Egzamin Mikroekonomia (wykład)

Pytania:

1. Ekonomia w systemie nauk – nazwa dyscypliny.

2. Ekonomia:

   1. Pozytywna,

   2. Normatywna,

   3. Mikroekonomia,

   4. Makroekonomia.

3. Metoda ekonomii. ?

4. Kategorie, prawa, tory i modele ekonomiczne.

5. Prawa ekonomiczne – klasyfikacja praw.

6. Zasada racjonalnego gospodarowania.

7. Krzywa możliwości produkcyjnych.

8. Gospodarstwo domowe i przedsiębiorstwo. Obieg dochodów i dóbr w gospodarce.

9. Rynek zbytu i zaopatrzenia. ?

10. Akcja i obligacja jako papier wartościowy.

11. Popyt – rodzaje i determinanty popytu.

12. Cena i funkcje cenowe.

13. Cena a popyt – relacje typowe i nietypowe.

14. Dochód a popyt – prawo Engla, krzywe Engla.

15. Podaż – rodzaje i determinanty podaży.

16. Równowaga rynkowa i cenowa.

17. Cena równowagi cenowej – zbyt wysoka cena, zbyt mały popyt.

18. Model pajęczyny.

19. Cena maksymalna i minimalna.

20. Podatki a równowaga rynkowa.

21. Elastyczność cenowa popytu. Ilustracja graficzna. (ułożyć zadanie)

22. Elastyczność cenowa podaży. Ilustracja graficzna. (ułożyć zadanie)

23. Dobra substytucyjne i komplementarne.

24. Elastyczność dochodowa popytu.

25. Równowaga gospodarstwa domowego. (I prawo Gossena)

26. Krzywa obojętności konsumenta. (konstrukcja)

27. Krańcowa stopa substytucji.

28. Ograniczenia budżetowe – wzór budżetu.

29. II prawo Gossena.

30. Funkcja produkcji w okresie krótkim.

31. Koszty produkcji:

    1. Funkcjonalny,

    2. Rodzajowy,

    3. Kalkulacyjny.

32. Koszty w okresie krótkim i długim.

33. Ekonomia i dysekonomia.

34. Formy rynku i formy ich klasyfikacji.

35. Cechy rynku doskonałej konkurencji.

36. Utarg w doskonałej konkurencji:

    1. Całkowity,

    2. Przeciętny,

    3. Krańcowy.

37. Równowaga firm w doskonałej konkurencji. (optimum; zysk)

38. Struktura firmy na rynku doskonałej konkurencji.

39. Optimum technologiczne i ekonomiczne.

40. Monopol pełny – przyczyny i rodzaje monopolu.

41. Utarg monopolu:

    1. Całkowity,

    2. Przeciętny,

    3. Krańcowy.

42. Równowaga monopolu.

43. Doskonałe zróżnicowanie cen.

44. Niedoskonałe zróżnicowanie cen - pionowe i poziome.

45. Kronk monopolistyczny – cechy.

46. Podwójnie przełamana krzywa monopolistyczna.

47. Złamana krzywa w oligopolu.

48. Oligopol przedsiębiorczy o najniższych kosztach.

49. Oligopol – dominacja na rynku.

50. Związki przedsiębiorstw o charakterze koncentracji.

51. Karter i jego rodzaje.

52. Równowaga firm na rynku zapotrzebowania. (doskonała konkurencja vs. Doskonała konkurencja)

53. Indywidualna i … krzywa podarzy pracy.

54. Niepieniężne korzyści z pracy –sfera budżetowa.

55. Niepieniężne korzyści z pracy – praca sezonowa.

56. Płaca i funkcje płacy.

57. Równowaga gospodarstwa domowego na rynku pracy. (czas wolny i czas pracy)

58. Oszczędności – struktura i determinanty.

Opracowanie:

Ad. 1

Ekonomia – zajmuje się badaniem zachowania podmiotów gospodarczych w dziedzinie wykorzystania zasobów, które mogą być w różnym sposób zastosowane w sferze produkcji, wymiany i konsumpcji, czyli jak najlepiej zagospodarować zasoby, które są ograniczone dla zaspokojenia nieograniczonych potrzeb.

Ad. 2

1. Ekonomia pozytywna - koncentrowała się na wypracowaniu najbardziej uniwersalnych narzędzi i metod analizy ekonomicznej w celu możliwie bezstronnego uogólniania procesów gospodarczych. Ekonomia pozytywna, unikała wprowadzania sądów wartościujących, czy wprowadzania stwierdzeń: czy jest to dobre czy złe, korzystne czy nie dla gospodarki.

2. Ekonomia normatywna - koncentrowała się na tworzeniu określonego systemu poglądów wartościujących, na opracowaniu określonej ideologii umożliwiającej interpretację różnych zjawisk i procesów gospodarczych. Ekonomia normatywna wykorzystuje do tego celu dorobek ekonomii pozytywnej np. odpowiada na pytanie: czy dany system gospodarczy funkcjonuje doskonale i nie wymaga żadnych zmian, czy funkcjonuje źle i wymaga określonej reformy.

3. Mikroekonomia – zajmuje się badaniem gospodarki przez pryzmat pojedynczych podmiotów, z punktu widzenia maksymalizacji ich korzyści, uproszcza często rzeczywistość zakładając ekstremalne warunki gospodarowania, ale dzięki temu przyczynia się do wypracowania precyzyjnych narzędzi służących do analizowania zachowania producentów i konsumentów.

4. Makroekonomia – bada zachowanie gospodarki jako całości, zajmuje się wielkimi agregatami np.: dochód narodowy, wydatki na konsumpcje i inwestycje, rozmiary zatrudnienia i bezrobocia, oszczędności, popyt na pieniądze i podaż pieniądza, poziom cen.

Ad. 3

Ad. 4

Kategoria ekonomiczna – to uogólnienie najistotniejszych cech zjawisk ekonomicznych, cech uniwersalnych: praca, towar, wartość, rynek, pieniądz.

Prawo ekonomiczne – są to związki występujące pomiędzy badanymi zjawiskami o charakterze względnie stałym i zasadniczym np.: prawo popytu i podaży.

Cechy praw ekonomicznych:

• Obiektywny charakter – prawa są realną własnością procesów gospodarczych, działają niezależnie od woli i świadomości człowieka,

• Stochastyczny charakter – oznacza to że prawa dotyczące zjawisk masowych nie mają charakteru powszechnego (działają na zasadzie prawdopodobieństwa a nie pewności),

• Historyczny charakter – działanie praw jest określanie historycznie, każde prawo działa w ściśle określonych warunkach i przy pewnych założeniach, przestaje działać gdy te warunki się zmieniają, nie mają charakteru uniwersalnego.

Model ekonomiczny – to wzorzec służący do objaśnienia jakiegoś aspektu rzeczywistości, każda teoria jest prawdziwa w pewnych warunkach i przy pewnych założeniach, zbiór założeń określający zakres prawdziwości teorii to model teoretyczny.

Etapy budowy modeli ekonomicznych:

1. Uświadomienie problemu,

2. Zgromadzenie informacji,

3. Budowa modelu wstępnego (hipoteza),

4. Testowanie i weryfikacja modelu.

Ad. 5

Klasyfikacja praw:

• Przyczynowe – gdy po jednym zjawisku stale następuje inne zjawisko(przyczyna – skutek),

• Współistniejące – gdy dwa lub więcej zjawisk stale występuje łącznie,

• Funkcjonalne – gdy istnieje związek między ilościowo wymiernymi zjawiskami, które dają się opisać za pomocą funkcji matematycznej,

• postępowania ludzi - oddziałuję na bodźce ekonomiczne,

• splotu działań ludzkich - wymiana rezultatów swojej działalności,

• techniczno-bilansowe - czyli relacje nakładów i wyników zdeterminowane określoną techniką.

Ad. 6

Racjonalne gospodarowanie - jest jednym z kluczowych pojęć w ekonomii, w myśl którego podmiot dokonuje takiej alokacji graniczonych zasobów, które optymalizują korzyści, jakie z tego czerpie.

Do racjonalnego gospodarowania zmusza rzadkość zasobów i dóbr dostępnych w gospodarce. Warunkiem racjonalnego gospodarowania jest możliwość wyboru pomiędzy różnymi wariantami rozwiązań, a także sprecyzowane kryteria wyboru. Rozwiązanie najbardziej racjonalne z punktu widzenia jednego kryterium nie musi takie być w kontekście innego kryterium.

Zasada racjonalnego gospodarowania może być sformułowana w dwóch wymiarach:

• Maksymalizacja efektów, przy założonym poziomie nakładów,

• Minimalizacja nakładów, przy założonym poziomie efektów.

Racjonalność postępowania wymaga, aby podmiot zbierał i analizował przy pomocy rozumu wszystkie informacje niezbędne do podjęcia właściwej decyzji o alokacji zasobów. Oznacza to, że postulat racjonalności wymaga od podmiotu znajomości wszystkich tych informacji oraz zdolności do ich właściwego przetworzenia.

Ad. 7

Krzywa możliwości produkcyjnych - przedstawia w sposób graficzny maksymalną, możliwą produkcję jednego dobra, przy danej wielkości produkcji drugiego dobra. Krzywa pokazuje różne kombinacje ilości dóbr czy usług, które są możliwe do wytworzenia, gdy wszystkie dostępne zasoby są w pełni efektywnie wykorzystane.

Wypukła krzywa Liniowa krzywa

Założenia:

• Stałość zasobów,

• Stałość technologii,

• Produkcja dwóch dóbr lub dwóch grup dóbr,

• Pełne wykorzystanie zasobów (linia AD)

• Maksymalna produkcja (punkty B i C)

Przesunięcia krzywej:

• Wzrost ekstensywny – w wyniku zwiększenia areału,

• Wzrost intensywny – w wyniku wprowadzenia nowych technologii.

Ad. 8

Gospodarstwo domowe:

• osoba fizyczna lub grupa ludzi wspólnie podejmujących decyzje finansowe;

• podmiot po stronie konsumpcji zgłasza popyt na dobro i usługi konsumpcyjne;

• w ramach ograniczonych środków zmierza do maksymalizacji zadowolenia, im większa konsumpcja tym większe zadowolenie;

• gospodarstwo domowe jest właścicielem czynników produkcji sprzedając im usługi osiąga dochody, które przeznaczamy na zakup dóbr i usług w celu zaspokojenia potrzeb, zasila gospodarkę w pracę. Od tego ile może jej zaoferować zależy poziom osiąganych dochodów i możliwości zaspokojenia potrzeb. Od zapotrzebowania zgłaszanego na dobra i usługi zależy wielkość produkcji.

Procesy dokonywujące się w gospodarstwie domowym:

• aktywizacja własnych zasobów pracy,

• organizacja i realizacja procesów konsumpcji,

• przygotowanie nowego pokolenia do pracy.

Przedsiębiorstwo - jest podmiotem po stronie produkcji. Jest to jednostka wyodrębniona pod względem teoretycznym, technicznym, ekonomicznym, administracyjnym i kadrowym. Nabywa zasoby czynników wytwórczych, które wykorzystuje przy produkcji. Wytworzone dobra sprzedaje na rynku dóbr i usług konsumpcyjnych lub inwestycyjnych. W swojej działalności zmierza do maksymalizacji zysków.

Gospodarstwa domowe oferują przedsiębiorstwom podaż usług czynników produkcji, przedsiębiorstwa zaś wykorzystują te czynniki do produkcji dóbr i usług. Tym usługom odpowiadają pewne płatności. Gospodarstwa domowe otrzymują dochody z tytułu świadczonych usług (płace, czynsze, zyski), wypłacane przez przedsiębiorstwa za dostarczone i wykorzystane czynniki wytwórcze. Następnie gospodarstwa domowe wydają swoje dochody na zakup od przedsiębiorstw dóbr i usług, dając tym samym przedsiębiorstwom pieniądze potrzebne do zapłacenia za usługi czynników wytwórczych wykorzystane w produkcji.

