Prof. dr hab. Eugeniusz Grela pok. 424

Warunki zaliczenia przedmiotu:

1. Ćwiczenia – do 3 nieobecności

2. Dwa kolokwia.

3. Projekt dawki lub mieszkanki pokarmowej.

4. Rozpoznawanie pasz.

5. Egzamin pisemny.

Podręczniki:

„Żywienie zwierząt i paszoznawstwo 1-3” Jamróz

Dziedziny wiedzy

1. Fizjologiczne podstawy żywienia.

2. Paszoznastwo.

3. Żywienie poszczególnych gatunków grup produkcyjnych.

4. Zasady normowania i dawkowania.

Składniki pokarmowe w analizie chemicznej podstawowej:

1. białko surowe

2. włókno surowe

3. tłuszcz surowy

4. popiół surowy

5. bezazotowe związki wyciągowe.

Pasza:

• woda

• sucha masa

- składniki mineralne (popiół surowy):

1) zanieczyszczenia (krzemionka)

2) popiół wartościowy

- składniki organiczne:

1) białko surowe - oznaczamy zawartość azotu, N * 6,25 = zawartość białka)

• białko właściwe

• substancje azotowe, nieproteinogenne, np. mocznik

2) włókno surowe – gotowanie w tłuszczach, zasadach i filtracja

3) tłuszcz surowy – ekstrahujemy składnikiem apolarnym w tyglu

4) bez N wyciągowe – wylicza się je.

Bezpieczeństwo produkowania żywności.

Funkcje poszczególnych związków:

• tłuszcze i węglowodany – źródło energii

• białka i składniki mineralne (makro) – funkcja budulcowa

• witaminy i składniki mineralne (mikro) – funkcja regulująca.

Białko ogólne:

- białko właściwe (AA)

- NPN (nieproteinogenne związki).

* colostrum (siara)

-> źródło białka: mleko, mączki rybne soja, rośliny strączkowe, lędźwian, śruty poekstrakcyjne (rzepak, soja, słonecznik, len), zboża

-> węglowodany: proste, złożone, źródło śruty zbożowe

-> tłuszcze: kwasy tłuszczowe nasycone – nienasycone

-> woda 2,5l wody na kilogram suchej masy paszy.

Fizjologia trawienia i metabolizm składników pokarmowych

Rozróżnianie paszy zwierzęcej i roślinnej:

- zwierzęca: dużo wody, mało węglowodanów, cholesterol, glikogen, D₃

- roślinna: włókno, skrobia, witamina D₂

• zielonki

• nasiona

Modyfikacje uzębienia:

• roślinożerca: siekacze, trzonowce

• drapieżnik: kły, siekacze, przedtrzonowce

• wszystkożerca: siekacze, kły, trzonowce, przedtrzonowce.

Trawienie cukrów przez glikozydazy:

• alfa amylaza ślinowa, trzustkowa, maltaza, sacharaza, laktaza.

Peptydazy rozkładają białka:

• endopeptydazy: pepsyna, trypsyna, chymotrypsyna

• egzopeptydazy: karboksypeptydaza, aminopeptydaza, dipeptydaza.

Esterazy rozkładają tłuszcze:

• lipaza żołądkowa

• lipaza trzustkowa.

W żołądku poza wymieszaniem pokarmu następuje rozkład pod względem białka. Trzustka produkuje bogaty w enzymy sok trzustkowy. Często po uboju trzustka ulega samostrawieniu. Wątroba odpowiada za produkjcję żółci.

Wyróżniamy:

• emulgacja fizyczna – rozdrobnienie do małych cząstek tłuszczy, np. w żołądku

• emulgacja chemiczna – dołączenie soli kwasów żółciowych do tłuszczu.

Nabłonek różnych odcinków przewodu pokarmowego.

Powierzchnia chłonna jelita.

Zwierzęta dzielimy na:

• monogastryczne – obecny jest tylko jeden żołądek, np. świnia

• poligastryczne – układ trawienny z 4 komór np. krowa

Trawienie białek u monogastrycznych

• rozkład białek pod wpływem pepsyny w żołądku, trypsyny i chymotrypsyny w jelicie cienkim

• rozład finalny – aminokwasy.

Metabolizm aminokwasów:

• anabolizm: synteza białęk

• synteza ciał biologicznie czynnych

• nadmiar białek powoduje dezaminację, grupa -NH₂ włączana jest w cykl mocznikowy.

Przemiany białek w żwaczu (zdjęcie).

Białko paszy -> w żwaczu -> LKT i NH₃

LKT i NH₃ -> aminokwasy

Trawienie cukrów:

• enzymy: laktaza, sacharaza, amylaza

• miejsce: jama gębowa, jelito cienkie

• rozkład finalny: monocukry

• miejsce wchłaniania: kosmki jelita cienkiego.

Glukoza w organizmie i jej wykorzystanie (zdjęcie).

Trawienie węglowodanów w żwaczu (zdjęcie).

Trawienie tłuszczów:

• enzymy: lipaza ślinowa i trzustkowa

• miejsce: jama gębowa, jelito cienkie

• produkt finalny: glicerol i kwasy tłuszczowe

• wchłanianie: na drodze pinocytozy.

Tłuszcze u przeżuwaczy:

• rozkład w żwaczu: LKT + WKT

• uwodornienie: hydratacja połączeń nienasyconych, np. kwas oleinowy w stearynowy

• łój jest tłuszczem twardym

• tłuszcze chronione w żywieniu przeżuwaczy – nie podlegają uwodornieniu w żwaczu.

Wchłanianie jelitowe:

• ze światła jelita poszczególne cząstki zostają przetransportowane przez barierę jelita do krwi, na zasadzie nośnika, aktywnych cząstek

• mechanizmy transportu przez błonę komórkową

• chylomikron (tłuszcze, cholesterol, niektóre witaminy)

• pinocytoza ma dwa przypadki u zwierząt:

1. u noworodka, kiedy z colostrum muszą być wchłonięte białka nienaruszone, głównie globuliny

2. w ciągu całego życia: tłuszcze.

• wchłanianie czynne: symport Na⁺ i glukozy.

Wchłanianie składników pokarmu (zdjęcie).

Hormonalna regulacja pracy układu pokarmowego (zdjęcie).

