność ruchowa wywołuje szereg procesów: *nerwowych i *humoralnych, utrzymujących homeostazę organizmu w warunkach zwiększonych obciążeń, niedogodności, zmiany środowiska zewnętrznego. Stymulowana akt. ruch. jest jedną z przyczyn akceleracji rozwoju.
OKRES NIEMOWLĘCY – ćwiczenia w tym okresie mają charakter stymulujący i przyspieszający rozwój motoryczny i społeczny – ćwiczenia naturalne: zabawy statyczne i dynamiczne; ćw. mają wpływ na wcześniejszą postawę, zdolność, rozwój psychiki.
OKRES DORASTANIA – stymulacja poprzez ćw. ogólnorozwojowe, naturalny rozwój motoryki. 10-11 lat – właściwa motoryczność, nawyki ruchowe, koordynacja. 11-12 lat – szybkość. 15-16 lat – siła. 16-17 lat – wytrzymałość. Trening ma wpływ na koordynację, ruch równoważne, rozwój układu krążenia i oddechowego, hartowanie organizmu, rozwój układu immunologicznego, zdolności przystosowawcze, siłę, wytrzymałość, masę mięśniową.
OKRES DOROSŁY – regeneracja sił, stały poziom cech motorycznych, sprawność układu oddechowego i krążenia, stała wydolność, odporność organizmu, zdolności przystosowawcze.
OKRES STARCZY – zahamowanie, zmniejszenie tkanek aktywnych zwiększa konsumpcję i przemianę materii, obniżenie poziomu cholesterolu i tłuszczu, zahamowanie siły mięśniowej, zahamowanie zmian inwolucyjnych.
Symetria i asymetria ciała.
Symetria i asymetria ciała
Człowiek jest zbudowany według symetrii dwubocznej ( bilateralnej ). Płaszczyzna pośrodkowa dzieli ciało na dwie symetryczne części ( antymery ) : prawa i lewą. Obok zasady symetrii już we wczesnych etapach ontogenezy pojawiają się stopniowo i nasilają liczne przejawy asymetrii. Z tych względów, pomimo ogólnej zasady symetrii, można mówić o typowej, normalnej asymetrii budowy ciała człowieka. przejawem jej są liczne różnice kształtu, wielkości czy położenia parzystych narządów wew. ( płuca, nerki, półkule mózgowe ). Lewa półkula mózgu jest zwykle większa od prawej, płuco prawe jest podzielone na trzy płaty a lewe na dwa, przy czym prawe ma większą pojemność. Często widoczne jest niewielkie boczne skrzywienie kręgosłupa tzw. skolioza, skośne położenie mostka, pochylenie barków i miednicy. Prawa połowa ciała jest zwykle nieco cięższa od połowy lewej.
Przejawy asymetrii morfologicznej nasilają się stopniowo z wiekiem w związku z asymetrią funkcjonalną. Od drugiego do czwartego roku życia kończyny górne są praktycznie równorzędne czynnościowo i dopiero po czwartym roku życia zarysowuje się dominacja częściej prawej ręki. Do momentu obciążenia prawej ręki np. przez teczkę nieco wyżej położony jest prawy bark, a od wieku 9-10 lat wyższe położenie uzyskuje bark lewy. Zauważa się, że wraz z wiekiem większa jest szerokość lewej części twarzy. U osób dorosłych przeciętnie dłuższe jest prawe ramię i przedramię oraz większe są ich obwody, jednak dłuższa i węższa jest przeciętnie lewa ręka, gdy prawa prócz większej szerokości, wykazuje większą wysokość mierzoną między grzbietową a dłoniową stroną wyniosłości stawu śródręczno-paliczkowego. Odwrotnie jest jeśli chodzi o kończyny dolne zwykle o około 10-13 mm dłuższa jest kończyna dolna lewa. Widać więc, że mamy doczynienia z przewagą lewej połowy głowy, prawej kończyny górnej i lewej kończyny dolnej, dlatego też mówi się o tzw. asymetrii skrzyżnej.
Zdarza się, że mówimy o obustronności ( ambidekstrii ) jednak jest ona częstsza u ludów prymitywnych.
Asymetria dynamiczna- przejawia się w różnicach zakresów ruchów w stawach położonych prawo i lewostronnie, w różnicach siły mięśniowej i napięcia mięśniowego. Przejawem tego rodzaju asymetrii jest asymetria ruchów, np. chodu, rzutów.