Ad. 9

Rynek jest to zespół warunków, które mają na celu doprowadzenie do kontaktu pomiędzy kupującymi i sprzedającymi podczas wymiany dóbr i usług.

Rodzaje rynku:.

• Ze względu na przestrzeń czyli zasięg geograficzny:

  • lokalny,

  • regionalny,

  • krajowy,

  • międzynarodowy,

  • światowy,

• Ze względu na sytuację rynkową:

  • rynek producenta,

  • rynek konsumenta,

Konkurencja jest to proces, w którym oddziaływają na siebie uczestnicy rynku, aby osiągnąć swój cel. (przedstawiają korzystniejsze oferty (warunki).

Funkcje rynku:

• Wycena dóbr (produktów i zasobów),

• Źródło informacji dla podmiotów gospodarczych,

• Warunek racjonalnego wykorzystania zasobów,

• Ustalanie stanów równowagi w gospodarce,

• Dostosowanie produkcji do potrzeb.

Cechy doskonałej gospodarki rynkowej:

• Dominacja własności prywatnej i swoboda transferu praw własności,

• Swoboda prowadzenia działalności gospodarczej,

• Istnienie sprawnie działających instytucji obsługujących rynek,

• Integralność rynku, czyli wzajemne uzależnianie się od siebie rynków,

• Istnienie konkurencji.

Ad. 10

Akcja – jest to papier wartościowy potwierdzający udział w majątku spółki akcyjnej.

Rodzaje akcji:

• imienne – imiennie podany właściciel, są one rejestrowane w księdze akcyjnej, ich sprzedaż wiąże się z koniecznością zgłoszenia tego faktu w spółce i dokonania zmian w księdze akcyjnej. Zbywalność tych akcji może być ograniczona w statucie, który może uzależnić sprzedaż od zgody spółki, albo może wprowadzić prawo pierwokupu dla dotychczasowych akcjonariuszy. Akcje te mogą być wydawane przed dokonaniem pełnej wpłaty.

• Na okaziciela – wystawione na okaziciela, każdy kto je ma jest prawnym ich posiadaczem.

• Zwykłe – akcje dojące zwykłe prawa: dywidenda, 1 głos na akcję, udział w majątku po likwidacji, poboru akcji z nowej emisji. O podziale zysku decyduje walne zgromadzenie akcjonariuszy.

• Uprzywilejowane – rozszerzają prawa jakie daje akcja zwykła, są to akcje zwykle imienne. Dają prawo do 2 głosów na jedną akcję, przyznają prawo wyższej dywidendy (do 150%), lub np.: stałej dywidendy. Dają prawo do pierwszeństwa od udziałów w majątku spółki po likwidacji.

• Gotówkowe – wydane w zamian za wkłady pieniężne.

• Aportowe – wydane w zamian za wkłady rzeczowe.

• Świadectwa użytkowe – są wydane w zamian za akcje umorzone w sytuacji podjęcia decyzji o zmniejszeniu kapitału akcyjnego. Dają prawo dywidendy, najczęściej dają też prawo do głosu.

• Nieme – akcje, które nie dają prawa głosu, w zamian dają prawo do uprzywilejowanej dywidendy i dywidendy te nie są ograniczone.

• Założycielskie – mogą być wydawane w celu wynagrodzenia usług świadczących przez założycieli biura.

Kontrolny pakiet akcji – jest to taka liczba akcji, która daje przewagę w głosowaniu na walnym zebraniu akcjonariuszy.

Obligacja – papier wartościowy emitowany w serii, w którym emitent stwierdza, że jest dłużnikiem obligatariusza i zobowiązuje się wobec niego do spełnienia określonego świadczenia. Są to papiery masowego obrotu, występują więc w seriach. W przeciwieństwie do akcji, obligacje nie dają ich posiadaczowi żadnych uprawnień względem emitenta typu współwłasność, dywidenda czy też uczestnictwo w walnych zgromadzeniach. Obligacje reprezentują prawa majątkowe podzielone na określoną liczbę równych jednostek, co oznacza, iż przyznają identyczne uprawnienia.

Wyróżniamy:

• Obligacje skarbowe (rządowe)- emitowane przez Skarb Państwa,

• Obligacje komunalne – emitowane przez samorządy terytorialne,

• Obligacje podmiotów prawnych np.: obligacje przedsiębiorstw.

Obligacje z okresem wykupu:

• Od 1 – 5 lat (krótkoterminowe),

• Od 5 – 12 lat (średnioterminowe),

• Powyżej 12 lat (długoterminowe),

• Obligacje wieczyste zwane konsolami nie są nigdy wykupywane, a ich posiadacz otrzymuje nieskończony strumień odsetek, zwany rentą wieczystą.

Rodzaje obligacji:

• obligacje skarbowe (rządowe) - emitowane przez Skarb Państwa,

• obligacje komunalne lub inaczej obligacje municypalne - emitowane przez samorządy terytorialne,

• obligacje podmiotów prywatnych (osób fizycznych i prawnych), np. obligacje przedsiębiorstw.

Papier wartościowy - to dokument lub zapis w systemie informatycznym na rachunku papierów wartościowych, który ucieleśnia prawa majątkowe w taki sposób, że dane uprawnienia przysługują osobie wskazanej jako uprawniona w treści dokumentu (choćby jako okaziciel), a przedłożenie go jest warunkiem koniecznym i wystarczającym dla realizacji uprawnienia. Ponadto, zniszczenie lub utrata dokumentu powoduje utratę uprawnień dopóki nie zostanie wydane postanowienie o umorzeniu dokumentu.

Papiery wartościowe dzielimy:

• według rodzaju inkorporowanego prawa na:

  • wierzycielskie - weksel, czek, obligacja, list zastawny, świadectwo udziałowe NFI, publiczny papier wartościowy emitowany na podstawie przepisów o finansach publicznych i o banku centralnym (bon skarbowy, obligacja skarbowa, komunalny papier wartościowy, papier wartościowy NBP), bankowy papier wartościowy, warrant subskrypcyjny,

  • udziałowe (korporacyjne) - akcja, certyfikat inwestycyjny,

  • towarowe - konosament, dowód składowy;

• według sposobu wskazania osoby uprawnionej oraz trybu zbywania papierów na:

  • imienne (zbywalne przez przelew),

  • na okaziciela (zbywalne przez przeniesienie posiadania dokumentu),

  • na zlecenie (zbywalne przez indos).

Ad. 11

Popyt to takie zapotrzebowanie na dane dobro, za które nabywca gotowy jest zapłacić ustaloną na rynku cenę, dysponując do tego odpowiednią sumą pieniędzy. Innymi słowy - to poparta odpowiednimi zasobami chęć klienta do nabycia dóbr i usług w danym momencie i w danym miejscu.

Krzywa popytu przesuwa się tylko w rezultacie zmian czynników niecenionych, np.: dochody – gdy wzrastają przemieszczamy się w prawą, gdy spadają w lewą.

Wzrost popytu powoduje:

• wzrost atrakcyjności dobra

• wzrost liczby nabywców

• wzrost cen substytucyjnych

• spadek cen komplementarnych

• wzrost dochodów

• oczekiwanie co do przyszłej wielkości dochodu

Rodzaje popytu:

• Popyt efektywny – chęć nabycia towaru poparta jest posiadaniem odpowiedniego ekwiwalentu.

• Popyt potencjalny – oznacza pragnienie nabycia określonego dobra nie poparte możliwościami dochodowymi (w przypadku poprawy sytuacji dochodowej nabywcy popyt potencjalny może się przekształcić w popyt efektywny).

• Według przedmiotu zaspokojenia:

  • Popyt na towary,

  • Popyt na usługi.

• Według przeznaczenia przedmiotu zaspokojenia:

  • Popyt konsumpcyjny,

  • Popyt produkcyjny (na czynniki wytwórcze).

• Według stopnia zaspokojenia popytu:

  • Popyt zaspokojony,

  • Popyt niezaspokojony.

• Według charakteru nabywców:

  • Popyt konsumentów indywidualnych,

  • Popyt konsumentów zbiorowych,

  • Popyt producentów ( na czynniki wytwórcze).

Determinanty popytu:

• Potrzeby odczuwalne przez konsumenta,

• Cena dobra,

• Ceny dóbr komplementarnych i substytucyjnych,

• Dochód konsumenta (realny fundusz nabywcy),

• Liczba i struktura ludności,

• Czynniki materialno-rzeczowe (poziom zamożności, stan posiadanych dóbr),

• Czynniki społeczne np.: zwyczaje, preferencje, moda, tradycje, gusty.

• Bezpośrednie zarządzania administracyjne państwa.

Ad. 12

Cena - to suma, za którą dany zasób może być bezpośrednio nabyty. Wchodząc w jego posiadanie, właściciel nabywa tytuł do przeszłego strumienia kapitału, jakiego ten zasób może dostarczyć.

Funkcje ceny:

• Informacyjna - polega na tym, ze ceny są parametrem docierającym do wszystkich podmiotów gospodarczych, zrozumiałym dla nich, pozwalającym określić wielkość dochodów pieniężnych, oraz pobudzającym do określonego działania. Ceny informują nabywcę, o ile zmniejszą się jego zasoby pieniężne, jeśli dokona zakupu danego dobra, natomiast sprzedawcę informują o tym o ile wzrośnie jego dochód, gdy dokona sprzedaży

• Redystrybucyjna(podział) - ceny są narzędziem podziału dóbr i usług, oraz przesuwania dochodów od jednych grup społecznych do innych i do budżetu państwa również, w zależności od struktury nabywanych dóbr i usług oraz struktury i poziomu cen. Państwo również dokonuje redystrybucji dochodów za pomocą cen, przez zróżnicowane obciążenie cen podatkami i cłami, lub też dotuje pewne gałęzie gospodarki.

• Symulacyjna(bodźcowa) - cena to narzędzie oddziaływania na dostawców i odbiorców- im wyższy jest poziom cen, tym większa jest opłacalność produkcji. Niższy poziom cen natomiast, zniechęca producentów i powoduje ograniczenie produkcji. Wyższy poziom cen powoduje również, że producenci podnoszą wartość użytkową swoich wyrobów. Jeżeli natomiast chodzi o konsumentów, to wyższa cena skłania ich do obniżenia spożycia, a niższa stymuluje jego wzrost. Przy pomocy cen Państwo może stymulować wzrost spożycia niektórych wyrobów, oraz regulować poziom dochodów realnych w społeczeństwie.

• Bilansowa – wyraża się tym, ze cena jest podstawowym elementem wpływającym na równowagę rynku, to znaczy pozwala ona osiągnąć stan równowagi na ryku.

Ad.13

Reakcja typowa - popyt zmienia się generalnie w odwrotnym kierunku niż cena. Jeśli cena rośnie, wielkość popytu spada, a jeśli maleje, wielkość popytu rośnie. Jest to prawo popytu, które determinuje kształt krzywej popytu, krzywa popytu jest malejąca.

Reakcja nietypowa:

• Wszystkie wyjątki od prawa popytu,

• Reakcje popytu i ceny w tym samym kierunku,

• Wzrost ceny powoduje wzrost wielkości popytu, a spadek ceny powoduje spadek wielkości popytu.

Paradoks Gifenna – obserwacje dotyczyły wzrostu cen artykułów żywnościowych (chleb, ziemniaki) oraz reakcji an ten wzrost konsumentów o najniższych dochodach. Przy wzroście cen na podstawowe rety kuły żywnościowe rośnie wielkość popytu na te artykuły. Konsumenci o niskich dochodach są zmuszeni zmieniać strukturę wydatków. Redukują wydatki na droższe artykuły żywnościowe , a zwiększają popyt na artykuły podstawowe, których ceny również wzrosły, ale których ceny są relatywnie takie same.