Wykład 6?

Składniki mineralne pełnią wiele funkcji – kości, zęby, hormony, witaminy, DNA

Składniki mineralne to te pierwiastki, które pozostają po spaleniu tkanek w postaci popiołu – ok. 60 pierwiastków, 4% masy ciała.

Niedobór i nadmiar składników mineralnych

Dla każdego składnika mineralnego istotne są dwa krańcowe stężenia, które wpływają na zdrowie:

- spożycie zbyt niskie

- spożycie zbyt wysokie

1. Zapobieganie objawom niedoborów w ogólnej populacji obszaru geograficznego.

2. Zapobieganie niedoborom w grupie osób narażonych na wysokie ryzyko wystąpienia niedoborów ( charakter pracy, warunki geograficzne)

3. Utrzymanie biochemicznej równowagi

4. Zapobieganie toksycznemu działaniu elementów mineralnych

Dodatki mineralne dla bydła: premiksy i lizawki.

Makroelementy – powyżej 0,01%, zapotrzebowanie dzienne 100mg/osobnik, są to wapń, fosfor, potas, magnez, sód, chlor, siarka.

Mikroelementy – poniżej 0,01%, zapotrzebowanie poniżej 100mg/osobnik, są to żelazo, cynk, miedź, mangan, fluor, jod, selen, chrom, kobalt.

Pierwiastki śladowe – metale ciężkie, szkodliwe, jak ołów, kadm, rtęć, glin, bor, krzem

Wykorzystanie zależy od strony paszy i od strony zwierzęcia. Czynniki decydujące o przyswajalności ze strony paszy – ilość, forma chemiczna, stopień utlenienia, substancje ułatwiaj i utrudniające wchłanianie, rodzaje połączeń chemicznych.

zwierz wiek, płeć, stan fizjologiczny, laktacja

Racja pokarmowa dawana w paszy to nie jest cała pula wchodząca do przewodu pokarmowego, należy jeszcze uwzględnić sekrecję (często ona przeważ nad resorpcją – prowadzi to do osteoporozy (Ca), osteomalcja – rozmiękczanie kości u młodych)

tabelka – leki a pierwiastki – w internecie

Zależności między pierwiastkimi mogą być antagonistyczne, synergistyczne oraz interakcjie mogące potęgować ujemne następstwa na skuten niedoboru lub nadmiaru – umieć 3 rodzaje na wspóldzinanie pier zelazo miedz – protrombina, sód potas- przewodz bodźców, wapń fosfor +witamina D3 – budowa kości

Generalne funkcje:

- kościec i przemiany – Ca P Mg Cu Mn

synt biek p s zn

transport tlenu fe cu

ciśnienie osmot na cl k

- bilans kwasowo-zas na cl k

- aktywność enzymów - ca p k mg fe cum n zn

- współdziałanie z witaminami - ca p co se

Selen – wąskie spektrum miedzy niedoborem a toksycznością !!!

Działanie pierwiastków – tabelka

Wapń – podstawowy sładnik kości i zębów, kofaktor wielu enzymów, udział w kurczliwości mięśni, przewodnictwie bodźców nerwowych, przepuszczalności błon komórkowych, regulacji pobudliwości nerwów, krzepliwości krwi, dieta wysokobiałkowa zwiększa wchłanianie wapnia. Niedonór powoduje osteomalację, osteoporozę, krzywicę i łamikost. Dla świń 10-45g dziennie, krowy 140-160g.

Fosfor – dodatek fitazy mikrobiologicznej, składnik kości i zębów, kwasów nukleinowych, tkanki mózgowej, błon komórkowych, związki (ATP) wysokoenergetycznych, koenzymów, główny anion wewnątrzkomórkowy, udział w reakcjach fosforylacji, utrzymaniu pH krwi (składnik buforów). Jako źródło w premiksach dla zwierząt stosuje się fosforany paszowe. Dla świń 7-32 g/d, kwory 30-80 g/d.

• lubi fitazę, poczytać

Magnez – składnik kości i zębów, tkanek miękkich, udział w przewodnictwie nerwowym, kurczliwości mięśni

Potas i sód – 1 cz. Na, 10 cz. K, zielonka, ziemniaki, fasola, bierze udział utrzymaniu prawidłowej pobudliwości komórek mięśniowych, występuje w soku trzustkowym i jelitowym, składnik Na-K-ATPazy, reguluje gospodarkę wodną, zatrucie sodem: sód wydala się z moczem, przy braku filtracji dochodzi do zatruć

Żelazo – w 6 dniu u świń anemia

Cynk – element dla 200enzymów, zapobiega biegunkom, blenda cynkowa (tlenek cynku) działa w koncentracji ZnO 3g/kg paszy działa bakteriobójczo na mikroby przewodu pokarmowego

Miedź – trzeba uważać przy owcach, nie można dawać miedzi dopuszczonej dla bydła, powoduje kulawiznę

Selen – 0,1-0,2 wąskie spektrum, powyżej 0,2 szkodliwy, likwiduje wolne rodniki, współpracuje z wit E

Jod – współpracuje z tyroksyną

Chrom – na VI stopniu trujący, na III obniża działanie cholesterolu

Kobalt – buduje witaminę B₁₂,niedobór wywołuje anemię złośliwą

Porównanie:

• chelaty – minerały połączone ze związkami organicznymi, są 1,5x droższe niż sole, przyszłość w żywieniu ludzi i zwierząt

Metale ciężkie:

• balbal

Podsumowanie:

• rola składnika mineralnego w organizmie

• skutki niedoboru lub nadmiaru

• szkodliwość metali ciężkich

• suplementy, dodatki mineralne

• premiksy mineralne, lizawki.

SUBSTANCE RZECIWODŻYWCZE- antinutritional factors- ANFs

Podział składników pasz pokarmowych

Składniki paszy

• odżywcze

• balastowe

• apetyzery

• szkodliwe

• antyodżywcze

ANFs substancje występujące w żywności lub paszach które uniemożliwiają wykorzystanie składników odżywczych bądź wywierają szkodliwy wpływ na organizm. Nektóre mogą mieć działanie toksyczne.