Asymetria sensoryczna- tym terminem określa się różnice wrażliwości narządów zmysłów po prawej i lewej stronie ciała.
Asymetria psychiczna- oznacza nierównomierne umiejscowienie w obu półkulach mózgu ośrodków organizacji procesów psychicznych.
Skład tkankowy ciała. Charakterystyka komponentów tkankowych (woda, tkanka kostna, mięśniowa, tłuszczowa).
SKŁAD TKANKOWY CIAŁA - z punktu widzenia antropologii, najprostszy model to model dwuelementowy wg którego ciało składa się z tłuszczu i masy ciała szczupłego- tu zalicza się kości i mięśnie, oraz wodę. Przyjmuje się, że jej zawartość to 71- na 100g tkanki mięśniowej, podczas zmian rozwojowych całkowita woda ciała ulega powiększeniu wg takiego samego wzorca jak wzrost masy, więc obserwuje się relatywnie szybki wzrost w okresie niemowlęcym i nieco wolniejsze tempo rozwoju w okresie dzieciństwa wczesnego. W czasie skoku pookwitaniowego powiększenie zawartości wody jest większe u chłopców niż u dziewcząt co jest związane z różnicą w masie mięśni. Utrzymuje się to aż do śmierci. Masa ciała szczupłego wzrasta podobnie jak masa i wysokość ciała. Masa szkieletu powiększa się zgodnie ze wzrostem wysokości ciała. Szkielet małego dziecka waży około , u osób dorosłych M- a u K .
Masa szkieletu jest generalnie większa u M i różnica ta powiększa się w okresie pokwitania.
Liczba włókien mięśniowych jest ustalona w 3 trymestrze ciąży i jest nie zmienna. Dalszy rozwój masy mięśniowej przebiega stopniowo do okresu pokwitania – w czasie dojrzewania przyrost umięśnienia jest stosunkowo większy u M.
Całkowity tłuszcz ciała wzrasta intensywnie w pierwszych 2-3 latach życia. Potem wartości stabilizują się, aż do okresu pokwitania. W okresie przed dojrzewaniem obserwuje się u obu płci powiększenie masy tłuszczu. Natomiast w okresie dojrzewania wzrost masy tłuszczowej tylko u kobiet pod wpływem estrogenów.
Zmienność rozwojowa składu ciała (zawartości wody w masie ciała, masy tłuszczu, masy mięśni, masy szkieletu).
ZMIANY SKŁADU TKANKOWEGO - Skład tkankowy ciała- z punktu widzenia antropologii, najprostszy model to model dwuelementowy wg którego ciało składa się z tłuszczu i masy ciała szczupłego- tu zalicza się kości i mięśnie, oraz wodę. Przyjmuje się, że jej zawartość to 71- na 100g tkanki mięśniowej, podczas zmian rozwojowych całkowita woda ciała ulega powiększeniu wg takiego samego wzorca jak wzrost masy, więc obserwuje się relatywnie szybki wzrost w okresie niemowlęcym i nieco wolniejsze tempo rozwoju w okresie dzieciństwa wczesnego. W czasie skoku pookwitaniowego powiększenie zawartości wody jest większe u chłopców niż u dziewcząt co jest związane z różnicą w masie mięśni. Utrzymuje się to aż do śmierci. Masa ciała szczupłego wzrasta podobnie jak masa i wysokość ciała. Masa szkieletu powiększa się zgodnie ze wzrostem wysokości ciała. Szkielet małego dziecka waży około , u osób dorosłych M- a u K .
Masa szkieletu jest generalnie większa u M i różnica ta powiększa się w okresie pokwitania.
Liczba włókien mięśniowych jest ustalona w 3 trymestrze ciąży i jest nie zmienna. Dalszy rozwój masy mięśniowej przebiega stopniowo do okresu pokwitania – w czasie dojrzewania przyrost umięśnienia jest stosunkowo większy u M.
Całkowity tłuszcz ciała wzrasta intensywnie w pierwszych 2-3 latach życia. Potem wartości stabilizują się, aż do okresu pokwitania. W okresie przed dojrzewaniem obserwuje się u obu płci powiększenie masy tłuszczu. Natomiast w okresie dojrzewania wzrost masy tłuszczowej tylko u kobiet pod wpływem estrogenów.
Genetyczne uwarunkowania rozwoju elementów składu ciała (masy tłuszczu, masy mięśni, masy szkieletu).
