Stabilizacja czynna

Stabilizację czynną zapewnia napięcie określonych mięśni, pracujących zmiennie.

G. Wejsflog2 proponuje podział mięśni odpowiedzialnych za postawę na trzy

układy odniesienia:

1. Mięśnie krótkie międzykręgowe, stanowiące jakby czynne wiązadła kręgosłupa.

2. Mięśnie długie, ustalające kręgosłup względem miednicy (mięśnie przykręgowe

długie, czworoboczne lędźwi, mięśnie brzucha).

3. Mięśnie kończyn dolnych, ustalające kręgosłup wraz z miednicą w stosunku

do podłoża. /

Podział ten może stanowić ogólną podstawę doboru ćwiczeń wpływających na

kręgosłup. Należałoby go wtedy uzupełnić, w trzecim układzie odniesienia, oceną

działania mięśni kończyn górnych i pasa barkowego. Trzeci układ odniesienia tworzą

wtedy, działające pośrednio, mięśnie odległe:

- kończyn dolnych - wpływające na kręgosłup poprzez miednicę,

- kończyn górnych - wpływające na kręgosłup poprzez obręcz barkową.

To uzupełnienie ma szczególne zastosowanie w ćwiczeniach i pozycjach

z wykorzystaniem dodatkowych punktów podparcia lub stabilizacji.

1Stabilizacja bierna

Stabilizację bierną zapewniają: równowaga mechaniczna, optymalne obciążenie,

napięcie układu wiązadłowo-torebkowego, ograniczenie ruchu ukształtowaniem

kostnych elementów stawów.

Podstawowym warunkiem zapewnienia równowagi mechanicznej jest równoważenie

się środków ciężkości poszczególnych segmentów (głowy, miednicy, klatki

piersiowej) w ramach zrównoważenia całości, tj. dążenie, by rzut pionowy wspólnego

środka ciężkości padał na podstawę.

Jeżeli jeden tylko segment przemieści swój środek ciężkości, ogólna równowaga

ulega zaburzeniu, powodując kompensacyjne przemieszczanie innych segmentów,

najczęściej na drodze wygięcia krzywizn kręgosłupa, nachylenia miednicy czy

ustawienia kończyn dolnych. Dokonuje się to dzięki złożonemu mechanizmowi odruchów

miostatycznych, przedsionkowych, labiryntu, dzięki wrażeniom wzrokowym,

udziałowi móżdżku itp. Dotyczy to zwłaszcza ruchów w płaszczyźnie strzałkowej,

gdzie utrzymanie kręgosłupa nad osią obrotu w stawach biodrowych wymaga współdziałania

mięśni tradycyjnie zwanych antagonistycznymi - przedniej i tylnej taśmy

statodynamicznej. W zależności od typu postawy i charakterystycznego dla niej

rozkładu segmentarnych środków ciężkości w różny sposób zaangażowane są poszczególne

mięśnie - składowe taśmy. Omawia to w swej biomechanicznej analizie

postawy K. Fidelus.1

Następnym wymienionym warunkiem stabilizacji biernej jest optymalne obciążenie

oraz napięcie układu więzadłowo-torebkowego. „Przy optymalnym obciążeniu

ciała oraz odpowiednim zrównoważeniu mechanicznym postawa może być utrzymana

dzięki napięciu aparatu więzadłowego przy minimalnym napięciu mięśni postawy, a nawet przy jego wyłączeniu w pewnych odcinkach".1 Pojęcie optymałności, równoznaczne

z ekonomią wysiłku mięśniowego przy utrzymaniu postawy, określaną

przez H. G. Mc Cormicka badaniem kosztu energetycznego postaw2 , jest tyłko pozornie

zjawiskiem korzystnym, w istocie rzeczy jest odwrotnie. Stwierdza to m. in.

K. Fidelus3 , analizując z punktu widzenia biomechaniki przytoczone uprzednio wartości

postawy a i d według klasyfikacji Browna (patrz ryc. 20). Podkreśla on, że ptey

postawie d, gdzie działanie dynamicznych sił mięśniowych jest sprowadzone do

minimum, zachodzi jednocześnie przeciążenie i rozciąganie elementów kosthó-stawowych,

a w konsekwencji dochodzi w nich do zmian zniekształcających. Analogiczne

zjawisko ma miejsce w przypadku hipotonii mięśniowej (habitus asthenius) lub

Wybiórczego osłabienia określonych mięśni (Duchenne), gdy zbyt słaby układ mięśniowy,

nie będąc w stanie czynnie utrzymać postawy spionizowanej, wykorzystuje

funkcję biernych stabilizatorów głównie drogą odpowiedniego przesunięcia segmentów,

uzyskanego wygięciem odcinkowym kręgosłupa.

