5. Animal symbolicum – Koncepcja kultury Ernesta Cassirera
Źródło koncepcji Cassirera:
Kant (aprioryzm: wiedza niezależna od doświadczenia) i twórcza rola umysłu
Spór naturalizmu i antynaturalizmu
Spór metafizyki (operującej pojęciem `substancji` i dociekającej czym ona jest) z pragmatyką (operującej pojęciem `funkcji` i dociekającej jej praktycznego znaczenia).
Cassirer - poznanie jest symbolicznym przyswajaniem zjawisk przez ludzki umysł.
Antynaturalistyczne rozumienie kultury – krytyka biologizmu, naturalizmu, empiryzmu.
Podstawowe kategorie ludzkiego ducha: język, mit, religia, nauka, sztuka – refleksja, odkrywanie znaczenia i sensu.
Kultura stanowi jedyną i nieuchronną rzeczywistość ludzką, natomiast rzeczywistość obiektywna, pozaludzka, jest utkaną przez ludzi siecią symboliczną:
`człowiek nie może dokonać nic więcej w dziedzinie sztuki, nauki, religii, języka, jak zbudować swój własny symboliczny świat, który pozwala mu rozumieć i interpretować”
Animal symbolicum – człowiek tworzący symbole – jako twórca kultury. Działalność człowieka to tworzenie symboli.
Kultura to świat wyobrażony, stworzony, świat symbolicznych form (czyli języka, mitu, religii…)
Ludzkie doświadczenie to sieć utkana z różnorakich nici (tj. sztuki, nauki itd.)
Wszelki postęp w dziedzinie myśli i doświadczenia sprawia, że ta sieć staje się mocniejsza
ZWIERZĘ - posiada SYSTEM EFEKTORÓW (dzięki niemu reaguje) oraz SYSTEM RECEPTORÓW (dzięki niemu otrzymuje bodźce)
CZŁOWIEK - posiada SYSTEM RECEPTORÓW, SYSTEM EFEKTORÓW I SYSTEM SYMBOLICZNY
System symboliczny- przekształca całe ludzkie życie, powoduje pewną zwłokę między systemem efektorów a receptorów. Człowiek nie może od tego uciec.
Nie żyje jedynie w świecie fizycznym, ale także symbolicznym
Człowiek nie potrafi się już bezpośrednio ustosunkować do rzeczywistości. `tak bardzo owinął się już w formy językowe, w obrazy artystyczne, w mityczne symbole lub religijne obrządki, że nie potrafi już niczego poznać inaczej, bez pośrednictwa tego sztucznego środka`
Formy symboliczne – to wzajemnie do siebie niesprowadzalne, poruszające się na całkiem po innych planach, równoważne wariacje na ten sam temat, z których każda ukazuje własne perspektywy życia w świecie
Nie można ich więc sprowadzać do wspólnego mianownika albo harmonizować je ze sobą np. naukę i mit (to co je łączy, to, to że są wytworem człowieka )
MIT – to inny sposób interpretacji życia i świata /„Mit i religia pierwotna bynajmniej nie są całkowicie niezborne ani pozbawione sensu czy rozsądku. Ale ich wewnętrzna zgodność w znacznie większym stopniu zależy od jedności uczucia niż od reguł logicznych”/
Człowiek jest takim jakim się stworzy:
`Cechą charakterystyczną człowieka, nie jest jego metafizyczna czy fizyczna natura, ale jego praca. To właśnie system ludzkich działań determinuje zakres pojęcia „człowieczeństwa”. Język, mit, religia, nauka, historia są częściami składowymi , różnymi wycinkami tego koła”.
W środku jest natura człowieka – umysł/rdzeń/dusza/jaźń
Natury ludzkiej/duszy nie widać, ale jest to część najważniejsza.
Filozofia klasyczna twierdzi, że gdy odkryjemy/ opiszemy ten rdzeń będziemy
mogli odkryć na czym polega człowieczeństwo.