Dobra Giffena – dobra charakteryzujące się znacznym stopniem podrzędności, negatywny efekt dochodowy przewyższa efekt substytucji – wzrostowi (spadkowi) ceny towarzyszy wzrost (spadek) popytu.

Paradoks Veblena - dotyczy dóbr luksusowych i konsumentów o najwyższych dochodach. Produkty lub usługi poszukiwane przez zamożnych konsumentów ze względu na stosunkowo wysoką cenę, z czym wiąże się społeczny prestiż zakupu, wysoka cena dóbr luksusowych jest przyczyną wysokiego popytu, ze spadkiem ceny popyt spada.

Efekt spekulacji – polega na tym, że nabywcy przewidują, że wzrost ceny zapowiada dalszy wzrost ceny, z tym przekonaniem zwiększają popyt, nabywając większe ilości dóbr. Spekulacja polega na zakupie po niższych cenach w celu odsprzedania z zyskiem, gdy ceny wzrosną. Przewidując wzrost cen konsumenci mogą także kupować na zapas, aby oszczędzić na wydatkach w przyszłości.

Efekt snobizmu – polega na tym, że pobudzenie popytu następuje w wyniku świadomości, że mało osób je używa, wynika to z efektu dominacji.

Efekt popularności – polega na tym, że pobudzenie popytu następuje w wyniku świadomości, że wiele osób w danej grupie używa danego rodzaju dóbr (efekt naśladownictwa).

Ad. 14

Prawo Engla – wraz ze wzrostem dochodów udział dochodów wydawanych na artykuły podstawowe spada. W miarę wzrostu dochodów konsument wydaje relatywnie coraz mniej na dobra podstawowe i więcej na dobra wyższego rzędu.

Krzywe Engla – przy stałych cenach pokazują zależność pomiędzy popytem a dochodem przy stałej cenie. Przy wzroście dochodów następuje nasycenie zapotrzebowania i przyrost popytu jest coraz wolniejszy.

Krzywe Engla – przy stałym dochodzie pokazują zależności popytu od zmian cen. Przy stałam dochodzie, popyt zmniejsza się wraz ze wzrostem ceny, im większy dochód tym popyt przy danej cenie jest wyższy.

Ad. 15

Podaż jest to oferta sprzedaży ze strony producentów w danych warunkach przy danej cenie.

Rodzaje podaży:

• potencjalna – ilość towarów, jaką producenci chcieliby sprzedać;

• efektywna;

• substytucyjna;

• Indywidualna tzn. podaży określonego dobra lub usługi ze strony określonego, jednego producenta;

• Rynkowa tzn. podaży danego produktu ze strony wszystkich jego producentów;

• Skierowana tzn. przez określoną grupę producentów do określonej grupy nabywców;

• Zagregowana tzn. podaż wszystkich dóbr (lub usług) ze strony wszystkich producentów;

• Podaż jako stan i jako funkcja:

  • jako stan -informuje jaka ilość danego dobra zostanie zaaferowana przy danym poziomie ceny rynkowej i innych nie zmienionych warunkach wykresem jest punkt;

  • jako funkcja - informuje ile zostanie zaoferowanego danego dobra przy każdym poziomie ceny - wykresem jest krzywa.

Determinanty podaży:

• wielkość popytu,

• ceny dóbr,

• możliwości produkcyjne,

• dostępność zasobów czynników produkcji,

• zmiany produktywności w skutek zmian technologii (wydajności),

• opłacalność produkcji danego dobra i innych dóbr.

Krzywa podaży – jeżeli przyjmiemy, że cena jest stała zmiana jakiegokolwiek czynnika powoduje wzrost lub spadek podaży, czyli przesunięcie całej krzywej podaży w górę lub dół.

Przesunięcia krzywej podaży:

• Wzrost podaży:

  • Wzrost opłacalności produkcji,

  • Spadek kosztów,

  • Przewidywania producenta odnośnie spadku popytu.

• Spadek Podaży:

  • Spadek opłacalności,

  • Przewidywania wzrostu podaży i cen,

  • Wzrost kosztów.

Ad. 16 i Ad. 17

Rynek - zespół warunków, które doprowadzają do kontaktu kupujący – sprzedający w procesie wymiany dóbr i usług.

Zrównanie się wielkości popytu i podaży (punkt przecięcia się krzywych) wyznacza wielkość i cenę równowagi rynkowej.

Mechanizm rynkowy wynika z wzajemnych zależności między ceną, popytem i podażą, polega na tym, że jakakolwiek nierównowaga między tymi elementami rynku uruchamia siły (reakcje sprzedających i kupujących) kierujące popyt i podaż do stanu równowagi osiąganego przy cenie równowagi rynkowej.

Zmiany równowagi rynkowej:

• Krzywa podaży przesuwa się w dół: cena równowagi maleje a ilość równowagi wzrasta.

• Krzywa podaży przesuwa się w górę: cena równowagi wzrasta a ilość równowagi maleje.

• Krzywa popytu przesuwa się w prawo: cena i ilość równowagi rosną.

• Krzywa popytu przesuwa się w lewo: cena i ilość równowagi maleją.

P0 – cena równowagi rynkowej;

P1 – cena poniżej poziomu równowagi wywołująca niedobór rynkowy w wymiarze X4-X2;

P2 – cena powyżej poziomu równowagi powodująca utrzymywanie się na rynku nadwyżki towarowej niemożliwej do zbycia po tej cenie przy założeniu ceteris paribus. Nadwyżka rynkowa wynosi X3-X1.

Nadwyżka konsumenta jest to różnica między ceną jaką konsument byłby w stanie zapłacić za daną jednostkę dobra a ceną faktycznie płaconą. Całkowita nadwyżka konsumenta jest to suma nadwyżek uzyskanych na poszczególnych jednostkach danego dobra.

Nadwyżka producenta jest to różnica między przychodem ze sprzedaży określonej ilości dobra po obowiązującej cenie rynkowej a przychodem koniecznym do skłonienia producenta do dostarczenia tej ilości dobra. Całkowita nadwyżka producenta jest to suma nadwyżek uzyskanych na poszczególnych jednostkach danego dobra.

Kontrola cen (interwencja państwa) – polega na administracyjnym określeniu cen minimalnych lub cen maksymalnych.

Ad. 18

Analizując zmiany cen oraz zmiany wielkości popytu i podaży w dłuższym okresie czasu stwierdzimy, że charakteryzują się one ruchem cyklicznym, czyli regularnymi wahaniami o przeplatających się okresach wzrostu i spadku. Cykliczny ruch cen produktów oraz rozmiarów produkcji można przedstawić przy pomocy prostego modelu, który ze względu na swoją postać graficzną nazywany jest modelem pajęczyny.

Jest to model dynamiczny ponieważ uwzględnia czynnik czasu we wzajemnych zależnościach między zmianami cen i zmianami wielkości produkcji.

Warto zauważyć, iż w powyższym przypadku nachylenia krzywej podaży i krzywej popytu są identyczne. Jeżeli nachylenie krzywej podaży jest większe niż nachylenie krzywej popytu wtedy mamy do czynienia z tłumionymi wahaniami cen i wielkości oferowanych produktów.

W przypadku odwrotnym, tzw, większego nachylenia krzywej popytu aniżeli krzywej podaży wahania PiQ przybierają charakter wybuchowy – nieustannie zwiększa się.

Ad. 19

Państwowa kontrola cen - reguły i przepisy uniemożliwiające dostosowanie się cen do poziomu równowagi rynkowej.

Cena maksymalna - określany przez państwo pułap cenowy , powyżej którego nie mogą być zawierane transakcje.

Cena maksymalna (P₁) jest to cena wyznaczana administracyjnie poniżej ceny równowagi (na skutek presji konsumentów). Efektem są niedobory towaru, koncesjonowanie, czarny rynek. Stratą dla państwa są mniejsze wpływy z podatków od przedsiębiorstw, które przy wyznaczonej cenie ograniczają produkcję danego dobra.

Cena minimalna - określany przez państwo pułap cenowy, poniżej którego nie mogą być zawierane transakcje - uzupełnianie prywatnego popytu lub podaży przez państwo kupujące lub sprzedające pewne ilości dóbr.

Cena minimalna (P₂) wyznaczana jest powyżej ceny równowagi (na skutek presji producentów). Powoduje to powstanie nadwyżki rynkowej. Państwo skupuje nadwyżki towaru z rynku.

Ad. 20

Państwo nakłada podatki - finansuje zakupy dobór oraz płatności transferowe, nakładając podatki i zaciągając pożyczki.

Np. podatek dochodowy czy VAT (są zwykle dopełniane przez podatki lokalne), deficyt budżetowy może być finansowany za pomocą pożyczek (zwiększa dług publiczny).

Warto zauważyć, że zgodnie z teorią opodatkowania nie ma różnicy, czy podatkiem zostaną obłożeni konsumenci czy producenci. Zarówno producenci jak i konsumenci ponoszą koszty wprowadzenia podatku (w stosunku, który jest zależny od elastyczności cenowej popytu i podaży). Obie grupy pomniejszyły swoją nadwyżkę na rzecz ściągniętego podatku.

Państwo próbuje stabilizować gospodarkę - każda gospodarka rynkowa cierpi z powodu cykli koniunkturalnych.

Cykl koniunkturalny polega na wahaniach rozmiaru produkcji społecznej (PKB),którym towarzyszą

zmiany poziomu bezrobocia oraz stopy inflacji.

Państwo może wpływać na to:

• obniżając podatki podczas recesji, żeby ludzie zwiększyli wydatki i zwiększyli PKB.

• kontrolując ilość pieniądza, może ją zwiększać szybciej podczas recesji(Bank Anglii w WB)

• kiedy stopa inflacji wysoka, bank centralny może zmniejszać stopę wzrostu podaży pieniądza.

Państwo wpływa na alokację zasobów - stosując regulacje i system prawny wpływa na to jak są produkowane dobra.

• bezpośrednio: Przy pomocy podatków i transferów zabiera część dochodów jednym i przekazuje je innym.

Np. opodatkowuje papierosy i ogranicza wielkość jego produkcji.

• pośrednio: Przez podatki zawarte w cenach, oraz przez subsydia, które są ujemnymi podatkami.

Np. subsydiuje dobro takie jak mleko - wzrost jego produkcji.

Ad. 21

Elastyczność popytu jest to miara procentowej (względnej) zmiany popytu w stosunku do procentowej (względnej) zmiany czynnika wpływającego na popyt. Popyt zmienia się w tym samym kierunku co dochody i w odwrotnym kierunku niż ceny.

Elastyczność cenowa popytu – mierzy procentową reakcję względnej zmiany popytu na dane dobro na względną zmianę ceny tego dobra.

$$\text{Ep} = - \frac{D}{D}:\frac{P}{P} = - \frac{D_{1} - D}{D}:\frac{P_{1} - P}{P} = - \frac{D}{D}*100\%:\frac{P}{P}*100\%$$

Elastyczność to zmiany względne.

Nachylenie to zmiany absolutne.

Ep>0 – działa prawo popytu.

W wyjątkowych sytuacjach (dobra Giffena) współczynnik będzie ujemny, będzie to oznaczało, ze cena i popyt zmieniają się w tym samym kierunku.

Ep<0 – wyjątki od prawa popytu.

Rodzaje popytu według rodzajów elastyczności:

• IEpI=1 – popyt proporcjonalny, neutralny;

• lEpl>1 – popyt elastyczny:

  • Ep>1 – towary luksusowe;

  • Ep<-1 – dobra Giffena.

• Ep=0 – popyt sztywny;

• lEpl<1 – popyt nieelastyczny:

  • Ep<1 – produkty żywnościowe i niektóre użytkowe;

  • Ep>-1 – podstawowe artykuły żywnościowe i lekarstwa.