1. Dioksyny- szkodliwe działanie zależne jest od dawki i gatunku zwierzęcia. 2 niezależne laboratoria (Wieden i Tokio) odkryy że poziom dioksyn we krwi prezydenta była 50 000 razy wyższa niż średnia dla populacji, ponieważbył to czysty TCDD

ANFs to substancje które w sposób naturalny znajdują się w paszach lub produktach spożywczych, głównie roślinnych- zirno zbóż, nasiona roślin strączkowych.

Substancje trujące:

• czynniki hamujące aktywność trpsyny i chymotrypsyny

• amygdalina

• saponiny

• solanina- ziemniaki (zielono zabarwione części), powodują zatrucie (nudności, wymioty)

Większość tych związków np. inhibitory proteaz, lektyny, alkaloidy i związki fenolowe uczestniczą w bronie roślin przed szkodnikami itp.

ANFs tworzą szkodliwe substancje na skutek naturalnych rzemian metabolicznych o organizmie.

Zalicza się tu: awidynę, saponiny, linamarynę, glukozynolany, tomatynę, inhibitory proteaz, taniny, glikozydy, solaninę, kwas erukowy, kwas szczawiowy, kwas fitynowy, alkilorezorcynole.

Alkaloidy w łubinie gorzkim.

Amygdalina- szczególnie niebezpieczne mogą być nalewki alkoholowe…

Solanina- główie problem ziemniaków, występuje w niedojrzałych lub sepsutych, długo przetrzymywanych ziemniakach. Działa drażniąco na PP, mogą również wystąpić zaburzenia ze strony ukł. nerwowego. Objawy zatrucia: głównie mdłości, wymioty, kolka, bieunka w ciężkich przyadkach niepokój, zaburzenie krążenia, oddychania, rozszerzenie źrenic.

Kwas erukowy- występuje w rzeaku, w oleju z rzepaku jego zawartość może wynosić 1-50%. Wyniki na zwierzętach wykazały hamowanie wzrostu i zmiany czynnościowe i histopatologiczne w mięśniu sercowym. Obecnie olej rzepakowy jest bezekurowy.

Kwas szczawiowy- obecny w szczawiu, rabarbarze, szpinaku, kakao, herbacie może prowadzić do kamicy nerkowej.

Kwas fitynowy- występuje w mąkach żytnich, pszennych, ryżowych z grubego przemiału oraz orzechach. W organizmie wiąże wapń, cynk i żelazo czyniąc je nieprzyswajalnymi,. Niweluje się go fitazami. Zawartość fitynianów w nasionach roślin; ziarno sezamowe 5,2%, zboża 2%

Gluozynolany- występują w nasionach roślin krzyżowych np. rzepak. Pod wływem mirozynazy rozpadają się do VTO i ITC. Blokują wychwytywanie jodu przez tarczycę z krwi. Zawartość glukozynolanów ze 170 do 15-25 mikroM/g beztłuszczowej masy nasion.

Linamaryna- glikozyd cyjanogenny silnie trujący, w nasionach lnu, fasoli. Jego ilość zależy od odmiany fasoli oraz stopnia dojrzałości. W trakcie obróbki termicznej glikozyd ten ulega rozpadowi. Glikozyd ten w środowisku silnie wilgotnym zamienia się w silnie trujący kwas pruski.

Związki saponinowe- zatrucia ludzi kąkolem są przypisywane saponinom- gitageninie. Kąkol to chwast zbóż i jego nasiona mogą się znaleźć w niedostatecznie zmielonych ziarnach zbóż. Saponiny powodują hemolizę erytrocytów, zapalenie jelita biodrowego i są inhibitorami niektórych enzymów np. chymotrypsyny.

Substancje powodujące latyryzm. Latyryzm to choroba której objwy pojawiają się po spożyciu nasion lędźwianu surowego, gotowanego lub w postaci mąki. Występują zaburzenia ruchowe i porażenia, głównie kończyn dolnych, po 4-8 tyg.

Nasiona strcykowe+ rdo biaka o dosc wzsokiej wartości odżywczej.

ROŚLINY STRĄCZKOWE

Inhibitory trysyny i chymotrypsyny- działanie polega na budowaniu niekatywnych kompleksów z enzymami proteolitycznymi trzustki, wsytępują głównie w nasionach fasoli, soi, bobie, grochu. W soi stanowią 6%, a w soi 2,5% wszystkich białek. Ich niekorzystne działanie powoduje zaburzenia w trawieniu białek i stany zapalne trzstki. Toastowanie lub gotowanie soi czy fasoli niszczy te substancje.

Hemoglutyniny- białka, które mają zdolnośc do aglutynacji erytrocytów ludzi i zwierząt. Są termolabilne, wyst głównie w fasoli.

Taniny- chronią nasiona przed owadami, w nasionach grochu, peluszki, bobiku. Nadają paszom gorzki smak, powodują tworzenie kompleksów białkowych i zmniejszają strawność. Srodek nasion prawie nie zawiera tanin- jedynie skórka. Taniny mają zastosowanie w żywieniu przeżuwaczy, gdzie wiosną wyprowadza się na pastwiska byo, gdzie jest dużo białek i saponin które owodują wzdęcia- taniny je eliminują.

Vicyna i konvicyna- wsytęuje w wyce, bobie, bobiku.

Alkaloidy- wsytępują tylko w łubinach, toksyczne działanie polega na uszkozeniu układu nerwowego, co może objawiać się konwulsjami i praraliżem układu oddechowego. Alkaloidy gromadzone sa najczęściej w peryferycznych częściach roślin- kora, liście, nasiona, łodygi, słoma, owoce. Należą tu: kokaina, nikotyna, koniina, morfina, chinina, johimbina)

Alkaloidy narkotyczne

• amfetamina- środek sychostymulujący pobudza układ obwodowy i ośrodkowy, w większych dawkach owoduje nerwowość, zaburzenie procesów myślowych, odrętwienie, śpiączkę, zgon.