Podobna sytuacja ma miejsce także w pozycjach spoczynkowych lub nawykowych,

w których szuka się podświadomie uzyskania stabilizacji drogą najmniejszego

wysiłku mięśniowego, powodując tym przeciążenie stabilizatorów biernych, co może

stanowić czynnik pogłębiający wadę w stadium początkowym. Zadaniem ćwiczeń

korekcyjnych w omawianych wyżej przypadkach będzie włączenie na różnych poziomach

pracy mięśni będącej w stanie przeciwstawić się zniekształcającemu działaniu

siły ciężkości - zwłaszcza na wzrost kości, a odpoczynek należy zapewniać w warunkach

odciążenia.

CZĘŚĆ SZCZEGÓŁOWA

MIĘŚNIE WŁAŚCIWE GRZBIETU

Głęboko położone mięśnie grzbietu - wyściełające po obu stronach kręgosłupa, od

miednicy do potylicy, rynnę zawartą między wyrostkami kolczystymi a poprzecznymi

i kątami żeber - noszą wspólną nazwę prostownika grzbietu (erecior spinae).

Składa się on z wielu mięśni o różnej długości i różnym kierunku przebiegu, łączących

ze sobą różne elementy kręgosłupa. Cała ta masa mięśniowa jako wspólne zadanie ma

wyprost kręgosłupa (ryc. 2). Prostownik grzbietu dostosowuje się swą budową

i działaniem do krzywizn kręgosłupa. O ile w odcinku lędźwiowym skurcz jego

powoduje pogłębienie lordozy lędźwiowej, o tyfe w odcinku piersiowym doprowadza

on do wyprostu i zmniejszenia kifozy piersiowej (ryc. 3). Głównym partnerem prostownika grzbietu w wytwarzaniu równowagi

statodynamicznej tułowia są mięśnie brzucha",

zwłaszcza mięsień prosty.

Do mięśni powierzchownych grzbietu,

mających duże znaczenie ze względu na stabilizację

pasa barkowego, należą: mięsień

czworoboczny, równoległoboczny, najszerszy

grzbietu, zębaty przedni.

OBRĘCZ BARKOWA, JEJ POWIĄZANIA Z KLATKĄ PIERSIOWĄ

I ODCINKIEM PIERSIOWYM KRĘGOSŁUPA

Mięsień czworoboczny (m. trapezius, ryc. 4) rozciąga się od potylicy i wyrostków

kolczystych C 7 - T h 1 2

1 do końca barkowego obojczyka, wyrostka barkowego i grzebienia

łopatki. Ze względu na przebieg włókien rozróżnia się trzy części tego mięśnia,

pełniące odmienne funkcje. Napięcie fizjologiczne części górnej utrzymuje bark na

właściwym poziomie. Osłabienie tego mięśnia u ludzi starszych lub zanik u chorych

powoduje objaw „zwisania barku". Część środkowa zbliża łopatkę do kręgosłupa.

Skurcz tej części cofa bark do tyłu; mięsień czworoboczny współdziała w ten sposób

z mięśniem najszerszym grzbietu i tylną częścią mięśnia naramiennego. Część dolna

opuszcza bark lub też, przy ustalonej obręczy barkowej, unosi tułów ku górze. Jako

całość mięsień ten ustala łopatkę, unosząc ją, zbliżając do kręgosłupa i przyciskając do

klatki piersiowej. Zgodnie z testem Lovetta2 doskonałym ćwiczeniem jest: dla części górnej - oponowane unoszenie barku, dla części

środkowej (wraz z równoległobocznym) - w

leżeniu przodem oporowany wznos wyprostowanych

w bok ramion w górę, dla części dolnej

-w leżeniu przodem oporowany wznos ramion

w pozycji w górę w skos.