Genetyczna determinacja płci
Dymorfizm płciowy w budowie somatycznej
Dymorfizm płciowy w budowie szkieletu
Definicja typu budowy i konstytucji ciała.
Przez pojęcie konstytucji rozumiemy odrębny dla każdego osobnika, założony genetycznie, zespół właściwości psychicznych i fizycznych, których charakter zachowany jest w ciągu całego życia i jedynie modyfikowany przez wpływy zewnętrzne. Konstytucja stanowi zespół cech i właściwości indywidualnych osobnika, zdeterminowanych genetycznie i ukształtowanych ostatecznie czynnikami środowiskowymi.
Warunkuje to określone właściwości morfo funkcjonalne, sprawność fizyczną, cechy psychiki, odporność na wpływy zewnętrzne, np. na czynniki chorobowe, określony przebieg ontogenezy.
TYP MEZOMORFICZNY I JEGO KOMPONENTY osobnik jest oceniany w 7 stopniowej skali w stosunku do 3 komponentów 1-endomorfii<przewaga ukł. Pokarmowego>7-1-1, 2-mezomorfii <przewaga mięśni i kości>1-7-1, 3-ektomorfii<przewaga ukł. Nerw.>1-1-7, Stosunek tych trzech liczb Scheldon nazwał somatotypem, typ wyznacza się na podstawie 4 cech <szerokości łokcia, kolana, obwodu ramienia i podudzia> Typ mezomorficzny: 1) głowa mała twarz duża, kości jarzmowe masywne, rysy twarzy grube, szyja umięśniona, obojczyki grube, plecy silne, klatka piers. długa, umięśniona, głęboka, kończyny górne silnie umięśnione, brzuch płaski, umięśniony, talia niska, pośladki z boku wklęsłe, silnie zaznaczone, lordoza lędźwi, udo umięśnione, wydatny mm brzuchaty łydki, kości i stawy masywne, stopy duże masywne
TYP ENDOTERMICZNY I JEGO KOMPONENTY- Osobnik jest oceniany w siedmio stopniowej skali w stosunku do 3 komponentów: endomorfii <przewaga ukł. Pokarmowego> 7-1-1; mezomorfii <przewaga mięśni i kości> 1-7-1; ektomorfii <przewaga ukł. Nerwowego > 1-1-7. Stosunek tych trzech składników nazwał Sheldon somatotypem. Typ endomorficzny wyznacza się na podstawie 3 fałdów tł. <pod łopatką, nad grzebieniem biodrowym, na ramieniu> TYP ENDOMORFICZNY- 10 głowa duża, okrągła, rysy twarzy miękkie, zaokrąglone, szyja krótka, otłuszczona, kształt cylindryczny 2) okolica obojczyka miękka otłuszczona, plecy gładkie, bez zaznaczonych mięśni, szerokie w formie trapezu, klatka piersiowa szeroka, głęboka, dolna cięciwa przewyższa górną, krótka o rozwartym kącie międzyżebrowym, 3) ramiona grube i masywne, mniej masywne przedramię, rzeżba mięśniowa słaba, okolica nadgarstka otłuszczona, ręce krótkie o drobnych kościach i krótkich palcach. 4) brzuch duży, przekrój przednio tylny dominuje nad poprzecznym, brak wcięcia w talii lub talia słabo zaznaczona, miednica szeroka z dużymi poduszkami tłuszczu po bokach bioder, u dorosłych brak lordozy lędzwiowej, pośladki duże zaokrąglone, 5) kończyna dolna krótka , udo duże i miękkie.
TYP EKTOMORFICZNY I JEGO KOMPONENTY. Osobnik jest oceniany w siedmio stopniowej skali w stosunku do 3 komponentów: endomorfii <przewaga ukł. Pokarmowego> 7-1-1; mezomorfii <przewaga mięśni i kości> 1-7-1; ektomorfii <przewaga ukł. Nerwowego > 1-1-7. Stosunek tych trzech składników nazwał Sheldon somatotypem. TYP EKTOMORFICZNY- głowa mała, twarz szczupła, mała o delikatnych kościach policzkowych, żuchwa drobna, rysy twarzy delikatne; szyja smukła, o pochyłej części przedniej, na przekroju okrągła, obojczyki delikatne o ostrych kształtach, plecy wąskie, kościste, słabo umięśnione, barki wąskie, kościste, często pochylone do przodu, klatka piersiowa płaska, o dolnej szerokości mniejszej niż górna, żebra zarysowane przez skórę o ostrym kącie międzyżebrowym. Kończyna górna długa, słabo umięśniona, kości cienkie, nadgarstki kościste, ręce wąskie, palce długie o uwypuklonych stawach. Brzuch mały lekko wklęsły, słabo umięśniony, talia wąska, miednica wąska i płaska; okolica lędzwiowa płaska, pośladki szczupłe, słabo umięśnione, wystający kolec biodrowy, kończyna dolna długa, smukła, słabo umięśniona, stopy smukłe, wąskie, o długich palcach z uwypuklonymi stawami.