Wywar z muchomora czerwonego- stosowany w neolicie, wykorzystywany w obrzędach religijnych

Opium- psychotropek- morfina

Preparaty konopii indyjskiej

• haszysz- produkowany z ekstraktu żywicznego zmiażdone łodygi

• marihuana- suszone kwiaty konopi

Bieluń dziędzierzawa- halucynogenny

Nikotyna- alkaloid obecny w roślinach- stosowany w celach medycznych i do różnych ceremonii, aktywny skąłdnik tytoniu- nikotyna została wyzolowana w 1828 roku

Kokaina- z liści krzewu Koki, występuje w Peru, Boliwii, Ekwadorze, liście koki zmieszane z opiolem żuli górale andyjscy

Napar z mimozy- halucynogen, spożywali go wojownicy przed walką, służy do obrzędów ajuca wśród wyznawców kultu Jurema w Brazylii

Alkaloidy sporyszu- wytwarzany przez przetrwalniki grzyba zwanego sporyszem, pasożytującego na ziarnach zbóż. Powoduje przyspieszone porody.

Mykotoksyny- metabolity wytwarzane przez grzyby porażające rośliny- zagrożenie dla zdrowia ludzi i zwierząt. Choroba św. Antoniego- zatrucia sporyszem.

Afrodyzjak- johimbina, much hiszpańska

PODSUMOWANIE

1. Znać ANFs- ich wpływ na zwierzęta, sposoby uzdatniania: temperatura, obłuszczanie, tastowanie, genetyka (hodowla nowych odmian)

2. Wskazać pasze i występujące w nich ANFs

3. Umieć diagnozować zatrucia ANFs

Przetwarzanie pasz

Metody obróbki uszlachetniające pasze:

1. Biologiczno-biochemiczne (stosowanie enzymów, drożdży, grzybów itp. do rozkładania toksyn).

2. Chemiczne – na skalę przemysłową dodawanie do pasz konserwantów i przeciwutleniaczy.

3. Fizyczne:

• metody mechaniczne

• metody termiczne

• metody termomechaniczne

• metody hydrotermiczne

• metody hydrotermiczno-ciśnieniowe.

Metody mechaniczne:

• obłuskanie i oddzielenie łuski

• śrutowanie.

Metody termiczne:

• w surowcu paszowym mogą prowadzić do:

1. redukcji zawartości termolabilnych substancji antyżywieniowych (inhibitorów trypsyny)

2. obniżenia poziomu skażenia mikrobiologicznego – sterylizacja materiału

3. zmian fizycznych i chemicznych, których efektem jest wzrost stopnia strawności danego składnika

4. skleikowanie skrobii

5. degradacja białka – straty poszczególnych aminokwasów, zwłaszcza ograniczających, unieczynnienie enzymów.

• suszenie – redukcja wody w surowcu

• prażenie – podgrzewanie nasion na gorących płytach ceramicznych, nadaje się do sterylizacji (podobny efekt w mikrofalówce)

• ekspandowanie termiczne – zabieg powodujący rozluźnienie struktury produkty oraz zwiększenie jego objętości, stosowane również w wytwarzaniu tzw.

• kondycjonowanie termiczne – podgrzewanie produktów sypkich gorącym powietrzem lub w zbiornikach płaszczem grzejnym bez zwiększania wilgotności

• jet-sploding – proces gwałtownego podgrzewania nasion gorącym powietrzem w ciągu kilkudziesięciu sekund, gwałtowna zmiana wody w parę wodną powoduje rozerwanie struktury nasion i ziaren

• mikronizacja – nasiona poddaje się naświetlaniu podczerwienią, w wyniku napromieniowania następuje wibracja molekuł ora wzrost temperatury i ciśnienia wewnątrz ziarna.

Metody hydrotermiczne:

• gotowanie nasion

• parowanie – gotowanie w środowisku pary

• kondycjonowanie parowe – stosowanie głównie do obróbki mieszanek pod ekstruzją i granulowaniem, trwa około 1-10min, to podgrzanie surowca parą wodną

• toastowanie – prowadzi się w przypadku śrut rzepakowych i sojowych w celu usunięcia substancji antyżywieniowych i unieczynniania enzymów, ogrzewanie arą wodną łączy się z brązowieniem produktu.

Metody barohydrotermiczne – do przewarzania mieszanek surowców, rzadko jednego surowca.

Zmiany w surowcu wywołane obróbką barotermiczną:

• rozkład inhibitorów trysyny (wzrost orzyswajalności białka)

• zniszczenie struktur komórkowych

• cz. rozkład polisacharydów nie skrobiowych

• zw. rozp. frakcji włókna pokarmowego – zwiększenie jego strawności

• redukcja poziomu mikroorganizmów patogennych

• takie pasze chętniej są pobierane przez zwierzęta

• modyfikacja składników pokarmowych:

• żelinizacja skrobii

• zmniejszenie strawności tłuszczy i białek – powstają kompleksy tłuszczowo-amylozowe i tłuszczowo białkowe

• zmienia się profil tłuszczu – zwiększa się ilość NasKT kosztem NKT (zmniejsza się wartość energetyczna paszy), pojawiają się kwasy izomerów trans

• zmniejsza się rozpuszczalność białka i tracone są aminokwasy.

Metody baryhydtrotermiczne:

• płatkowanie

• ekspandowanie ciśnieniowe w armatkach

• aglomeracja ciśnieniowa

  - wstępna serparacja surowcowa

  - suszenie

  - rozbijanie

  - suszenie

Granulowanie – można granulować na sucho lub z użyciem pary wodnej z dodatkiem lepiszcza lub bez.

Pasze granulowane:

• zmieniają typ fermentacji w żwaczu (propionowa – korzystna dla opasów, zmniejsza zaw. tł w mleku)

• zapobiegają rozwarstwieniu paszy

• każda granula ma taki sam skład komponentowy i chemiczny (ważne dla zwierząt pobierających małe ilości paszy).

Brykietowanie – są większe od granul i sporządza się je z pasz pociętych na kawałki, najczęściej podsuszonych, odmiana brykietu to wafel – waflowanie.

Ekstruzja:

• polega na rzetaczaniu paszy rzy pomocy pracy ślimakowej umieszczonej w cylindrze w warunkach wysokiej temperatury i ciśnienia dochodzi do uplastycznienia masy roślinnej

• w momencie opuszczania ekstrudera materiał ulega gwałtownemu odparowaniu, co pozwala zachować mu rozciągniętą strukturę komórkową

• właściwości organoleptyczne produktu (stopień rozciągnięcia, wielkość i grubość ścian komórki, kształt).