Mięsień równoległoboczny (m. rhomboideus,

ryc. 4), płaski mięsień o równoległym

przebiegu włókien, rozciąga się od dolnej części

więzadła karkowego i. wyrostków kolczystych

C y - T h ^ d o przyśrodkowego brzegu łopatki. Napięcie

trzech jego części ustala łopatkę, zbliża ją

do kręgosłupa i przyciska do klatki piersiowej jej

krawędź przyśrodkową.

Mięsień zębaty przedni (m. serratusanterior,

ryc. 5) jest szerokim, płaskim mięśniem o trzech

częściach biegnących dziewięcioma zębami z powierzchni

zewnętrznej górnych żeber, przyczepiającym

się na brzegu przyśrodkowym łopatki. Jako

całość mięsień zębaty przedni przesuwa łopatkę

wraz z barkiem do przodu. Przy działaniu naprzemiennym

górnej i dolnej, części łopatka wykonuje

ruch obrotowy. Porażenie mięśnia powoduje odstawanie

przyśrodkowego brzegu łopatki od klatki

piersiowej i niemożność wykonania odwiedzenia

w stawie ramiennym. Zakres ruchu odwiedzenia w

stawie ramiennym wynosi 90°, wówczas guzek

większy kości ramiennej opiera się o wyrostek barkowy

łopatki. Dalszy ruch odbywa się w stawie

mostkowo-obojczykowym. Łopatkę ustala w tym

przypadku mięsień czworoboczny; według obrazowego

określenia T. Sokołowskiego „przebija on

ją jakby gwoździem, po czym mięsień zębaty

przedni kolejnym napięciem odpowiedniej grupy

zębów obraca blok ramienno-łopatkowy dookoła

tego gwoździa".1

Zgodnie z testem Lovetta doskonałym ćwiczeniem

tego mięśnia jest pad na ścianę z odległości

kroku, o ramionach wyprostowanych. Kontrolując

wykonanie ćwiczenia, sprawdza się ściągnięcie

i przyleganie łopatek do klatki piersiowej. Mięsień najszerszy grzbietu (m. latissimus

dorsi, ryc. 6) ma największą powierzchnię

ze wszystkich mięśni. Za pośrednictwem

powięzi przyczepia się do wyrostków kolczystych

od Th6 do kości krzyżowej, grzebienia

kości biodrowej, znajdując swój przyczep obwodowy

na guzku mniejszym kości ramiennej.

Charakter jego czynności świetnie określa stare

słownictwo lekarskie, jako: „zadodrap pośladka".

1 Przy ustalonych kończynach górnych

mięsień najszerszy grzbietu dźwiga dolne żebra,

a więc jest pomocniczym mięśniem wdechowym.

W niektórych ćwiczeniach, jak podciąganie

na skośnej ławeczce, drążku czy drabince,

bierze udział również, działając w stosunku

do ustalonego przyczepu obwodowego.

Mięsień piersiowy większy (m. pectoralis

maior, ryc. 7), płaski wachlarzowaty

mięsień o trzech aktonach2 , rozciąga się aktonem

górnym od obojczyka, aktonem środkowym

od mostka i żeber oraz aktonem dolnym

od pochwy mięśnia prostego brzucha, by

wspólnym ścięgnem przyczepić się obwodowo

do grzebienia guzka większego kości ramiennej.

Jako całość mięsień ten przy ustaleniu

przyczepu obwodowego pociąga łopatkę

do przodu wraz z ramieniem, które unosi. Przy

obustronnym jednoczesnym działaniu, wysuwając

wespół z mięśniem piersiowym mniejszym

barki do przodu, powoduje jakby zapadnięcie

się klatki piersiowej, zwłaszcza gdy nastąpi

trwały przykurcz tych mięśni. Przy ustalonych

ramionach w pozycji ich wznosu w górę,

np. przy podciąganiu się na linach, współdziała

w dźwiganiu ciała w górę. Jest również pomocniczym

mięśniem wdechowym.

Mięsień piersiowy mniejszy (m. pectoralis

minor, ryc. 8) jest umiejscowiony przyczepem

przyśrodkowym na przedniej powierzchni

trzeciego, czwartego i piątego żebra

oraz obwodowym na wyrostku kruczym łopat- ki. Jego skurcz powoduje wysunięcie barku

wraz z łopatką do przodu. Obniżając wyrostek

kruczy, mięsień piersiowy mniejszy unosi oraz

przesuwa do tyłu dolny kąt łopatki, nadając jej

w ten sposób ruch obrotowy. Jest także ponwcn+

czym mięśniem wdeebqwyrn.

