dr Irena Hübner

Wykaz zagadnień do egzaminu

z Rozwoju teorii literatury od czasów najdawniejszych po współczesność

dla studentów filologii polskiej (I rok studiów II stopnia)

w roku akad. 2010/2011

Antyk

1. Sofistów (Gorgiasz) opozycja poezji i retoryki.

2. Poglądy Platona (wpływ ontologii i epistemologii na teorię poezji; koncepcja mimesis; podział sztuk i podział wypowiedzi poetyckich).

3. Poetyka Arystotelesa – charakter, zawartość, podstawowe kategorie opisowe; katharsis i mimesis.

4. Filologia (przedmiot, cel, metody).

5. Poglądy Horacego z Listu do Pizonów.

Średniowiecze i renesans

1. Funkcja „wieków średnich” wobec poetyk antycznych.

2. Poetyki renesansowe: Scaliger, Tasso.

Wiek XVII i wiek XVIII

1. Klasycyzm francuski – jego związek z poetykami antycznymi (Arystotelesa i Horacego) oraz filozofią (Kartezjusza).

2. Manieryzm hiszpański.

3. Barokowa poetyka Sarbiewskiego.

4. Kryzys klasycyzmu i narodziny estetyki w dyskusji nad literaturą: Kant (dwa rodzaje estetyki; formalizm kantowski; bezinteresowność aktu twórczego).

Romantyzm

1. Krytyka organiczna i jej przedstawiciele (Herder, Schleglowie).

2. Krytyka idealistyczna (związek z krytyką organiczną, wpływ językoznawstwa i filozofii).

Pozytywizm. Przełom antypozytywistyczny

1. Charakterystyka ogólna literaturoznawstwa pozytywistycznego pod kątem tez krytykowanych w okresie przełomu (postulat „monometodologii”; idiografizm; determinizm; prymat genetyzmu i biografizmu).

2. Poglądy Taine’a na twórcę i literaturę (objaśnienie pojęć: rasa, środowisko, moment).

3. Mity przełomu antypozytywistycznego (mit „radykalnego cięcia” oraz mit „symetrii”).

4. Neoidealizm Diltheya i jego koncepcja Geisteswissenschaften; opozycja wyjaśniania i rozumienia; charakterystyka interpretacji jako metody nauk humanistycznych.

5. Intuicjonizm i witalizm (filozofia życia) Bergsona; koncepcja osobowości; źródła oraz funkcje symbolu.

6. Croce (formy rzeczywistości; forma wewnętrzna i forma zewnętrzna; poezja jako wyraz).

Hermeneutyka

1. Dzieje hermeneutyki: a) pochodzenie (starożytna filologia i egzegeza biblijna); b) Flacius (zasada kręgu hermeneutycznego), Schleiermacher (rozumienie jasnowidzące i komparatystyczne; rozwiązanie dylematu kręgu), Dilthey (hermeneutyka jako metodologia humanistyki).

2. Wiek XX – hermeneutyka a filozofia: Husserl, Gadamer, Heidegger, Ricoeur.

3. Hermeneutyczny model interpretacji tekstu.

Psychoanaliza Z. Freuda

1. Koncepcja psychologiczna Z. Freuda: struktura osobowości, charakterystyka jej poszczególnych składników; pojęcie kultury „jako źródła cierpień” (definicja kultury, jej pochodzenie i celowość).

2. Dzieło literackie wg Freuda: sztuka jako kompensacja (przyczyny i mechanizm procesu twórczego); funkcje dzieła z punktu widzenia autora i odbiorcy; cele i metody badań literackich.

Psychologia analityczna C. G. Junga

1. Teoria psychologiczna Junga: odmienność w stosunku do koncepcji Freuda; pojęcie nieświadomości kolektywnej, archetypu, kompensacji.

2. „Psychologia dzieła”: twórczość psychologiczna i wizjonerska, charakter i funkcje twórczości wizjonerskiej; sposoby przejawiania się archetypu w dziele.

3. Psychologia twórcy – artysta jako człowiek kolektywny.

Formalizm

1. Związki formalizmu literaturoznawczego z językoznawstwem (funkcjonalna odmienność języków: praktycznego i poetyckiego).

2. Definicja sztuki.

3. Cele sztuki (estetyczny i humanistyczny) i sposoby ich realizacji.

4. Pojęcie formy, chwytu (rodzaje chwytów).

5. Formalistyczne badania prozy (pojęcie sjużetu i skazu).

Strukturalizm

1. Definicja i cechy struktury (niepowtarzalność, hierarchiczność, dynamiczność, funkcjonalność – tu: charakterystyka funkcji, znakowość – tu: objaśnienie pojęcia).

2. Strukturalizm jako światopogląd.

3. Dzieło literackie jako struktura i znak (nowe ujęcie fikcji literackiej).

4. Konsekwencje pojmowania literatury jako struktury (in. kontekstu).

5. Strukturalizm francuski – narratologia – i jego krytyka.

Semiotyka.

1. Znak – definicja „wyjściowa”, trudności związane z pojęciem znaku.

2. Referencyjna i relacyjna teoria znaczenia (stanowisko Peirce`a i de Saussure`a).

3. Peirce`owska typologia znaków.

4. Semiotyka strukturalna – charakterystyka podstawowych założeń kierunku (definicja systemu; aspekt komunikacyjny znaku; polemika z Peirce`em).

5. Poglądy szkoły tartuskiej: semiotyczny charakter kultury, język naturalny jako prymarny system modelujący; pojęcie wtórnych systemów modelujących; sztuka jako język.