Ad. 22

Elastyczność cenowa podaży – jest to procentowa zmiana popytu pod wpływem procentowej zmiany ceny. Współczynnik cenowej elastyczności podaży ES informuje nas o tym o ile % zmieni się podaż na dane dobro, jeżeli cena tego dobra zmieni się o 1%. Jest to relacja między względnymi zmianami podaży, a powodującymi je względnymi zmianami ceny.

$$\mathbf{\text{Es}}\mathbf{=}\frac{\mathbf{}\mathbf{S}}{\mathbf{S}}\mathbf{:}\frac{\mathbf{}\mathbf{P}}{\mathbf{P}}\mathbf{= \ }\frac{S_{1} - S}{S}:\frac{P_{1} - P}{P}$$

W zależności od wartości współczynnika cenowej elastyczności podaży wyróżnia się:

• Es=0 – podaż nieelastyczna zmiana ceny nie wywołuje żadnych zmian w wielkości podaży.

• Es=1 – podaż jednostkowa % zmiana wielkości podaży jest dokładnie równa % zmianie ceny.

• 0<Es< 1 – podaż mało elastyczna % zmiana wielkości podaży jest mniejsza od % zmiany ceny.

• Es>1 – podaż elastyczna % zmiana wielkości podaży jest większa od % zmiany ceny.

• Es>∞ - podaż doskonale elastyczna minimalna % zmiana ceny wywołuje maksymalna % zmianę wielkości podaży.

Determinanty elastyczności podaży:

• rodzaj towaru (np. dzieła sztuki, bogactwa naturalne charakteryzują się doskonałą nieelastycznością);

• horyzont czasowy (w bardzo krótkim okresie podaż jest sztywna, w długim natomiast jej elastyczność jest stosunkowo duża);

• struktura i poziom kosztów produkcji poszczególnych producentów

Ad. 23

Elastyczność krzyżowa (mieszana) popytu – jest to reakcja względnej (procentowej) zmiany popytu na dane dobro do względnej (procentowej) zmiany ceny innego dobra, substytucyjnego lub komplementarnego.

$$\text{Exy} = \frac{{D}_{x}}{D_{X}}:\frac{{P}_{y}}{P_{y}} = \frac{{D}_{x}}{D_{X}}*100\%:\frac{{P}_{y}}{P_{y}}*100\%$$

Elastyczność mieszana może być dodatnia gdy dobra X i Y to substytuty np. jeśli rośnie cena masła rośnie popyt na margarynę. Exy>0 - substytucyjne

Jeśli współczynnik jest ujemny dobra X i Y są dobrami komplementarnymi np. wzrost ceny benzyny powoduje spadek popytu na samochody i odwrotnie. Exy<0 – komplementarne

Dobra substytucyjne – to towary i usługi spełniające podobne bądź zupełnie pokrywające się funkcje. Mają podobne zastosowanie i podobne właściwości np. masło i margaryna, kredyt i pożyczenie pieniędzy od znajomego. W związku z tym, że dają podobne korzyści, wzajemnie się zastępują. Gdy rośnie popyt na dobro A, maleje popyt na dobro B.

Dobra komplementarne to towary lub usługi wzajemnie się uzupełniające, jedno dobro potrzebuje drugiego do prawidłowego działania, np. komputer i monitor, samochód i benzyna. Jeżeli rośnie popyt na dobro A to popyt na dobro B także wzrasta, oraz analogicznie - jeżeli cena jednego dobra komplementarnego rośnie, wpływając na zmniejszenie popytu, popyt drugiego dobra (komplementarnego względem pierwszego) również maleje. Przykładem jest np. załamanie się rynku silników z dużymi pojemnościami podczas kryzysu paliwowego w USA, kiedy to cena benzyny drastycznie skoczyła.

Ad. 24

Stosunek względnej (procentowej) zmiany popytu do względnej (procentowej) zmiany dochodu nazywamy elastycznością dochodową popytu.

$$\text{Em} = \frac{D}{D}:\frac{M}{M} = \frac{D}{D}*100\%:\frac{M}{M}*100\%$$

Em>0 – wzrost dochodów powoduje wzrost popytu, a spadek dochodów spadek popytu.

Em<0 – wzrost dochodów powoduje spadek popytu, a spadek dochodów wzrost popytu.

Elastyczność dochodowa będzie zazwyczaj dodatnia, dochód i popyt zmieniają się w tym samym kierunku.

Rodzaje popytu według kryterium elastyczności:

• lEml=1 – popyt neutralny, zmiana dochodu o 1% powoduje zmianę popytu o 1%;

• lEml>1 – popyt elastyczny, zmiana dochodu o 1% powoduje zmianę popytu o więcej niż 1%;

• lEmL<1 – popyt nieelastyczny, zmiana dochodu o 1% powoduje zmianę popytu o mniej niż 1%;

• Em=0 – popyt sztywny, zmiana dochodu nie powoduje zmian popytu;

Ad. 25

Użyteczność całkowita TU – suma zadowolenia z konsumowanej ilości produktu lub usługi.

Użyteczność marginalna MU – wyraża zadowolenie konsumenta ze zwiększenia (zmniejszenia) konsumpcji danego dobra o kolejną jednostkę. Jest to zmiana użyteczności całkowitej związana ze zwiększeniem (zmniejszeniem) konsumpcji o kolejną dodatkową jednostkę.

$\text{MU} = \frac{\text{TU}}{C}$

Między ilością konsumowanego dobra a użytecznością, czyli miarą zadowolenia z konsumpcji, zastępują zastępujące zależności:

• Użyteczność całkowita konsumpcji danego dobra rośnie (spada) wraz ze wzrostem (spadkiem) ilości konsumowanego dobra,

• Użyteczność marginalna zmniejsza się (rośnie) wraz ze wzrostem (spadkiem) ilości konsumowanego dobra.

I prawo Gossena – użyteczność całkowita rośnie ze wzrostem konsumpcji natomiast w miarę wzrostu konsumpcji użyteczność krańcowa (marginalna) maleje.

Spadek użyteczności marginalnej wynika z tego, że wartość jaką przywiązujemy do poszczególnych jednostek dobra zależy od ilości konsumowanych jednostek dobra. Zadowolenie z pierwszej konsumowanej jednostki dobra jest znacznie większa aniżeli z kolejnej, drugiej jednostki. W rezultacie przyrost zadowolenia z konsumpcji każdej dodatkowej jednostki dobra zmniejsza się. Zależność to jest odwracalna.

Ad.26

Krzywa obojętności pokazuje różne kombinacje dwóch dóbr, dając ten sam poziom całkowitej użyteczności. Użyteczność całkowita podnosi się w miarę przenoszenia się na krzywą położoną wyżej, a po za tym krzywe nie mogą się przecinać i nie dotykają osi.

Nachylenie zależy od preferencji konsumenta. Punkty położone nad krzywą są bardziej preferowane niż jakikolwiek punkt na krzywej. Umożliwiają większą konsumpcje obu dóbr i maksymalizację poziomu zadowolenia. Z kolei każdy punkt pod krzywą jest mniej pożądany niż jakikolwiek punkt na krzywej. Łącząc punkty przynoszące jednakową satysfakcję otrzymamy wiele krzywych, które tworzą mapę obojętności.

Ad. 27

Krańcowa stopa substytucji MSS – dobra X w miejsce dobra Y to ta ilość dobra X, która rekompensuje stratę wynikającą z rezygnacji konsumpcji dobra Y. Stosunek niewielkiej ilości dobra zastępowanego Y do niewielkiej ilości dobra zastępującego X. Graficznie MSS to nachylenie stycznych do krzywej obojętności w danym punkcie.

$$\text{\ \ }\text{MSS} = \frac{P_{x}}{P_{y}}$$

Punktem równowagi R jest punkt stycznej krzywej obojętności i linii budżetowej.

$$\frac{P_{x}}{P_{y}} = \frac{\text{MU}_{x}}{\text{MU}_{y}}$$

Problem substytucyjności – przesuwając się z jednego punktu do drugiego punktu na tej samej krzywej obojętności, możemy zwiększyć konsumpcję jednego dobra tylko i wyłącznie kosztem zmniejszenia drugiego dobra.

Optimum konsumenta – punkt, w którym konsument maksymalizując zadowolenie z konsumpcji znajduje się na najwyżej położonej z możliwych do osiągnięcia krzywej obojętności. Jest to punkt, w którym krzywa obojętności jest styczna do danej linii budżetowej. W punkcie styczności krzywej obojętności z daną linią budżetową relacja wielkości konsumpcji dóbr X i Y oznacza, że stopa, z którą konsument jest skłonny zastąpić ilość konsumowanego dobra X dobrem Y jest równa stopie, która umożliwia tę substytucję przy istniejących ograniczeniach budżetowych.

Ad. 28

Linia budżetowa obrazuje kombinację dóbr X i Y, które mogą być nabyte przy danych dochodach i danych cenach obu dóbr. Założeniem jest wydanie całych dochodów na zakupy dóbr.

M = XP_x + YP_y

Równoległe przesunięcia linii budżetowej powoduje:

• Zmiana dochodu przy stałych cenach,

• Zmiany cen obu dóbr proporcjonalnie przy stałym dochodzie.

Zmianę nachylenia linii budżetowej powoduje zmiana cen względnych (stosunek Px/Py)

$$tg \propto = - \frac{P_{x}}{P_{y}}$$

Ad. 29

II prawo Gossena – konsument maksymalizuje użyteczność, jeżeli stojąc w obliczu wyboru pomiędzy różnymi koszykami dóbr, przy danym dochodzie i przy danych cenach, wybierze taki koszyk przy którym każda złotówka wydana na ostatnią jednostkę każdego dobra przyniesie jednakowy przyrost zadowolenia, czyli taki koszyk dla którego użyteczności marginalne wszystkich dóbr są równe.

Spełnienie tego prawa oznacza osiągnięcie równowagi pod warunkiem, że ceny wszystkich dóbr będą takie same. W przeciwnym przypadku możliwa jest dalsza substytucja, która polega na wyborze najtańszego dobra, uwzględniając następujące zróżnicowanie cen. Równowagę zapewnia nie wyrównywanie użyteczności marginalnych tych dóbr a wyrównanie użyteczności marginalnych ostatnich wydawanych na każde z tych dóbr. Konsument maksymalizuje użyteczność, więc osiąga równowagę, jeżeli użyteczności marginalne ostatnich złotówek wydanych na każde z dóbr są takie same.

$$\frac{\text{MU}_{x}}{P_{x}} = \frac{\text{MU}_{y}}{P_{y}}\text{\ \ \ \ \ \ \ \ \ \ \ \ \ \ \ \ \ \ \ \ \ \ \ \ \ \ \ \ \ \ \ \ \ \ \ \ \ \ \ }\frac{\text{MU}_{x}}{\text{MU}_{y}} = \frac{P_{x}}{P_{y}}$$

Konsument dążąc do stanu równowagi, wyrównuje użyteczności krańcowe nabytych i konsumowanych dóbr. Użyteczności te są wówczas proporcjonalne do cen tych dóbr.

Ad. 30

Okres krótki – to taki, w którym wielkość zużycia jednego lub kilku zasobów nie może ulegać zwiększeniu.

Okres długi – jest na tyle długi, ze przedsiębiorstwo może powiększyć nakłady wszystkich czynników.

Technologia – wiedza w tym w jaki sposób zasoby mogą być połączone. Są to metody wytwarzania określające proporcje w jakich przedsiębiorstwa zatrudniają czynniki wytwórcze. Decyzja o ilości wykorzystywanych czynników zależy od metody produkcji, cech tych czynników i ich produktywności.

Czynniki stałe – to takie, których wielkość jest niezmienna w krótkim okresie. Przedsiębiorstwo nie może powiększyć ich nakładów, np.: inwestycje na kapitał trwały.