Zgodnie z testem Love*ta wzmacnianie

obu mięśni piersiowych dokonuje się ORQro,-

waniem przywiedzenia w pozycji leżąc tyłem

ramiona odwiedzione w górę w skos (akton

brzuszny), ramiona w bok (akton mostkowo-

-żebrowy), ramiona w dół w skos (akton obojczykowy)

.

W przypadku pleców okrągłych mięśnie

te ulegają najczęściej przykurczowi. W ćwiczeniach

rozciągających je należy uwzględnić oddziaływanie

na wszystkie aktony, a więc najkopiersk>

wv mniejszy r z y stniejszy w tym przypadku ruch odrzutu rastaw

ramiertńy . . . . . ,

rrtłOn w tył powinien obejmować zakres: w gorę

w skos, w dół w skos.

Na właściwe ukształtowanie obręczy barkowej

odcinka piersiowego kręgosłupa i klatki

piersiowej decydujący wpływ ma napięcie i

usytuowanie (oddalenie przyczepów) omówionych

mięśni (ryc. 9). Przy wszelkiego rodzaju

podporach, zwisach, podciąganiach się

koniecznym warunkiem jest zachowanie prawidłowego

układu wszystkich elementów biorących w nich udział. Bardziej szczegółowo

zagadnienie to zostało omówione w części praktycznej, dotyczącej doboru

ćwiczeń.

piersiowy większy

zębaty przedni

łopatka

czworoboczny

równoległoboczny

kręgosłup

Ryc. 9. Działanie mięśni obręczy barkowej

OBRĘCZ MIEDNICZNA JAKO OGNIWO ŁĄCZĄCE KOŃCZYNY DOLNE

I ODCINEK LĘDŹWIOWY KRĘGOSŁUPA »

Miednica, będąc strukturą sztywną, bierze udział w łańcuchu zmian kinetycznych za

pośrednictwem dwóch ruchomych elementów:

- stawu biodrowego z układem jego stabilizatorów,

- odcinka lędźwiowego kręgosłupa z otaczającymi go i wiążącymi z klatką

piersiową i miednicą mięśniami.

Miednica, pochylając się w przód i w tył na główkach kości udowych (a więc

w stawie biodrowym), zwiększa lub zmniejsza swoje fizjologiczne przodopochylenie,

co pociąga za sobą odpowiednie zmiany w krzywiźnie lędźwiowej kręgosłupa.

26

Ryc. 10. Zmienność pochylenia miednicy do przodu i do tyłu. Zaznaczony kąt pochylenia miednicy i kąt

lędźwiowo-krzyżowy (według: A. Bochenek, M. Reicher: Anatomia człowieka. Warszawa 1968)

W warunkach prawidłowych pochylenie miednicy ku przodowi waha się,

zależnie od wieku, płci, typu somatycznego (ryc. 10). U dzieci początkowo jest

znikome (miednica ustawiona jest pionowo), w miarę wytwarzania się krzywizn

fizjologicznych zwiększa się. U kobiet jest zwykle większe (55-60°) niż u mężczyzn

(50-55°). Odchylenia ±15° zalicza się do fizjologicznych. Im kąt ten jest większy,

tym większa lordoza.

Zarówno zwiększone, jak i zmniejszone przodopochylenie miednicy może być

przyczyną lub następstwem zmian patologicznych kręgosłupa.

Różne i często kontrowersyjne są teorie dotyczące stopnia udziału poszczególnych

grup mięśniowych w stabilizacji przednio-tylnej, a więc i pochyłemu miednicy.

Najbardziej rozpowszechniona i stosowana w praktyce gimnastyki korekcyjnej

teoria zakłada istnienie dwóch zespołów mięśni, których długość, napięcie i siła

wpływają na położenie miednicy i jej stabilizację, co przyjęto również w tej pracy.1

Działanie tych zespołów należy jednak rozpatrywać wyłącznie na tle ich udziału

w łańcuchach statodynamicznych całej postawy i ogólnego zrównoważenia ciała

dartego osobnika.

