Czynniki hamujące komunikację lekarz-pacjent:
- czas – dla większości lekarzy czas jest niezwykle cenny i musi być racjonalnie dzielony na liczne zajęcia w ciągu dnia, a także rezerwowany na sytuacje nieprzewidziane. To presja czasowa powoduje, że lekarz niechętnie angażuje się w sprawy i znaczeniu marginalnym i mało istotne. Osobiste odczucia pacjenta, mogą być postrzegane jako należące do takiej właśnie kategorii. Chorzy czasem powstrzymują się przed wyrażaniem swoich obaw i odczuć, widząc, że lekarz ma nie zbyt wiele czasu.
-cierpienie i śmierć – wszyscy lekarze poturbują czegoś w rodzaju warstwy ochronnej przed przykrytymi uczuciami, nieuchronnie wywołanymi w trakcie ciężkiej choroby przez ból, cierpienie i śmierć pacjenta. Rdzenie sobie z tymi emocjami jest dla lekarzy trudnie. Większość z nich czuje, że ich powinnością zawodową jest przynoszenie ulgi w cierpieniu, a śmierć jest ostateczną klęską ich wysiłków. Często lekarze i pielęgniarki odsuwają się od pacjentów, będących w stanie terminalnym, żeby zapewnić sobie emocjonalne przetrwanie.
- seksualność – w praktyce lekarz styka się z różnymi formami nagości i często jego kontakt z pacjentem polega na dotykaniu intymnych miejsc jego ciała. Intymności występującej w praktyce klinicznej należy nadać walory profesjonalizmu, aby stała się bezpieczna i emocjonalnie wygodna zarówno dla pacjenta, jak i lekarza. Lekarze muszą przyjąć postawę obojętną wobec nagości i dotykania okolic intymnych, Tę postawę mogą osiągnąc tylko przez „odseksualnienie” pacjenta jako osoby.
Umiejętność okazywania troski
Comfort (wygoda, komfort)
Acceptance (akceptacja)
Responsiveness (reagowanie)
Empathy (empatia)
Komfort – ucz uczucie komfortu wynika ze zdolności poruszania tematów i spraw powszechnie uważanych za kłopotliwe lub bolesne (np. śmierć i seksualnośc) w taki sposób, by jednocześnie nie poczuć się niezręcznie lub nieswojo. Pacjenci wyczuwają, że dana sytuacja nie wprawia lekarza w zakłopotanie i sami czują się pewniej i bardziej komfortowo.
Akceptacja - ta umiejętność wynika z poszanowania uczuć i nastawień, jakie pacjent przynosi ze sobą do gabinetu. Pozwala na to, by nie przeszkodziły one w nawiązaniu wzajemnego porozumienia i komunikacji. Czasem uczucia pacjenta związane z chorobą (gniew, strach, apatia, niedowierzenie) mogą zirytować lub zezłościć lekarza.
Reagowanie – zdolność do reagowanie lekarza na pośrednie i niekompletne przekazy nadawane przez pacjenta w trakcie rozmowy. Najważniejszym elementem tej umiejętności jest nie tyle formułowanie odpowiedzi, ile wykazanie się wrażliwością i czujnością.
Empatia – reakcje empatyczne są nieodłączną częścią codziennych rozmów międzyludzkich prowadzonych w ciepły i serdeczny sposób. Wszystkie one przekazują podobna informację: „Wiem jak się czujesz. Sam czułbym się podobnie w takiej sytuacji. Uważam twoje uczucia za całkowicie naturalne”. Empatią jest więc ograniczoną, lecz pozytywną reakcją na uczucia drugiej osoby, bez względu na to, czy wyrażane są one otwarcie, czy też nie.
Trudne relacje lekarz-pacjent
Trudności ze strony pacjenta, gdy :
Jest on brudny, zaniedbany, brzydko pachnący
Stosuje uniki lub oszustwa
Nadużywa alkoholu, narkotyków lub innych używek.