Sposoby ekstruzji:

• na sucho – dla roślin zawierających więcej niż 15% oleju

• na mokro.

Metodą ekstruzji otrzymuje się:

• paszę

• galanterię żywieniową

• makarony błyskawiczne

• napoje instant i odżywki dla dzieci

• przekąski, chrupki, prażynki

• tekstury białkowe – substytuty mięsa.

Pasze lecznicze

Plusy:

• wyższe przyrosty masy ciała

• poprawa stanu zdrowia zwierząt

• zapobieganie występowaniu chorób

• lepsze wykorzystanie paszy (FCR).

Zagrożenia:

• szerzenie się lekooporności wśród drobnoustrojów

• działanie alergenne i toksyczne

• wpływ na środowisko naturalne.

Stosowanie ASW:

1. Środki zapobiegające i leczące infekcje bakteryjne.

2. Promotory wzrostu.

Stosowanie antybiotyków paszowych:

• terapeutyczne

• metafilaktyczne

• profilaktyczne.

Antybiotyki, które były systematycznie oddawane zwierzętom w celu poprawy ich wzrostu, lepszego wykorzystania paszy oraz zmniejszenia upadków określano jako antybiotykowe stymulatory wzrostu. Były to jednak inne antybiotyki niż te stosowane w lecznictwie.

Rola ASW:

• stabilizacja mikroflory jelit

• zwiększenie przyrostów masy ciała

• lepsze wykorzystanie paszy

• mniejsza emisja metanu i amoniaku

• ograniczenie występowania chorób pasożytnicznych.

Negatywne skutki stosowania ASW:

• degradacja środowiska

• powstawanie antybiotykoopornych szczepów bakterii

• zmiana struktury troficzne mezofauny glebowej

• różnorodność biologiczna ograniczona

• zmniejszone tempo rozkładu materii organicznej

• dodatni bilans energetyczny makrofauny wody.

Przykłady występowania oporności bakterii:

• w badaniach wykazano, że szczepy bakterii rodzaju Enteroccocus, E.Coli znacznie wzrosła ich oporność na antybiotyki.

Główne zagrożenia:

• wzrost szybkości rozprzestrzeniania się bakterii

• wzrost infekcji

• potencjalne niepowodzenia w antybiotykoterapii

• wysoki poziom oporności bakterii.

1 I 2006 – koniec stosowania ASW w żywieniu zwierząt

Zabiegi mogące zapobiegać spadkowi produkcji:

• poprawa środowiskowych warunków utrzymania zwierząt

• ulepszone i udoskonalone programy profilaktyczne

• optymalizacja żywienia, zwłaszcza w okresie odchowu i ciąży

• stosowanie dodatków paszowych

• stosowanie antybiotyków leczniczych.

Rozwiązywanie po wycofaniu ASW:

• zwiększanie strawności

• nowe, ziołowe dodatki

• żywienie na mokro

• wykorzystanie probiotycznych bakterii

• dopracowanie pasz do gatunku, wieku, stanu fizjologicznego zwierząt

• ograniczenie zanieczyszczenia środowiska.

Pasze lecznicze:

• ustawa z 22 VII 2006r.

Pasza lecznicza – mieszanina jednego lub kilku premiksów leczniczych, dopuszczonych do obrotu na podstawie przepisów prawa farmaceutycznego, z jednym lub kilkoma materiałami paszowymi. Pasze lecznicze ze względu na swoje możliwości profilaktyczne lub lecznicze podawane są zwierzętom w formie niezmienionej.

Wprowadzenie pasz leczniczych:

• pasz lecznicza=lek

• stosowane pod nadzorem lekarza weterynarii w krytycznych okresach cyklu produkcyjnego

• dobre efekty w leczeniu chorób przewodu pokarmowego

• podawana w celu leczenia zakażeń uogólnionych.

Produkt pośredni – mieszanina materiału paszowego z lekiem o ściśle określonej koncentracji chemioterapeutyku w materiale paszowym stanowiącym główny nośnik, udział produktu pośredniego nie może być mniejszy nić 5%.

Zalety aplikacji leków poprzez paszę:

• możliwość precyzyjnego dawkowania leku zależnie od masy ciała zwierząt i ilości pobieranej paszy

• korzystniejsze oddziaływanie na układ pokarmowy

• mniejszy stres w porównaniu z podawaniem szczepionek w formie iniekcyjnej.

• znacznie mniejsze straty leku w porównaniu do jego oddawania z wodą

• oszczędność pracy i mniejsze wymagania techniczno-organizacyjne

• niższe koszty leczenia.

Wady aplikacji leków poprzez paszę:

• nie wszystkie premiksy mają te same parametry techniczne.

Czynniki ograniczające stosowanie pasz leczniczych:

• struktura produkcji zwierząt

• brak świadomości ze strony hodowców i lekarzy

• ograniczone zainteresowanie lekarzy stosowaniem pasz leczniczych, z uwagi na aspekt ekonomiczny

• niechęć lekarzy i hodowców do stosowania rozbudowanej dokumentacji

• brak współpracy pomiędzy wytwórniami pasz leczniczych, a lekarzami weterynarii

• brak znajomości prawa u zainteresowanych produkcją

• zlecenie na wyprodukowanie paszy leczniczej – 3dni

• szczególne zainteresowanie inspekcji gospodarstw, w których stosowane są pasze lecznicze

• nieuzasadnione obawy ze strony hodowców i producentów zwierząt.

Czas i sposób podawania:

• umożliwia wytworzenie naturalnej odporności organizmu

• około 10dni.

Rodzaj substancji czynnej:

• kilka antybiotyków

• leki działające w różny sposób na daną bakterię

• do wody antybiotyki stabilne, pH ok 7.

Niewłaściwe jest profilaktyczne stosowanie antybiotyków. Metafilaktyczne – uzasadnione jest medycznie i ekonomicznie (kiedy pojawiają się pierwsze symptomy choroby).

• leki stosowane w wodze są do 80% skoncentrowane, źle się je miesza

• antybiotyki mają problem z zachowanie homogenności, dochodzi dostrat

• leki w postaci proszku mogą istotnie zmieniać smak paszy.

Żywienie koni

Czynniki decydujące o żywieniu koni:

• typ budowy

• wiek

• temperament

• kondycja – zapas tłuszczu

• warunki klimatyczne

• pasożyty wewnętrzne i zewnętrzne

• praca, skoki, rajdy.

