I. Przedmiot finansów publicznych

Potrzeby zbiorowe, dobro publiczne, dobro społeczne. Fundusze publiczne źródłem zaspokajania potrzeb zbiorowych, wytwarzania dóbr ulicznych i dóbr społecznych. Ekonomiczne, społeczne, prawne, polityczne, etyczne aspekty finansów publicznych. Metody wyznaczania potrzeb finansowych państwa. Znaczenie doktryny w kształtowaniu potrzeb finansowych państwa. Klasyczne funkcje państwa i ich treść s potrzeby finansowe państwa. Koncepcja państwa podatkowego i jego skutki. Przegląd najważniejszych teorii finansów publicznych.

Potrzeby zbiorowe – naturalne cechy niektórych potrzeb powodują że mogą być zaspokojone tylko w sposób zbiorowy. Przykłady: obrona narodowa, bezpieczeństwo publiczne, administracja państwa, ochrona sanitarna, oświetlenie ulic, korzystanie z dróg publicznych. Potrzeby zbiorowe charakteryzują się tym że ich odbiorcą jest społeczeństwo jako całość lub grupa osób (np. wspólnota gminna).

Dobro publiczne – to tylko takie dobra, które z przyczyn naturalnych mogą służyć zbiorowości lokalnej lub całemu społeczeństwu. Te dobra nazywa się czysto publicznymi. Dobra te są konsumowane przez wszystkich członków danej zbiorowości. Fakt korzysta z czystego dobra publicznego przez jedną osobę nie może ograniczyć dostępu do tego dobra innej osobie (dotyczy ilości i jakości). Do tych dóbr należą: powietrze, rzeki, jeziora, autostrady, bezpieczeństwo zewnętrzne, działalność służb dyplomatycznych. Niektóre ztych dóbr są dobrodziejstwem natury ale muszą podlegać ochronie (gospodaruje się nimi) a niektóre powstają w wyniku działalności człowieka. Dobra publiczne są finansowane z funduszy publicznych.

Dobro społeczne – to takie dobra, które ze względów fizycznych mogą być dobrami prywatnymi, ale na skutek doktryny społecznej i prowadzonej przez władze publiczne polityki społecznej są dostarczane obywatelowi nawet wtedy kiedy on tego nie akceptuje. Sytuacja to dotyczy dóbr, za pomocą których zaspakajane są podstawowe potrzeby ludzkie, np. ochrona zdrowia, edukacja. Dobra społeczne są wytwarzane dzięki istnieniu urządzeń, które są własnością publiczną. I które zostały sfinansowane z funduszy publicznych.

Fundusze publiczne źródłem zaspokajania potrzeb zbiorowych

Zaspokojenie potrzeb zbiorowych wymaga nakładów kapitałowych i bieżących. W warunkach gospodarki pieniężnej konieczne są określone fundusze na sfinansowanie procesów związanych z zaspakajaniem potrzeb zbiorowych.

Wytwarzania dóbr publicznych i dóbr społecznych.

Proces wytwarzania dóbr publicznych i społecznych wymaga zasobów ziemi, zasobów pracy i zasobów kapitału trwałego i obrotowego. Wytwarzanie i dostarczania określonych dóbr publicznych i społecznych wymaga w warunkach gospodarki pieniężnej posiadania dochodów.

Ekonomiczne, społeczne, prawne, polityczne, etyczne aspekty finansów publicznych.

Przedmiot finansów publicznych znajduje się w polu zainteresowania różnych dyscyplin czyli ma charakter interdyscyplinarny.

Ekonomiczne aspekty finansów publicznych

Finanse publiczne są elementem gospodarki. Instrumenty takie jak: podatki, opłaty, dotacje, pożyczki wpływają na cała gospodarkę narodową oraz mikropodmioty. Procesy tworzenia funduszy publicznych ograniczają dochody jednych podmiotów i jednocześnie zwiększają dochody innych podmiotów. Redystrybucja dochodów dokonywania przez system finansów publicznych wywiera wpływ na funkcjonowanie mechanizmu rynkowego przez regulowanie popytu na towary i usługi, podaży towarów i usług, rynku czynników wytwórczych, rynku kapitałowego.

Prawne aspekty finansów publicznych

Prawne aspekty finansów publicznych są możliwe dzięki istnieniu norm prawnych różnej rangi: ustawa zasadnicza, ustawa o ustroju budżetowym, ustawy podatkowe, akty wykonawcze organów władzy różnego szczebla.

Polityczne aspekty finansów publicznych

Finanse publiczne są instrumentem władzy, stąd też muszą być analizowane w kontekście funkcjonowania mechanizmu politycznego. Chodzi np. o badanie wpływu różnych czynników politycznych (doktryn, programów) na wielkość funduszy publicznych, źródła ich powstawania i kierunki wydatkowania środków publicznych. Wyzwanie poznawcze i aplikacyjne nauk politycznych jest szczególnie ważne w warunkach ustroju demokratycznego, gdyż finanse publiczne są elementem stosunków demokratycznych.

Społeczne aspekty finansów publicznych

Tworzenie funduszy publicznych (np. z podatków) oraz ich wykorzystanie (np. renty, emerytury, bezpłatne świadczenia zdrowotne) mają charakter społeczny.

Etyczne aspekty finansów publicznych

Metody wyznaczania potrzeb finansowych państwa.

Znaczenie doktryny w kształtowaniu potrzeb finansowych państwa.

Klasyczne funkcje państwa i ich treść s potrzeby finansowe państwa.

Koncepcja państwa podatkowego i jego skutki.

Przegląd najważniejszych teorii finansów publicznych.

II. Funkcje finansów publicznych

Funkcja alokacyjna, redystrybucyjna, stabilizacyjna. Finanse publiczne jako narzędzie administracyjnego mechanizmu alokacji zasobów w gospodarce. Wady mechanizmu administracyjnego (arbitralność, marnotrawstwo, brak motywacji do oszczędnego wydatkowania środków). Granice redystrybucji PKB przez system finansów publicznych (ujęcie jakościowe, ujęcie ilościowe, doświadczenia innych krajów, mechanizmy zabezpieczające społeczeństwo i gospodarkę przed nadmierną interwencją fiskalną). Próba rewizji państwa dobrobytu (opiekuńczego) – ograniczenia i możliwości finansowe współczesnego państwa. Prawo A. Wagnera. Prawo W. Gerloffa. Poglądy J. Schumpetera. Znaczenie Nowego Konserwatyzmu Fiskalnego dla kształtowania potrzeb finansowych państwa.