Ponieważ za punkt stały u człowieka w pozycji spionizowanej należy przyjąć

kończyny dolne, w ustalaniu położenia miednicy biorą udział dwa zespoły mięśni:

- zwiększający swym skurczem p r z o d o p o c h y l e n i e miednicy: z jednej strony

- mięsień prosty uda, mięsień biodrowo-lędźwiowy, z drugiej - mięsień czworoboczny

lędźwi oraz prostownik grzbietu odcinka lędźwiowego,

- zmniejszający swym skurczem przodopochylenie miednicy; mięśnie

pośladkowe wielkie wraz z towarzyszącymi, jak: półbłoniasty, półścłęgn-isły, głowa

W warunkach prawidłowych pochylenie miednicy ku przodowi waha się,

zależnie od wieku, płci, typu somatycznego (ryc. 10). U dzieci początkowo jest

znikome (miednica ustawiona jest pionowo), w miarę wytwarzania się krzywizn

fizjologicznych zwiększa się. U kobiet jest zwykle większe (55-60°) niż u mężczyzn

(50-55°). Odchylenia ±15° zalicza się do fizjologicznych. Im kąt ten jest większy,

tym większa lordoza.

Zarówno zwiększone, jak i zmniejszone przodopochylenie miednicy może być

przyczyną lub następstwem zmian patologicznych kręgosłupa.

Różne i często kontrowersyjne są teorie dotyczące stopnia udziału poszczególnych

grup mięśniowych w stabilizacji przednio-tylnej, a więc i pochyłemu miednicy.

Najbardziej rozpowszechniona i stosowana w praktyce gimnastyki korekcyjnej

teoria zakłada istnienie dwóch zespołów mięśni, których długość, napięcie i siła

wpływają na położenie miednicy i jej stabilizację, co przyjęto również w tej pracy.1

Działanie tych zespołów należy jednak rozpatrywać wyłącznie na tle ich udziału

w łańcuchach statodynamicznych całej postawy i ogólnego zrównoważenia ciała

dartego osobnika.

Ponieważ za punkt stały u człowieka w pozycji spionizowanej należy przyjąć

kończyny dolne, w ustalaniu położenia miednicy biorą udział dwa zespoły mięśni:

- zwiększający swym skurczem p r z o d o p o c h y l e n i e miednicy: z jednej strony

- mięsień prosty uda, mięsień biodrowo-lędźwiowy, z drugiej - mięsień czworoboczny

lędźwi oraz prostownik grzbietu odcinka lędźwiowego,

- zmniejszający swym skurczem przodopochylenie miednicy; mięśnie

pośladkowe wielkie wraz z towarzyszącymi, jak: półbłoniasty, półścłęgn-isły, głowa

długa mięśnia dwugłowego, przywodziciel działanie

wielki, pośladkowy średni oraz grupa mięśni bezpośrednie

brzucha, zwłaszcza mięsień prosty.

M ięsień prosty uda (m. rectus femoris)

jest najsilniejszym zginaczem stawu biodrowego

(pierzasty przebieg włókien daje duży

przekrój fizjologiczny) oraz prostownikiem stawu

kolanowego; przebiega od kolca biodrowego

przedniego dolnego do guzowatości piszczeli.

Wraz z pozostałymi głowami jest to najważniejszy

mięsień chodu, zarówno w terenie

płaskim, jak i w czasie podchodzenia pod górę i

schodzenia w dół - pełni funkcję antygrawitacyjną

i stabilizującą staw kolanowy.

Mięsień biodrowo-lędźwiowy (m.

iliopsoas, ryc. 11) składa się z trzech części:

mięśnia biodrowego, znajdującego swój górny

przyczep na wewnętrznej powierzchni talerza

miedniczego, oraz mięśni lędźwiowego małego

i dużego, przyczepiających się bezpośrednio na kręgosłupie w jego odcinku

mięsnie

lędźwiowe

m. biodrowy

Ryc. 11. Mięsień biodrowo-lędźwiowy

jego działanie na kręgosłup

lędźwiowym (Thi ; -L5)-1 Przyczep dolny wszystkich tych części znajduje się na

krętarzu mniejszym kości udowej. Tak więc mięsień biodrowo-lędźwiowy oddziałuje

w sposób swoisty na lordozę lędźwiową: bezpośrednio - poprzez pociąganie w dół

przez mięśnie lędźwiowe, pośrednio - poprzez miednicę, pracą mięśnia biodrowego.