Czynniki zmienne – to takie, których ilość może się zmieniać dowolnie nawet w krótkim okresie, np.: zatrudnienie.

W okresie krótkim działa prawo wydajności nieproporcjonalnej, gdy przy stałej technice i technologii, organizacji produkcji i zdolnościach produkcyjnych wzrost produkcji można osiągnąć powiększając jedynie nakłady czynników zmiennych. Przyrost produkcji następuje do wyczerpania rezerw zdolności produkcyjnych kapitału trwałego. Prawo działa zawsze, gdy ilość pewnych zasobów nie może być w pewnym czasie powiększana i gdy technologia produkcji jest stała. Przy stałej technologii konieczne jest zatrudnienie czynników wytwórczych w określonych proporcjach, aby osiągnąć zamierzony efekt.

Chcąc zwiększyć produkcję powinnyśmy stosować nakłady czynników produkcji w proporcjach wynikających ze stosowanej technologii. Powiększenie nakładów tylko jednego czynnika lub części czynników wytwórczych (czynnik zmienny), gdy ilość pozostałych czynników są stałe, powoduje najpierw więcej niż proporcjonalny przyrost produkcji w stosunku do nakładów a następnie jeśli zachwiane zostaną optymalne proporcje w jakich czynniki te powinny być stosowane przy danej technologii, nastąpi mniej niż proporcjonalny przyrost produkcji w stosunku do zakładów. Zależność tę przedstawia krzywa produkcji w okresie krótkim czyli krzywa Knighta.

Założenia funkcji w okresie krótkim:

• Stałość technologii organizacji produkcji i zdolności produkcyjnych,

• Funkcja produkcji jest ciągła,

• Wielkość produkcji zależy od wielkości czynników zmiennych.

TP – wielkość produkcji (produkcja całkowita.

V – czynnik zmienny.

0E – TP szybciej niż V.

EA – V rośnie, ale TP rośnie coraz wolniej.

Produkcyjność przeciętna AP – to wielkość produkcji przypadająca na jednostkę nakładu czynnika zmiennego.

$$\text{AP} = \frac{\text{TP}}{V}$$

Miarą produkcyjności przeciętnej w sensie geometrycznym jest tg kąta nachylenia prostych poprowadzonych z początku układu współrzędnych do kolejnych punktów na krzywej produkcji w stosunku do osi odciętych.

Produkcyjność krańcowa (marginalna) MP – jest to przyrost produkcji związanych ze wzrostem nakładów czynnika zmiennego o jednostkę.

$$\text{MP} = \frac{\text{TP}}{V}$$

Miarą produkcyjności krańcowej w sensie geometrycznym jest tg kąta nachylenia stycznych do kolejnych punktów na krzywej produkcji w stosunku do osi odciętych.

Podjęcie decyzji produkcyjnych dotycząca rozmiarów produkcji przebiega dwuetapowo:

• Korzystamy z warunku MC=MR, aby określić rozmiary produkcji przy których zysk jest maksymalny lub strata minimalna.

• Odwołujemy się do warunków kosztu przeciętnego (porównujemy ATC z ceną) w celu uzyskania odpowiedzi na pytanie czy produkcja określona warunkiem MC=MR rzeczywiście zapewnia nam zyski i pozwala kontynuować działalność w długim okresie.

Przedsiębiorstwo osiąga tzw. techniczne optimum produkcji (tj. optymalną z technicznego punktu widzenia wielkość produkcji) przy spełnieniu warunku MC=ATC. Dla tego warunku wytwarzana wielkość produkcji charakteryzować się będzie najniższymi przeciętnymi kosztami wytwarzania.

Ad. 31

Koszty jest to wyrażone wartościowo zużycie składników majątku trwałego i obrotowego, usług obcych, nakładów pracy oraz niektóre wydatki nie stanowiące zużycia (podatki, składki ZUS) związane z prowadzeniem normalnej działalności przez jednostkę gospodarczą w określonej jednostce czasu(pewna ilość dóbr zużyta przy produkcji).

Można wyróżnić trzy podstawowe układy kosztów:

• Układ rodzajowy,

• Układ funkcjonalny,

• Układ kalkulacyjny.

Układ rodzajowy kosztów dzieli koszty według rodzaju i obejmuje następujące grupy kosztów:

1. amortyzacja - celowe wyrażone wartościowo zużycie środków trwałych oraz wartości niematerialnych i prawnych,

2. zużycie materiałów i energii - zużycie surowców, materiałów zapasowych, opakowań, paliwa, książek, czasopism, energii (elektrycznej, cieplnej, wodnej, sprężonego powietrza),

3. usługi obce - obróbka obca, usługi: transportowe, remontowe, łączności, najmu, leasingu, bankowe,

4. wynagrodzenia - wynagrodzenia brutto za prace wykonane na rzecz danego podmiotu,

5. ubezpieczenia społeczne i inne świadczenia - obciążające pracodawcę składki na ubezpieczenie społeczne, fundusz pracy i Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych oraz inne świadczenia na rzecz pracowników: wydatki na bhp, szkolenia, ochronę zdrowia,

6. podatki i opłaty - podatki: od nieruchomości, środków transportu oraz opłaty: skarbowe, notarialne, administracyjne, sądowe, za zanieczyszczanie środowiska,

7. pozostałe koszty rodzajowe - podróże służbowe, ubezpieczenie majątkowe, stypendia, reklama nie ujęta w innych pozycjach.

Układ funkcjonalny dzieli koszty według miejsc powstawania kosztów:

• koszty działalności podstawowej (produkcyjnej, handlowej, usługowej)- w wypadku działalności produkcyjnej na tym koncie księguje się bezpośrednie koszty związane z tą działalnością, obejmujące: zużycie materiałów bezpośrednich, wynagrodzenie pracowników bezpośrednio produkcyjnych, obróbkę obcą, koszt przygotowania nowej produkcji,

• koszty wydziałowe - pośrednie koszty wytwarzania ponoszone na wydziałach produkcji podstawowej, obejmujące koszty amortyzacji i remontu maszyn, transportu wewnętrznego, zużytych narzędzi, oświetlenia, ogrzewania i utrzymania czystości wydziału,

• koszty zarządu- wynagrodzenia kierownictwa firmy i ogólnego zarządu, koszty podróży służbowych, łączności, biurowe, reprezentacji i reklamy firmy, podatki i ubezpieczenia, koszty utrzymania magazynów, laboratoriów oraz służbowych samochodów osobowych;

• koszty zakupu - związane bezpośrednio z zakupem materiałów jak np. załadunku i wyładunku, przewozu, ubezpieczenia w trakcie przewozu.

• koszty sprzedaży - dotyczą sprzedawanych wyrobów i obejmują: koszty opakowania, załadunku i wyładunku, ubezpieczenia, reklamy oraz podatek akcyzowy od wyrobów.

• koszty działalności pomocniczej- koszty wydziałów: remontowego, transportowego, kotłowni oraz jednostek bytowych i socjalnych: stołówki, hotelu robotniczego, domu wczasowego.

Układ kalkulacyjny klasyfikuje koszty w tzw. pozycje kalkulacyjne niezbędne do obliczenia kosztu wytworzenia produktu. Dzieli on koszty następująco:

• koszty bezpośrednie:

  • materiały bezpośrednie,

  • płace bezpośrednie,

• koszty pośrednie:

  • koszty wydziałowe,

  • koszty zarządu,

  • koszty sprzedaży.

Bazując na klasyfikacji kosztów w układzie kalkulacyjnym można obliczyć różne wielkości kosztów, w szczególności zaś:

• techniczny koszt wytworzenia, będący sumą kosztów bezpośrednich i kosztów wydziałowych,

• koszt całkowity (zakładowy, fabryczny) koszt wytworzenia, będący sumą technicznego kosztu wytworzenia oraz kosztów zarządu,

• koszt własny sprzedaży (pełen koszt własny), będący sumą wszystkich kosztów bezpośrednich i pośrednich.

Ad. 32

Rodzaje kosztów w krótkim okresie czasu:

• Koszt całkowity TC jest to suma wynagrodzeń wszystkich czynników wytwórczych.

TC = TFC + TVC

• całkowitych kosztów stałych TFC - są one niezależne od produkcji i wiążą się ze stałymi czynnikami produkcji (amortyzacja maszyn, odsetki za kredyt, renta za ziemię, podatek od nieruchomości, zatrudnienie księgowego, leasing maszyn itp.).

• całkowitych kosztów zmiennych TVC - zmieniają się wraz z produkcją i wiążą się ze zmiennymi czynnikami produkcji (wynagrodzenia pracowników produkcyjnych, koszt surowców i energii, itp.).

$$\text{ATC} = \frac{\text{TC}}{\text{TP}\text{\ \ }}\text{\ \ \ \ \ \ \ \ \ \ \ \ \ \ \ \ \ \ \ \ \ \ \ \ \ \ \ \ \ \ \ \ \ \ \ \ \ \ \ \ \ \ \ \ }\text{ATC} = \frac{\text{TFC} + \text{TVC}}{\text{TP}}$$

$$\text{AFC} = \frac{\text{TFC}}{\text{TP}}$$

• Koszt przeciętny zmienny AVC – koszty zmienne na jednostkę produkcji.

$$\text{AVC} = \frac{\text{TVC}}{\text{TP}}$$

• Koszt krańcowy (koszt marginalny) MC – koszt jaki ponosi producent w związku ze wzrostem wielkości produkcji danego dobra o jednostkę. Stanowi on przyrost kosztu całkowitego wynikający z wytworzenia dodatkowej jednostki dobra. Koszty krańcowe stanowią dla przedsiębiorcy bardzo ważną informacje przy podejmowaniu decyzji dotyczących wielkości produkcji.

$$\text{MC} = \frac{\text{TC}}{\text{TP}} = \frac{\text{TVC}}{\text{TP}}$$

Miarą geometryczną kosztów krańcowych jest tg kąta nachylenia stycznych do krzywej kosztów całkowitych w stosunku do osi odciętych. Początkowo nachylenie stycznych do TC maleje, najmniejszy kąt jest w punkcie przecięcia TC, po punkcje przecięcia nachylenie rośnie.

Najważniejsze relacje między kosztem marginalnym i kosztami przeciętnymi są następujące:

• MC zrównuje się z AVC i ATC wówczas, kiedy te ostatnie osiągają minimum.

• Jeżeli MC jest mniejszy od AVC i od ATC, wtedy te ostatnie zmniejszają się.

• Jeżeli MC jest większy od AVC i od ATC, wówczas te ostatnie rosną.

• MC i AFC nie są ze sobą powiązane.

• ATC = AVC + AFC. AFC zmniejsza się wraz ze wzrostem produkcji, natomiast

• AVC początkowo zmniejsza się a później rośnie. Dlatego zawsze, kiedy spadek AFC jest większy od wzrostu AVC, ATC będzie spadał.

• AVC osiąga w pewnym punkcie minimum a następnie zaczyna wzrastać. Jeżeli wzrost AVC jest większy od spadku AFC, wtedy ATC zaczyna wzrastać.

• Z powyższych relacji wynika, że AVC osiąga minimum prędzej, aniżeli AFC.

Koszty w okresie długim:

• ATC

• LRAC

• LRMC

Koszty w długim okresie są kosztami zmiennymi. Przyczyną faktu ze wszystkie koszty mają charakter zmienny są następujące czynniki:

• w długim okresie czasu mogą ulegać rozmiary przedsiębiorstwa;

• mogą być zmienione metody produkcji;

• mogą być zatrudnieni nowi pracownicy;

• wynegocjowane nowe umowy z dostawcami

Długi okres określony jest horyzontem planowania. Producent wybiera najkorzystniejsze rozmiary przedsiębiorstwa , planuje powiększanie produkcji i zakładu z punktu minimalizacji kosztów.