Funkcje finansów publicznych

Funkcja alokacyjna - istota funkcji alokacyjnej polega na tym, że finanse publiczne są narzędziem alokacji części zasobów w gospodarce rynkowej

Skutkiem alokacji części zasobów, którymi dysponuje gospodarka, przez system finansów publicznych jest dostarczenie towarów i usług obywatelom, społecznościom lokalnym oraz społeczeństwu. Dostarczenie towarów i usług finansowane jest z funduszy publicznych i następuje w związku z dwojakiego rodzaju zadaniami stawianymi przed państwem:

-zadaniami publicznymi - nie mogą być realizowane przy wykorzystaniu mechanizmu rynkowego ze względu na specyficzne, naturalne cechy potrzeb i dóbr publicznych

Trudno na zasadach rynkowych organizować np. Obronę narodową, bezpieczeństwo publiczne, służbę dyplomatyczną, administrację państwową

-Zadaniami społecznymi - realizacja zadań społecznych państwa jest wyrazem zaspokojenia indywidualnych potrzeb obywateli, które wprawdzie mogłyby być,
ze względu na ich cechy fizyczne, zaspokajane na zasadach rynkowych, ale ten sposób rodziłby jednak wiele niebezpieczeństw, wywołanych przez niesprawności mechanizmu rynkowego

Funkcja alokacyjna realizowana jest poprzez wydatki finalne państwa

Funkcja redystrybucyjna - Dokonuje się poprzez redystrybucję dochodów społeczeństwa w różnych przekrojach, tzn. Między różnymi grupami ludności, między różnymi wspólnotami lokalnymi i regionalnymi, między krajami itp.

Realizowana jest w formie pieniężnej, przez system transferów publicznych. Transfery te przyjmują postać przepływu pieniądza między różnymi podmiotami a państwem.

Funkcja stabilizacyjna - umiejętne posługiwanie się przez władze publiczne instrumentami alokacji zasobów i redystrybucji dochodów do łagodzenia wahań cyklu koniunkturalnego, czyli hamowania ekspansji gospodarki w okresie jej nadmiernego wzrostu i pobudzania aktywności gospodarczej w okresie słabnięcia procesów gospodarczych .

Grupy instrumentów wykorzystywanych do stabilizacji gospodarki:

-podatki

-wydatki

Finanse publiczne jako narzędzie administracyjnego mechanizmu alokacji zasobów w gospodarce.

Wady mechanizmu administracyjnego (arbitralność, marnotrawstwo, brak motywacji do oszczędnego wydatkowania środków).

Granice redystrybucji PKB przez system finansów publicznych (ujęcie jakościowe, ujęcie ilościowe, doświadczenia innych krajów, mechanizmy zabezpieczające społeczeństwo i gospodarkę przed nadmierną interwencją fiskalną).

Próba rewizji państwa dobrobytu (opiekuńczego) – ograniczenia i możliwości finansowe współczesnego państwa.

Prawo A. Wagnera.

Prawo Wagnera mówi że wraz z rozwojem społecznym władze publiczne (a zwłaszcza państwo) zgłasza popyt na coraz większe dochody, stanowiące skutek rosnących wydatków. Sytuacja taka wynika z faktu iż potrzeby publiczne rosną szybciej niż potrzeby indywidualne. Wynika to także stąd że mechanizm rynkowy nie jest w stanie skutecznie zaspokajać potrzeb ludzkich. Wzrost potrzeb ludzkich ma charakter intensywny i ekstensywny. Intensywny wzrost potrzeb zbiorowych wynika z rozwoju cywilizacyjnego, na skutek czego państwo musi w coraz szerszym zakresie wykonywać realizowane w przeszłości zadania wobec społeczeństwa. Wzrost ekstensywny jest rezultatem presji społeczeństwa na podejmowane przez państwo nowych funkcji i obowiązków wobec zbiorowości.

Prawo W. Gerloffa.

W. Gerloff sformułował prawo narastającego oporu wobec podatków. Istota tego prawa polega na tym, ze wzrost wydatków publicznych nieuchronnie prowadzi do wzrostu podatków, a to z kolei staje się podstawą indywidualnego i zorganizowanego oporu podatników przed rosnącymi podatkami.

Poglądy J. Schumpetera.

Poglądy Schumpetera pozostają w opozycji do prawa Wagnera. Był zdecydowanym przeciwnikiem wzrostu ciężarów podatkowych, to jednak potwierdziła tezę Wagnera o nieuchronności wzrostu wydatków publicznych, a w konsekwencji wzrostu obciążeń podatkowych. Różnica między stanowiskiem Wagnera i Schumpetera polegała na tym że Wagner widział w zjawisku wzrostu państwa podatkowego szansę rozwoju cywilizacyjnego, a Schumpeter kreślił pesymistyczną wizję kapitalistycznego państwa podatkowego, nie wykluczając jego upadku, po którym miałoby powstać państwo socjalistyczne. Schumpeter podkreślał negatywną rolę jaką odgrywać będą rosnące ciężary podatkowe. Uważał że państwo jest niezbędne nie tylko do realizacji klasycznych funkcji publicznych, lecz także do powoływania do życia instytucji, które tworzą warunki efektywnego działanie rynku. Zagrożeniem dla państwa kapitalistycznego jest rozwój stosunków demokratycznych, który będzie skłaniał do coraz większych roszczeń ze strony obywateli względem państwa skorao płacą podatki.

Znaczenie Nowego Konserwatyzmu Fiskalnego dla kształtowania potrzeb finansowych państwa.

III. System finansów publicznych w Polsce

Finanse publiczne w Konstytucji RP. Inne podstawy prawne finansów publicznych w Polsce. Sektor publiczny a sektor finansów publicznych. Elementy systemu finansów publicznych. Budżet państwa. Podstawowe pojęcia. Funkcje budżetu. Zasady budżetowe - teoria i praktyka. Prawny status dochodów budżetowych. Prawny status wydatków budżetowych. Kształtowanie salda budżetowego. Metody budowy budżetu. Założenia do projektu budżetu państwa, rodzaje, znaczenie. Kalendarium budżetu państwa oraz jego ustrojowe znaczenie. Klasyfikacja budżetowa. Budżety samorządowe i procedura ich uchwalania. Kalendarium budżetów samorządowych i jego ustrojowe znaczenie. Fundusze celowe, agencje władz publicznych. Skonsolidowany bilans sektora finansów publicznych - zasady budowy, interpretacja.