Przewód pokarmowy:

• żołądek – mały, początek trawienia, monogastryczny, 10% przewodu, trawienie białka, nieżyty żołądkowe

• jelito cienkie – 30% PP, główne trawienie: skrobia, białka, tłuszcz, wchłanianie Ca, P, pasaż treści, brak woreczka żółciowego

• okrężnica – 40-50% PP, wchłanianie H₂O, WKT (fermentacja), AA, P, NaCl.

Woda:

• minimum 1l/10kg MC/dzień

• istotne dla przemian metabolicznych

• regulacja temperatury

• trawienie paszy

• pobieranie wody zależy od: pracy i ćwiczeń, temperatury, jakości paszy, proporcji pracy do pastwiska.

Zdrowotność przewodu pokarmowego:

• ruch

• pastwisko

• owies

• suplementy diety

• pasożyty

• woda.

Potrzeby koni:

• przemiana podstawowa

• wzrost

• ciąża: ostatnie 3miesiące

• laktacja: pierwsze 3miesiące

• praca i aktywność

• okres geriatyczny.

Przemiana podstawowa:

• masa ciała

• środowisko

• cechy rasowe

• pobranie SM: 1,5% MC

• dodatek paszy energetycznej przy wypasie wiosennym.

Okres geriatryczny:

• spadek strawności włókna

• obniżona wchłanialność wit B i C

• obniżona funkcja nerek

• więcej wydala Ca

• obniżona funkcja wątroby: spada masa ciała, letarg, apetyt, mniejsza tolerancja na tłuszcz i białko w paszy, wymagają szczególnej opieki żywieniowej.

Żywienie koni wyścigowych

Poziom pracy/ wysiłku:

• lekki: spacery, stępa, rajdy spacerowe

• umiarkowany: ujeżdżanie , praca polowa, rajdy, skoki

• intensywna: gra w polo, wyścigi.

Źródła energii dla koni:

• rozpuszczalne cukry: sacharoza i skrobia, tworzą spadek pH, jelit, ryzyko kolki

• fermentujące cukry

• włókno

• białko

• tłuszcz.

Suplementacja tłuszczem:

• Kiedy i jaki wpływ na tłuszcz?

• energia z tłuszczu jest dostępna w 90%

• tłuszcz spadek energii fermentacji

• tłuszcz wzrost wykorzystania glikogenu w rajdzie

• tłuszcz spadek gromadzenia się kwasu mlekowego w czasie intensywnego wykorzystania konia

• tłuszcz zmniejsza zmęczenie.

Źródła tłuszczu:

• naturalna karma koni ma < 3-4% tłuszczu

• dodatki dla koni mogą mieć 6-10% tłuszczu

• dodatki tłuszczowe

• oleje roślinne.

Stosowanie tłuszczu:

• brak pęcherzyka żółciowego: więcej witaminy E, istnieje konieczność zrównoważenia innych sładników

• 6 tyg. przed występem.

Ogólne wytyczne karmienia koni roboczych:

• stosowanie siana

• konie podczas ćwiczenia nie wymagają wysokiego poziomu białka

• konie powinny być zaspokojone żywieniowo.

Rosnące konie:

• cele: wykorzystanie potencjały genetycznego, rozwój układu mięśniowo-kostnego

• odsadki: odłączone od piersi, przeżywają stres w związku z odwodnieniem.

Żywienie roczniaków:

• na 1kg ciała – 4-5kg zielonki.

Monitoring tempa wzrostu koni:

• dzienne pobranie paszy

• masa ciała

• objawy kostne

• anomalie: krzywica, kalectwo.

Ciąża:

• dostarczanie składników żywieniowych

• zapasy na przyszłą laktację.

Średnia produkcja mleka u klaczy:

• szybko musi pobrać siarę.

Żywienie ogierów hodowlanych:

• główna troska: utrzymanie dobrej kondycji

• nie kryjące: siano + suplementy

• stanówka: 0,5% zboża i 1,75-2% siana (mc)

• marchewka dobrze wpływa na jakość nasienia (witamina A).

Zarządzenie żywieniem koni:

• zielonki świeże, nie zleżałe

• organizacja stada

• walki hierarchiczne

• zachęcanie agresywnych koni do wolnego jedzenia

• zadrzewienia lub wiaty z daszkiem przed słońcem i deszczem

• w jednym karmieniu nie więcej niż 0,75% MC paszy treściwej

• kilkakrotne karmienie

• karmienie w określonych porach dnia

• kontrola niewyjadów

• zmieniać ilości paszy stopniowo

• stosować lizawki z dodatkiem mikroelementów

• dostęp do wody.

Mesz:

• pasza doskonała dla wszystkich grup koni

• 2kg osa, zalewa się 2l rozgotowanego siemienia lnianego z dodatkiem soli, na wierzch wsypuje się otręby pszenne, naczynie przykrywa się na 3-4g grubym kocem, po upływie tego czasu powinna być wymieszana i zadawana jako ciepły obrok.

Choroby metaboliczne koni:

• kolka – morzyska

• ochwat

• mięśniochwat

• ostre wzdęcia jelit

• zatrucia pokarmowe.

Najlepsza pasza: siano łąkowe i ziarno owsa, latem pastwisko.

Żywienie koni wymaga dużej wiedzy i ostrożności w postępowaniu, w tym i żywieniu przez cały rok.

Żywienie psów i kotów:

Kot to typowy mięsożerca. Wszystkie składniki pożywienia. Szczególnie u psów bardzo ważna jest woda. Węglowodany to główne źródło energii do ruchu. Stosujemy je tylko u psów. Włókno pokarmowe pełni rolę przepychacza, temu kot lubi czasem jeść trawę. Białko jest źródłem aminokwasów, najlepiej mięso, gdyż białko roślinne ma słabą zawartość aminokwasów.