Składał formalne skargi na sposób leczenia
Jest wrogo nastawiony do personelu medycznego
Usiłuje manipulować lekarzem i stosuje prowokacje seksualne
Obsesyjnie zajmuje się nieistotnymi szczegółami dotyczącymi jego choroby
Trudności ze strony lekarza, gdy:
Jest on nieuprzejmy i władczy, nie liczy się z innymi
Ma problemy emocjonalne lub jest wyczerpany fizycznie
Ma problemy w życiu osobistym
Rozwija się u niego choroba psychiczna
Występuje konflikt etyczny
Brak wsparcia zawodowego
Konieczne jest wykonanie czynności, pozostającej poza kwalifikacjami lekarza
Rozmawianie z dziećmi
Czynniki wpływające na powodzenie rozmowy:
Przygotowanie dziecka (przez rodzica) na wizytę w szpitalu/przychodni
Przyjemna atmosfera
Zabawki w poczekalni, miejsce do karmienia i przewijania niemowlaków
Gabinet, w którym przyjmowane są dzieci powinien być jasne, ściano warto pomalować na ciepłe kolory, obrazy/plakaty na ścianach powinny być radosne
Nie należy wykładać na stół przyborów, oprócz tych rutynowo używanych do badania (stetoskop, latarka, otoskop)
Należy zwracać się do dziecka po imieniu
Trzeba je traktować jako partnera w rozmowie
Należy uszanować godność dziecka jako człowieka
Rozmawianie z nastolatkami:
młodzi ludzie nie chcą rozmawiać o swoich problemach zdrowotnych w obecności
kogokolwiek z rodziny
rozmowa z lekarzem może ich onieśmielać, lepsza może być rozmowa z grupą rówieśników z tym samym problemem
unikanie przez lekarza postawy zdystansowanej
zbudowanie na początku rozmowy pewnej formy wzajemnych stosunków jest rzecz ą bardzo istotną – zadanie kilku pytań o rodzinę, szkołę, zainteresowania, plany na przyszłość, pozwolą młodemu pacjentowi odczuć, że jest traktowany jako osoba
dobrze jest, jeśli lekarz jest postrzegany jako osoba, ale nie może zbyt natrętnie mówić o sobie
zapewnienie poufności rozmowy
Problemy w komunikacji z nastolatkiem:
dorośli ich nie słuchają
dorośli dają im wykład
protekcjonalne traktowanie
są wścibscy
używanie słów niezrozumiałych
brak poczucia humoru
Rozmawianie z ludźmi starszymi
Przeszkody w komunikacji:
demencja
głuchota
dyzartria (zaburzenie mowy, problem z artykulacją na poziomie krtani, spowodowane porażeniem)
dysfazja (zaburzenie funkcji mowy spowodowane przez uszkodzenie lewej półkuli mózgowej; pacjent ma trudności ze zrozumieniem treści słów i ubraniem swych myśli w słowa; pacjent może zachować zdolności poznawcze, zdaje sobie sprawę z otaczającej go rzeczywistości)
starszy pacjent nie dający się lubić
Rozmawianie z pacjentami umierającymi
pacjenci szukają potwierdzenia, że rzeczywiście umierają
pacjenci oczekują zainteresowania lekarza jego stanem
pacjenci często przestają traktować lekarza jako profesjonalistę, ale bardziej jako zaufanego bliskiego człowieka
lekarz musi aktywnie słuchać pacjenta, poświęcić mu czas
lekarz nie opiekuje się wyłącznie umierającym pacjentem, ale również jego krewnymi i bliskimi
nic nie jest ważniejsze dla pacjenta i jego rodziny niż fakt, że lekarz zawsze znajdzie czas, by zająć się osobistymi, szczególnymi potrzebami członków rodziny chorego
istotą rozmów z pacjentami umierającymi powinna być szczerość, otwartość, bazujące na profesjonalizmie, kompetencji i empatii lekarza. Lekarz powinien być przyjacielem, umiejącym okazać ludzkie uczucia, pokorę i poczucie humoru
NIEPEŁNOSPRAWNOŚĆ
Definicja – określenie człowieka jako osoby niepełnosprawnej, oznacza, że jego stan zdrowia fizycznego lub psychicznego powoduje trwałe lub długotrwałe utrudnienie, ograniczenie lub uniemożliwienie udziału w stosunkach społecznych i wypełniania ról według przyjętych kryteriów i obowiązujących norm.
Etapy akceptacji niepełnosprawności:
wg. Nancy Kerr
szoku - „To nie ja”; bezpośrednio po urazie ciała człowiek nie zdaje sobie sprawy ze swojego położenia, znajduje się on w pełnej dezorientacji; pacjent ma poczucie pełnej sprawności.
