Wykład 1 /02.10.2009r./ Dr Kaliszczak
PODSTAWOWE ZAGADNIENIA PRAWA KARNEGO (pk)
Pojecie prawa karnego
Prawo karne (materialne) jest dziedziną prawa określającą czyny będące przestępstwami, kary grożące za popełnione przestępstwa, środki karne i środki zabezpieczające stosowane w związku z naruszeniem prawa karnego oraz zasady odpowiedzialności karnej. Natomiast prawo karne w szerszym znaczeniu tego określenia obejmuje również prawo karne procesowe (inaczej postępowanie karne albo procedura karna) oraz pk wykonawcze.
PK procesowe to dziedzina prawa określająca reguły postępowania w procesie karnym. Ustala - czy i przez kogo – popełnione zostało przestępstwo; określa też uprawnienia i obowiązki uczestników procesu karnego.
PK wykonawcze – reguluje tryb wykonywania kar orzeczonych za przestępstwo oraz uprawnienia osób skazanych. W ramach pk wykonawczego wyróżnia się część zwaną prawem penitencjarnym, która zawiera przepisy związane z wykonywaniem kary pozbawienia wolności.
Pokrewne nauce pk są dziedziny naukowe zajmujące się różnymi aspektami przestępstwa, przestępczości, kary i jej wykonywania oraz stosowania prawa karnego. Taką dziedziną jest właśnie – nauka procesu karnego. Do nauk pokrewnych zaliczamy tez: kryminologie, wiktymologie, kryminalistykę, naukę o polityce kryminalnej i nauki penitencjarne.
KRYMINOLOGIA – jest nauką o przestępstwie i przestępczości. Zajmuje się badaniem przestępczości jako zjawiska społecznego. Polega przede wszystkim na opisie jej rozmiarów, struktury, dynamiki i skutków społ. Zajmuje się tez zagadnieniem przyczyn przestępczości, badaniem środków i metod zwalczania i zapobiegania przestępczości i ich skuteczności.
WIKTYMOLOGIA (łac. victis = ofiara) – jest nauką o ofierze przestępstwa. Zajmuje się zjawiskiem pokrzywdzenia przestępstwem i osoby pokrzywdzonej w wyniku przestępstwa. Przede wszystkim wiktymologia zajmuje się badaniem roli ofiary w genezie przestępstwa, zwłaszcza ustaleniem czynników tworzących podmiotowość na stanie się ofiarą przestępstwa oraz metod zapobiegania wiktymizacji.
KRYMINALISTYKA – jest nauką o metodach i środkach wykrywania przestępstw, wykrywania i ścigania ich sprawców oraz uzyskiwania i utrwalania środków dowodowych dla celów procesu karnego. W ramach kryminalistyki wyróżniamy: taktykę kryminalistyczną (np.: taktykę przesłuchania świadka, taktykę pościgu za sprawcą) i technikę kryminalistyczną. Technika kryminalistyczna wykorzystuje osiągnięcia różnych dziedzin naukowych dla tworzenia metod rekonstrukcji zdarzenia przestępnego i identyfikacji sprawcy. Nalezą tu np.: badania odcisków palców (daktyloskopia), śladów narzędzi przestępstwa (mechanoskopia), badanie pisma, wariografu (wykrywacza kłamstw) i wiele innych.
Zasady prawa karnego
Zasada: „nullum crimem sine lege” (nie ma przestępstwa bez ustawy karnej):
Jest najważniejszą zasadą współczesnego prawa karnego chroniącą jednostkę przed arbitralnym posługiwaniem się represją karną przez organy państwowe. W prawie polskim zasada ta sformułowana jest w art. 42 Konstytucji RP, która stanowi, że odpowiedzialności karnej podlega tylko ten, kto dopuści się czynu dozwolonego pod groźbą kary przez ustawę obowiązującą w czasie jego popełnienia.
Zasada ta przedstawiona jest w art. 1 par. 1 kk. Z zasady tej wynikają reguły bardziej szczegółowe, a mianowicie:
Pk musi być prawem pisanym i zawartym w ustawie
Przepisy karne muszą opisywać przestępstwa w sposób maksymalnie dokładny
Ustawa karna wprowadzająca odpowiedzialność karną lub ją zaostrzająca, nie może działać wstecz („lex retro non agit” = ustawa karna nie ma mocy retroaktywnej)
Kara za przestępstwo musi być określona we wcześniej wydanej ustawie.
Zasady winy:
W pk zasada winy wyrażona jest w art.1 par.3 kk („Nie popełnia przestępstwa sprawca czynu zabronionego, jeżeli nie można mu przypisać winy w czasie czynu”). Czyn wypełniający znamiona określone w ustawie karnej nie jest przestępstwem, jeżeli nie został przez sprawce zawiniony (np.: czyn poczyniony przez niepoczytalnego).
Zasada odpowiedzialności indywidualnej i osobistej:
Odpowiedzialność karna powinna mieć charakter nie tylko indywidualny, ale tez osobisty. Tzn. ze nie może jej przyjąć na siebie inna osoba niż sprawca przestępstwa. Dlatego art. 239 kk traktuje jako przestępstwo …………….. tzn. odbywania za kogoś kary.
Zasada humanizmu:
Zgodnie z ta zasadą – prawo karne powinno być humanitarne. Ludzkie, w tym znaczeniu, ze wymagania stawiane przez sprawy karne powinny być stawiane na miarę możliwości ludzi, a stosowana kara i środki – nie powinny być okrutne (zakaz stosowania tortur), nie powinny poniżać karanego ani wyrządzać mu zbędnych dolegliwości.