Finanse publiczne w konstytucji RP

Finansom publicznym został poświęcony odrębny dział.

Konstytucja Rzeczpospolitej Polskiej rozstrzygnęła

1. Ustanowiła ze podatki oraz inne daniny mogą być nakładane wyłącznie w drodze ustawy. W ustawie muszą być zawarte wszystkie podstawowe elementy określające wielkość ciężaru podatkowego, takie jak:

-podmiot

-przedmiot

-stawka

-ulgi.

Parlament jest wyłącznym podmiotem stanowiącym podatki.

1. Zakres obowiązków i kompetencji podstawowych rodzajów władz państwowych

2. Zakaz zaciągania pożyczek przez rząd w NBP

3. Usankcjonowanie kategorii Państwowego Długu Publicznego (PDP)

4. Wielkość państwowego długu publicznego nie może przekroczyć 3/5 PKB

5. Niezależność banku centralnego w zakresie polityki monetarnej wobec innych organów państwa

6. Gwarancja samodzielności finansowej jednostek samorządu terytorialnego.

7. Zakaz zwiększenia deficytu budżetowego przez Sejm

8. Centralne władztwo podatkowe

Podstawy prawne finansów publicznych w Polsce.

Ustawa o finansach publicznych

Ustawy budżetowa

Ustawy kompetencyjna

Ustawy powołujące państwowe fundusze celowe i agencje Skarbu Państwa

Ustawy o poręczeniach i gwarancjach udzielonych przez Skarb Państwa

Ustawa o dochodach jednostek samorządu terytorialnego

Ustawa o działach administracji rządowej

Ustawa o kształtowaniu wynagrodzeń w państwowej sferze budżetowej

Rozporządzenia o szczegółowych zasadach finansowania inwestycji z budżetu państwa

Ustawa o warunkach dopuszczalności i nadzorowaniu pomocy publicznej dla przedsiębiorców

Ustawa o Najwyższej Izbie Kontroli

Inne (np. ustawa o zamówieniach publicznych)

Sektor publiczny a sektor finansów publicznych.

Elementy systemu finansów publicznych.

W przekroju podmiotowym najważniejszymi elementami systemu finansów publicznych są:

1. Władze ustawodawcze szczebla centralnego, władze szczebla pośredniego i samorządowego.

2. Władze wykonawcze

3. Władze kontrolne działające w imieniu władz stanowiących (np. NIK)

4. Aparat skarbowy (finansowy) zajmujący się na bieżąco realizacją wydatków i dochodów publicznych

5. Podmioty które są finansowane z z funduszy publicznych, zwłaszcza jednostki budżetowe.

W przekroju prawnym system finansów publicznych tworzą:

1. Konstytucja lub inna ustawa zasadnicza

2. Prawo budżetowe

3. Coroczne ustawy budżetowe

4. Ustawy podatkowe

5. Ustawy o pozabudżetowych funduszach celowych

6. Ustawy regulujące działalność ministra finansów oraz działalność aparatu skarbowego

7. Ustawa karnoskarbowa

8. Ustawa o zobowiązaniach podatkowych

9. Akty normatywne regulujące działalność ministra finansów, rządu, innych ministrów na szczeblu lokalnym, zarządu gminy i jego przedstawicieli

10. Akty wykonawcze, wydawane zwłaszcza przez ministra finansów

W przekroju instytucjonalnym (trzeci przekrój) system finansów publicznych stanowią fundusze przyjmujące określoną formę. Są to:

1. budżet państwa

2. budżety samorządowe szczebla podstawowego lub średniego

3. fundusze ubezpieczeń społecznych

4. pozostałe fundusze publiczne

5. fundacje publiczne

W przekroju instrumentalnym funkcjonowanie systemu finansów publicznych zapewniają:

1. podatki centralne

2. podatki lokalne

3. opłaty

4. cła

5. dochody z majątku publicznego

6. składki na ubezpieczenie społeczne

7. subwencje

8. dotacje

9. kredyty i pożyczki publiczne (dochody zwrotne)

Budżet państwa. Podstawowe pojęcia.

Scentralizowany fundusz publiczny służący gromadzeniu środków pieniężnych w związku z funkcjami państwa.

Podstawą tworzenia budżetu państwa jest ustawa przyjmowana przez parlament, który upoważnia rząd do realizacji określonych w ustawie dochodów i wydatków

Funkcje budżetu.

1. Ekonomiczne

1. Redystrybucyjna - budżet jest narzędziem redystrybucji dochodu narodowego

Zewnętrznym wyrazem redystrybucyjnej działalności budżetu jest gromadzenie dochodów, głównie w postaci podatków, od podmiotów gospodarujących
i przeznaczanie ich na rzecz tych podmiotów, które nie osiągają dochodów, albo osiągają je, ale w stopniu nie wystarczającym na ich potrzeby
(np. Szkoły, szpitale).

W ramach działalności redystrybucyjnej państwo dokonuje korekty bardzo wysokich dochodów pewnej części społeczeństwa.