Interpretacja zależności LAC i AC - zwiększanie produkcji na drodze powiększania rozmiarów przedsiębiorstwa ma sens ekonomiczny tylko do momentu do zrównania się minimum krzywej AC reprezentującą daną wielkość produkcji z minimum kosztów długookresowych , dalsze zwiększanie produkcji nie ma sensu.

Zależności i związki zachodzące między krzywymi LAC i LMC oraz między MC i AC - między krzywymi kosztów marginalnych w długim okresie czasu LMC a krzywymi kosztów marginalnych w krótkim okresie czasu MC istnieje taka zależność że krzywe MC przecinają zawsze krzywą długookresową LMC przy takich rozmiarach produkcji dla których krótkookresowe krzywe AC są styczne z długookresową LAC. Na lewo od punktu przecięcia jakakolwiek krótkookresowa krzywa MC znajduje się zawsze poniżej LMC , na prawo od tego punktu MC znajduje się powyżej LMC.

Ad. 33

Efekty skali produkcji odnoszą się natomiast do procesów produkcji, w których wszystkie czynniki są zmienne ,a ich zmiany odbywają się według stałych proporcji. W tym znaczeniu efekty skali dotyczą długiego okresu czasu.

Istnieją stałe, malejące i rosnące efekty skali produkcji:

• Stałe efekty skali produkcji: jeżeli wszystkie czynniki zmieniają proporcjonalnie wówczas produkcja zmienia się w tej samej proporcji. Np. jeżeli podwoimy wszystkie czynniki wtedy produkcja wzrośnie dwukrotnie; podobnie jeżeli zmniejszymy wszystkie czynniki dwukrotnie produkcja zmniejszy się mniej niż o połowę.

• Malejące efekty skali produkcji: jeżeli wszystkie czynniki zmieniają się proporcjonalnie wtedy produkcja zmienia się mniej niż proporcjonalnie . Np. jeżeli podwoimy wszystkie czynniki produkcja wzrośnie mniej niż dwukrotnie; podobnie zmniejszymy wszystkie czynniki produkcja zmniejszy się o połowę.

• Rosnące efekty skali produkcji: proporcjonalna zmiana wszystkich czynników powoduje bardziej niż proporcjonalną zmianę produkcji. Np. podwojenie czynników powoduje więcej niż dwukrotny wzrost produkcji, natomiast zmniejszenie czynników o połowę zmniejszenie więcej niż o połowę.

Kształtowanie się długookresowej krzywej kosztów przeciętnych można powiązać ze zjawiskiem korzyści skali produkcji. Początkowo wraz ze wzrostem rozmiarów przedsiębiorstwa osiągane są coraz większe korzyści skali produkcji. Później po przekroczeniu pewnej optymalnej wielkości przedsiębiorstwa, dalsze jego powiększanie prowadzi do malejących korzyści skali.
Jeżeli występują rosnące korzyści skali produkcji, wówczas długookresowa krzywa kosztów przeciętnych (KCP) spada. W przypadku stałych korzyści skali KCP pozostaje nie zmieniona, natomiast w sytuacji malejących korzyści skali KCP wzrasta.

Ad. 34

Analiza rynku:

• produktów,

• konsumentów,

• środków produkcji,

• środków zaopatrzenia.

Formy rynku – liczba uczestników po stronie popytu i podaży:

Popyt \ podaż	Bardzo dużo	Kilka	Jedno
Bardzo dużo	Doskonała konkurencja	Oligopol podażowy	Monopol pełny
Kilka	Oligopol podażowy	Dwustronny oligopol	Ograniczony monopol
Jedno	Monopol popytowy (monopson)	Ograniczony monopol	Dwustronny monopol

Ad. 35

Konkurencja doskonała - (nazywana także wolną konkurencją) jest modelem teoretycznym opisującym jedną z form konkurencji na rynku; cechą charakterystyczną konkurencji doskonałej w odróżnieniu od innych jej form jest przekonanie zarówno kupujących jak i sprzedających, że ich indywidualne decyzje nie mają wpływu na cenę rynkową.

Cechy konkurencji doskonałej:

• Wielu kupujących, każdy jest ceno biorcą, czyli ma minimalny wpływ na cenę,

• Wielu sprzedających, niezależnych od siebie, każdy z nich dysponuje niewielką siła rynkową i ma mały wpływ na cenę swego produktu> Również jest ceno biorcą,

• Identyczność produktu,

• Swoboda wchodzenia i wychodzenia rynku,

• Doskonała informacja.

Założenia doskonałej konkurencji:

• Duża liczba uczestników, przy czym producenci są zależni;

• Standaryzacja produktu, tzn. jest on nie do rozróżnienia od wyrobów innych producentów;

• Ceno biorczość tzn. zarówno producent jak i konsument są zbyt mali w stosunku do całego rynku aby mieć wpływ na cenę;

• Wolne wejście i wyjście na i z rynku czyli swobodny przepływ kapitału;

• Płynność popytu i podaży tzn. brak barier utrudniających sprzedaż dowolnemu odbiorcy lub kupno od dowolnego producenta;

• Doskonała wiedza producentów i kupujących o rynku;

• Maksymalizacja zysku przez producentów i użyteczności przez konsumentów;

• Rynkowa krzywa popytu jest malejąca a krzywa popytu indywidualnego konsumenta doskonale elastyczna (linia prosta).

Ad. 36

Krzywe utargów są to zależności między utargiem całkowitym, utargiem przeciętnym, utargiem krańcowym, a sprzedażą dobra (produktu), przedstawione graficznie przy użyciu wykresu.

Utarg jest to ilość pieniędzy uzyskana ze sprzedaży dobra. Utarg dzielimy na:

• Utarg całkowity to iloczyn sumy sztuk sprzedanego produktu (towaru) (p) na rynku i ceny (c) jednej sztuki tego produktu (towaru);

• Utarg przeciętny (jednostkowy) to iloraz utargu całkowitego (U_c) i sumy sprzedanego produktu (towaru) (p), czyli jest to cena (c) jednostkowa produktu;

• Utarg krańcowy to zmiana utargu całkowitego (ΔU_c), wynikająca ze wzrostu sprzedaży o jedną sztukę produktu (towaru) (Δp).

W warunkach konkurencji doskonałej jest duża liczba przedsiębiorstw. Jeden producent nie posiada decydującego wpływu na rynku, a tym samym nie może oddziaływać na cenę. W tych warunkach cena jest określona przez popyt i podaż, a indywidualny wytwórca jest cenobiorcą. Przedsiębiorstwo sprzedaje swój produkt po ustalonej na rynku cenie, niezależnie od dostarczonej ilości. Utarg całkowity jest wtedy rosnącą funkcją liniową wytworzonej i sprzedanej ilości towaru, a utarg krańcowy jest stałą funkcją liniową (zakładając, że dziedzina i przeciwdziedzina funkcji to liczby dodatnie) i równa się utargowi przeciętnemu, czyli cenie sprzedaży produktu.

U_k = U_p = c

Ad. 37

Równowaga firm w doskonałej konkurencji. (optimum; zysk)

• Od 0 do A i od B do końca – straty.

• Od A do R – zyski.

• W R – zysk maksymalny.

W równowadze w okresie długim:

• ATC nad MR – straty.

• ATC pod MR – zyski.

W okresie krótkim punktem zamknięcia przedsiębiorstwa jest styczna AVC z MC.

Ad. 38

Równowaga w krótkim okresie czasu - przedsiębiorstwo znajduje się w stanie równowagi, jeśli przy danych kosztach produkcji i danej cenie rynkowej wytwarza wielkość produkcji maksymalizującą zysk. Równowaga rynkowa w krótkim okresie czasu znajduje się w punkcie przecięcia krzywej popytu rynkowego z krzywą podaży rynkowej. W punkcie równowagi następuje maksymalizacja zadowolenia wszystkich konsumentów oraz maksymalizacja zysków wszystkich przedsiębiorstw.

Równowaga w długim okresie czasu - gałąź przemysłu znajduje się w punkcie równowagi długookresowej tylko wówczas, kiedy wszystkie przedsiębiorstwa wchodzące w skład gałęzi osiągają równowagę w długim okresie czasu. Przedsiębiorstwo osiąga równowagę, maksymalizację zysku w długim okresie czasu, dostosowując swoją wielkość tak aby przychód marginalny (PM = P) równał się kosztowi marginalnemu (KM) w długim i w krótkim okresie czasu.

W okresie długim:

• Rys1. Z P1 do P2 – straty. Wzrost podaży.

• Rys2. Z P1 do P2 – zyski. Spadek podaży.

Ad. 39

Optimum techniczne – oznacza taką wielkość produkcji danego przedsiębiorstwa, przy której przeciętny koszt całkowity (ATC) wyprodukowania jednostki danego dobra jest najmniejszy (minimalizacja kosztów). Jest wyznaczane w punkcie przecięcia się krzywej kosztów marginalnych z minimum krzywej przeciętnych kosztów całkowitych.

Optimum ekonomiczne - wielkość produkcji, która maksymalizuje zysk ekonomiczny przedsiębiorstwa lub minimalizuje jego stratę. Wyznacza się ją rozwiązując równanie MC = MR (MC - koszt krańcowy, MR - utarg krańcowy). Zysk jest osiągany w sytuacji gdy ATC (przeciętny całkowity koszt produkcji) dla danej wielkości produkcji musi być mniejsze od ceny (ATC<P). Analogicznie: jest to punkt przecięcia krzywych MC(Q) i MR(Q) na wykresie zależności MC i MR od Q (wielkości produkcji).

NIE POKRYWAJĄ SIĘ OT I OE.

Ad. 40

Monopol to rynek na którym znajduje się tylko jeden, jedyny sprzedawca danego rodzaju towaru, czyli czysty monopol to gałąź, którą tworzy jedno przedsiębiorstwo wytwarzające jedyny produkt. Produkt ten nie wytwarza nawet zbliżonych substytutów. Siła monopolowa to zdolność firmy do podnoszenia cen rynkowych poprzez zmniejszenie wielkości produkcji. Firma dysponująca siła rynkową jest ceno dawcą i może kontrolować ceny, gdyż inne firmy nie są w stanie lub nie chcą z nią konkurować.

Założenia monopolu pełnego:

• Jeden producent i sprzedawca;

• Produkt nawet nie posiada zbliżonych substytutów;

• Dostęp do gałęzi bronią bariery uniemożliwiające wyjście na rynek;

• Monopolista jest ceno twórcą i posiada kontrolę nad ceną, może ją kształtować manipulując podażą;

• Reklama jest dobrowolna przy czym ze względu na brak konkurencji stosowana jest reklama społeczna;

• Popyt na wybory monopolu jest bardzo mało elastyczny, prawie sztywny;

• Siła monopolu jest tym większa im bliżej produkt jest niezbędny.

Bariery są zabezpieczeniem monopolisty przed konkurencja, są to:

• Jedyny właściciel np. strategicznego zasobu.

• Prawo wyłączności na sprzedaż danego produktu.

• Opanowana produkcja na wielką skalę, która powoduje, ze inni nie umieszczą się na rynku.

• Nadzwyczaj duże zasoby finansowe, potrzebne do uruchomienia produkcji.

• Jedyny właściciel patentu.

• Jedyny posiadający prawo do znaku firmowego.

• Bariery stanowią istotną przeszkodę rozwoju potencjalnej konkurencji, bowiem należałoby ponieść olbrzymie koszty by te bariery zniwelować.

Rodzaje monopolu:

• Neutralny;

• Ekonomiczny – związany z posiadaniem licencji i patentów, bardzo nietrwały;

• Państwowy – regulowany przez przepisy prawne (telekomunikacja, zakłady zbrojeniowe).