Postawa ciała jest to taki układ poszczególnych odcinków ciała, jaki człowiek przyjmuje w swobodnej niewymuszonej pozycji pionowej.
Na postawę ciała wpływa: wiek, płeć, typ budowy ciała, stań ożywienia organizmy i stopień zmineralizowania szkieletu, obciążenia fizyczne, stres.
Postawa prawidłowa jest to taki rodzaj normalnego trzymania się, który pozostaje w zgodności z dynamiką rozwojową człowieka w danym okresie ontogenezy. Prawidłowa postawa ciała zapewnia optymalne zrównoważenie i stabilność ciała, wymaga minimalnego wysiłku mięśni, stwarza warunki właściwego ułożenia i funkcjonowania narządów wewnętrznych.
Cechy prawidłowej postawy ciała:
płaszczyzna czołowa: symetria między wybranymi parami punktów
płaszczyzna strzałkowa:
głowa ustawiona nad klatką piersiową i stopami,
klatka piersiowa dobrze wysklepiona,
brzuch płaski
łagodny przebieg krzywizn funkcjonalnych kręgosłupa
łopatki przylegające do pleców
ponadto: kończyny dolne proste, stopy prawidłowo wysklepione
L.T. Brown wyróżnił cztery zasadnicze typy postawy ciała określone dużymi literami alfabetu:
typ A – bardzo dobra – głowa ustawiona prosto znajduje się w linii klatki piersiowej i stóp. Klatka piersiowa jest wypukła i wzniesiona ku górze. Brzuch jest płaski, lordoza lędźwiowa jest lekko zaznaczona;
typ B – dobra – większe wychylenie głowy ku przodowi, mniej wzniesiona klatka piersiowa, brzuch płaski, plecy zaokrąglone, lordoza lędźwiowa jest wyraźna;
typ C – wadliwa – głowa wysunięta ku przodowi, wystająca przed klatkę piersiową. Klatka piersiowa jest płaska. Brzuch wysunięty ku przodowi, wypukły. Plecy są zaokrąglone bądź lekko zgarbione. Lordoza lędźwiowa silnie zaznaczona;
typ D – bardzo zła – głowa nadmiernie wysunięta ku przodowi, klatka piersiowa jest płaska, często zapadnięta. Brzuch jest wypukły, opuszczony ku dołowi. Plecy mocno zgarbione. Lordoza lędźwiowa jest wyraźna.
Napoleon Wolański wyróżnił trzy typy postawy występujące w dziewięciu wariantach.
typy kifotyczne K I, K II, K III w których kifoza piersiowa jest większa od lordozy lędźwiowej;
typy równoważne R I, R II, R III posiadające kifozę piersiową równą w przybliżeniu lordozie lędźwiowej;
typy lordotyczne L I, L II, L III cechujące się przewagą lordozy lędźwiowej nad kifozą piersiową.
Konstytucja – [biotyp człowieka] są to genetyczne uwarunkowania właściwości biologicznych i psychicznych osobnika; modyfikowanych w rozwoju osobniczym przez czynniki konkretnego środowiska zewnętrznego.
Somatotyp – [typ budowy ciała] zespół cech morfologicznych.
Typologia – [system typologiczny] metoda oceny typu budowy ciała
Typologia Hipokratesa;
w pojęciu konstytucja – biotyp człowieka zawiera się genetyczne uwarunkowania właściwości biologicznych i psychicznych osobnika, modyfikowanych w rozwoju osobniczym przez czynniki konkretnego środowiska zewnętrznego. Typologia Hipokratesa ujmowała konstytucję człowieka jako zespół cech morfologicznych, fizjologicznych i psychicznych stanowiących integralną całość. Wyróżnił on dwa typy: suchotniczy – o szczupłej budowie oraz apoplektyczny o budowie szerokiej, przysadzistej. Typologię tę spopularyzował i uzupełnił Galen. Kryteria charakterologiczne pozwoliły im wyróżnić typy temperamentów:
Choleryczny ( chole –żółć), sangwiniczny( sanguis – krew), flegmatyczny (flegma – śluz), melancholiczny(melas chole – czrna żółć, ciemna krew żylna).