Budżet państwa jest podstawowym narzędziem redystrybucji wewnątrz systemu finansów publicznych (np. transfery na rzecz budżetów samorządowych )

1. Fiskalna- jest zewnętrznym wyrazem działalności państwa, polegającej na gromadzeniu i dzieleniu środków pieniężnych.

2. Alokacyjna- wskazuje na rolę budżetu w alokacji zasobów

Funkcja alokacyjna jest związana z wytwarzaniem przez sektor publiczny dóbr publicznych i dóbr społecznych

1. Stabilizacyjna- polega na wykorzystaniu budżetu jako narzędzia państwa w celu łagodzenia wahań cyklu koniunkturalnego oraz zapewnienia zrównoważonego wzrostu gospodarki kapitalistycznej

2. Bodźcowa - istotę tej funkcji można sprowadzić do pozytywnego zachowania się podmiotów wobec stosowanych przez państwo instrumentów budżetowych, zwłaszcza w zakresie ciężarów podatkowych

1. Kontrolne - polega na analizie przyczyn (rzeczowych) niewykonania budżetu po stronie dochodów lub wydatków, w kwotach globalnych lub w pozycjach szczegółowych, co oznacza, że pewna część zadań nie jest realizowana

1. Kontrolna - budżet państwa jest narzędziem kontroli i koordynacji w takim zakresie, w jakim ujęte są w nim dochody i wydatki sektora publicznego

2. Kredytowa - istota funkcji sprowadza się do ustalenia, czy państwo ma zdolność kredytową

Zdolności takiej nie ma państwo o nieuporządkowanym, niezrównoważonym budżecie

1. Polityczne

1. Demokratyczna - istota funkcji polega na zainteresowaniu społeczeństwa opracowywaniem i wykonywaniem budżetu i wpływie na to

2. Planowania

3. Administracyjna

Zasady budżetowe - teoria i praktyka.

• równowagi- wymaga, aby wydatki budżetu znajdowały pokrycie
  w dochodach budżetowych

• -zupełności (powszechności) wymaga ujęcia w budżecie wszystkich dochodów
  i wydatków państwa

• -jawności

• -jedności materialnej- postuluje maksymalną precyzję w planowaniu dochodów i wydatków budżetowych

• -gospodarności - wymaga racjonalnego, a więc i oszczędnego wydatkowania środków budżetowych

• -jednoroczności – oznacza, że dochody i wydatki budżetu państwa i pozostałych segmentów sektora finansów publicznych są planowane na jeden rok.

• -przejrzystości- układ budżetu powinien być przejrzysty, co pozwala na rozpoznanie procesów zachodzących w obszarze budżetu państwa

• -operatywności wymaga opracowywania budżetu w układzie podmiotowym, czyli wskazania zadań w zakresie gromadzenia dochodów oraz realizacji wydatków dla konkretnych podmiotów

• -jedności formalnej- wszystkie dochody i wydatki państwa powinny być objęte jednym planem – budżetem

• -szczegółowości

-realności

-polityczności

• -specjalizaci- dochody i wydatki powinny być ujmowane nie w sumach ogólnych, lecz z dokładnym określeniem źródeł dochodów oraz przeznaczenia wydatków

Środki budżetowe powinny być wydatkowane tylko do wysokości ustalonej w budżecie

Środki budżetowe powinny być wydatkowane w określonym czasie

Prawny status dochodów budżetowych.

Prawny status wydatków budżetowych.

Wydatki publiczne mogą być ponoszone tylko na cele ustalone w ustawie budżetowej (i odpowiednio w uchwale budżetowej jednostki samorządu terytorialnego lub w planie jednostki sektora finansów publicznych) i tylko do wysokości ustalonej w tej ustawie ( uchwale lub planie finansowym)

Kształtowanie salda budżetowego.

Metody budowy budżetu.

Założenia do projektu budżetu państwa, rodzaje, znaczenie.

Kalendarium budżetu państwa oraz jego ustrojowe znaczenie.

Klasyfikacja budżetowa.

Klasyfikacja budżetowa to grupowanie dochodów i przychodów oraz wydatków i rozchodów wedle określonych kryteriów.

Ogólnie można wyróżnic trzy rodzaje kryteriów stosowanych w klasyfikacji budżetowej:

1. Podmiotowy układ budżetu – określa podmioty, które uprawnione są do gromadzenia i rozdysponowania środków pieniężnych.

2. Rodzajowy układ budżetu– określa konkretne formy źródeł gromadzonych środków finansowych, jak te z formy ich rozdysponowania

3. Funkcjonalny układ budżetu – systematyzuje środki budżetowe według funkcji publicznych realizowanych za pomocą środków publicznych.

Klasyfikacja budżetowa w najszerszym ujęciu posługuje się następującymi podziałkami budżetu :

1. Część

2. Dział

3. Rozdział

4. paragraf

Budżety samorządowe i procedura ich uchwalania.

Kalendarium budżetów samorządowych i jego ustrojowe znaczenie.

Fundusze celowe, agencje władz publicznych.

Fundusze celowe- są to ustawowo powołane fundusze. Przychody funduszy celowych pochodzą z dochodów publicznych, a wydatki są przeznaczane na realizację wyodrębnionych zadań. Fundusz celowy może działać jako osoba prawna lub stanowić wyodrębniony rachunek bankowy, którym dysponuje organ wskazany w ustawie tworzącej fundusz. Fundusza

Skonsolidowany bilans sektora finansów publicznych - zasady budowy, interpretacja.

IV.Potrzeby finansowe państwa oraz system gromadzenia pieniężnych środków publicznych

Czynniki kształtujące potrzeby finansowe państwa.

Metody określania potrzeb finansowych państwa. Przesłanki jakościowej, przesłanki ilościowe.

Produkt Krajowy Brutto jako podstawa mierzenia potrzeb finansowych państwa.

Fiskalizm i jego pomiar.

Podatek typowym instrumentem zaspokojenia popytu władz publicznych na pieniądz (dochody)

Pojęcie i systematyka podatków.

Podatek jest to ustawowo określone świadczenie pieniężne przymusowe, bezzwrotne, nieodpłatne nakładane przez państwo lub JST.

Klasyfikacja podatków:

1. Ze względu na podmiot opodatkowania wyróżniamy podatki:

- dochodowe (PIT), przychodowe (ryczałt od przychodów ewidencjonowanych)

-majątkowe (od nieruchomości, spadków, darowizn)

-konsumpcyjne (VAT)

B) ze względu na stosunek (relację) podatku i dochodu podatnika wyróżniamy:

-podatki pośrednie

- podatki bezpośrednie

C) ze względu na przeznaczenie środków uzyskanych poprzez podatki:

- podatki zasilające budżet państwa

- podatki zasilające budżety samorządów terytorialnych

Funkcje podatków.

F-cje podatku

1.fiskalna- jej zadaniem jest przynoszenie dochodów budżetowych. Dla liberałów jest jedyną f-cją podatku, podatek neutralny, skala proporcjonalna. O realizacji tej f-cji świadczą stopy redystrybucji PKB przez dochody podatkowe budżetu. Czym wyższa ta stopa tym w większym stopniu realizowana f. fiskalna. Barierą w realizacji tej f-cji i wzrostu stopy redystrybucji jest prawo Stanleya – jeżeli stopa redystrybucji rośnie to spada efekt.

