JĘZYKOZNAWSTWO A SEMIOTYKA

1. SEMANTYKA, SYNTAKTYKA I PRAGMATYKA

• są to 3 działy semiotyki, czyli teorii o znakach (kodach);

• SEMANTYKA – jest to ten dział semiotyki, który zajmuje się funkcjami semantycznymi, czyli relacjami między znakami (wyrażeniami) a rzeczywistością, do której te znaki się odnoszą. Interesuje ją znaczenie znaków w konkretnym wypowiedzeniu;

• SYNTAKTYKA – czyli pragmatyka, bada składnię, relacje które zachodzą między wyrażeniami wewnątrz języka i które mają charakter formalny. Stanowi ona zbiór reguł pozwalających na formowanie wyrażeń i ich transformację; reguły pozwalają poprawnie łączyć wyrażenia bardziej złożone;

• PRAGMATYKA – bada relacje pomiędzy nadawcą i odbiorcą tekstu a systemem znakowym, w ramach którego powstaje tekst; formułuje zasady optymalnego korzystania przez nadawcę z systemu językowego w czasie aktu komunikacji (do teorii pragmatycznych należy m.in. teoria aktów mowy);

1. PROBLEM DEFINICJI ZNACZENIA

• znaczeniem jest relacja słowa do świata, do zewnętrznej, pozajęzykowej rzeczywistości; relacja między słowem, a klasą przedmiotów czy zjawisk

• ZAKRES ZNACZENIA – wszystkie przedmioty i zjawiska, które danym wyrazem mogą być nazwane;

• TREŚĆ ZNACZENIOWA – uporządkowany zbiór cech łączony przez ludzi posługujących się danym językiem z przedmiotami, czy zjawiskami wchodzącymi w zakres danego wyrazu

• na znaczenia składają się cechy charakterystyczne dla większości danej klasy lub dla typowych jej przedstawicieli

• definicja znaczenia jest problemowa, bo zależy od jej interpretacji;

1. JEDNOSTKI LEKSYKALNE

• najmniejszą jednostką leksykalną jest leksem, który zbudowany jest z co najmniej jednego morfemu (najmniejszy znak językowy); potocznie nazywany wyrazem;

• morfologia to dział zajmujący się budową leksemów, dzieli się na morfologię (słowotwórstwo) i fleksję (gramatyczne końcówki leksemów – ich budowa);

1. RELACJE ELEMENTÓW W LEKSYKU

• WIELOZNACZNOŚĆ = POLISEMIA – zjawisko, w którym jedno słowo ma więcej niż jedno znaczenie, ale dają się sprowadzić do wspólnego źródła, np. różne znaczenie tego samego słowa;

• HARMONIA – zjawisko, w którym jedno słowo ma więcej niż jedno znaczenie, ale nie można między nimi znaleźć powiązań semantycznych, np. pokój;

• SYNONIMIA – jest to relacja między wyrazami obejmująca 2 zjawiska: równoznaczność (gdy 2 wyrazy mają to samo znaczenie) i bliskoznaczność (gdy 2 wyrazy mają znaczenie podobne pod pewnymi względami, ale nieco różniące się innymi;

• ANTONIMIA – wyrazy o znaczeniach przeciwnych;

• HIPONIMIA – wyrazy w hierarchii mające niższą rang, treściwie węższy zakres;

• HIPERONIMIA – pojęcie wyższego rzędu, wszechogarniające;

• KONWERSJA – wyrazy określające to samo zjawisko z innych punktów widzenia; np. sprzedawać/kupować;

1. POLE SEMANTYCZNE = ZNACZENIOWE

• zbiór wyrazów powiązanych przynależnością do wspólnych kategorii znaczeniowej;

• jest to wiązka skojarzeń układających się wokół jakiegoś wyrazu podstawowego;

1. STRUKTURA PREDYKTATOWO – ARGUMENTOWA

• PREDYKTAT – orzeczenie;

• PREDYKACJA – proces orzekania;

• ARGUMENTY – nazwy;

• predykat można uznać za funkcję, za pomocą której z nazw buduje się formę zdaniową; te nazwy w funkcji są argumentami;

• zależnie od ilości argumentów możemy mówić o funkcji jedno-, dwu-, itd. argumentowej;

1. PROBLEMY REFERENCJI

• REFERENCJA – jest odniesieniem wyrazu do rzeczywistości. Może być to referencja np. gatunkowa lub jednostkowa. Jej rodzaj zależy od użytego w zdaniu kwantyfikatora;

1. KWANTYFIKACJA

• jest to dołączenie kwantyfikatora do jakiegoś zdania;

• KWANTYFIKATOR – operat, termin przyjęty w logice na oznaczenie zwrotów: KWANTYFIKATOR OGÓLNY (wszyscy, każdy), KWANTYFIKATOR SZCZEGÓŁOWY (pewien, ten);

• w zdaniach nie zawsze występują kwantyfikatory, ale użytkownik języka w zależności od kontekstu powinien odpowiednio odebrać dane zdanie;

1. SKŁADNIKI WYPOWIEDZEŃ

• ZNACZENIE (patrz wcześniej);

• MODALNOŚĆ – stosunek mówiącego do treści wypowiedzi, wyrażany zwykle za pomocą odpowiedniego trybu czasownika, także partykuł, przysłówków, utartych zwrotów, stosunek mówiącego do orzeczenia;

• CHARAKTERYSTYKA TEMPORALNA WYPOWIEDZI – charakterystyka czasowa wypowiedzi, odnosi się do czasu, realizowana przez wyrażenia np. wczoraj, dzisiaj;

• PRESUPOZYCJE – sensy wyrażeń, które nie są przedstawiane w pełni, zawierają ukryte myśli;

1. SEMANTYKA A PRAGMATYKA (patrz też wcześniej)

• semantyka bada znaczenie znaków z rzeczywistością; pragmatyka natomiast bada „praktyczne” ich zastosowanie, czyli ich znaczenie w czasie dyskursu;

1. DEIXIS

• jest to jedna z części procesu porozumiewania się, w której znaczenie słów, gestów, mimiki nie są ściśle określone, ale zależą także od szczególnego kontekstu czasowego (np. takie słowa jak „tutaj”, „tam”, „teraz”, „ów”);

1. INTENCJA

• świadomy proces umysłowy polegający na aktywnym stosunku umysłu wobec jakiegoś problemu, w wyniku czego przekształca się on w plan działania. Jest to świadomy cel, motyw działania;

1. KODY NIEWERBALNE I ICH WERBALIZACJA

• może być nazywana mową ciała; jest to sposób komunikowania się bez używania słów; do jej wskaźników zaliczamy: mimikę twarzy, gesty, pozycję, ruchy ciała, sposób patrzenia;

• komunikaty te mogą być zgodne znaczeniowo z werbalnymi, mogą je zastępować, akcentować lub maskować;

• ich werbalizacja to świadome interpretowanie zachowań innych ludzi;

1. PRAGMENY KULTUROWE A ZAGADNIENIA RELATYWIZMU JĘZYKOWEGO (HIPOTEZA SAPIRA-WHORFA)

• EDWARD SAPIR i jego uczeń LEE WHORF – zajmowali się badaniem rdzennych języków Amerykanów;

• hipoteza ta głosi, że człowiek postrzega świat poprzez język, a przy tym struktura języka narzuca użytkownikowi sposób widzenia świata;

• języki mają tak odmienną strukturę syntaktyczną i semantyczną, że powodują, iż ludzie mówiący różnymi językami inaczej postrzegają świat;

• hipoteza Sapira - Whorfa = prawo relatywizmu kulturowego.