Ad. 41

Utarg w warunkach monopolu lub konkurencji niedoskonałej - przedsiębiorstwo jest wyłącznym dostawcą danego produktu lub ma decydujący udział w ogólnej jego sprzedaży. Utarg całkowity takiego przedsiębiorstwa nie wzrasta proporcjonalnie do sprzedanego towaru. Przedsiębiorca, aby sprzedać więcej, musi obniżyć cenę. Utarg przeciętny (cena), jak również utarg krańcowy, są malejącymi liniowymi funkcjami sprzedawanej ilości towaru, a utarg całkowity to krzywa, która do pewnego momentu nieproporcjonalnie rośnie (utarg całkowity wzrasta szybciej niż sprzedaży), a następnie nieproporcjonalnie maleje (utarg całkowity maleje szybciej niż rośnie sprzedaż). Wpływ zmiany ceny na funkcję utargów całkowitych zależy tu od elastyczności cenowej popytu.

Ep – elastyczność cenowa popytu

Zależności między utargiem całkowity, przeciętnym i krańcowym w warunkach monopolu lub konkurencji niedoskonałej:

• utarg przeciętny i utarg krańcowy wraz ze wzrostem ilości sprzedanych towarów maleją, z tym że utarg krańcowy maleje szybciej niż utarg przeciętny

• utarg całkowity osiąga wartość zero, w tym samym punkcie co utarg przeciętny (U_c=U_p=0)

• utarg całkowity osiąga wartość maksymalną (w punkcie E=1), gdy utarg krańcowy osiąga wartość zero (U_c= max, gdy U_k=0)

• utarg krańcowy może mieć wartości ujemne (może istnieć U_k<0).

Nowa cena – stara cena = czysty utarg

Czysty przyrost utargu sprzedanej jednostki pomniejszony o spadek utargu po starych sprzedaży i starej cenie.

Monopol może osiągnąć w punkcie równowagi krótkookresowej zysk dodatni, zerowy a nawet zysk ujemny (stratę). Jeżeli celom monopolu jest maksymalizacja zysku, wówczas nie może on wyznaczyć ceny i wielkości produkcji w sposób dowolny. Monopol musi uwzględnić ograniczenia rynkowe w postaci krzywej popytu na swoje produkty a także danych kosztów produkcji (danej technologii i cen czynników produkcji).

Fakt, że przedsiębiorstwo posiada pozycję monopolu pełnego nie gwarantuje osiągnięcia zysku pozytywnego. Monopol pełny może być nierentowny, czyli przynosić straty a nie zyski ekonomiczne ze swojej działalności.

Zysk monopolu odpowiada różnicy między przychodem całkowitym i kosztem całkowitym (PCp - KC). Zysk monopolu jest maksymalny wówczas, kiedy różnica ta jest największa. Równocześnie do rozmiarów produkcji maksymalizujących zysk przychód marginalny zrównuje się z kosztem marginalnym (PMp = KM).

Ad. 42

Krótkookresowa równowaga monopolu - biorąc pod uwagę koszty produkcji oraz kształtowanie się przychodów monopol poszukuje optymalnej kombinacji między ceną i wielkością produkcji, tzn. takiej kombinacji, która maksymalizuje zysk monopolu w krótkim okresie czasu.

Monopolista dążąc do maksymalizacji zysku może podnosić cenę lub wielkość produkcji tak, aby różnica między przychodem całkowitym ze sprzedaży (PCp) i kosztem całkowitym (KC) była największa. W wielu interpretacjach ekonomicznych przyjmuje się, że monopol może decydować zarówno o wielkości produkcji, jak i o cenie. Faktycznie jednak swoboda wyboru monopolu ogranicza się do wielkości produkcji lub do ceny, a nie do obydwu wielkości równocześnie.

Ogólny warunek maksymalizacji zysku monopolu pełnego jest podobny, jak w przypadku przedsiębiorstwa doskonale konkurencyjnego: PMp = KM oraz KM rosnący.

Warunki maksymalizacji zysku monopolu pełnego:

• warunek konieczny PMp = KM;

• warunki wystarczające: KM rosnący, lub KM malejący, lecz wolniej aniżeli PMp.

Ad. 43

Monopol również różnicuje ceny:

• Doskonałe (rys.),

• Niedoskonałe (pionowe, poziome) – każdy towar po innej cenie sprzedawany.

Wzrost ceny jest taki sam jak wzrost kosztów.

Ad. 44

Niedoskonałe zróżnicowanie cen –nakładanie kilku odrębnych cen w zależności od poziomu konsumpcji lub dla odrębnych segmentów rynku wyróżnionych na podstawie lokalizacji, wieku klientów, ich dochodów lub innego kryterium nie związanego z kosztami wytwarzania.

Pionowe:

Poziome:

Cena wyższa niż wzrost kosztów – firma musi tworzyć rynki.

Zróżnicowanie:

• Czasowe (doba),

• Przestrzenne (miasta),

• Osobowe (ulgowe, normalne),

• Rzeczowe (sztuki, opakowania).

Ad. 45

Konkurencja monopolistyczna - odnosi się do rynków gdzie działalność gospodarczą prowadzi względnie duża liczba firm oferujących na sprzedaż podobne ale nie identyczne produkty. Mimo znacznej liczby sprzedawców danego dobra jeden z nich ma na tyle mocną pozycję rynkową, że jest w stanie kształtować cenę.

Cechy konkurencji monopolistycznej:

• względnie dużo sprzedających - są rozdrobnieni, ich udział w rynku jest niewielki, firmy produkują 1 produkt np. rynek leków

• zróżnicowanie produktów - np. rynek zabawek; produkty różnią się od siebie, są bardzo zróżnicowane

• konkurencja niecenowa - firny nie konkurują z ceną, konkuruje się jakością produktów, reklamą i warunkami sprzedaży, przywiązuje się wagę do znaków

• warunki wejścia na rynek - względnie łatwe, wejście jest łatwe ale występują pewne bariery np. finansowe.

Ad. 46

Dwie różne krzywe popytu w konkurencji monopolistycznej:

• zmianie cen produktów przedsiębiorstwa nie towarzyszą zmiany cen produktów konkurencyjnych (dd).

• w odpowiedzi na zmianę cen produktów przedsiębiorstwa, konkurenci zmieniają ceny swoich Q produktów (DD).

Podwójnie przełamana krzywa monopolistyczna – krzywa E. Sutenberg.

Ad. 47

Złamana krzywa w oligopolu – z obserwacji wynika, że cena w oligopolu jest względnie stabilna. Raz ustalona na zasadzie narzutu na kosztu nie zmienia się, zjawisko to tłumaczy teoria złamanej krzywej popytu. Przyczyną złamania krzywej popytu jest współzależność cenowa decyzji przedsiębiorstw wchodzących w skład oligopolu. Zakładamy, że na rynku działa kilka firm z których jedna produkuje i sprzedaje TP1 po cenie P1 inne firmy produkują bliskie substytuty.

Teoria złamanego popytu – sztywne ceny (w miarę), a koszty produkcji zmienne.

Ad. 48

Oligopol - forma konkurencji niedoskonałej, jest wtedy gdy na rynku występuje od 2 do kilkunastu producentów ich decyzje cenowe są wzajemnie zależne. Przedsiębiorstwa gospodarcze produkują albo 1 produkt np. stal, albo produkty są bardzo zróżnicowane np. samochody.

Cechy oligopolu:

• wielu uczestników -oligopol popytu oligopson, oligopol podaży;

• produkty bardzo zróżnicowane lub takie same-standard ten sam produkt -oligopol homogeniczny różne produkty - oligopol heterogeniczny;

• wzajemna zależność cenowa - firmy patrzą jak kształtują się ceny ich konkurentów;

• swoboda wejścia - względnie trudna.

Firma, która ma najniższe koszty. P1 > ATC2 Oligopol przedsiębiorczy o najniższych kosztach.

Ad. 49

Przywództwo firmy dominującej - przywództwo może osiągnąć także producent, który zdominował daną gałąź przemysłu (największa wielkość produkcji).Ta forma występuje najczęściej wówczas, gdy jedna z firm ma pozycję dominującą (np. dostarcza 60 % produkcji), a pozostałą część produkcji dostarcza kilka lub więcej mniej­szych przedsiębiorstw.

Mamy wówczas do czynienia z mniej lub bardziej wyraźnym przywództwem cenowym ze strony lidera. Aby zrozumieć skutki istnienia się na rynku lidera, należy założyć, że firma dominująca jest na tyle duża, że może ustalać on ceny dla całej gałęzi, a małym przedsiębiorstwa nie pozostaje nic innego tylko dostosowywać swoją produkcję i sprzedaż do ustalonego przez dominującą firmę poziomu ceny.

W praktyce oznacza to, że przywódca zachowuje się jak monopolista, zaś pozostałe firmy działają w warunkach porównywalnych z konkurencją doskonałą. Poniższy rysunek pomaga zrozumieć zasady powstania ceny i ustalania ilości dostaw rynkowych

Rys Przywództwo cenowe firmy dominującej

D

Sm= ΣKkm

C0

d

C1 D A B

E Kkd D

Uk d

0 Qd Qm Qe= Qd +Qm Q

Krzywa DD przedstawi popyt rynkowy na dane dobro Krzywą popytu przywódcy ilustruje krzywa dd, która powstaje przez odjęcie od całkowitego popytu rynkowego, podaży produkcji wytworzonej przez działające na zasadzie konkurencji doskonałej małe przedsiębiorstw. Ich krzywa podaży Sm=ΣKk to suma ich kosztów krańcowych.

Ilość sprzedawane przez lidera przy każdym poziomie ceny, jest równa całkowitemu popytowi rynkowemu przy tej cenie pomniejszonemu o popyt zaspokojony przez pozostałe firmy

Jeżeli cena wynosi, C0, to popyt rynkowy równy jest podaży małych przedsiębiorstw, a pozostająca dla lidera wielkość popytu wynosi zero. Jest to pierwszy punkt na krzywej jego popytu rynkowego dd

Przy cenie na poziomie C₁, wielkość łącznego rynkowego popytu wzrośnie i równy jest odcinkowi C₁–B, natomiast wielkość podaży małych przedsiębiorstw reprezentuje odcinek C₁–A. Pozostały odcinek A–B jest niezaspokojoną częścią popytu rynkowego przypadającą liderowi. Jeśli (na rysunku równości nie ma) przyłożymy do osi rzędnych w punkcie C1. to leżący na jego końcu punkt D stanowi drugi punkt leżący na krzywej dd. Mając dwa punktu możemy drogą ekstrapolacji wyznaczyć całą krzywą popytu dd Krzywej tej odpowiada leząca pod nią krzywa utargów krańcowych Uk.

Lider cenowy zachowuje się jak monopolista Maksymalizuje zysk w punkcie E, gdzie koszty krańcowe równają się utargowi krańcowemu. Określa optymalną dla siebie produkcję na poziomie (O- Qd), i wyznacza optymalną dla siebie ceną (w tym przypadku wynosi ona C₁). Pozostałe małe firmy zachowują się jak ceno biorcy Przyjmują ją jako daną na zasadzie równości ceny i kosztów krańcowych i dostosowują do niej podaż na poziomie 0-Qm

Wszystkie pozostałe firmy w gałęzi wytwarzają tym samym wielkość produkcji Qm. Globalna wielkość sprzedaży po cenie C₁ odpowiada rozmiarom popytu rynkowego Qe = Qd + Qm

Przywództwo możliwe jest także w przypadku współistnienia na rynku kilku równych sobie przedsiębiorstw. Jeden producent może osiągnąć przywództwo cenowe ze względu na to, iż posiada najniższe koszty produkcji; inni będą musieli podporządkować się temu kierownictwu albo wypaść z rynku ze względu na zbyt niski poziom cen.