2. regulacyjna- jej zadaniem jest kształtowanie dochodów i majątków będących w dyspozycji podatników. Jest realizowana przy skali progresowej, jest sprzeczna z neutralnością podatku.

3.stymulacyjna- jej zadaniem jest oddziaływanie na rozwój gospodarki przez zróżnicowanie obciążeń podatkowych. W tej f-cji wykorzystuje się system ulg i zwolnień podatkowych . może być stosowana w celach społ. np. ulgi w podatkach dla rodzinn wielodzietnych.

Szkoły opodatkowania.

Różne skutki stosowanych podatków dla władz publicznych, gospodarstw domowych, przedsiębiorstw.

Technika podatkowa.

Technika podatkowa to działania służące obliczaniu i ściąganiu należności podatkowej.

Elementy techniki podatkowej ( konstrukcje podatków)

Musi być określony:

1. Podmiot podatku- podatnik , płatnik,

2. Przedmiot podatku- to określona sytuacja faktyczna lub prawna z powstaniem której rodzi się obowiązek podatkowy

3. Podstawa opodatkowania- od czego podatek będzie naliczany, może być określona wartościowo lub ilościowo w jednostkach naturalnych lub umownych (np. podatek rolny –hektar przeliczeniowy)

4. Stawka, skala podatkowa- stawka może być procentowa lub kwotowa.

5. Zwolnienia i ulgi podatkowe

Zwolnienie podatkowe to całkowite odstąpienie od poboru podatku przyznane danemu podmiotowi lub obejmujące jakiś przedmiot opodatkowania. Zwolnienia dzielą się na :

-podmiotowe – zwolnienie NBP

-podmiotowe- gdy zwolnienie dotyczy pewnych sytuacji , działań np. stypendia

Ulgi podatkowe to częściowe zwolnienie od podatku które może dotyczyć

-odliczenia od podstawy opodatkowania

-odliczenia od kwoty podatku np. PIT

-obniżenie stawki podatkowej

-ulga w zapłaceniu podatku np. odroczenie terminu płatności

F) Tryb i warunki płacenia podatku

Opłaty za czynności administracyjne (quasi – podatek).

Opłaty za usługi i świadczenia.

Dochody z ceł. Dochody z prywatyzacji, majątku i praw majątkowych.

Składki na ubezpieczenia społeczne i inne podatki celowe.

Wpływy z pożyczek. Metody i system planowania dochodów publicznych.

V. Ekonomiczne aspekty wydatków publicznych

Rodzaje wydatków publicznych. Wydatki publiczne w świetle różnych dyscyplin naukowych. Metody kształtowania wydatków publicznych. Zasady wydatkowania środków publicznych. Metody racjonalizacji wydatków publicznych. Decentralizacja finansów publicznych – istota – koncepcje - skutki

Rodzaje wydatków publicznych.

Wydatki publiczne w świetle różnych dyscyplin naukowych.

Metody kształtowania wydatków publicznych.

Zasady wydatkowania środków publicznych.

Metody racjonalizacji wydatków publicznych.

1. Metoda historyczna- zgodnie z tą metodą wydatki publiczne danego okresu fiskalnego są zdeterminowane poziomem strukturą wydatków publicznych w okresach poprzednich.

2. Metoda popytowa- opiera się na zgłaszanych przez beneficjentów budżetu potrzebach. Trudność stosowania tej metody polega na tym że potrzeby są niegraniczone a wielkość środków publicznych , które mogą byc przeznaczone na zaspokojenie tych potrzeb jest zawsze ograniczona.

3. Metoda podażowa- polega ona na tym że środki publiczne mogą być alokowane zgodnie z istniejącą bazą materialną i kadrową.

4. Metoda quasi-rynkowa- dla racjonalizacji wydatków publicznych istotne znaczenie ma tworzenie quasi rynkowych warunków ich zużycia.

5. Metoda ekspertów- istota sprowadza się do tego, że specjaliści z danych dziedzin kształtują wydatki publiczne na podstawie swojej wiedzy oraz stanu danej dziedziny w kraju, w regionie, w zbiorowości lokalnej.

Decentralizacja finansów publicznych – istota – koncepcje – skutki

V. Ekonomiczne aspekty wydatków publicznych:

1. Rodzaje wydatków publicznych:

   1. ze względu na funkcje państwa:

- wydatki zewnętrzne-wydatki na zapewnienie społeczeństwu bezpieczeństwa narodowego, ochronę państwa, armię, wydatki zw. z udziałem kraju w organizacjach międzynarodowych

- wydatki wewnętrzne- zw. z pełnieniem przez państwo funkcji socjalnych i gospodarczych, np. wydatki na administrację, sądownictwo, bezpieczeństwo wewnętrzne.

b) ze względu na udział wydatków w wykorzystaniu PKB

- wydatki realne- zużywanie przez jednostki sektora f. publicznych elementów PKB na zakup towarów lub usług

- wydatki transferowe- to wydatki na rzecz innych podmiotów( transfery wewnętrzne-wewnątrz systemu
f. publicznych; transfery zewnętrzne-dla podmiotów spoza sektora publicznego)

c) ze względu na kryterium gospodarka krajowa-zagraniczna:

- wydatki krajowe

- wydatki zagraniczne. Są to wydatki między krajem i zagranicą, które wpływają na rozdział PKB dla kraju i dla zagranicy.

d) ze względu na przeznaczenie wydatków:

- wydatki bieżące-na funkcjonowanie instytucji państwowych i samorządowych

- wydatki majątkowe-na przysporzenie majątku, inwestycje

e) ze względu na możliwość oddziaływania władz publicznych na wydatkowanie środków:

- wydatki stałe- te wydatki, do których państwo zostaje zobowiązane po przez inne ustawy.