W filozofii współczesnej ważniejsza stała się ta zewnętrzna powłoka – praca, cel, doświadczenie, ciało – nowoczesne rozumienie człowieka nie bierze pod uwagę duszy/umysłu – ważniejsze są relacje społeczne
Filozofia kultury, dąży do tego by odkryć centrum, czyli jaźń człowieka
Filozof próbuje zrozumieć, czemu tak jest, że niby wszyscy jesteśmy odmienni ale razem rozumiemy pewne symbole – język, czas, przestrzeń
TYPY DOŚWIDCZENIA PRZESTRZENNEGO I CZASOWEGO:
PRZESTRZEŃ I CZAS OGRANICZONE – warstwa najniższa
System reakcji działający już od momentu narodzin – dokładne rozróżnienie pomiędzy bodźcami fizycznymi i reakcjami na te bodźce
Dokładne, subtelne wyczucie odległości przestrzennej, kierunku, czyli NATURALNA ORIENTACJA
PRZESTRZEŃ POSTRZEŻENIOWA – zwierzęta wyższego rzędu
Zawiera pierwiastki doświadczeń zmysłowych (optycznych, dotykowych)
PRZESTRZEŃ SYMBOLICZNA – granica między ludźmi a zwierzętami
Człowiek jest w stanie pojąć przestrzeń abstrakcyjną i to jest jego główny atut – otwiera to człowieka na nowy rodzaj poznania (POZNANIE SYMBOLICZNE) i nadaje nowy kierunek życia kulturalnego
WIEDZA ABSTRAKCYJNA – WIEDZA TEORETYCZNA np. umiejętność odczytywania mapy
Np. pierwotni ludzie, znali bardzo dokładnie bieg rzeki, jednak nie potrafiliby narysować mapy, gdyż ich wiedza odbiega od wiedzy teoretycznej
Człowiek istnieje jako animal symbolicum – to istota stworzona nierozdzielnie z duszy oraz ciała.
Żyje inaczej od zwierząt – dzięki temu, iż jest zwierzęciem symbolicznym, posługującymi i tworzącym symbole. Także samorefleksyjność jest cechą specyficznie ludzką – dzięki swojej inteligencji oraz twórczej kreatywności człowiek zadaje sobie pytania o to jak sam postrzega świat i dokonuje autorefleksji.
Bycie animal symbolicum daje człowiekowi możliwość wyboru pomiędzy wielością zachowań w chwili wątpliwości. Człowiek jest w stanie zdominować świat fizyczny.
Taka rzeczywistość służy do lepszego rozumienia istniejącego świata, rozwijania własnej kultury, do jej wyrażania i poznawania, jednocześnie powodując uwikłanie człowieka w świat kulturowy – człowiek nie potrafi już istnieć bez symboli.
Jest to specyficzny sposób nadawania przez człowieka sensu istniejącemu światu. Bez symboli funkcjonujących w przestrzeni kulturowej, człowiek staje się istotą zagubioną, nie ma punktu odniesienia dla swoich myśli. Gubi się we własnej kulturze, bowiem każda kultura wytwarza specyficzne symbole, które człowiek w trakcie życia przyswaja.
Różne symbole mogą być odbierane w różny sposób. Ważne jest to, iż symbol musi być też interpretowany w danym kontekście, ponieważ jest efektem działań nadawania sensu jakiemuś doświadczeniu. Wywodzi się z twórczej działalności, powstałej w danym kontekście kulturowym.
Symbol służy do przekazywania treści, współdzielenia ich, tworzenia relacji między ludźmi i określania znaczenia poszczególnych doświadczeń. Można więc powiedzieć, że symbol ma funkcję regulującą w kulturze, organizuje świat.
Jednym z zagrożeń wynikających z możliwości tworzenia symboli przez człowieka, jest uzależnienie się od nich. Człowiek mimo iż zdominował świat natury, uzależnia swe naturalne zachowania od przyzwyczajeń symbolicznych. Symbole układają się w zasady, narzucają reguły myślenia – przez co ograniczają swobodę twórczą jednostek, które w wyniku wychowania w danej, zastanej kulturze, niejako machinalnie przejmują symbole jako dla siebie oczywiste.