Przywództwo cenowe – występuje w przypadku, gdy jedno z przedsiębiorstw działających w danej gałęzi dominuje nad innymi w znaczeniu takim, że wszystkie pozostałe naśladują jego decyzje cenowe. Jeden producent może osiągnąć przywództwo cenowe ze względu na to, iż posiada najniższe koszty produkcji; inni będą musieli podporządkować się temu kierownictwu albo wypaść z rynku ze względu na zbyt niski poziom cen. Przywództwo może osiągnąć także producent, który zdominował daną gałąź przemysłu (największa wielkość produkcji). Przywódca cenowy analizuje warunki cenowo – podażowe dla całej gałęzi i ustala cenę maksymalizującą zysk. W odróżnieniu od poprzedniej struktury oligopolu, w przypadku przywództwa cenowego nie występuje złamana krzywa popytu, ponieważ konkurenci naśladują zmianę ceny symetrycznie.

Przywództwo cenowe z dominacją na rynku.

Trzy formy przywództwa cenowego:

1. przywództwo dominującej firmy - najbardziej typowa forma przywództwa, występuje gdy znaczący udział produkcji jednej firmy pozwala jej kontrolować ceny, pozostałe firmy są stosunkowo małe,

2. przywództwo efektywnej firmy - nie musi to być największa firma, ale firma musi mieć najmniejsze koszty , pozostałe przedsiębiorstwa sprzedają po cenie wyznaczonej, zmiana ceny zależy od różnicy pomiędzy ich kosztami a przedsiębiorstwa wyznaczającego cenę, rynek produktów jednorodnych,

3. przywództwo firmy, która osiąga największy zysk.

Ad. 50

Więź oparta na koncentracji (łączeniu) – polega na tym że przedsiębiorstwa łączą się ze sobą w sposób trwały, tracąc zwykle niezależność. Może to polegać na tym że: duże firmy przyłączają podwykonawców którym narzucają profil produkcji i technologię, jedne przedsiębiorstwa zdobywają kontrolne pakiety akcji lub większość udziałów w innych, przedsiębiorstwa zdobywają kontrolę nad innymi poprzez wybiegi prawne np.: emisja akcji bez prawa głosu, lub koalicja głosujących.

Rodzaje związków:

• Kartel –jest to umowa odnośnie ceny i podziału rynków zbytu. Niezależne przedsiębiorstwa zobowiązują się we własnym interesie nie konkurować ze sobą, ale działać wspólnie w celu maksymalizacji zysku. Umowa dotyczy zwykle stabilizacji ceny na wysokim poziomie i ograniczenia wielkości produkcji, albo podziału rynku zbytu w celu ograniczenia konkurencji. Są to przedsiębiorstwa niezależne finansowo i technicznie, z tej samej gałęzi przemysłu. Oparte na kooperacji.

• Syndykat – przekształcony kartel. Jest to związek ukierunkowany na zbyt, o charakterze czasowym, służący wspólnej działalności handlowej lub ochronie interesów. Związek oparty na kooperacji.

• Konsorcjum – zawierane na określony czas, mająca na celu dokonać określonego przedsięwzięcia finansowego przekraczającego możliwości jednego przedsiębiorstwa. To łączenie kapitału w celu zrealizowania dużego przedsięwzięcia finansowego. Po zrealizowaniu przedsięwzięcia i podzieleniu się zyskami, konsorcjum ulega likwidacji. Związek o charakterze kooperacji.

• Trust – forma monopolizacji wyższa od kartelu. Przedsiębiorstwa tracą samodzielność ekonomiczną i następuje ich zespolenie w jedno przedsiębiorstwo. Związek oparty na koncentracji.

• Koncern – jest to forma, w której koncentracja kapitału oparta jest na więzi produkcyjnej. Pozwala na uniezależnienie się od konkurencji. Przedsiębiorstwa są bardzo silnie powiązane własnościowo, często tracą nawet formalną niezależność. Związek oparty na koncentracji.

• Konglomerat – występuje gdy z istniejącym już monopolem łączą się własnościowo przedsiębiorstwa z innych gałęzi. Ryzyko rozkłada się na więcej sfer działania. Rozwój odbywa się przez dywersyfikację produkcji, co wymaga wzrostu liczby różniących się produktów finalnych, wymagających często innych metod wytwarzania a także metod sprzedaży bądź wymaga wkroczenia do nowych dziedzin wytwarzania. Przyczyną rozwoju jest ograniczana, chłonność rynku i granice lokat inwestycyjnych w gałęzi macierzystej.

• Holding – grupa spółek stanowiąca związek finansowy, która przeznacza swój kapitał na wykupienie takiej liczby akcji lub udziałów innych przedsiębiorstw, by zapewnić sobie kontrolę nad nimi. Teoretycznie kontrolę zapewnia posiadanie 51% akcji przedsiębiorstw. Praktycznie przy nie dużym rozproszeniu akcji, wystarczy dużo mniej, np. 10% lub 15% i mamy pakiet kontrolny. Dotyczy kontroli, a nie działalności inwestycyjnej i ekonomicznie jest uzasadniona wówczas, gdy holding spełnia finansowe, zarządzające i marketingowe funkcje dla zależnych przedsiębiorstw. Związek o charakterze koncentracji.

• Fuzja – najsilniejsza forma związków przedsiębiorstw, gdyż po połączeniu, pojedyncze przedsiębiorstwa tracą swą niezależność gospodarczą i prawną. To wchłonięcie przez większe, mniejsze przedsiębiorstwo, to połączenie 2 równorzędnych przedsiębiorstw, w jedno nowe przedsiębiorstwo.

Ad. 51

Kartel (porozumienie monopolistyczne) - rodzaj grupowej praktyki monopolistycznej, której celem jest eliminowanie lub ograniczanie konkurencji. Porozumienia monopolistyczne dochodzą do skutku wówczas, gdy konkurenci bądź partnerzy nie mają możliwości swoimi jednostronnymi zachowaniami narzucić cen lub zasad współpracy.

Czynnikiem wpływającym na powstawanie karteli jest istnienie rynku oligopolowego, na którym istnieje niewielka liczba podmiotów gospodarczych. Następuje wówczas łatwa możliwość komunikowania się konkurentów i minimalizowanie ryzyka nieprzewidzianych zachowań klienta, odmiennie niż jest to w warunkach naturalnej rywalizacji. W konsekwencji zawierania karteli obniża się zainteresowanie podnoszeniem efektywności gospodarowania.

Negatywne cechy karteli można ująć następująco:

• nie sprzyjają obniżaniu cen,

• ograniczają konkurencję,

• ograniczają samodzielność uczestników rynku,

• wprowadzają restrykcje w stosunku do podmiotów nie będących partnerami porozumień monopolistycznych,

• stanowią zagrożenie interesu publicznego.

Wśród podziałów porozumień antymonopolowych najbardziej ogólny rozróżnia dwa rodzaje porozumień ograniczających konkurencję:

1. porozumienia poziome (kartele horyzontalne) - charakteryzują się tym, że są zawierane pomiędzy konkurentami, a więc podmiotami funkcjonującymi na tym samym stopniu produkcji lub obrotu. Jako przykłady takich porozumień można wskazać uzgodnienia między konkurentami cen, zasad ich ustalania w stosunkach z osobami trzecimi, podział rynku wg kryteriów terytorialnych, asortymentowych, podmiotowych, a także ustalanie lub ograniczanie wielkości produkcji, sprzedaży lub skupu towarów.

2. porozumienia pionowe (kartele wertykalne) - do tych porozumień należą porozumienia polegające na ustalaniu cen odsprzedaży, porozumienia dyskryminujące niektóre kategorie podmiotów, porozumienia służące wymuszaniu transakcji wiązanych.

Do typowych karteli zaliczyć należy:

• kartele cenowe,

• kartele podziałowe (dzielące rynek zbytu lub zaopatrzenia),

• kartele kontyngentowe,

• kartele ograniczające dostęp do rynku lub zmierzające do eliminacji konkurentów.

Ad. 52

Równowaga firm na rynku zapotrzebowania. (Doskonała konkurencja vs. Doskonała konkurencja)

Ad. 53

Podaż pracy:

• Ilość osób (przyrost naturalny),

• Wykształcenie,

• Wiek (produkcyjny, przed i po),

• Płeć (kobieta, mężczyzna),

• Stawka płac.

Krzywa indywidualnej podaży pracy pokazuje zależność między stawką płac a wielkością podaży pracy, czyli określa, ile czasu dany człowiek chce pracować przy każdej stawce płac w danym okresie. Krzywa indywidualnej podaży pracy pokazuje, że im wyższa cena, tym wielkość podaży jest większa. Jest jednak pewien niski poziom płac, poniżej którego gospodarstwo domowe nie będzie oferować swojej pracy na sprzedaż. Na rynku pracy ceną jest nominalna stawka płacy, a wyższym stawkom towarzyszy oferta większej ilości czasu przepracowanego. Jeżeli stawka płac przekracza pewien wysoki poziom, to dochody pracownika stają się na tyle duże, że zaspokaja on swoje potrzeby konsumpcyjne i jednocześnie może zwiększyć udział czasu wolnego. Prowadzi to do ograniczenia podaży pracy.

Krzywa podaży pracy na rynku otrzymujemy przez poziome zsumowanie krzywych indywidualnej podaży pracy, a pokazuje ona zależność między stawką płac i wielkością podaży pracy całego rynku w danym okresie.

rys1. Rynkowa krzywa podaży pracy.

Rys2. Indywidualna krótkookresowa krzywa podaży pracy.

L – stawka płac. AE – Average expenditure.

Ad. 54

Nie pieniężne korzyści z pracy (lekarz, nauczyciel) rys1.:

• Więcej ludzi chce podejmować pracę, więc płaca spada,

• Niepieniężne korzyści: czas wolny, zadowolenie ze spotkań z młodzieżą.

Ad. 55

Nie pieniężne korzyści z pracy (pracownicy sezonowi)rys2.:

• jadą do pracy za granicę (mają złe warunki),

• w wyniku polepszenia warunków (niepieniężne korzyści) – mniejsza płaca,

• spada popyt.

Ad. 56

Płaca – zakład przeciętny (elenage expenditure)AE = PŁ.

Funkcje płacy:

• Bodźcowa(zależy od systemu wynagrodzenia):

  • Czasowy,

  • Czasowy z premią,

  • Rekordowy (więcej wypracujesz więcej dostaniesz).

• Dochodowa(płaca jest dochodem, im jest większy tym większa konsumpcja),

• Kosztowa (płaca jest kosztem dla przedsiębiorcy).

Fundusz płac – nakład całkowity (total expenditure) TE = AE.

Nakład końcowy – o ile wzrośnie nakład na jednego daoatkowego pracownika (marginal expenditure).

$$ME = \frac{TE}{V}$$

Ad. 57

Czas pracy i alternatywny czas wolny. $D = t*l\ \ \ \ \ \ \ \ \ \ \ \ \ \ \ \ \ \ \ \ \ \ \ \ \ \ \ l = \frac{D}{t} = tg\alpha$

Alternatywny czas pracy 24h czas wolny

Równowaga gospodarstwa domowego na rynku pracy.

Ad. 58

Oszczędności:

• w formie pieniężnej,

• w formie niepieniężnej(nieruchomości, obrazy, znaczki itp.).

Czynniki wpływające na formę oszczędności:

• oczekiwana stopa zwrotu(oprocentowanie),

• ryzyko związane z oszczędnościami(im większe ryzyko tym więcej oczekujemy, że dostaniemy)akcje i obligacje duże ryzyko,

Stopa zwrotu= [(kapitał końcowy-kapitał początkowy)/kapitał początkowy]*100

• płynność(możliwość dostępu do oszczędności),

• koszty transakcji(opłaty).

Stopa zwrotu:

• dzienna stopa zwrotu,

• tygodniowa stopa zwrotu,

• miesięczna stopa zwrotu,

• roczna stopa zwrotu.