- wydatki zmienne- nie ustalone

- wydatki sztywne- dług publiczny

- wydatki pozostałe

f) według szczebla wydatkowania środków:

- wydatki szczebla centralnego- wydatki państwowe

- wydatki szczebla regionalnego- rządowo-samorządowe

- wydatki szczebla lokalnego- wydatki samorządowe

g) według kryterium formy funduszu publicznego:

- wydatki budżetowe- wydatki budżetu państwa, samorządów

- wydatki publicznych funduszy celowych

h) ze względu na podmiot wydatkujący środki publiczne:

- wydatki jednostek budżetowych

- wydatki jednostek pozabudżetowych (np. zakładów pomocniczych)

2. Wydatki publiczne w świetle różnych dyscyplin naukowych.

3. Metody kształtowania wydatków publicznych:

♦ metoda historyczna- wydatki publiczne danego okresu fiskalnego są zdeterminowane poziomem i strukturą wydatków publicznych w okresach poprzednich.

♦ metoda popytowa- opiera się na potrzebach zgłaszanych przez beneficjentów budżetu. Trudność tej metody polega na tym, że potrzeby są nieograniczone, a środki publiczne przeznaczone na zaspokojenie tych potrzeb są ograniczone.

♦ metoda podażowa- środki publiczne mogą być alokowane zgodnie z istniejącą bazą materialną i kadrową.

♦ metoda quasi-rynkowa- tworzenie niby rynkowych warunków zużycia wydatków publicznych

♦ metoda ekspertów- specjaliści z danych dziedzin kształtują wydatki publiczne na podstawie swojej wiedzy oraz stanu danej dziedziny w kraju czy regionie.

4. Zasady wydatkowania środków publicznych:

● zasada maksymalnego efektu przy danych nakładach- czyli takie wydatkowanie pieniędzy aby osiągnąć największe korzyści przy danym poziomie nakładów

● zasada minimalnego nakładu przy danych efektach- przy danym stopniu realizacji celu zużyć jak najmniej środków

● zasada optymalizacji wydatków publicznych- wydawanie środków publicznych, które są ograniczone na najważniejsze cele i zadania publiczne

5. Metody racjonalizacji wydatków publicznych

●

6. Decentralizacja finansów publicznych w Polsce(istota, koncepcje, skutki).

VI. Równowaga budżetowa- deficyt- dług publiczny

1. Znaczenie równowagi budżetowej

Równowaga budżetowa to taki stan, w którym wydatki budżetu znajdują pokrycie w dochodach, innymi słowy to taki stan budżetu, w którym wydatki równają się dochodom budżetu. Równowaga ta nie występuje prawie nigdy. Najczęściej występują odchylenia od stanu równowagi.

Znaczenie równowagi budżetowej musi uwzględniać:

- rodzaje i wielkość odchyleń od stanu równowagi

- rozwój i obserwacja niezrównoważonego budżetu

- równowagę bieżącą i na koniec okresu fiskalnego

- relacje pomiędzy budżetem a otoczeniem mające wpływ na naruszanie równowagi budżetowej

- relacje między systemem finansów publicznych a budżetem

- źródeł finansowanie deficytu budżetowego

2. Czynniki równowagi budżetowej:

a) ekonomiczne- kształtują rozmiary i strukturę dochodów wydatków budżetowych, a w tym:

- czynniki ekonomiczne kształtujące dochody(czynniki o charakterze realnym, systemowym, wynikającym z bieżącej polityki gospodarczej państwa)

- czynniki ekonomiczne kształtujące wydatki(wydatki na sferę publiczną, wydatki na usługi społeczne, wydatki na gospodarkę narodową)

b) organizacyjne:

- budowa systemu finansów publicznych

- struktura organizacyjna systemu budżetowego

- zakres i zasady funkcjonowania pozabudżetowych funduszy publicznych

c) techniczne

- planowanie dochodów i wydatków budżetowych

- gromadzenie dochodów budżetowych i rozdysponowanie wydatków budżetowych

- kontrolowanie dochodów i wydatków budżetowych

d) polityczne-zespół zachowań państwa składających się na strategię państwa. Czynniki te zmieniają się w zależności od sytuacji wewnętrznej i zewnętrznej państwa.

3. Rodzaje sald budżetowych

Saldo budżetowe-to nadwyżka lub deficyt w budżecie państwa, wynikający z różnicy pomiędzy dochodami a wydatkami budżetowymi

Rodzaje sald budżetowych:

● saldo pierwotne- umożliwia ocenę zdolności podatkowej gospodarki i społeczeństwa w danym roku fiskalnym. Budżet jest wtedy zrównoważony, gdy państwo: nie zaciąga pożyczek publicznych, nie wlicza do dochodów nadwyżek z poprzednich okresów, nie ujmuje wydatków na obsługę długu publicznego

● saldo majątkowe- to różnica pomiędzy dochodami budżetowymi pomniejszonymi o dochody ze sprzedaży majątku publicznego i o pożyczki na cele inwestycyjne, a wydatkami bieżącymi budżetu.
Informuje o zmianie stanu majątku publicznego państwa.

● saldo ogólne - polega na tym, że państwo nie zaciąga nowych pożyczek

● saldo krajowe - to saldo ogólne pomniejszone o budżetowe rozliczenia zagraniczne

● saldo nominalne - nie uwzględnia zjawisk inflacyjnych

● saldo realne - jest obliczane przy zastosowaniu deflatorów pokazujących zmiany cen w dochodach i wydatkach, uwzględnia zjawisko inflacji

4. Zasada uchwalania deficytowego budżetu wraz ze wskazaniem źródeł jego pokrycia.

Zasada uchwalania deficytowego budżetu polega na znalezieniu źródeł pożyczek oraz źródeł na jego spłatę wraz z odsetkami..

deficyt budżetowy państw ubiegających się o wejście do strefy Euro powinien być niższy niż 3% PKB. Przekroczenie jego "bezpiecznej" granicy (5% produktu narodowego brutto) może wywołać poważne zaburzenia w gospodarce (inflacja). Uchwalanie budżetów deficytowych prowadzi zazwyczaj do ujemnych skutków gospodarczych.