Przy wyprostowanych w przedłużeniu tułowia kończynach działanie jego jest utrudnione

ze względu na pionowy przebieg. Natomiast optimum jego działania stanowią

ruchy zgięcia w stawach biodrowych pod kątem prostym. Przykurcz tego mięśnia

powoduje zwiększenie lordozy lędźwiowej.

Mięsień czworoboczny lędźwi (m. quadratus lumborum, ryc.12) stanowi

część ściany tylnych mięśni brzucha2 . Tworząc dwie warstwy: przednią i tylną, łączy

on dwunaste żebro, wyrostki żebrowe kręgów lędźwiowych i grzebień biodrowy.

Obie części mięśnia ustalają odcinek lędźwiowy kręgosłupa, ich skurcz obniża dwunaste

żebro. Przy ustaleniu górnego przyczepu, tj. klatki piersiowej, skurcz mięśnia

czworobocznego lędźwi powoduje zbliżenie do niej miednicy (wraz z kończyną).

Mięsień pośladkowy w i e l k i (m. gluteus maximus, ryc. 12) górny swój przyczep

znajduje na powierzchni zewnętrznej talerza biodrowego, dolny - na guzowatości

pośladkowej kości udowej. Główną jego czynnością jest prostowanie uda.

Czynnie uczestniczy w biegach, skokach, wstępowaniu pod górę, wstawaniu z pozycji siedzącej i podobnych czynnościach. Podczas

stania, w wolnym marszu po płaskim terenie

nie działa wcale, rolę jego pełnią mięśnie

kulszowo-goleniowe1 . W przypadku pochylenia

tułowia ku przodowi (np. opad w przód)

mięsień ten, działając z przyczepu dolnego na

górny, prostuje go.

Mięsień półścięgnisty, półbioniasty

i głowa długa dwugłowego (m. semitendinosus,

semimembranosus, m. biceps femoris-

caput Inngum, ryc. 12), przyczepiając się na

guzie kulszowym oraz poniżej stawu kolanowego,

spełniają rolę zginaczy tego stawu oraz,

przy wyprostowanym stawie kolanowym, prostują

staw biodrowy. W akcie chodu działają na

staw biodrowy, prostując go.

Zakres ruchów w stawie biodrowym

ma decydujący wpływ na wielkość krzywizny

lędźwiowej. Ograniczenie zakresu ruchów uniemożliwia

wprost korekcję ustawienia miednicy.

Tyłopochyleniu, zmniejszeniu nadmiernego

przodopochylenia lub prostowaniu

w stawie przeciwdziałają: wiązadło biodrowo-udowe oraz mięsień biodrowo-

-lędźwiowy (pomocniczo: napinacz powięzi szerokiej, mięsień krawiecki, przywodziciele).

Ich utrwalony przykurcz powoduje ustalenie przodopochylenia i kompensacyjną

hiperlordozę2 , której skorygowanie możliwe jest wyłącznie po uprzedniej likwidacji

przykurczów. W warunkach prawidłowych zakres ruchu prostowania wynosi

ok. 15°. Wznos nóg powyżej tej granicy odbywa się kosztem powiększenia lordozy

odcinka lędźwiowego kręgosłupa.

P r z o d o p o c h y l e n i u lub zmniejszeniu nadmiernego tyłopochylenia p r z e c i w działają

mięśnie proste brzucha oraz mięśnie kulszowo-goleniowe, których przykurcz

zostaje zaakcentowany w pozycji siedzącej, mimo ugięcia (dolny przyczep)

w stawie kolanowym. Na tym zjawisku opiera się objaw Langego, polegający na

zmniejszeniu lordozy przy jednostronnym uniesieniu nogi w staniu (mięśnie

kulszowo-goleniowe, pociągając miednicę w tył, zmniejszają lordozę). Wydaje się, że

w objawie tym zbliżenie dolnego przyczepu mięśnia biodrowo-lędźwiowego ma

również swój wpływ.