Fenomenologia

1. Fenomenologia E. Husserla jako zaplecze filozofii R. Ingardena: ontologia (przedmiot realny, idealny, intencjonalny); epistemologia (redukcja transcendentalna – jej charakter i skutki poznawcze, intuicja ejdetyczna – charakterystyka).

2. Intencjonalność i przedmiot intencjonalny w ujęciu Ingardena.

3. Dwuwymiarowość dzieła literackiego i jej uzasadnienia.

4. Struktura warstwowa dzieła – charakterystyka warstw.

5. Dzieło literackie jako twór schematyczny: przyczyny, konsekwencje.

6. Charakterystyka procesu konkretyzacji dzieła.

7. Funkcja estetyczna jako cel właściwy dzieła literackiego – argumentacja.

8. Teoria quasi – sądów (podobieństwo formalne do sądów rzeczywistych, odmienność funkcji) a funkcja poznawcza dzieła literackiego.

Teoria aktów mowy

1. Pojęcie aktu mowy wg J. Austina: konstatacje i performatywy; lokucja, illokucja, perlokucja.

2. Wpływ na badania literackie: definicja literatury według R. Ohmanna: literatura jako akt; problem pasożytnictwa.

3. J. Searle’a głos w dyskusji o fikcji (tu też mimesis jako games of make-believe K. Waltona).

Teoria czytelniczego rezonansu. Neopragmatyzm

1. S. Fish: tzw. stylistyka afektywna i pojęcie wspólnot interprtacyjnch..

2. W. Iser a fenomenologiczna koncepcja dzieła literackiego (Ingarden).

Intertekstualizm

1. Twórcy teorii intertekstualnej (teoretycy, praktycy) i jej źródła (rola poglądów M. Bachtina).

2. Szeroka i wąska definicja intertekstualności. Pojęcie tekstu.

3. Warunki intertekstualności: intencyjność, czytelność (problem kompetencji odbiorcy), funkcjonalność (różnica między intertekstualnością a komparatystyką; strukturalno – semantyczny charakter intertekstualności).

4. Intertekstualność jako propozycja literaturoznawcza, intertekstualność a strukturalizm.

Dekonstrukcjonizm

1. Zaplecze filozoficzne dekonstrukcji literaturoznawczej – poglądy J. Derridy (logocentryzm; „biała mitologia” a prawda; grammatologia – o niemożności prawdy; dysseminacja jako podstawowa właściwość tekstu; rola krytyki).

2. Amerykańska dekonstrukcja literaturoznawcza (krytyk jako „żywiciel i pasożyt”; biografia jako „od – twarzanie”).

3. Dekonstrukcja jako praktyka interpretacyjna.

Feminizm, gender studies, queer

1. Charakterystyka ideologii feministycznej: opozycja męski/żeński, nieprzekładalność perspektyw męskiej i żeńskiej oraz języków (symbolicznego języka mężczyzn i semiotycznego języka kobiet), pojęcia opresji i dominacji.

2. Rozwój feminizmu w literaturoznawstwie: krytyka kobieca, pisarstwo kobiet (écriture feminine), pisarstwo (uciskanych) mniejszości.

3. Feminizm a Gender Studies i Queer Studies.

Kulturowa teoria literatury. (Neo)historyzm. Etniczność. Postkolonializm

1. „Zwrot kulturowy” w literaturoznawstwie: uklulturowienie (literatura jako praktyka kulturowa) i upolitycznienie dzieła literackiego, lektury, badań literackich (A. Gramsci, L. Althusser, E. Said).

2. Historyczność tekstów (materializm kulturowy R. Williamsa) i tekstowość historii („Metahistoria” i tropologia – poetyka badań historycznych – H. White’a).

3. Inność, mniejszość, lokalność vs. (fałszywa) tożsamość, większość, uniwersalność – podstawy etniczności i postkolonializmu jako przejawów „antropologizacji” literaturoznawstwa.

LEKTURY PODSTAWOWE:

Podręcznki:

• A. Burzyńska, M. P. Markowski, Teorie literatury XX wieku. Podręcznik, Kraków 2006.

• Z. Mitosek, Teorie badań literackich, Warszawa 1995 (wyd. III rozszerzone).

• E. Sarnowska–Temeriusz, Zarys dziejów poetyki (od starożytności do końca XVII wieku), Warszawa 1985; Przeszłość poetyki. Od Platona do Giambattisty Vica, Warszawa 1995.

• S. Skwarczyńska, Kierunki w badaniach literackich, Warszawa 1984.

• Po strukturalizmie. Współczesne badania teoretycznoliterackie, pod red. R. Nycza, Wrocław 1992.

• Z problemów teorii literatury. Kierunki w badaniach literackich, pod redakcją S. Tomali, Warszawa 1993.

Artykuły:

• S. Skwarczyńska, * Systematyka głównych kierunków w badaniach literackich, Łódź 1948; ** Kierunki w badaniach literackich od romantyzmu do połowy XX wieku, Warszawa 1984; *** Rzut oka na rozwój teorii badań literackich od kierunków romantycznych do postpozytywistycznych do roku 1945, [w:] Teoria badań literackich za granicą, t. II, cz. 1 i 2.

• H. Markiewicz, * Rzut oka na współczesną teorię badań literackich za granicą,[w:] Współczesna teoria badań literackich za granicą, t. I; ** Rzut oka na najnowszą teorię badań literackich za granicą, [w:] Literaturoznawstwo i jego sąsiedztwa, Warszawa 1989.

• Słownik literatury polskiej XX wieku, Wrocław 1992 (artykuły dotyczące fenomenologii, hermeneutyki, strukturalizmu, semiotyki).