Deficyt może być założony w ustawie budżetowej lub też powstawać w trakcie realizacji budżetu w wyniku popełnionych błędów bądź pod wpływem czynników niezależnych. Może wiązać się z niekorzystną sytuacją gospodarczą kraju lub z deficytem w obrotach płatniczych z zagranicą. Ponadto być świadomie wykorzystywany

przez rząd jako instrument służący realizacji określonej polityki gospodarczej dotyczy to tych ustaw budżetowych, w których zaplanowano niedobór. W takiej sytuacji bardzo ważne jest wskazanie źródeł finansowania planowanego deficytu, wyznaczenie górnej granicy zadłużenia się skarbu państwa oraz przedstawienie sposobów spłaty długu publicznego w następnych latach.

Źródła pokrycia deficytu budżetowego:

- kredyty i pożyczki krajowe i zagraniczne

- emisja dłużnych papierów skarbowych

- prywatyzacja majątku Skarbu Państwa

- nadwyżki budżetu państw z lat ubiegłych

- kredyty bankowe udzielane przez bank centralny,

- emisja papierów wartościowych (obligacji, weksli, bonów skarbowych),

- podwyższenie stopy podatkowej

5. Mechanizm powstawania deficytu budżetowego i długu publicznego

Powstawanie deficytu budżetowego:

- Deficyt może być założony w ustawie budżetowej9

- powstawać w trakcie realizacji budżetu w wyniku popełnionych błędów bądź pod wpływem czynników niezależnych.

- poprzez deficyt w obrotach płatniczych z zagranicą.

- poprzez wykorzystywanie deficytu przez rząd jako instrument służący realizacji określonej polityki gospodarczej

- podatki, których wielkość została zaplanowana na poziomie nie zapewniającym pokrycie wydatków.

- Wadliwy mechanizm ściągania podatków

- zbyt wysokie wydatki

Powstawanie długu publicznego:

- stale utrzymujący się deficyt budżetowy, który w konsekwencji przekształca się w dług

- okres zwiększonych wydatków, których trzeba dokonać zaciągając pożyczki,

- finansowanie zaciągniętych pożyczek kolejnymi pożyczkami

- czas wojen lub kryzysów gospodarczych

- władza decyduje się dobrowolnie na proces powstawania długu, ponieważ jego powstanie przyniesie oczekiwane korzyści

- emisja papierów wartościowych

6.Problem granic zadłużenia władz publicznych

Istnienie długu publicznego rodzi wiele problemów ekonomicznych oraz społecznych. Wiążą się one z koniecznością albo jego obsługi, a więc przeznaczania zwyczajnych dochodów państwa na ten cel, albo zaciągania nowych pożyczek, czego skutkiem są deficyty budżetowe. Sytuacja taka grozi pułapką zadłużenia, która polega na rozkręcaniu spirali rosnących kosztów obsługi długów oraz jeszcze szybciej rosnących deficytów budżetowych. Ważnym problemem jest międzypokoleniowy aspekt zaciągania i spłacania długu publicznego, gdyż wiąże się to z obciążaniem przyszłych pokoleń kosztami długów zaciąganych obecnie lub ze spłatą starego długu publicznego przez obecne pokolenia.

7. Międzynarodowe zobowiązania Polski co to wielkości deficytu budżetowego oraz długu publicznego

Zgodnie z traktatem Maastricht kraje Unii Europejskiej, by móc w przyszłości wejść do unii monetarnej muszą spełnić kilka kryteriów
1.deficyt budżetowy nie może przekroczyć 3%
2.dług publiczny nie może przekroczyć 60% PKB liczonego

VII. Dług publiczny

1. Ekonomiczna istota długu publicznego- jest to, że zaciągnięte pożyczki na sfinansowanie deficytu budżetowego nie mogą być zaliczane do dochodów budżetowych. Pożyczki te stanowią tylko część wpływów pieniężnych o charakterze przychodów. Wpływy z długu publicznego wywołują koszty w przyszłości. Za pomocą pożyczek publicznych powinno się finansować wydatki majątkowe, których efekty wykraczają poza bieżący rok budżetowy.

2. Rodzaje długu publicznego:

a) ze względu na dobrowolność udzielania pożyczek

- dług publiczny dobrowolny- występuje, gdy istnieje dobrowolność decyzji podmiotów, które pożyczają władzom publicznym pieniądze,

-dług publiczny przymusowy- zaciągane przez władze publiczne pożyczki maja charakter przymusowy, dlatego w istocie mają charakter zbliżony do podatków

b) ze względu na przyczyny i skutki zadłużenia publicznego

- globalny dług publiczny

-wewnętrzny (krajowy) dług publiczny

- zewnętrzny (zagraniczny) dług publiczny

c) ze względu na czas

- dług krótkoterminowy- zaciągany w sytuacji przejściowych trudności płatniczych władz publicznych w okresie roku fiskalnego lub dwóch-trzech lat,

- dług długoterminowy- powstaje z zaciągania pożyczek długoterminowych, z których finansuje się wydatki majątkowe, związane zwłaszcza z budową obiektów użyteczności publicznej.

d) ze względu na obciążenie gospodarki i społeczeństwa długiem publicznym

- dług publiczny brutto- zobowiązania władz publicznych wobec podmiotów krajowych i zagranicznych nie należących do sektora publicznego

- dług publiczny netto- dług publiczny brutto pomniejszony o należności (realne do wyegzekwowania) władz publicznych od innych podmiotów, wynikające najczęściej z tytułów wierzycielsko-dłużniczych, ale też z zaległości podatkowych, celnych, dywidend, itp.

e)- dług nominalny- wartość nominalna zobowiązań władz publicznych( pożyczek, kredytów)

- dług realny- wartość długu publicznego uwzględniająca inflację

f)- dług rzeczywisty- nominalne wymagalne zobowiązania bilansowe władz publicznych

- dług potencjalny

g) ze względu na strukturę władz publicznych

-dług centralny- zaciągany przez władze państwowe

- dług lokalny- zaciągany przez władze samorządowe

3. Przyczyny powstawania długu publicznego:

1. Uporczywie utrzymujący się deficyt budżetowy, przekształcający się w dług publiczny,

2. Okres wzmożonych wydatków publicznych, zwłaszcza wojen i kryzysów gospodarczych,

3. Realizowana doktryna ekonomiczna zakładająca świadome utrzymywanie deficytu budżetowego i długu publicznego jako narzędzi interwencjonizmu państwowego,

4. Osiąganie celów politycznych rządzących, którzy nie podnoszą podatków i nie decydują się na cięcia w wydatkach publicznych,