Ryc. 12. Mięsień czworoboczny lędźwi

oraz pośladkowy wielki i mięśnie kulszowo-

-goleniowe

'

Oprócz oddziaływania na ustawienie miednicy mięśnie brzucha pełnią wiele niezwykle

ważnych funkcji w życiu człowieka: w statyce, współdziałając z prostownikiem

grzbietu i innymi mięśniami, zapewniają pozycję stojącą, tworzą tzw. tłocznię brzuszną,

utrzymują trzewia we właściwym położeniu, oddziaływając na dolne żebra i przeponę,

współdziałają w akcie oddychania. Różnokierunkowy przebieg ich włókien

(ryc. 13) zapewnia moc tej ścianie i stwarza wielostronne możliwości działania.2

Mięsień prosty brzucha (m. rectus abdominis, ryc. 14), rozciągający się

między kością łonową a klatką piersiową (mostek, środkowe żebra), położony jest

symetrycznie w stosunku do kresy białej, z którą

zespala się za pomocą smug ścięgnistych.

Czynność jego (globalna) polega na napięciu

statycznym w czasie ruchu zgięcia tułowia w

przód. Przy ustabilizowanej miednicy skurcz

jego obniża dolne żebra i zbliża do niej klatkę

piersiową. Przy ustabilizowanej klatce piersiowej

skurcz jego umożliwia wznos nóg wraz z

miednicą.

Mięsień skośny brzucha zewnętrzny

Ryc. 13. Różnokierunkowy przebieg włó- , , ,. , , . .

kien mięśni brzucha (m- obliguus externus abdominis, ryc. 15) rozskośny

wewnętrzny

poprzeczny

skośny zewnętrzny

prosty

1 Omawiam tu mięśnie tworzące przednią ścianę brzucha.

2 Bardziej szczegółowe omówienie budowy tych mięśni znajdzie Czytelnik w podręczniku

A. Bochenka, M. Reicher: Anatomia człowieka, t. II. Warszawa 1968, PZWL, s. 667-689.

30

Ryc. 16.

wnętrzny

Mięsień skośny brzucha weciąga

się między żebrami (piątym a dwunastym),

talerzem biodrowym najszerszym

grzbietu, aż do pochewki mięśnia prostego, w

budowie której uczestniczy.

Skurcz jego powoduje:

1) przy ustalonej miednicy: jednostronny

-zgięcie kręgosłupa i klatki piersiowej

w bok w tę samą stronę i obrót tułowia w stronę

przeciwną, obustronny - zgięcie kręgosłupa w

przód i pociąganie klatki piersiowej w dół,

2) przy ustalonej klatce piersiowej:

jednostronny - wznos nóg wraz z miednicą w

bok w tę samą stronę, z obrotem w stronę

przeciwną, obustronny - uniesienie miednicy

wraz z nogami wzwyż.

Mięsień skośny brzucha wewnętrzny

(m. obliquus intemus abdominis, ryc. 16), o

kierunku włókien przeciwnym w stosunku do

poprzednika, rozciąga się od okolicy lędźwiowo-

biodrowej do dolnych żeber i bierze

udział w utworzeniu pochewki mięśnia prostego

brzucha.

Skurcz jego:

- ptzy ustalonej miednicy: jednostronny

- zgina tułów i obraca w tę samą stronę,

obustronny - zgina tułów w przód, pociągając

ktetkę piersiową ku dołowi (w zgięciu w

bok tułowia mięsień skośny wewnętrzny

współdziała z mięśniem skośnym zewnętrznym

tej samej strony, składowe obrotowe natomiast

- o charkaterze przeciwnym - znoszą się),

- przy ustalonej klatce piersiowej:

jednostronny, skośny w stronę własną - powoduje

wznos nogi wraz z miednicą, obustronny

- wznos obu nóg wraz z miednicą.

Mięsień poprzeczny brzucha (m.

transversus abdominis, ryc. 17), o poprzecznym

kierunku włókien, rozciąga się od kręgosłupa do kresy białej, obejmując

trzewia jamy brzusznej jakby pasem o szerokości od miednicy aż po żebra (od

siódmego do dwunastego). Jego odmienność w stosunku do innych mięśni polega

na tym, że nie zbliża on żadnych elementów kostnych, ale poprzez swe napięcie wytwarza

tłocznię brzuszną i jakby zwęża klatkę piersiową, przybliżając do siebie żebra.