• u wegan brakuje wit. B₁₂, występuje niedobór żelaza

• Ceregrzyn, Podstawy żywienia psów i kotów. Podręcznik dla lekarzy i studentów weterynarii

U psów i kotów bardzo ważne są nienasycone kwasy tłuszczowe. Ich duża zawartość wpływa na ładny wygląd sierści. Woda – jak u reszty, niezbędna do życia. Składniki mineralne ważne są do budowy kości, mięśni, włosów, przewodzenia bodźców, a także u zwierząt karmiących. Witaminy koprofagia, zjadanie własnego kału, zabezpieczanie w ten sposób przed utratą składników mineralnych, króliki jedzą nocny kał.

ENERGIA + BIAŁKO + AMINOKWASY = BILANS

1g białka 5,65kcal

1g tłuszczu 9,4kcal

1g cukru 4,15kcal

Karma powinna:

• mieć zbilansowane składniki

• być chętnie pobierana.

Pies rośnie 12x szybciej niż ludzkie dziecko.

Szczenięta ras dużych potrzebują więcej energii, ale w takiej samej proporcji. Psy rosnące i dorosłe – nie dopuścić do nadwagi. Psa powinno karmić się mięsem, indykiem, jajami, owocami, warzywami. Nie powinno podawać się ziemniaków i pieczywa, ogólnie produktów o niskim indeksie glikemicznym, bez czekolady i dodawania wody na etapie produkcji. Nie wolno podawać kości z drobiu.

• głód fizyczny – zwierzę głodzone

• głód fizjologiczny – brak np. jednego aminokwasu w paszy

Wymagania energetyczne uzależnione są od:

• aktywności

• wielkości

• rozwoju.

Żywienie podczas ciąży i laktacji są 3x większe nić w okresie luźnym. Podczas żywienia seniorów należy: starać się przedłużyć okres jego życia, zwiększyć jego jakość. zapobiegać przed chorobami związanymi z wiekiem.

Koty są typowymi mięsożercami, czasem jedzą trawę, by uzupełnić składniki mineralne. Ogon kota jest barometrem nastroju: prosty – część, prosty, drżący – przestraszony, macha ogonem – zaniepokojony, siedzi i ogon zawinięty – szczęście, ogon z zawiniętym koniuszkiem – bez znaczenia.

• nie powinno się podawać surowych jaj

• dla kotów bardzo ważna jest tauryna

• koty nie powinny jeść suchej karmy przy chorobie dróg moczowych.

Higiena pasz

Wymagania dotyczące higieny pasz muszą spełnić wszystkie podmioty działające na rynku pasz, a więc wszyscy rolniczy, którzy uprawiają zboża, rośliny okopowe i inne produkty stanowiące materiały paszowe. Wszyscy, którzy przechowują, transportują czy sprzedają te produkty, a także rolnicy, którzy żywią zwierzęta paszami.

Obowiązek spełnienia wymagań dotyczących higieny pasz spoczywa na zakładach przemysłu spożywczego, z względy na uboczne produkty, które stanowią materiały paszowe.

Inspekcja weterynaryjna wymaga od rolników oraz innych podmiotów działających na rynku pasz stosowania pasz pochodzących wyłącznie z zakładów zarejestrowanych lub zatwierdzonych zgodnie z rozporządzeniem.

Ogólne założenia bezpieczeństwa pasz

• kontrola każdego materiału produkcji: kupno, wysiew, zbiór, przechowywanie, skarmianie

• rolnicy są zobowiązani do pobierania materiału siewnego z rzetelnego źródła

• producent pasz musi być zarejestrowany w powiatowym inspektoriacie weterynarii.

Rozporządzenie:

• zakaz stosowania pasz zawierających więcej niż najwyższe dopuszczalne poziomy (NDP) pestycydów, dotyczy to też środków ochrony roślin

• pozostałości pestycydów można sprawdzić w laboratoriach np. PIORIN

• poprawnie użyte pestycydy nie przekraczają NDP.

Jeżeli zachodzi podejrzenie, że pasza, która została zakupiona nie spełnia wymogów bezpieczeństwa, należy poinformować inspekcję weterynaryjną, by wycofać ją z żywienia zwierząt.

Substancje niebezpieczne nie mogą się dostać do pasz, należy to szczególnie magazynów paszowych, np. nawozów, smarów, pestycydy, kwas, środki dezynsekcyjne, czy nie dopuścić do przeterminowania pasz. Obowiązek ten dotyczy przede wszystkim rolników utrzymujących zwierzęta. Pasze w gospodarstwie muszą być przechowywane z dala od substancji chemicznych i innych produktów nie nadających się do spożycia. Pasze lecznicze muszą być przechowywane oddzielnie, podobnie jak pasze zaadresowane do konkretnego gatunku zwierząt, np. pasze zwierzęce z wyłączeniem mączek mięsno-kostnych dozwolone dla świń i drobiu, zabronione dla bydła całkowicie. Rolnik ma obowiązek przechowywania wszystkich badań odnośnie pasz.

Producent pasz zobowiązany jest:

• dezynsekcję magazynu/ pojazdu

• zapewnić higieniczne warunku produkcji

• używać do produkcji czystej wody

• zapewnić ochronę przed zanieczyszczeniami, których źródłem mogą być zwierzęta

• stosować opakowania, które nie będą źródłem zanieczyszczeń.

Mykotoksyny to toksyczne, wtórne metabolity grzybów strzępkowych, głównie należących do rodzajów Aspergillus, Penicillium i Fusarium. Mogą być zanieczyszczeniem żywności i pasz, zwłaszcza zbóż. Są one o tyle groźne, że nie są wydalane z organizmu, ale kumulują się w nim.

Rozwojowi toksyn sprzyja deszczowa pogoda w ostatnich dniach wzrostu roślin i brak ochrony fungicydowej. Podczas przechowywania następuje wzrost grzyba i produkcja toksyny, można to zahamować poprzez właściwe przechowywanie (spadek temperatury i wilgotności), ale przy zmianie warunków wówczas grzyb rozwija się dalej i produkuje mykotoksyny.

Mykotoksyny znajdują się w grzybni, mogą pojawiać się w sporach. Produkowane po zakończeniu fazy stacjonarnej wzrostu rośliny. Każdy gatunek posiada specyficzny szlak metaboliczny wytwarzania mykotoksyn, im bardziej szlak jest skomplikowany, tym mniejsza liczba grzybów produkuje mykotoksynę.