5. Wpadnięcie władz publicznych w pułapkę zadłużenia.

4. Dylematy związane z zaciąganiem pożyczek publicznych:

a) konieczność zaciągania coraz większych pożyczek na obsługę długu publicznego

b) nakładanie i podnoszenie podatków

c) ograniczenie wydatków budżetowych do minimum

d) niepewność, wątpliwość podmiotów udzielających pożyczek państwu i władzom publicznym

e) pożyczać czy nakładać nowe podatki

5. Instrumenty zaciągania długu publicznego

• kredyt- instrument zaspakajania popytu władz publicznych na pieniądz (kredyty banku centralnego, kredyty banków komercyjnych, kredyty międzynarodowych instytucji finansowych)

• pożyczka- występuje wewnątrz sektora publicznego

• weksle skarbowe- krótkoterminowe papiery wartościowe emitowane przez państwo w celu pokrycia bieżących potrzeb płatniczych o terminie zapadalności do 1 roku, są narzędziem zaspokojenia popytu państwa na pieniądz i umożliwiają regulowanie podaży pieniądza w gospodarce, możliwość dostosowania ich wielkości do potrzeb finansowania długu.

• obligacje skarbowe- są to papiery wartościowe, które zawierają zobowiązanie emitenta do zapłaty posiadaczowi obligacji jej nominalnej wartości wraz z oprocentowaniem.

Rodzaje obligacji:

•krótkoterminowe ( do 5 lat);

•średnioterminowe (6 do 15 lat);

•długoterminowe (powyżej 15lat)

•skarbowe(emitowane przez Skarb Państwa, Skarb Państwa - emitent obligacji - pożycza od nabywcy obligacji określoną sumę pieniędzy i zobowiązuje się ją zwrócić (wykupić obligacje) - w określonym czasie wraz z należnymi odsetkami).;
•municypalne(emitowane przez władze lokalne)

1. Zasady i metody zarządzania długiem publicznym

1. zasada ogólnych stosunków wierzycielsko-dłużniczych

2. zachowanie się podmiotów wierzyciela i dłużnika wobec siebie

3. uprzywilejowana pozycja państwa wobec wierzycieli

Zarządzanie długiem publicznym ma za zadanie jak najmniej krzywdząco dla gospodarki przyjmować następstwa i nie dopuścić do tego aby zaważyły one na polityce społeczno-gospodarczej państwa. Ważnym punktem w tej kwestii jest obsługa długu publicznego. Wydatki publiczne mające na celu obsługę długu publicznego odnoszą się do: skupu krótkookresowych weksli skarbowych i obligacji państwowych, wyemitowanych w przeszłości po to aby zapewnić płynność finansową funduszom publicznym. Spłaty rat kapitału ora spłaty oprocentowania średnio i długookresowych pożyczek, zarówno wewnętrznych jak i wewnętrznych zaciąganych w związku z coraz bardziej powiększającym się deficytem budżetowym. Władze publiczne mają tak zarządzać długiem aby zdobywać środki pieniężne na jego obsługę przy jak najmniejszych kosztach.

VIII. Charakterystyka finansów publicznych w Polsce

1.Główne cechy systemu finansów publicznych w Polsce.

2. Struktura systemu budżetowego

3. Budżet państwa

4.Budżety województw.

5. Budżety powiatów.

6. Budżety gmin.

7. Procedura budowy budżetu.

8.Procedura uchwalania budżetu.

9. Kontrola wykonania budżetu

10. Bankowa(kasowa) obsługa budżetu

11.Zasada elastyczności i ciągłości finansowania zadań publicznych

15. Dyscyplina finansów publicznych

Pojęcie.

Dyscyplina budżetowa to przestrzeganie wszelkiego rodzaju norm prawnych obowiązujących jednostki dysponujące środkami budżetowymi.

Typowe przykłady naruszania dyscypliny finansów publicznych.

Zgodnie z ustawą naruszeniem dyscypliny finansów publicznych jest m.in. popełnienie czynu polegającego na:

1. Zaniechaniu ustalania należności Skarbu Państwa, JST lub innej jednostki sektora finansów publicznych, a także pobraniu, ustaleniu lub dochodzeniu jej w wysokości niższej niż wynikająca z prawidłowego obliczania oraz niezgodnym z przepisami jej umorzenia lub dopuszczenia do przedawnienia

2. Przekroczeniu zakresu do dokonania wydatków ze środków publicznych

3. Przekroczeniu uprawnień do dokonania zmian w budżecie lub w planie jednostki budżetowej, zakładu budżetowego, gospodarstwa pomocniczego jednostki budżetowej lub funduszu celowego.

4. Niezgodnym z przeznaczeniem wykorzystaniu środków publiczny otrzymanych z rezerwy budżetowej oraz dotacji z budżetu lub z funduszu celowego

5. Niezgodnym z przeznaczeniem wykorzystaniu środków funduszu celowego

6. Niedokonanie pełnej i terminowej wpłaty do budżetu przez zakład budżetowy lub gospodarstwo pomocnicze jednostki budżetowej

7. Przekroczeniu zakresu upoważnienia do zaciągania zobowiązań obciążających budżet

8. Naruszeniu zasady lub trybu postępowania przy udzielaniu zamówienia publicznego

9. Naruszenie zasad i procedur przyznawania środków w ramach funduszy strukturalnych, spójności, środków n realizację Wspólnej polityki rolnej oraz środków krajowych przeznaczonych na realizację programów finansowych z tych środków

10. Wypłacaniu wynagrodzeń w jednostce sektora finansów publicznych bez jednoczesnego wykonania, wynikającego z ustaw szczegółowych, a ciążącym na pracodawcy obowiązku pobraniu, odprowadzani lub opłacania świadczeń lub składek

11. Naruszenie zasad udzielania dotacji z budżetu

Postępowanie w sprawach o naruszanie dyscypliny finansów publicznych.

Ustawa o finansach publicznych przewiduje następujące kary za naruszenie dyscypliny finansów publicznych:

1. Upomnienie

2. Nagana

3. Kara pieniężna

4. Zakaz pełnienia funkcji kierowniczych związanych z dysponowaniem środkami publicznymi na okres od roku do pięciu lat od dnia uprawomocnienia orzeczenia.

Skutki naruszenia dyscypliny finansów publicznych.