Szkoła francuska (Sigaud);
- w pojęciu konstytucja – biotyp człowieka zawiera się genetyczne uwarunkowania właściwości biologicznych i psychicznych osobnika, modyfikowanych w rozwoju osobniczym przez czynniki konkretnego środowiska zewnętrznego. Sigaud- opisał typy :trawienny, oddechowy, mięśniowy, mózgowy pod względem anatomicznym, wychodząc z założenia, że przewaga określonych układów anatomicznych decyduje o typie budowy. Typy te wiązał z klimatem i doborem zawodowym. Przewaga rozwoju poszczególnych układów decyduje o typie konstytucjonalnym. Typy te mogą występować w postaci czystej bądź jako nieregularne. W typach nieregularnych występują jedynie tendencje w kierunku jednej z form budowy. Czyste typy są harmonijne i piękne, nie zależnie od tego jakiego są one rodzaju. Typy zmieniają się w ciągu życia.
Sszkoła włoska (Viola);
Szkoła rosyjska (Bunak);
– W związku radzieckim Bunak stworzył osobną typologię biorąc pod uwagę model rozwoju najważniejszych tkanek ustroju, czyli szkielet, mięśnie, tłuszcz i skórę. Rozróżnia 4 typy budowy: Scenoplastyczny - klatka piersiowa płaska, szyja długa i wąska, umięśnienie słabe, skóra cięka i sucha, otłuszczenie b. małe. Mezoplastyczny: klatka piersiowa cylindryczna, szyja krótka, mięśnie silne lub średnie. Europlastyczny – klatka piersiowa koniczna, szyja krótka i gruba, umięśnienie średnie lub słabe, skóra elastyczna, otłuszczenie bogate. Subplastyczny – klatka piersiowa cylindryczna lub koniczna, szyja średnia, umięśnienie słabe, skóra cięka, otłuszczenie średnie.
Szkoła niemiecka (Conrad);
Typologia Lindegårda;
– Twożył nacisk na tkankowe proporcje ciała, które warunkują typ budowy. o budowie ciała decyduje rozwój jej trzech podstawowych składowych: tk. kostnej, mięśniowej i tłuszczowej. I kościowy rozwój tych składowych uzależniony jest od działania czterech czynników: Czynnik dł. – powoduje kształtowanie się kości dł. i smukłych. Czynniki tęgości – wpływa na rozwój szkieletu masywnego, o kościach grubych i krótkich. Czynnik umięśnienia – określa rozwój muskulatury. Czynnik otłuszczenia decyduje o ilości tk. tłuszczowej. Lindegard ocenia działanie tych czterech czynników na podstawie kilku pomiarów antropometrycznych w jednostkach. na podstawie wartości cech wyrażonych w jednostkach standardowego odchylenia konstruuje profile budowy ciała.
Typologia kerlij'a;
B. Skerlj wprowadził pojęcie wektorów budowy ciała. Na przeciwnych końcach każdego wektora znajdują się abstrakcyjne idealnie typy budowy, przeciwstawne sobie. Pomiędzy typami skrajnymi, wzdłuż wektorów rozłożone są wartości pośrednie. Skerlj wyróżnił następujące aspekty budowy:
dymorfizm płciowy ( wektor przebiega między skrajnie męską i skrajnie żeńską budową )
proporcje ciała w ujęciu typów Weidenreicha.
plastyczność- wykształcenie tkanek miękkich, wektor przebiega od typu hiperplastycznego do hipoplastycznego.
aspekt dystrybucyjny określa sposób rozkładu tkanki tłuszczowej. Aspekt ten wyrażają dwa wektory: jeden określa otłuszczenie górnej części ciała w stosunku do dolnej , drugi otłuszczenie tułowia do otłuszczenia kończyn.
Typologia Wankego
Metoda morfogramów Oliviera.
– metoda polega na określaniu typu budowy przy pomocy morfogramów, na którym kilka cech antropometrycznych, wyrażonych jest do wys. ciała. przedstawił koncepcję typologiczną przyjmując 3 skrajne typy budoowy: longiliniczny – smukły, brewilinijny – mięśniowy, o sile rozbudowanej w poprzek górnej cz. tułowia., brewilinijny – trzewiowy, o rozbudowanej dolnej brzusznej cz. tułowia.