Przykłady: Aspergillus flavus aflatoksyny, Penicilum verrocosum ochratoksyna A, Fusarium culmorum zearalenon, Fusaium proliferatum fumonizyny, Fusarium culmorum deoksyniwalenol, Fusarium poae toksyna T-2. W Polsce najbardziej: ochratoksyna A, deoksyniwalenol, zearalenon (niska temp. zabija ochratoksnę A, gdzie jest wilgotno – aflatoksyny).

Wpływ mykotoksyn na zdrowie i życie zwierząt:

• śmierć (toksyczność ostra)

• objawy przewlekłe: działanie mutogenne, kancerogenne (wątroba i nerki), teratogenne, estrogenne i immunosupresyjne.

Działanie mutagenne – aflatoksyna B1, działanie estrogenne zearaleon. Związane jest z budową, posiada bardzo podobną budowę do estrogenu, wiąże się z receptorami estrogenów, wpływa na transkrypcję, powoduje zahamowanie wiązania estrogenowych hormonów, występują tzw. ciche ruje, brak objawów rujowych, deformacje płodów, poronienia. Najbardziej narażone na negatywne skutki mykotoksyn są zwierzęta, gdyż pasze najwyższej jakości trafiają do przemysłu spożywczego (ludzie), gorsze zboże wędruje do skarmiania.

Wrażliwość na mykotoksyny jest różna u różnych gatunków, zależy od wieku, specyfiki budowy układu pokarmowego. Najbardziej odporne są przeżuwacze, ich mikroflora żwacza ogranicza rozwój grzybów, pośrednie miejsce zajmuje drób, ma krótki układ pokarmowych, pasza bardzo szybko przez nie przechodzi. Najbardziej narażone są świnie, we wszystkich gatunkach szczególnie zwierzęta młode, samice ciężarne, w okresie laktacji.

Zapobieganie występowaniu mykotoksyn w paszy polega na zapewnieniu ochrony już na polu, można zastosować też detoksykację paszy, sposobem fizycznym, chemicznym, biologiczny. Należy pamiętać, że produkt przemiany toksyny nie może być toksyczn, muszą być zniszczone zarodniki i grzybnia pleśni, b nie doszło znów do ponownego wytworzenia mykotoksyny. Surowiec nie może zmienić swoich właściwości, musi pozostać strawny. Właściwości fizyczne surowca nie mogą ulegać zmianom. Metoda detoksykacji musi być opłacalna.

Fizyczne:

• ekstruzja

• frakcjonowanie

• mielenie

• radiacja

• sortowanie.

Chemiczne:

• stosowanie amoniakowania ziarna

• gazowanie z użyciem formaldehydu lub podchlorynu sodu, CaCl₂, nadtlenku wodoru.

Biologiczne:

• degradacja mykotoksyn w paszach, a także ustroju pokarmowym w treści PP

• bakterie Acetinobacter calcoaceticus, grzyby Aspergillus Niger, bakterie z rodzaju Lactobacillus i drożdże z rodzaju Sacchoromyces.

Detoksykanty

Skarmianie paszą zawierającą pleśnie i mykotoksyny zmniejsza produkcję nawet do 10%, możliwości detoksykacji są największe w przypadku pasz treściwych, znacznie mniej w przypadku pasz objętościowych. Detoksykant częściowo eliminuje mykotoksynę i jej negatywne działanie na organizm, np. glinokrzemiany, kaolin, modernit, zeolit, węgiel aktywowany. Wpływają dobrze przez działanie synergiczne na efekty produkcyjne świń. Notuje się znaczne zmniejszenie liczby upadków, mniej poronień, nie wymagają okresy karencji, mogą być stosowane przez cały okres tuczu. Detoksykanty odłączają od paszy cząstki mykotoksyn, są one wiązanie na powierzchni detoksykanta, po związaniu toksyna grzybowa przechodzi przez organizm zwierząt nietrawiona i jest wydalana z kałem. Dodatkowo wiążą amoniak, ale wiążą też w jelicie cienkim witaminy i minerały.

Skład: glinokrzemiany, kwasy organiczne, ekstrakty ziołowe.

EGZAMIN

witaminy, nazwy enzymów,

1. fizjologia żywienia

1. Składniki pokarmowe paszy.

2. Rozkład i metabolizm składników.

3. Strawność składników paszy.

4. Bilans energii i materii.

• interpretacja bilansów, straty energii

1. wartościowanie pasz

1. System wartościowania pasz dla bydła:

• wartość energetyczna JPM, JPŻ

• wartość białkowa BTJ

1. System wartościowania pasz dla świń.

2. System wartościowania pasz dla drobiu.

1. Paszoznastwo

1. Pasze objętościowe (suche i soczyste).

2. Pasze treściwe

• białkowe (strączkowe, śruty poekstrakcyjne, zwierzęce)

• energetyczne (zboża, tłuszcze)

1. Mieszanki przemysłowe (premiksy).

2. Dodatki paszowe.

1. Żywienie a gatunek zwierząt.

1. Przeżuwaczy: krowy, cielęta, opasy.

2. Świnie: lochy, prosięta, tuczniki.

3. Drobiu: rzeźny, nioski.

4. Psów i kotów.

5. Koni.

1. Normowanie.

1. Zasada bilansowania dawek pokarmowych.

2. Czynniki wpływające na potrzeby pokarmowe zwierząt.

3. Ocena wartości pokarmowej pasz (zawartość składników, współczynniki strawności).

4. Programy komputerowe.

Żywienie a zdrowie

Schorzenia metaboliczne

1. Ketoza i kwasica u bydła.

2. Krzywica, osteomalacja, osteoporoza.

3. Niektóre postacie cukrzycy: psy, koty.

4. Tężyczka pastwiskowa bydła.

5. Kolka, ochwat koni.

6. Schorzenia wątroby i dróg żółciowych.

7. Mykotoksykozy.

Systematyka chorób o podłoży żywieniowym:

1. zatrucia

2. alergie

3. choroby metaboliczne

4. pasożytnicze (inwazyjne): włosień, tasiemiec, motylica wątrobowa, bąblowica

5. odzwierzęce (zoonozy): wścieklizna, wąglik, pomór ptasi, grypa, BSE, różyca.

aflatoksyny – w śrucie arachidowej, zbożu, bobowatych, klimat wilgotny tropikalny, Aspergillus

kartka papieru, długopis