oczekiwania poprawy - „Jestem chory, ale wyzdrowieję”; osoba niepełnosprawna zaczyna uświadamiać sobie swój stan, ale traktuje go jako chwilowy, doświadcza go jako przechodzenie choroby, a nie kalectwo; poszukuje nowych metod leczenia, nie koniecznie u lekarzy
lamentu – „Wszystko jest stracone”; doświadczenie pełnego cierpienia związanego z kalectwem; pacjent staje się depresyjny, apatyczny, zrezygnowany, życie traci sens, pojawiają się myśli samobójcze
obrony A (zdrowej) – „Bez względu na wszystko idę do przodu”; podejmowanie prób usprawnienia własnego ciała, w celu osiągnięcia tego, co uznaje za wartościowe; rozpoczyna się proces akceptowania własnego położenia; kalectwo przestaje być postrzegane jako bariera, całkowicie uniemożliwiająca osiągniecie życiowych celów
obrony B (neurotycznej) – „W przyszłości może zaakceptuję swoje kalectwo”; negowane jest istnienie jakichkolwiek barier związanych z kalectwem, których nie można zlikwidować; takie osoby starają się udowodnić sobie i otoczeniu, że dobrze przystosowali się do niepełnosprawności; nie wszystko jednak jest możliwe, co powoduje powrót do poprzednich faz
przystosowania – „Życie jest trudne, ale nie takie znów złe”; osoba niepełnosprawna zaczyna traktować swój defekt fizyczny jako jedną z charakteryzujących ją cech; jednak nawet na etapie pełnej akceptacji kalectwa, osoba niepełnosprawna może mieć trudności przystosowawcze (ze względów egzystencjalnych i religijnych oraz wymuszenia przez otoczenie cierpienia osoby niepełnosprawnej)
Kryzys związku z partnerem seksualnym (wg. Giovanna Nigro) – powrót do naturalnego środowiska łączy się z rozpoznaniem przez osobę niepełnosprawną własnej sprawności seksualnej, ewentualnej utraty atrakcyjności fizycznej dla partnera, zagrożenia związane z utratą jego miłości, wierności itp. Niekiedy osoba niepełnosprawna staje przed niełatwym problemem znalezienia osoby, z którą będzie dzieliła przyszłe życie. Ten ostatni rodzaj kryzysu stanowi niejako punkt wyjścia dla kolejnego podejścia teoretycznego do niepełnosprawności.
Proces powtórnej socjalizacji (wg. Cogswell) - w wyniku tego procesu osoba niepełnosprawna powinna odnaleźć dla siebie nowe miejsce w życiu społecznym. Proces ten jest bardzo czasochłonny i rozciąga się zazwyczaj na wiele lat. Jest to też proces bardzo złożony. Jednostka niepełnosprawna musi opanować nowe umiejętności społeczne, zmienić wiele ze swoich postaw, utworzyć więzi z niwą grupą ludzi, przejąć nowe role społeczne itp. Cogswell zwraca uwagę na to, że każda osoba, która doznała urazu ciała, najpierw trafia do placówki leczniczej , potem powraca do rodzinnego domu i w końcu próbuje zająć miejsce w naturalnym środowisku społecznym, pośród zdrowych ludzi.
W placówce leczniczej – pacjent natrafia na zupełnie nową dla siebie sytuację. Tu następuje ograniczenie stymulacji sensorycznej i społecznej. Wynika ona z :
ograniczeń w wykonywaniu normalnych czynności samoobsługowych,
braku możliwości realizowania działań,
Monotonii rytmu dnia
Ze stosowania środków łagodzących ból
Pacjenta w takim ośrodku czeka ciągłe oczekiwanie – czekanie na badania diagnostyczne, zabiegi, wizytę lekarską, posiłki, na wyjście ze szpitala. Pacjenci odczuwają utratę pełnej kontroli nad własnym ciałem. Przejście od roli chorego do roli niepełnosprawnego.
Powrót pacjenta do domu – konfrontacja aspiracji osoby niepełnosprawnej z rzeczywistymi jej możliwościami. Optymizm po wyjściu ze szpitala bardzo szybko zmienia się w rozpacz. Nadchodzi kryzys ograniczonej niezależności. Osoba niepełnosprawna zdaje sobie sprawę, że jest ciężarem dla najbliższych
Powrót do środowiska społecznego – kryzys pustki społecznej, osoby niepełnosprawne cierpią, ponieważ czują się niepełnowartościowe społecznie, odrzucone przez innych, wskutek czego dalsze życie traci sens. Poprzednie kontakty społeczne często zostają zerwane (przez osoby niepełnosprawne, ponieważ stare kontakty utrudniają im określenia swojej nowej tożsamości lub przez osoby zdrowe, ze względu na niechęć do osoby niepełnosprawnej), nawiązywane są nowe – z osobami o stosunkowo niskim statusie społecznym (takie rozwiązanie nie przynosi satysfakcji i cierpienie nadal trwa), a następnie z innymi osobami niepełnosprawnymi (rozwiązanie kryzysu pustki społecznej)
Alienacja
Osobista – osoby niepełnosprawne, porównując aktualne położenie z sytuacją przed nabyciem kalectwa, odczuwają przede wszystkim obcość swojego ciała. Jest to skutek utraty kontroli nad niektórymi funkcjami cielesnymi. Im bardzie te funkcje są zaburzone, tym bardziej ciało będzie postrzegane jako coś zewnętrznego, nierzeczywistego, złego, pozbawionego podmiotowej kontroli. Uszkodzona część ciała może wzbudzać wstręt i odrazę
Społeczna – osoby niepełnosprawne są przekonane, że społeczeństwo ich nie akceptuje, nie rozumie, dyskryminuje, a niekiedy nawet prześladuje. Czują się one odsunięte na margines życia społecznego, a przyczyną tego jest ich kalectwo. Dlatego czasami są podejmowane próby ukrycia przed otoczeniem własnych braków fizycznych.